مطالعات شبه قاره

پاکستان به عنوان یکی از مهمترین کشورهای اسلامی، در سه دهه اخیر کانون فعالیت بسیاری از جریان های افراط گرا در منطقه جنوب آسیا تلقی شده است. تحولات مهم داخلی، منطقه ای و بین المللی از جمله اجرای برنامه اسلامی سازی ژنرال ضیاءالحق، انقلاب اسلامی ایران، جهاد اسلامی علیه شوروی و اشغال افغانستان و حمله امریکا به افغانستان در سال 2001، تاثیرات عمیقی بر رشد افراط گرایی در پاکستان داشته است. در سال 2010 سیلی سهمگین، پاکستان را درنوردید که حدود بیست درصد از کل مساحت این کشور را زیر آب برده و این کشور نابسامان از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را با چالش ها و معضلات جدید و بغرنج تری روبرو ساخت. این مقاله در پی آن است تا بازتاب ها و تاثیرات بحران سیل ویرانگر 2010 پاکستان را بر افراط گرایی در این کشور مورد بررسی قرار دهد. در این ارتباط ابتدا به بررسی مفهوم افراط گرایی پرداخته و ویژگی های این پدیده را مورد بحث قرار خواهیم داد. سپس به طبقه بندی مهمترین گروه های افراطی پاکستان پرداخته و در نهایت نیز با بررسی پیامدهای اقتصادی و سیاسی سیل پاکستان به این نکته خواهیم پرداخت که این بحران، علاوه بر اینکه عزم و همگرایی گروه های اسلامی این کشور را برای کمک به مردم مناطق سیل زده بیشتر کرده است؛ به دلیل موج نارضایتی عمومی و نابسامانی که آن را به دولت نسبت می دادند، باعث رشد افراطی گرایی در بخش های مختلف جامعه پاکستان نیز شده است.

اندیشمندان حوزه ی اقتصاد سیاسی و معرفت روابط بین الملل با استناد به روندهای جاری در نظام بین الملل، قرن بیست و یکم را قرن ژئواکونومیک نامیده اند؛ چراکه براین باورند یکی از چالش های مهم جهانی در این قرن، چالش بر سر انرژی است و مساله ی امنیت انرژی از مسائل مهم پارادایم اقتصاد سیاسی این قرن، خواهد بود. در همین ارتباط، نظریه پردازان روابط بین الملل و از جمله کارکرد گرایان و منطقه گرایان، بر این باورند که توسعه ی همکاریهای اقتصادی، از روشهای مناسب برای ایجاد همگرایی درمناسبات بینالمللی و ایجاد صلح وثبات به ویژه در میان کشورهای یک منطقه است. با توجه به این مهم، گسترش همکاری های راهبردی ایران با کشورهای هند در عرصه ی انرژی را می توان اقدامی راهبردی در راستای تامین منافع و امنیت ملی کشورهای منطقه ارزیابی نمود؛ اما چنین به نظر می رسد که تحقق چنین ایده ای با موانعی جدی مواجه باشد؛ پرداختن به این موضوع، مهم ترین هدف اصلی در انجام این پژوهش می باشد.

با گسترش اسلام در سرزمین ایران، فاتحان مسلمان در پی فتوح دیگر به سرزمین های جدیدی دست یافتند که از نظر دینی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با سرزمین هایی که تا آن روز فتح کرده بودند، متفاوت بودند. یکی از این ممالک، سرزمین هندوان بود. اگر چه از دوره ی خلیفه ی دوم حملاتی برای فتح هند توسط سرداران اسلامی صورت می پذیرفت اما ورود اسلام به طور عام و برای ایجاد ساختار سیاسی به سرزمین های شمال غربی هند، واقع در ایالت سند در دوره ولید بن عبدالملک آغاز شد. این تحقیق با طرح این مساله که تفاوت زمانی از صدر اسلام و همچنین رویارویی مسلمانان با مردمانی به غیر از مردمان حکومت های در حال افول نظیر ساسانیان که روند افول حکومت و دین شان از مدت ها پیش آغاز شده بود، فضای تاریخی بحث را رقم می زند. ماهیت فتوح هند هم به دلیل تفاوت نگرش امویان با خلفای راشدین و هم تفاوت جغرافیایی و ساختار محلی و منطقه ای که هند نسبت به سایر نقاط فتح شده توسط مسلمین داشت، متمایز بود. این تحقیق بر این فرض است که شکل و ماهیت فتوح سرزمین های فتح شده در شمال غربی هند از نظر نظامی، اقتصادی، دینی و اداری با دیگر سرزمین های فتح شده متفاوت بوده است و موج اصلی این فتوح که از دوره ولید بن عبدالملک آغاز شده بود و محمد بن قاسم ثقفی مجری آن بود تا تشکیل حکومت های مستقل شرق خلافت از جمله صفاریان دست نخورده باقی ماند. در این دوران شکل اداره این سرزمین و چگونگی استقرار مسلمین در این نواحی همراه با وقایع توام با جنگ و مصالحه میان هندوان و مسلمین به صورت یک نواخت ادامه داشته است.

سرزمین هند که دارای قدمتی 6000 ساله است، انباشته از اسطوره های بیشماری می باشد که واکاوی هر یک از آنها، دریچه هایی از آگاهی را به ذهن بشریت باز خواهد نمود. هنر و تمدن این سرزمین را همچون سایر ملل باید در دل اساطیر و خدایان آن بررسی نمود دراویدیان که نیای ساکنان این سرزمین محسوب می شوند، طبیعت پرستانی بودند که به خلق تمدن درخشان دره سند دست زدند. اعتقادات آنان خاستگاه بارز خدایان و کیش های بعدی هند گردید. دوران بعدی در تاریخ هند هجوم آریاییان جنگ جوست که با ورود خود مرحله ای را تحت عنوان عصر ودایی رقم زدند. در فرهنگ اساطیری هند خدایان بسیاری می توان بر شمرد که دارای اعضای متکثر هستند: چندین سر، چندین چشم، چند بازو، چند خرطومی و غیره. هر عضو نماد مفهومی خاص است برای مثال خدای سه سر، سه وجه از قدرت خود را به نمایش می گذارد. سرها مراکز تعقل و نیروی فرمان روایی هستند؛ یا اینکه تعدد چشمان، دوری از اشتباه و احاطه بیشتر به جهان را به همراه دارد و تعدد گوش ها، دریافت بهتر کلام الهی را می رساند. وارونا هزار چشم، میترای هزار گوش، آگنی سه صورت، شیوای سه چشم از جمله خدایان متکثر الاعضا هستند که مفهوم خارق العادگی و نیروی الهی را به همراه خود دارند.

موسیقی شعر یکی از بهترین مختصاتی است که به طور ذاتی ارزش و اهمیت آن را مشخص می کند و در واقع موسیقی شعر است که ضمن این که شنیدن آن را برای گوش ها جذاب می سازد، راهی برای دلنشین کردن شعر است تا از این طریق مفهوم و هدفی که در بطن سخن منظوم نهفته است، سریعتر به مقصد و مقصود مورد نظر واصل گردد. منظور از موسیقی بیرونی شعر که باعث آهنگ و موسیقی کلام و زیبایی آن گردیده ، وزن عروضی است که بر اساس کشش هجاها و تکیه هاست. دیوان نظیری نیشابوری از نظر موسیقی بیرونی و تنوع وگوناگونی اوزان عروضی به کار رفته درآن قابل توجه و ملاحظه است. در دیوان نظیری نیشابوری 564 غزل، 42 قصیده، 3 قطعه، 10 ترکیب بند و ترجیع بند و 141 رباعی وجود دارد که مجموع 760 قطعه شعر است. شاعر در تمام دیوان از 9 بحر و 37 وزن استفاده کرده است : 275 مورد در بحر هزج شاملِ 128 غزل، 3 قصیده، 2 ترکیب بند، 1 قطعه و 141 رباعی ؛ 186 مورد در بحر رمل شاملِ 174 غزل، 9 قصیده، 3 ترکیب بند؛ 134 مورد در بحر مجتث شامل 115 غزل، 18 قصیده، یک قطعه ؛ 111 مورد در بحر مضارع شامل 100 غزل، 7 قصیده، 4 ترکیب بند ؛ 29 مورد در بحر خفیف شامل25 غزل، 3 قصیده، 1 ترکیب بند ؛ 16 مورد در بحر رجز شاملِ 15 غزل، 1 قصیده ؛ 6 مورد در بحر منسرح شامل 5 قصیده، 1 غزل ؛ 3 مورد در بحر سریع شامل 2 غزل، 1 قطعه ؛ 3 مورد در بحر متقارب شامل 2 غزل، 1 قطعه.

دارالعلوم دیوبند که با همت تنی چند از علمای مسلمان هند،در عصر حاکمیت کمپانی هند شرقی انگلیس،بنیان نهاده شد؛ منشا تحولات عمده ای در حیات فرهنگی و سیاسی مسلمانان شبه قاره هند گردید که اثرات آن تا به امروز هم پا برجاست. اینکه،کدام زمینه ها، ضرورت تاسیس این نهاد آموزشی را پدید آورد و راهبردهای آن در مقاطع مختلف تاریخی از چه ماهیتی برخوردار بود؛ عمده ترین پرسش هایی است که این پژوهش،حول محور آنها سامان یافته است. نگارنده می کوشد تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، یافته های خود را بر این فرضیه ها مبتنی سازد که: تهدید هویت مسلمانان هند از جانب هندوهای افراطی از یک سو، و تهاجم فرهنگی استعمار از سوی دیگر، ضرورت تاسیس این نهاد علمی را پدید آورد. همچنین، این مرکز آموزشی به حسب مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی، راهبرد سیاسی را در کنار راهبرد فرهنگی برگزید تا از نقش آفرینی در عرصه های سرنوشت ساز سیاسی باز نماند.

در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات تطبیقی، سعی شده است تحولات جمعیتی کشور هندوستان به عنوان دومین کشور پرجمعیت جهان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. داده های اولیه پژوهش از منابع اینترنتی، کتابخانه ای و سرشماری هندوستان و ... جمع آوری گردیده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که رشد سریع جمعیت در این کشور از اواسط قرن 20 آغاز شده و تا اواخر این قرن ادامه داشته ولی از دهه ی اول قرن تا حدودی از سرعت رشد آن کاسته شده است که میزان آن در ایالات مختلف این کشور متفاوت است. از نظر شهرنشینی هند از کشورهای با درصد شهرنشینی پایین جهان بوده و حدود 32 درصد ساکنان آن شهرنشین هستند. میزان امید به زندگی در این کشور از کمتر از 40 سال، در سال 1955 به حدود 69.88 سال، در سال 2011 افزایش یافته است. متوسط نسبت جنسی نیز در هند به طور میانگین 110.4است ولی بین مناطق مختلف کشور، پیروان ادیان و مذاهب و اقشار مختلف جامعه تفاوت نسبتاً چشم گیری از این حیث مشاهده می شود. در نهایت اینکه میزان موفقیت سیاست تنظیم خانواده در ایالات مختلف هند بسیار متفاوت بوده است.