جغرافیا و مطالعات محیطی

برنامه ریزی جمعیت به عامل اساسی در توسعه یافتگی و عدم توسعه یافتگی مطرح شده است. پدیده شهرنشینی به عنوان یکی از مهمترین پیامدهای رشد جمعیت در قرن 21 منجر شده است بحران های شهری و آسیب های جدی در روند توسعه یافتگی مناطق و شهرها به وجود آید و استان های کشور به لحاظ میزان توسعه یافتگی نابرابری شدیدی باهم داشته باشند. با توجه به ماهیت موضوع و مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم برای این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. شاخص های مورد بررسی حدود 7 شاخص جمعیتی و30 شاخص اقتصادی، فرهنگی، صنعتی و مسکن است که اطلاعات مورد نیاز از مرکز آمار ایران، سرشماری های عمومی نفوس و مسکن و سالنامه های آماری استان ها بر اساس آمار سال 1390 جمع آوری شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل Topsis و همچنین از آزمون های آماری ضریب همبستگی، رگرسیون، تحلیل واریانس و مدل تحلیل مسیر جهت سنجش ارتباط بین شاخص های جمعیتی و شاخص های توسعه و همچنین میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری استفاده شده است. برابر بررسی های صورت گرفته، استان تهران و البرز با میزان های توسعه به ترتیب 9861/0 و 9824/0 به عنوان توسعه یافته ترین استان ها و استان سیستان و بلوچیستان با میزان توسعه 0069/0 به عنوان محروم ترین استان شناخته شدند. همچنین ضریب همبستگی چندگانه با 901/0 رابطه بین شاخص های جمعیتی و میزان توسعه یافتگی استان های کشور را تایید می نماید. مقدار تبیین نشان می دهد که 5/76 درصد از تغییرات و توسعه یافتگی استان های کشور ناشی از شاخص های جمعیتی (تراکم جمعیت، میزان شهرنشینی، نرخ فعالیت، بارتکفل، میزان باسوادی، میزان مهاجرین وارد شده و نسبت جنسی است. همچنین مدل تحلیل مسیر نشان می دهد شاخص میزان باسوادی با ضریب 687/0 بیشترین تاثیر و میزان بارتکفل با ضریب 355/0- کمترین تاثیر به عبارتی دیگر تاثیر منفی بر روند توسعه یافتگی استان های کشور داشته است. در نهایت جهت رسیدن به توسعه یافتگی استان های محروم پیشنهاداتی ارایه شده است.

با توجه به گسترش ابعاد گوناگون ارتباطات انسانی و تاثیرات آن بر اهداف توسعه شهری نقش پل ها به عنوان بخشی از کالبد شهر امروزی شکلی فراتر از ارتباط کالبدی صرف به خود گرفته و با توجه به نیاز پیوندهای اجتماعی، خلق خاطره ذهنی، هویت معنوی و کارکرد پویا برای پایداری شهرها، لزوم تعریف مفهوم و چارچوبی مناسب جهت دست یابی به اهداف ونیازهای ذکر شده اهمیت یافته است. بنابراین مفهوم پل- فضا که در گذشته جایگاه واجد ارزشی داشته می تواند در این رابطه مورد باز تعریف و تدقیق بیشتر قرار گیرد. لذا در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای، و با بهره مندی از مطالعات اسنادی و متون موجود، به بررسی سیر شکل گیری و تغییرات مفهومی و کالبدی پل از زمان آغازین ایجاد آن تا تکامل امروزی آن پرداخته شده، و به روش تفسیری تاریخی اقدام به بازیابی ویژگی های برجسته و قابل سرمایه-گذاری پل نظیر ویژگی های با ارزش کالبدی، اجتماعی، نمادی، کارکردی و هویتی نموده است. هم چنین در راستای دست یابی به ارتباطات مطلوب انسانی با توجه به مفاهیم مشترک پل با فضای شهری پویا؛ مفهوم پل- فضا معرفی گردیده است.

مفهوم محیط شهری که از آن به تعابیر مختلفی همچون فضای شهری و چشم انداز شهری یاد می شود .چیزی بیشتر از محیط کالبدی و ساخته شده شهری است. شهر جهانی از سنت ها و آداب ورسوم و گرایش های سازمان یافته و عواطف و چیزهایی از این قبیل می باشدبرای نخستین بار در تاریخ زندگی بشر، بیشتر مردم جهان در مکان های شهری زندگی می کنند. افزون بر این در سده کنونی شمار ساکنان شهری و فرایند شهری شدن رو به افزایش است. بنابراین کیفیت محیط شهری به عنوان فضای زندگی مردم جهان، به عنوان موضوع بنیادی موردتوجه پژوهشگران دانشگاه، سیاست گذاران، برنامه ریزان، شهر سازان و شهروندان قرارگرفته است. هدف از این پژوهش،بررسی و تحلیل میزان رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط شهری در شهر ایوان می باشد.این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی و روش آن توصیفی-تحلیلی می باشد.جامعه آماری شامل تمامی شهروندان شهرایوان است.وروش گرداوری داده ها به صورت کتابخانه ای ومیدانی(پرسشنامه)است.وبرای تجزیه و تحلیل داده ها وآزمون فرضیات پژوهش ازنرم افزارspss استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که سطح رضایتمندی شهروندان از شهر ایوان کمتر از حد متوسط است.لذا رضایتمندی شهروندان ایوانی از کیفیت محیط شهری در سطح پایینی قرار دارد. و بین تمام شاخص های کیفیت محیط شهری و رضایتمندی شهروندان ارتباط معناداری وجود دارد.اما بین مشخصه های فردی و کیفیت زندگی شهری رابطه معناداری ومثبتی وجود ندارد.

امروزه گردشگری طبیعت بخش مهمی از فعالیت های جهانگردی در دنیا را به خود اختصاص داده است. از اینرو مسائل مربوط به اکوتوریسم و پایداری بیش از هر چیز نیازمند برنامه ریزی فضاهای گردشگری با استفاده از منابع موجود و بهره برداری بهینه از طریق شناسایی دقیق مناطق مستعد گردشگری می باشد. در این راستا هدف پژوهش حاضر بررسی توانها و قابلیت های طبیعی شهرستان بروجرد و شناسایی فضاهای مستعد اکوتوریسم و تعیین راهبردهای توسعه آن می باشد. روش کار در این تحقیق روش توصیفی پیمایشی و تحلیلی می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات از نرم افزار GIS و مدل SWOT استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد، پهنه های شرقی و غربی شهرستان دارای شرایط ایده آل برای توسعه اکوتوریسم بوده است. همچنین راهبردهای قابل قبول در برنامه ریزی اکوتوریسمی شهرستان بروجرد، راهبرد تهاجمی(SO) به عنوان اولویت اصلی تعیین گردیده است. در بین استراتژی های راهبرد تهاجمی، استراتژی 4SO با امتیاز 91/4 در اولویت اول قرار گرفت. برای دستیابی به تحقق اهدافو توسعه اکوتوریسمی با بهره گیری از این راهبرد، شناسایی محورهای اکوتوریسمی، تقویت و افزایش میزان ارائه تسهیلات و خدمات در این محورها، با هدف جذب و توسعه توریسم و ایجاد اشتغال و درآمد پایدار پیشنهاد می شود.

جهانی شدن تأثیرات مختلفی را بر کلان شهرها بر جای نهاده است که از مهم ترین آن ها می توان به تغییر در شیوه مصرف اشاره کرد. تغییرات در شیوه مصرف موجب تغییر در کاربری اراضی (از شکل سنتی به مدرن) و بروز مشکلات فراوانی می شود. در همین راستا، پژوهش حاضر، محله سعادت آباد در منطقه 2 شهرداری تهران را به عنوان نمونه موردی برگزیده است تا عوامل تأثیرگذار بر تغییر در شیوه مصرف ساکنان را مورد بررسی قرار دهند. حجم جامعه آماری 30 هزار نفر است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 380 نمونه به صورت غیراحتمالی انتخاب شده اند. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی- عملی می باشد. داده ها و اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. در تحلیل داده ها علاوه بر مباحث کیفی و توصیفی از آزمون های استنباطی پیرسون و رگرسیون نیز استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که کاربری های با اولویت اول و ضروری (خرده فروشی ها، نانوایی ها، سوپری ها و...) کمترین سهم را در سال 1393 با مقدار 9.16 درصد به خود اختصاص داده اند درحالی که کاربری های با اولویت چهارم و کاربری های غیرضروری (پیتزافروشی، کافی شاپ و ...) سهم خود را با 48 درصد، نسبت به سال 1385 و ماقبل افزایش داده اند. متغیرهای جهانی شدن، شیوه مصرف را تحت تأثیر قرار داده است؛ بطوریکه بیشترین ضریب همبستگی میان رفت وآمد به خارج از کشور و استفاده از کاربری های جدید با مقدار 0.527 مشاهده می شود.

در پژوهش حاضر، مساله تبدیل خیابان امام در بافت مرکزی شهر گلپایگان به پیاده راه بر مبنای تحلیل یکپارچه مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش حاضر تحلیلی-تفسیری است و به منظور انجام تحلیل یکپارچه، در ابتدا مولفه های موثر در تبدیل خیابان به پیاده راه از متون معتبر داخلی و خارجی استخراج گردیده است. سپس وضعیت خیابان امام در ابعاد «کالبدی-عملکردی»، «حمل و نقل و ترافیک»، «اقتصادی»، «اجتماعی»، «زیست محیطی» و «مدیریتی» مورد ارزیابی قرار گرفته است و نقاط قوت، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای پیش رو مشخص شده اند. در ادامه با استفاده از ماتریس-های عوامل داخلی و خارجی، به ارزیابی کمی وضعیت خیابان پرداخته شده است و به منظور وزن دهی به عوامل از روش دلفی (نظرات 30 کارشناس) استفاده شده است. در نهایت با ترسیم نمودار اولویت بندی راهبردها، مشخص گردید شرایط تبدیل خیابان امام به پیاده راه در موقعیت تهاجمی قرار دارد که بیانگر برتری نقاط قوت و فرصت ها نسبت به نقاط ضعف و تهدیدها و فراهم بودن شرایط برای تبدیل خیابان امام به پیاده راه است. با این وجود، پیشنهاد می شود به منظور کسب موفقیت حداکثری از اجرای طرح، راهبردهایی چون «تهیه طرح جامع حمل و نقل و ترافیک با رویکرد پیاده مداری»، «توجه به انعطاف پذیری و انطباق پذیری طرح»، «ارتقاء شبکه حمل و نقل عمومی»، «توجه به نظرات ساکنین و ذی نفعان» و ... در اولویت قرار گیرند . همچنین اجرای چندمرحله ای طرح، ساماندهی وضعیت پیاده روهای بافت مرکزی شهر، حذف کاربری های ناسازگار از پیرامون پیاده راه و تقویت سامانه حمل و نقل عمومی از جمله پیشنهادات اولیه برای اجرای پیاده راه است.

یکی از مسائل و مشکلات گردشگری در ایران از جمله استان اردبیل، عدم توازن در سازمان فضایی و عدم سلسله مراتب مبتنی بر رابطه تعاملی میان نواحی گردشگری است. رتبه بندی زیرساخت ها و جاذبه های گردشگری در نواحی مختلف یک استان و توزیع متعادل زیرساخت ها و تعدیل نابرابری در نواحی مختلف، یکی از اقدامات اساسی توسعه گردشگری است. بنابراین، در برنامه ریزی های آمایش سرزمین به منظور هدایت گردشگران با توجه به امکانات و زیرساخت های گردشگری و همچنین برای رفاه گردشگران رتبه بندی نواحی ضروری است. هدف پژوهش حاضر اولویت-بندی شهرستان های استان اردبیل به لحاظ زیرساخت ها و جاذبه های گردشگری و بررسی عوامل موثر در جذب گردشگران و در راستای شناساندن پتانسیل های موجود در منطقه صورت گرفته است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی می باشد. معیارهای بکار رفته در پژوهش حاضر با استفاده از نظرات کارشناسان حوزه مربوطه و استفاده از مبانی نظری موجود انتخاب گردیده است. جهت تعیین اهمیت معیارهای بکاررفته در پژوهش از مدل AHP و جهت رتبه بندی شهرستان ها از مدل VIKOR استفاده گردیده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که شهرستان های اردبیل، مشکین شهر و سرعین از لحاظ دارا بودن زیرساخت ها و جاذبه های گردشگری به ترتیب در رتبه اول تا سوم قرار گرفتند. نکته قابل توجه این است که در برخی شهرستان ها با وجود جاذبه های گردشگری تمایل زیادی به ایجاد زیرساخت های مربوطه دیده نمی شود.

توسعه متعادل و متوازن فضاهای جغرافیایی، مستلزم بررسی دقیق و همه جانبه مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و شناخت بهتر نیازهای جامعه و بهبود آنهاست. بخش بهداشت و درمان به عنوان یکی از بخش های مهم اجتماعی کشور، نقش تعیین کننده ای در سلامت و تندرستی افراد جامعه دارد و دسترسی عادلانه همه افراد به خدمات بهداشتی و درمانی پیش زمینه ایجاد عدالت در جامعه و موجب ارتقای سطح سلامت و ایجاد فرصت های برابر در جامعه خواهد شد. در همین راستا در پژوهش حاضر به بررسی و سنجش میزان برخورداری شهرستان های استان فارس از شاخص های بهداشتی و درمانی متناسب با جمعیت هر یک از شهرستان ها پرداخته شده است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و روش آن توصیفی – تحلیلی است. پس از استخراج شاخص های بهداشتی و درمانی از سالنامه آماری 1390 استان فارس وزن دهی به شاخص ها با استفاده از روش آنتروپی صورت گرفته و سپس با استفاده از مدل های morris و topsis شهرستان های استان رتبه بندی شده و رتبه نهایی هر شهرستان از روش ادغامی میانگین رتبه ها به دست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که اختلاف زیادی بین شهرستان های استان در برخورداری از شاخص های بهداشتی و درمانی مشاهده می شود به طوری که شهرستان های جهرم، فسا، پاسارگاد و شیراز با اختلاف زیاد نسبت به سایر شهرستان ها در رتبه های نخست و شهرستان های خرامه، کوار، کازرون و رستم در رتبه آخر قرار گرفته اند. میزان ضریب پراکندگی محاسبه شده حاکی از عدم توزیع متعادل شاخص های بهداشتی و درمانی در سطح استان است .