جغرافیا و مطالعات محیطی

سرآغاز عدالت اجتماعی ریشه در عدالت فضایی و محیطی دارد. عدالت فضایی یکی از مقوله های برنامه ریزی مبتنی بر جغرافیا است که هدف آن تأمین نیازهای ساکنان محدوده های جغرافیایی است. پهنه های فضایی گسترده استان اردبیل متاثر از بی عدالتی فضایی از بعد شاخص های توسعه است. از این رو پژوهش حاضر به بررسی و سنجش وضعیت عدالت فضایی در توسعه یافتگی شهرستان های استان اردبیل پرداخته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با هدف کاربردی است. جامعه آماری تحقیق شامل 10 شهرستان استان اردبیل براساس سالنامه آماری 1390 می باشد. برای سنجش عدالت فضایی در توسعه یافتگی شهرستان ها از 40 شاخص موثر توسعه یافتگی استفاده شده است. جهت تعیین اهمیت هریک از شاخص ها از روش آنتروپی شانون و به منظور تجزیه وتحلیل و رتبه بندی شهرستان ها از دو مدل تاپسیس و ویکور استفاده شده است. از آنجاییکه نتایج حاصل از این دو مدل در مواردی با یکدیگرهمخوانی نداشتند، برای رسیدن به یک اجماع کلی، از روش های ادغامی (میانگین رتبه، بردا، کپلند) بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تکنیک ادغام نشان می دهدکه شهرستان اردبیل با کسب رتبه اول از نظر برخورداری از شاخص های توسعه از وضعیت بسیار مطلوبی برخوردار است. بعد از این شهرستان، شهرستان های خلخال و نمین در وضعیت توسعه یافته، شهرستان های سرعین و کوثر نیمه توسعه یافته، شهرستان های مشگین شهر، پارس آباد و نیرکمتر توسعه یافته و شهرستان های مغان و بیله سوار در وضعیت محروم از شاخص های توسعه قرار دارند.

مسکن به عنوان یکی از زیرساخت های اصلی توسعه و مقوله ای چند وجهی با ابعاد مختلف زیستی، اجتماعی و اقتصادی، نیازمند مطالعه دقیق و همه جانبه است. این مهم بواسطه با شاخص های مسکن صورت می گیرد که می توان وضعیت موجود را شناخت و با استفاده از تکنیک های موجود و رتبه بندی آنها میزان برخورداری و عدم برخورداری را در زمینه های مختلف همچون توسعه منطقه ای و میزان مطلوبیت شناسایی کرد پژوهش حاضر از نوع تحقیق توصیفی تحلیلی می باشد و به روش کتابخانه ای و اسنادی داده های مورد نیاز جمع آوری شده است. و با هدف سنجش میزان توسعه یافتگی شهرستان های استان مرکزی در بخش مسکن درصدد آن بوده است که با استفاده از تکنیک های تاپسیس و ویکور به رتبه بندی جهت تحلیل شاخص های مسکن در محدوده مورد مطالعه بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شهرستان های با جمعیت زیاد همچون اراک و ساوه در سطح پایینی از توسعه یافتگی در شاخص ها قرار دارند و برعکس شهرستان های با جمعیت کمتر همچون خنداب و فراهان در سطح قابل قبولی برخوردار بودند. همچنین آزمون اسپیرمن بیانگر رابطه عکس میان جمعیت و توسعه صنعتی با مطلوبیت در مسکن می باشد. در پایان نیز به پیش بینی مسکن مورد نیاز در سال های آتی پرداخته شده است. تا با در نظر گرفتن نیازهای آینده از مشکلات پیش رو جلوگیری شود.

مسکن یکی از نیازهای اصلی برای بقاء و توسعه جوامع بشری بوده و مسکن مطمئن، بادوام و پایدار برای هر انسانی ضروری است. بااین حال دسترسی به مسکن پایدار در اغلب کشورهای درحال توسعه به واسطه مشکلات فراوان مالی، مدیریتی و ظرفیتی به دلیل رشد شتابان شهرنشینی با مسائل بسیاری همراه است؛ به گونه ای که توسعه سکونتگاه های فرودست شهری، شکل گیری محدوده های نابسامان، کیفیت پایین و مقاومت کم بناها در برابر مخاطرات طبیعی انسانی بایستگی تحقیق و تفحص در این خصوص را پیش از پیش مطرح ساخته است. بر این اساس، پژوهش حاضر به تحلیل ساختار کالبدی مسکن محله اسلام آباد زنجان با رویکرد پایداری و مقاومت بافت می پردازد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و با به کارگیری مدل AHP در محیط ArcGIS به تحلیل ساختار کالبدی مسکن پرداخته است. اطلاعات موردنیاز از طریق مطالعات کتابخانه ای و استفاده از اسناد و مدارک، همین طور پیمایش های میدانی از محدوده موردمطالعه گردآوری شده است. یافته ها نشان می دهد که محله اسلام آباد زنجان در ساختار کالبدی مسکن با مسائلی ازجمله همجواری انواع فعالیت های ناسازگار با کاربری مسکونی، پایین بودن کیفیت ساختمان ها، استفاده از مصالح بی دوام، ریزدانگی قطعات و نظایر آن روبروست. درواقع نتایج بیانگر وضعیت ناپایدار ساختار کالبدی مسکن بر اساس اصول توسعه پایدار شهری در این منطقه بوده و نشان می دهد که 58 درصد از مساکن محدوده موردمطالعه از لحاظ ساختار کالبدی مسکن، در وضعیت پایداری متوسط و پایین تر از آن قرار دارد.

در قرن 21 دلایل زیاد و قانع کننده ای برای تشویق به دوچرخه سواری وجود دارد. دوچرخه وسیله نقش غیرقابل انکاری در توسعه فعالیت های گردشگری، افزایش ارزش زمین، اشغال کمتر فضای شهری، جذب صنایع، افزایش اشتغال و تجارت محلی ایفا می کند. حمل ونقل به وسیله دوچرخه سواری به طور فزاینده ای باعث کاهش مشکلات مربوط به ترافیک، آلودگی هوا، زیرساخت های جاده ای گران قیمت، تراکم حوادث، در مقایسه با خودرو های شخصی می شود. اهواز با توجه به جمعیت بالای خود و پتانسیل های طبیعی و زیر ساختی که دارد نیاز به طراحی مسیر دوچرخه سواری دارد و از اولویت پیوستن به آن دسته از شهر هایی است که در سطح جهان از لحاظ فناوری دوچرخه در سطوح بالا قرار دارند. به منظور مکان گزینی و طراحی مسیر های دوچرخه در سطح شهر اهواز ، شاخص-های شیب، ایمنی، زیبایی، راحتی، پیوستگی و وضوح با مطالعه پژوهش های پیشین داخلی و خارجی، روش دلفی، و آرای خبرگان و با لحاظ کردن بانک داده های مکانی شهر اهواز استخراج شده است. با توجه به اثر گذاری متفاوت شاخص های یاد شده، از مدل ترکیبی GIS-AHP-FUSSY و ابزار Network Analyst Tools برای ارزش گذاری و تهیه مدل مکانی شاخص ها استفاده شده است. علاوه بر تعیین مهم ترین مولفه های اثر گذار در مکان گزینی و طراحی مسیر های دوچرخه در سطح شهر اهواز تعین بهترین مسیر از بین مسیر های پیشنهادی را می توان یافته اساسی این پژوهش دانست.

در پژوهش حاضر به دنبال بررسی شاخص های کیفیت زندگی در محله جلوان با پیشینه روستایی، ارزنان با پیشینه بافت فرسوده و شهشهان با پیشینه تاریخی هستیم. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و در آن گردآوری داده ها بر پایه پرسشنامه هایی می باشد که در میان محلات 3گانه و بر اساس جمعیت ساکن در هر محله توزیع گردیده است. جامعه آماری آن شامل350 نفر در بافت فرسوده بوده که به شیوه تصادفی ساده برای مطالعه انتخاب شده اند. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده گردید که در نهایت به منظور تحلیل آمار گردآوری شده از نرم افزارSPSS و از روش آماری تی تک نمونه ای استفاده گردید. نتایج نشان داد که در بین زیرشاخص ها فقط در دو زیرشاخص کیفیت روابط اجتماعی و سلامت محیطی در محله جلوان میانگین محاسبه شده بیشتر از میانگین مطلوب(3) است که این نتایج از لحاظ آماری معنادار نمی باشد. بنابراین باید عنوان کرد که در هیچ یک از زیرشاخص ها میانگین محاسبه شده بیشتر از میانگین مطلوب نمی باشد. این بدان معنا است که در هر سه محله مورد مطالعه زیرشاخص های کیفیت زندگی کمتر از میانگین مطلوب است. نتایج مقایسه شاخص ها نیز نشان داد که در هر سه محله مقادیر میانگین محاسبه شده کمتر از میانگین مطلوب است. نتایج همچنین نشان داد که در بین سه محله مورد مطالعه محله شهشهان بالاترین کیفیت(43/2) و محله ارزنان پایین ترین کیفیت(02/2) را دارا می باشند. در این میان محله جلوان بین دو محله فوق با مقدار 24/2 قرار دارد.

آغاز برنامه ریزی گردشگری، شناخت رفتار و دیدگاه گردشگران در یک مکان گردشگری است تا با تاکید بر سنجش وضعیت موجود، پیرامون قابلیت ها و تطبیق پذیری آن با خواست گردشگران، بستری را فراهم آورد که روند برنامه ریزی برای توسعه گردشگری را تسهیل کند. در این میان گردشگران زن که از پایه های اصلی این صنعت هستند، همواره مورد غفلت بوده اند. شهرستان دره شهر(با نام باستانی ماداکتو) در استان ایلام یکی از نواحی مستعد در حوزه گردشگری است. از این رو، تحقیق حاضر، ضمن مطالعه توانمندی ها و قابلیت های گردشگریِ موجود در این ناحیه، عوامل توسعه گردشگری را از دیدگاه زنان گردشگر مورد بررسی، تحلیل و ارزیابی قرار داده، بعلاوه ارتباط رضایت گردشگران با متغیرهای تحقیق را سنجیده و در آخر راهکارهای توسعه گردشگری برای گروه زنان در این شهرستان را پیشنهاد نموده است. در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی و همبستگی بهره گرفته شده و برای جمع آوری اطلاعات از روش مطالعات اسنادی- کتابخانه ای و روش پیمایشی(پرسش نامه محقق ساخته) استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی و آمار استنباطی شامل ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون تعقیبی شفه استفاده شده است. یافته های پژوهش، مهم ترین موانع و جاذبه های گردشگری شهرستان دره شهر را از زاویه دید زنان گردشگر مشخص نمود. هم چنین ارتباط رضایت گردشگران با متغیرهای تحقیق سنجیده شد؛ و در نهایت با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهاداتی جهت رونق گردشگری زنان در این ناحیه ارائه گردید.

امروزه آلودگی محیط زیست با فلزات سنگین به مسئله ای جهانی تبدیل شده است. فلزات سنگین می توانند از طریق منابع انسانی و طبیعی وارد محیط زیست شوند. خاک می تواند آلودگی های زیست محیطی را در خود نگه دارد و از طریق آنالیز شیمیایی خاک می توان به این آلودگی ها پی برد. هدف از این تحقیق میدانی، بررسی میزان آلودگی خاکهای اطراف کارخانه سیمان ایلام به فلزات سنگین و سمی می باشد. در این راستا تعداد 20 نمونه خاک در جهات مختلف برداشت و غلظت عناصر روی، کبالت، منگنز، مولیبدن، کادمیوم، مس، سرب، کروم و نیکل در نمونه های خاک با استفاده از دستگاه جذب اتم اندازه گیری شد. به منظور درک بهتر چگونگی پراکنش فلزات مورد مطالعه از روش های زمین انباشت، فاکتور آلودگی، درجه آلودگی اصلاح شده و شاخص بار آلودگی استفاده شد. نتایج نشان داد که هرچند منطقه مورد مطالعه نسبت به همه فلزات سنگین غیر آلوده بوده است اما ضریب همبستگی عناصر در جهات مختلف نشان می دهد که بیشترین ضریب همبستگی برای عناصر به طرف شمال غرب منطقه و همسو با باد غالب منطقه می باشد. بنابراین جهت وزش باد در پراکنش عناصر مؤثر بوده و در اکثر نقاط با دور شدن از کارخانه غلظت عناصر کاهش یافته است.

روند کاهشی منابع تجدیدناپذیر یکی از مشکلات فزاینده موجود در بحث انرژی است؛ این مسئله بیانگر اهمیت استفاده از انرژی های جایگزین با اثرات مخرب زیست محیطی کمتر و قابلیت تجدیدپذیری است. استان آذربایجان شرقی با توجه به پتانسیل های بالای توپوکلیماتیک یکی از مناطق مناسب برای تولید برق از انرژی خورشیدی می باشد. در این مطالعه با توجه به توانایی مدل های تصمیم گیری چند معیاره (MCDA) در یکپارچه سازی داده ها و انتخاب گزینه برتر از میان گزینه-های مختلف از مدل تحلیل شبکه (ANP) جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. در این راستا بعد از مشخص نمودن ضرایب هر کدام از لایه ها و تلفیق لایه های اطلاعاتی و اعمال ضرایب حاصل از اجرای مدل، نقشه ی نهایی امکان سنجی استقرار پنل های خورشیدی در سطح استان آذربایجان شرقی تهیه شده است. داده های مورد استفاده در این پژوهش شامل پارامترهای اقلیمی در بازه 28 ساله از 13 ایستگاه سینوپتیک استان، نقشه رقومی ارتفاع و تصویر سنجنده ی OLI ماهواره ای Landsat8 سال 2014 منطقه می باشد که در قالب معیارهای اقلیمی، زیرساخت ، عوامل فنی و فیزیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که سطح وسیعی از استان از لحاظ استقرار تجهیزات نیروگاه های خورشیدی در وضعیت بسیار خوبی قرار دارند و در بین بخش های مختلف استان، مناطق جنوب شرقی، مرکزی و شمال غربی بیشترین مطلوبیت را دارند. نتایج پژوهش حاضر برای شناسایی مناطق مستعد نصب پنل های خورشیدی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و نقشه های تولید شده نیز برای سازمان های اجرایی (وزارت نیرو، اداره کل توزیع برق و ...) از ارزش کاربردی بالایی برخوردار هستند.

با توجه به اهمیت اشتغال زنان روستایی در اقتصاد خانواده و کاهش فشار اقتصادی ناشی از کمبود درآمد در خانوار روستاییان، مطالعه حاضر موانع اشتغال زنان روستایی شهرستان چرداول را شناسایی کرده و به کمک 12 تن از کارشناسان خبره سازمان جهاد کشاورزی شهرستان چرداول، موانع مذکور را با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ای اولویت بندی نموده است. اطلاعات مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه از کارشناسان گفته شده در سال 1394 گرد آوری شده است. برای انجام محاسبات از نرم افزار Super Decision استفاده شده است. نتایج نشان داد که موانع اشتغال زنان روستایی این شهرستان به ترتیب عبارتند از: وظیفه مادری، ناتوانی در رقابت برای دریافت کار، پایین بودن قدرت چانه زنی زنان، مردانه بودن برخی مشاغل، اختلاف دستمزد مرد و زن، عدم آموزش مشاغل، تحصیلات غیر مرتبط، نوع مشاغل و سرمایه بر بودن آن ها، توانایی جسمانی پایین، وظیفه تربیت فرزند، تعصبات خانوادگی، وظیفه خانه داری، کار خانگی بدون دستمزد، عاطفی بودن زنان، بیسوادی و کم سوادی زنان، زشت بودن اشتغال زنان و وضعیت مالی مناسب.

غالب لندفرم های مناطق مرتفع ایران، شباهت زیادی به سیرک یخچالی دارد، هر چند ارتفاع برف مرز دائمی کنونی این نواحی، بالاتر از مرتفع ترین قله های کوهستانی موجود است. در تمام بررسی های یخچالی کواترنری، توجه ویژه ای به تعیین ارتفاع برف مرز دائمی، بر اساس شناسایی ارتفاع مطلق کف سیرک ها شده است. در توده کوهستانی الوند، مسلط به شهر همدان با ارتفاع بیش از 3500 متر و عرض جغرافیایی 5/34 درجه شمالی، اشکال سیرکی زیادی دارد، که حاکی از فعالیت فرایند یخچالی کواترنری می باشد. ارتفاع برف مرز دائمی این توده کوهستانی، با دو روش رایت و شیب- جهت برآورد شده است. بررسی های متعدد میدانی دال بر این است که تجمع برف در نزدیکی دیواره سیرک از شرایط مطلوب تری برخوردار است. بر این اساس در این مقاله، توجه ویژه ای به شکل سیرک های یخچالی، با توجه به نحوه توزیع خطوط منحنی میزان، از قله به طرف کوهپایه، شده تا بتوان ارتفاع محل تغییر دیواره به کف سیرک را مشخص و با برآورد ارتفاعی که بیش از 60 درصد از ارتفاعات متعلق به سیرک ها بالاتر از آن، قرار دارد، ارتفاع برف مرز دائمی را برآورد نمود. ارتفاع چنین تغییری در دامنه های دامنه های نسار با دامنه های نگار یکسان نبوده و در نتیجه ارتفاع برف مرز دائمی دامنه ها متفاوت می گردد. این ارتفاع به روش شیب- جهت با توجه به سه فاکتور عرض جغرافیایی، مقدار شیب و جهت شیب ناهمواری نیز برآورد شده که مطالب فوق را تأیید می کند.