تصویر سازی های بدیع در غزلیات بیدل دهلوی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نازک خیالی ها، مضمون سازی ها و تصویر سازی های بدیع در غزلیات عبدالقادر بیدل دهلوی خواننده را با نوعی شگفتی، ابهام و پیچیدگیِ بیان روبه رو می کند. وی به عنوان نماینده سبک هندی، در ایجاد تصاویر پیچیده بدیع و درهم تنیده و مبهم، مهارت بسیاری دارد. بیشتر تصاویر اشعار او، بازتاب یک صحنه و موقعیت است؛ به گونه ای حسّی و ملموس یا ذهنی و معقول که با بهره گیری خاص شاعر از کلمات شکل می گیرند. چگونگی تصویرسازی و نحوه انعکاس تصاویر در شعر بیدل دهلوی، پرسش اصلی این پژوهش است. این مقاله که به روش توصیفی و تحلیل محتوا به انجام رسیده است، نشان می دهد سه شیوه متفاوت در کاربرد تصاویر شعری بیدل به لحاظ الگوبرداری از استادان برجسته پیشین و همچنین ابهام و ازدحام تصاویر، به چشم می خورد: الف) تصاویر سعدی و حافظ گونه؛ تصاویر ساده و خوش ساختی که در خدمت تجسّم بخشیدن به مفهوم و تداعی معنی شکل می گیرند. ب) تصاویر نظامی و خاقانی وار؛ که در این گونه اشعار، علاوه بر تصویر مرکزی و اصلی که بار معنایی بیت را به دوش می کشد، شاعر چند تصویر پیچیده و درهم تنیده را نیز برای ابهام هنری در شعر خلق می کند. ج) تصاویر خاص بیدل؛ تصاویر بسیار پیچیده و لایه لایه که گاه شعر را تا مرز بی معنی بودن می کشاند. این گونه تصاویر که به عنوان هویّت شعری بیدل محسوب می شوند، معمولاً کاربرد کمتری در غزلیات وی دارند.