جغرافیا و مطالعات محیطی

شهر، شهرنشینی و شهروندان از موضوعات مهم در مطالعات میان رشته ای است. دانش جغرافیا به دلیل آمیختگی فراوان و پیچیدگی و ضرورت ها، رهنمودهای جدیدی را با علومی مانند جامعه شناسی، سیاست، تاریخ، اقتصاد، معماری و ... در عرصه های مختلف ارائه می دهد. افزایش جعمیت، توسعه شهری و نیز به تبع آن شهرنشینی، تقاضا برای خدمات و امکانات جدید را در پی دارد، اما این خواسته ها و نیازها با افزایش سطح آگاهی و نیز تغییر نیازها و شیوه های زندگی شهرنشیتی با دروه های قبل اندکی متفاوت است و مدیریت شهری را در یک شرایط پیچیده و متفاوت با قبل قرار داده که نیاز به توجه به الگوهای نوین برای اداره امور دارد که از جمله آنها به دست آوردن رضایت شهروندان و مشارکت دادن آنها در امور شهری و نیز فراهم آوردن شرایط، محیط، امکانات مناسب و کافی برای همه اقشار جامعه می باشد. ازاین رو مقاله حاضر باهدف ایجاد زمینه های محیطی مطلوب و مورد رضایت شهروندان در وضعیت کنونی شهرنشینی است. نوع تحقیق کاربردی – توسعه و روش گردآوری اطلاعات اسنادی و پیمایشی می باشد. جامعه آماری مقاله حاضر شهروندان منطقه 2 تهران است که حجم نمونه آن با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر برآورد گردید. نتایج تحقیق نشان داد که بین متغیرهای مشارکت شهروندی، احترام و تکریم شهروندی، سن و درآمد با رضایت شهروندی رابطه مستقیم و معنادار اما بین متغیرهای تحصیلات و آگاهی اجتماعی شهروندان با رضایت شهروندی به ترتیب تفاوت معنادار و رابطه معکوسی وجود دارد.

مکان یابی اصولی محل دفن پسماندها می تواند از انتشار آلودگی ها و در نتیجه خسارات زیست محیطی بکاهد ﺑهدف اصلی این پژوهش مکان یابی دفن پسماند شهری در شهرستان بویراحمد است و رویکرد مورد نظر مدل سازی و مکانیابی است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف مطالعه ای کاربردی و از منظر روش شناسی توصیفی- تحلیلی محسوب می شود با توجه به الگوی اثر پذیری و اثر گذاری در فرآیند تعیین بهترین مکان برای دفن پسماند از تکنیک ترکیبی Anp-Dematel برای مدل سازی در قالب نمایش علی شاخص ها، تعیین وزن و اولویت آن استفاده شده است و در ادامه با استفاده از ابزار Distance و Reclassify از مجموعه ابزار Spatial Analyst Tools حریم و سطح بندی مناسب بر اساس استاندار های موجود انجام گرفت همچنین برای توزیع فضایی پهنه مناسب دفن پسماند از ابزار FUZZY OVERLAY از مجموعه ابزار های موجود درSpatial Analyst Tools مربوط به نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج این پژوهش در دوسطح قابل تفکیک است در بخش نتایج موضوعی زیر معیار فاصله از منابع آب های سطحی با میزان اثر گذاری 0.145 اثر گذارترین شاخص و زیر معیار مناطق حفاظت شده با میزان اثر پذیری 0.72 اثرپذیرترین شاخص شناخته شد، در بخش نتایج مکانی مشخص شد از بین 541449 کیلومتر مربع مساحت شهرستان بویراحمد 72248 کیلومتر مربع یعنی 34/13 درصد وضعیتی کاملا مناسب داشتند و پیشنهادها نشان داد در سطح اول: با توجه به عامل نزدیکی و فاصله وهزینه و میزان دوری از آلودگی آب های سطحی مکان مناسب پیشنهاد شد.

مسکن همواره نیازی اساسی در جامعه تلقی می گردد. بازار مسکن طی سال های گذشته یکی از پرنوسان-ترین بخش های اقتصاد کشور ایران بوده است. از آنجایی که نغییرات بخش مسکن تاثیر فراوانی بر سایر بخش های اقتصاد دارد بنابراین یکی از نیازهای قابل توجه در امر مسکن، پیش بینی دقیق قیمت این کالا می-باشد. در این راستا در پژوهش حاضر با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی پرسپترون چند لایه، مدلی برای پیش بینی قیمت مسکن در شهر اهواز ارائه و نتایج آن با مدل رگرسیون چند متغیره مقایسه گردیده است. نوع تحقیق توسعه ای–کاربردی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی می باشد. به این منظور 233 نمونه واحد آماری در سال 1392 بر اساس 16 متغیر مربوطه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که شبکه عصبی پرسپترون چند لایه با دقت 91 درصدی نسبت به رگرسیون چند متغیره دارای دقت بیشتری در پیش بینی قیمت مسکن بوده است. همچنین جهت ارزیابی عملکرد مدل ها از ضرایب ، RMSE استفاده شد. ضریب تبیین ( ) با استفاده از رگرسیون چند متغیره 789. و مقدار آن برای شبکه عصبی 918. می باشد. نتایج ارزیابی مدل رگرسیون مبین عملکرد ضعیف تر این مدل در مقایسه با روش شبکه عصبی مصنوعی است.

بکارگیری روش هاى علمی به منظور بررسی و سطح-بندی مناطق از حیث توسعه یافتگى در جنبه هاى فرهنگی، منجر به شناخت میزان نابرابری ها گردیده است و معیاری برای تلاش در حوزه کاهش و رفع نابرابری هاى موجود میان آنها محسوب می شود. به همین دلیل در این پژوهش سعی شده به بررسی تفاوت ها و نابرابری ها بین شهرستان های استان آذربایجان شرقی از نظر وضعیت و سطوح برخورداری از شاخص های فرهنگی پرداخته شود، تا در قالب برنامه ریزی توسعه ی ناحیه ای و از طریق تعیین درجه ی توسعه نیافتگی، تصویر روشن و شفافی از امکانات و خدمات فرهنگی در این استان ارائه گردد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی و کمی بوده، جامعه آماری شامل کلیه شهرستان های استان آذربایجان شرقی می باشد. آمار واطلاعات لازم از آمارنامه های سازمان برنامه و بودجه استانداری آذربایجان شرقی تهیه و با استفاده از داده های 10 شاخص فرهنگی سال 1394، انجام گرفته است. جهت بدست آوردن ضریب اهمیت شاخص ها از روش آنتروپی شانون و برای تجزیه و تحلیل، از مدل-های تصمیم گیری چند معیاره TOPSIS و SAW استفاده شده است. شاخص های بکار رفته در این پژوهش عبارتند از؛ X1 تعداد اعضای کانون پرورش فکری کودکان، X2 تعداد سینما، X3 تعداد کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، X4 تعداد کتابخانه های عمومی، X5 تعداد چاپخانه، X6 سالن نمایش، X7 تعداد تماشاگران، X8 تعداد صندلی سینما ها، X9 تعداد سالن نمایش سینما، X10 تعداد اعضای کتابخانه های عمومی. نتایج حاصل بیانگر عدم تعادل در توزیع شاخص های فرهنگی در سطح استان می باشد. لذا انتظار می رود با توجه خاص مسئولین فرهنگی استان، سیاستگزاری های مؤثرتر، هماهنگی بیشتر بین ارگان های فرهنگی و اقدامات مناسب جهت بهبود وضعیت فرهنگی استان آذربایجان شرقی تحقق پیدا کند.

تحولات افزایش سریع جمعیت در اغلب شهرهای جهان سوم ناشی از بی برنامگی در بهره برداری مناسب از زمین شهری و بی توجهی به اصل طرح کاربری زمین و الگوی آتی استفاده از زمین در شهر است که گسترش پراکندگی شهری را به دنبال داشته و می تواند عوارض جانبی را بر سلامت عمومی و محیط زیست بوجود آورد؛در این راستا بسیاری از طرفداران بهداشت عمومی ، رشد هوشمند را به عنوان یک راه حل بالقوه برای حل مشکل پراکنده رویی توصیه می کنند،چرا که با توجه به هدف مشترکی که با الگوی کاربری زمین یعنی تحقق توسعه پایدار شهری دارد، می تواند شکل پایداری از کالبد و عملکرد شهری را ایجادکند. هدف اصلی این تحقیق،بررسی الگوهای پراکنده رویی و رشد هوشمند و انتخاب الگوی مناسب برای کاربری زمین است.روش تحقیق بر اساس هدف از نوع کاربردی و بر اساس ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی و ابزار اندازه گیری در این پژوهش استفاده از مدل های آنتروپی و هلدرن می باشد، نتایج حاصله نشان می دهد الگوی رشد هوشمند در منطقه یازده شهر اصفهان موثرتر از پراکنده رویی زمین عمل نکرده و منطقه دارای رشد هوشمند نمی باشد، همچنین ، بهره گیری بهینه از فضاها و نظام برنامه ریزی بر تحقق رشد هوشمند و ممانعت از گسترش پراکنده منطقه موثر خواهد بود و از سوی دیگر نیز رشد فیزیکی این منطقه در راستای توسعه پایدار در حال عبور از الگوی پراکنده به سوی الگوی رشد هوشمند می باشد.

با وقوع انقلاب صنعتی در اروپا جمعیت جهان بویژه در شهرها رشد فزاینده ای پیدا نمود به گونه ای که در سال 1804میلادی برای اولین بار جمعیت جهان به یک میلیارد نفر رسید. افزایش جمعیت در نواحی شهرنشین در ابتدا در کشورهای اروپایی و توسعه یافته رخ نمایی کرد به گونه ای که در حدود 200 سال یعنی از سال 1750 تا 1950میلادی جمعیت شهرنشین اروپا و همچنین امریکا افزایش پیدا کرد اما این افزایش با سرعت معقولی انجام می گرفت به گونه ای که در حدود 200 سال صرفا جمعیت به حدود 1 میلیارد نفر رسید. اما از 1950 به بعد این افزایش جمعیت وارد مرحله ای تازه ای شد و آن ورود به دنیای کشورهای در حال توسعه بود. برعکس دوره قبل این مرحله با افزایش سریع جمعیت شهرنشینی همراه بود به گونه ای که جمعیت شهرنشین به بیش از 2 میلیارد نفر رسید و پیش یبینی می شود که این افزایش جمعیت تا سال 2030 میلادی نیز ادامه پیدا کند. این افزایش جمعیت خود منجر به مشکلاتی بویژه برای مدیران شهری شد که از جمله آنها: آلودگی، افزایش بزهکاری، افزایش بیکاری بویژه در میان جوانان، کمبود مسکن، بدمسکنی، اسکان غیر رسمی و.... امروزه یکی از مهمترین چالش های پیش روی مدیران شهری اسکان غیر رسمی است به گونه ای که در بسیاری از نقاط دنیا شاهد آن هستیم. در ایران نیز از دهه 1320 شاهد شکل گیری این پدیده بوده ایم اما این پدیده در دهه 1350 رشد فزاینده ای به خود گرفت

تعیین میزان اهمیت آثار محیط زیستی یکی از مهم ترین دغدغه های فرآیند ارزیابی در طرحها و پروژه هاست. توجه به مطالعات زیست محیطی و به طور مشخص انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی در مرحله امکان سنجی، مکانیابی و قبل از اجرای پروژه های عمرانی به عنوان یکی از موثرترین روشهای مدیریتی در کاهش اثرات زیست محیطی و ابزاری در راه رسیدن به توسعه پایدار شهری به شمار می رود. در این راستا هدف پژوهش حاضر ارزیابی اثرات زیست محیطی احداث ورزشگاه 30 هزار نفری امام رضا (ع) کلانشهر مشهد می باشد. روش تحقیق تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد. همچنین جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار های SPSS و Expert Choice و ماتریس لئوپلد ایرانی استفاده شده است. نتایج ارزیابی اثرات زیستی احداث ورزشگاه به کمک ماتریس ایرانی نشان می دهد که ذات این پروژه مثبت بوده و فاقد اثرات و پیامدهای منفی شایان توجه است. همچنین نتایج اثرات پروژه مذکور در شاخص های زیست محیطی عدم رابطه معنادار بین اثرات زیان بار این پروژه با شاخص های زیست محیطی را نشان می-دهد. در نهایت نتایج رتبه بندی و مهمترین شاخص های زیست محیطی پروژه ورزشگاه 30 هزار نفری امام رضا (ع)، با استفاده از نرم افزار Expert Choice نشان داده شد، در بین شاخصهای زیست محیطی، شاخص محیط فیزیکی با وزن به دست آمده 0.423 و شاخص محیط اجتماعی با وزن 0.137، بالاترین و پایین ترین وزنها را به خود اختصاص داده اند.

طی دهه های اخیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه به سبب تمرکز جمعیت، فعالیت و خدمات در شهرهای بزرگ با نظام سکونتگاهی نامتعادل و نابرابری های منطقه ای روبرو هستند. به عبارتی توزیع نامتعادل فعالیت و خدمات در پهنه سرزمین سبب مهاجرت های گسترده به سوی شهرهای بزرگ می شود و این امر به تدریج مسائل و مشکلات بی شماری را در نظام سکونتگاهی بوجود می آورد. از این رو جهت تمرکززدایی از شهرهای بزرگ و دستیابی به تعادل و توسعه منطقه ای، توجه برنامه ریزان شهری و منطقه ای به شهرهای کوچک معطوف شده است. نابرابری و عدم تعادل در توزیع بهینه خدمات و امکانات در استان بوشهر نیز که یکی از استان های جنوبی کشور می باشد سبب پخشایش نامتوازن جمعیت در پهنه استان و بر هم خوردن نظام سکونتگاهی شده است. در این راستا هدف از انجام این پژوهش ارزیابی عملکرد شهرخورموج به عنوان شهر کوچک در تعادل بخشی و توسعه منطقه ای استان بوشهر می باشد. بدین منظور از روش تحلیل شبکه که یکی از روش های موثر و کاربردی جهت تعیین روابط و جریان های کارکردی میان سکونتگاه های یک منطقه می باشد، استفاده شده است. پژوهش حاضر از نظر نوع روش، توصیفی- تحلیلی می باشد و در زمره تحقیقات کاربردی قرار دارد. همچنین اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد شهر خورموج می تواند نقش بسزایی را در توسعه منطقه ای ایفا نماید و به عنوان مقصدی مناسب جهت سکونت و اشتغال انتخاب شود.