جغرافیا و مطالعات شهری و منطقه‌ای (جغرافیا و مطالعات محیطی سابق)

یکی از مسائل مهم در برنامه ریزی شهری،استفاده بهینه از زمین و برنامه ریزی کاربری زمین شهری است. ارائه خدمات درمانی یکی از فعالیت هایی است که عدم دسترسی به آن می تواند سلامت شهروندان را به مخاطره بیندازد. دسترسی به خدمات درمانی را می توان از دو بعد فقدان کاربری و عدم قرارگیری مناسب آن مورد بررسی قرار داد. با توجه به مطالعات میدانی در سطح شهر ایلام مشخص شد که توزیع برخی مراکز درمانی در این شهر با توجه به جمعیت شهر کافی و مناسب نیست و فاصله آنها نسبت به یکدیگر نیز مزید بر علت است که این مسائل و مشکلات در شهر ایلام بیان مسئله نموده است. تحقیق پیش رو به بررسی توزیع مراکز درمانی در شهر ایلام و ارائه الگوی مطلوب جهت استقرار مراکز درمانی در این شهر می پردازد تا شهروندان دسترسی مناسب تری به آن داشته باشند. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی از نوع پژوهش های کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده ها به صورت اسنادی، کتابخانه ای و میدانی می باشد. بر اساس داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارهای GIS و استفاده از مدل AHP به رفع کمبودها پرداخته شده و نتایج این تحقیق بیانگر اینست که هر چقدر از مرکز شهر به پیرامون فاصله گرفته می شود الگوی توزیع مطلوب تغییر کرده و نامنظم می شود و همین امر نیاز به ارائه الگوی مناسب تر جهت پاسخ گویی به نیاز مردم را شدت داده است. با این حال جانمایی مراکز درمانی در شهر ایلام با توجه به حجم ترافیک شهری، آلودگی صوتی و زیست محیطی در محدوده مطالعاتی مناسب است و ارائه الگوی مطلوب می تواند در قدرت پاسخگویی به نیاز شهروندان در مراکز درمانی شهر ایلام تاثیرگذار باشد.

انواع برنامه ریزی ها ابعاد و جنبه های مختلف زندگی را تحت تاثیر قرار داده؛ بنحوی که از 1960 تحت تأثیر نیازها و آگاهی های جدید، مفاهیم اجتماعی نوینی از قبیل رفاه اجتماعی، کیفیت زندگی، عدالت اجتماعی و کیفیت محیط در قلمرو برنامه ریزی و توسعه اجتماعی مطرح شد. همچین اهمیت و نقش کیفیت زندگی شهری در سایر جنبه های زندگی، ماهیت ویژه ای پیدا کرده و نقش فزاینده ای در سلامت محیط سکونتی شهری به عنوان مهم ترین سکونتگاه انسانی ایفا می کند. هدف پژوهش حاضر سنجش کیفیت زندگی شهری در قلمرو بافت فرسوده منطقه 9 شهر تهران و با انگیزه ارایه یک الگو به منظور ارزیابی کیفیت زندگی و شناخت مؤلفه های مؤثر بر آن می باشدکه سعی بر آن دارد با توصیف و تبیین مفهوم کیفیت زندگی و بافت فرسوده، شاخص های تأثیرگذار بر آن، نحوه ارتباط این شاخص ها و نحوه سنجش آن ها را در بافت فرسوده شهری بررسی نماید. بنابراین مبنای سنجش کیفیت زندگی در بافت فرسوده منطقه 9 شهر تهران، میزان رضایتمندی ساکنین آن از کیفیت زندگی شهری می باشد. این تحقیق با رویکرد توصیفی و تحلیلی و مبتنی بر داده های پرسشنامه ای است که به روش پیمایشی صورت گرفته است. در واقع با بررسی ادبیات تحقیق و متون مرتبط با کیفیت زندگی معیار های مورد نظر استخراج گردید (شیوه ی استقرایی) و سپس با استفاده از شیوه ی پیمایشی (توزیع پرسشنامه) ابعاد رضایتمندی از زندگی از منظر ساکنین جمع آوری و با استفاده از تکنیک های تحلیلی spss و ,amos سنجیده شد. نتایج مبین این مطلب است که وضعیت رضایت از ویژگی های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی معنادار بوده و نشان از کیفیت پایین در این شاخص ها دارد. بنحوی که عامل حمل و نقل، مسکن، حکمروایی شهری و دسترسی تفریحی بیشترین تاثیر را در میزان رضایتمندی از زندگی در بافت فرسوده منطقه 9 شهر تهران را دارا می باشند.

یکی از موضوعات حیاتی قرن بیست و یکم برای دانشمندان شهری در ارتباط با پایداری شهر، نوع فرم شهر(فشردگی یا پراکنش) و حومه نشینی یا نوشهرنشینی است. لذا آگاهی از فرم فضایی و شکل شهر می تواند نقش مهمی در میزان موفقیت برنامه ریزان شهری داشته باشد و به بهبود محیط های شهری کمک شایانی بنماید. هدف از این مقاله تحلیل الگوی فیزیکی گسترش شهر یاسوج می باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. داده ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق اسناد، مجلات، کتب مرتبط با موضوع و سازمان های مختلف جمع آوری شده است و با استفاده از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از مدل شانون نشان می دهد که نواحی چهار گانه شهر در سال 1379 به صورت پراکنده بوده و در سال 1389 هنوز هم رشد شهر به صورت افقی و پراکنده و غیر متراکم است ولی نسبت به دوره قبل از مقدار پراکندگی شهر کم شده است و هم چنین نتایج حاصل از مدل هلدرن نشان می دهد که در فاصله سال های 1390- 1345حدود 78 درصد از رشد کالبدی شهر یاسوج مربوط به افزایش جمعیت و حدود 22 درصد از رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است.

در جهان حاضر، توجه به محیط زیست یکی از مهم ترین عوامل توسعه هر کشوری محسوب می شود و عدم توجه به محیط زیست و پس خوراند منفی آن میتواند اثرات مخربی را در زندگی طبیعی و انسانی بشر داشته باشد. دریاچه ارومیه به عنوان بزرگ ترین دریاچه دائمی کشور با ویژگی های منحصر بفردی که دارا می باشد، در طی چند دهه اخیر دچار مشکلات فراوانی شده که محیط زیست این منطقه را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. یکی از مهم ترین معضلات و مشکلات این دریاچه، ورود زباله های شهری، جمعیت سه و نیم میلیونی 41 شهر کوچک و بزرگ این حوزه آبریز به دریاچه، از طریق رودخانه های دائمی و فصلی می باشد. در این پژوهش در راستای جلوگیری از پخش و ورود زباله های شهری به محیط زیست این دریاچه، با استفاده از 10 معیار طبیعی و زیست محیطی و با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) به پهنه بندی حوزه آبریز دریاچه ارومیه به منظور مکان یابی پهنه های مناسب برای دفع زباله های شهری اقدام شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که 812400 هکتار از اراضی حوزه آبریز بیشترین مناسبت و 733768 هکتار از اراضی محدوده مورد مطالعه کم ترین قابلیت برای استقرار محل دفع پسماندهای شهری را دارا می باشد و در ادامه با استفاده از مدل الکتر به اولویت بندی پهنه هایی که بالای 200 هکتار بوده اند و برای مکانیابی بسیار مناسب بوده اند پرداخته شد که پهنه شماره 8 اولویت اول و پهنه شماره 4 و 5 اولویت آخر را دارند متولیان حفظ دریاچه ارومیه و همچنین شهرداری های شهرهای حوزه آبریز دریاچه ارومیه، بایستی در راستای یک برنامه مدون زباله های شهری خود را به مکانهای دفن پسماندهای شهری آماده سازی شده انتقال داده و نسبت به دفن مناسب این زباله ها اقدام نموده، تا از ورود زباله های شهری به محیط زیست دریاچه ارومیه جلوگیری به عمل آید.

یکی از مهم ترین و ضروری ترین ابعادی که در طراحی محیط باید به آن توجه شود؛ فرایند احساس، ادراک و شناخت محیطی است که تجربه مکان و در نتیجه بازنمایش آن به صورت رفتار در فضاهای شهری را برای انسان هموار می سازد. لذا برای ساختن محیط های سازگار و متناسب با نیازهای ادراکی-رفتاری شهروندان باید شناخت صحیح و دقیق از رابطه بین انسان و محیط بدست آورد .در این میان خیابان های تجاری به عنوان فضاهای شهری به یاد ماندنی، قابل دسترسی و معنی دار نقش مهمی در شکل گیری الگوهای رفتاری به عهده دارند. با مروری بر ویژگی های کیفی و نقش های خیابان شهری از گذشته تا به حال، می توان به وضوح، کاهش کیفیت های محیطی و در نتیجه کاهش کیفیت حضورپذیری را که عامل مهمی در زمینه تعامل انسان و محیط، به شمار می آید را مشاهده نمود. در چنین موقعیتی، ارزیابی و سنجش نمونه هایی از خیابان های شهری و بررسی اینکه این فضاها در حال حاضر چرا و چگونه مورد استفاده قرار می گیرند از اهمیت بسزایی برخوردار است. پژوهش پیش رو با مطالعه ویژگی های فیزیکی خیابان های شهری و فعالیت های انسانی (فعالیت های منفعل – فعال) از طریق پرسشنامه، و با بررسی رابطه متقابل انسان و فضا در فضاهای شهری مورد مطالعه (خیابان های مرکزی شهر همدان) با استفاده از تکنیک Space Syntax و مدل تصمیم گیری چند شاخصه TOPSIS، به تبیین این نکته می پردازد که، الگوهای رفتاری کاربران به صورت مشخص، از ویژگی های مورفولوژیک خیابان های مورد مطالعه تبعیت می نماید. به گونه ای که خیابان های مورد مطالعه، با وجود ویژگی های مشترکی از جمله زمان و سبک ساخت، طول و عرض محور، موقعیت قرارگیری، به فراخور ویژگی های متفاوت مورفولوژیکی از جمله همپیوندی و اتصال فضایی، تنوع و تراکم فعالیتی و نیز ویژگی های کیفی مکان شهری، بستر شکل گیری و زمینه ساز الگوهای رفتاری متفاوتی هستند.

با توجه به رشد روزافزون جمعیت شهرها و گستردگی افقی بیش اندازه آنها پدیده جدیدی تحت عنوان گستردگی شهری یا اسپرال در جامعه علمی مطرح شد. به عبارتی گستردگی شهری گستردگی میزان شهرنشینی یا مصرف زمین است که در حال حاضر تبدیل به یک موضوع جهانی به ویژه در شهرهای جهان سوم شده است. بررسی و مطالعه در مورد میزان گستردگی شهری و دلایل مهم دخیل در گسترش فیزیکی افقی در شهرها یکی از بحث های مهم در تحقیقات در مجامع علمی روز است که نشان دهنده اهمیت بررسی این معضل در شهرها می باشد. شهر میاندوآب یکی از شهرهای میانه اندام استان آذربایجان غربی است که همزمان با دیگر شهرهای میانه اندام کشور با رشد روزافزون جمعیت و گسترش فیزیکی - کالبدی روبرو است. این پژوهش با هدف سنجش و برآورد میزان رشد و توسعه فیزیکی شهر و دلایل مهم آن با بهره گیری از تصاویر ماهواره ای چند زمانه و GIS و همچنین مدل های آنتروپی شانون و هلدرن می پردازد. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای و مدل آنتروپی شانون مشخص شده است که این شهر دارای رشد فیزیکی پراکنده است. نتایج مدل هلدرن نیز حاکی از آن است که 64 درصد رشد شهر ناشی از رشد جمعیت و تنها 36 درصد آن ناشی رشد افقی شهری بوده است که نشان دهنده بالا بودن میزان مهاجرت به این شهر می باشد. از دلایل مهم دیگر آن نیز می توان به عدم صدور پروانه های ساختمانی برای طبقات بالاتر به علت جلگه ای بودن منطقه و تحرک های اجتماعی در شهر نام برد. 

به هنگام وقوع بحران های انسانی کاربری اراضی حیاتی یک شهر از نظر دشمن دارای اهمیت بالایی می باشد. از این رو امروزه یکی از ابزار برنامه ریزان برای کاهش خسارات شهری در برابر بحران ها بحث برنامه ریزی کاربری اراضی است. با این حال شهر آبادان به خاطر موقعیت مرزی و بندری و همچنین داشتن ویژگی های ممتاز اقتصادی و ارتباطی یکی از مناطق مرزی با خطرپذیری بالا می باشد. روش تحقیق این مقاله از نظر ماهیت نظری- کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. داده ها نیز با استفاده از نرم افزار (Arc GIS) تحلیل شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد در تخصیص کاربری اراضی و مکان یابی فضاهای انسان ساخت شهر آبادان، اصول پدافند غیرعامل مورد توجه واقع شده نشده و این امر در مناطق سه گانه نیز یکسان نبوده و ملاحظه می شود که منطقه یک آبادان دارای بیشترین خطرپذیری و منطقه سه دارای کم ترین خطرپذیری می باشد.

این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه نابرابری توسعه در بین استان کردستان و سایر استان های ایران طی دو دوره آماری 1375 و 1385 انجام گرفته است.روش پژوهش «توصیفی- تحلیلی» است. برای سنجش نابرابری توسعه از 25 شاخص مختلف جمعیتی، بهداشتی، آموزشی، فرهنگی و اجتماعی که داده های آنها از منابع مکتوب و اسناد منتشر شده توسط سازمانهای رسمی اقتصادی- اجتماعی (مرکزآمار ایران، معاونت برنامه ریزی ونظارت راهبردی ریاست جمهوری)وپژوهشهای موردی انجام شده جمع آوری استفاده شده است. داده های مورد نیاز از طریق سالنامه های مرکز آمار ایران در سالهای 1375 و 1385جمع آوری شده و با استفاده از، روش تحلیل عاملی در نرم افزارspss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. سپس جمع نمرات عاملی را محاسبه و میانگین آن ها را به عنوان معیاری برای سطح توسعه یافتگی استان ها درنظرگرفته و براساس آن رتبه بندی استان ها محاسبه شد و جمع نمرات عاملی استان کردستان را با میانگین جمع نمرات عاملی کل استان ها محاسبه و تفاوت آن ها و میزان نابرابری توسعه بین آن ها به دست آمده است. جایگاه استان کردستان و سایر استان ها به وسیله نرم افزار GIS9.3 در سازمان فضایی ایران ترسیم شده است. نتایج پژهش حکایت از وجود نابرابری بین استان کردستان با میانگین کشوری در ابعاد و شاخص های جمعیتی، بهداشتی، آموزشی، فرهنگی و اجتماعی دارد که در سال های 1375، 1385به ترتیب به میزان 66/2 ،92/2 نابرابری و شکاف سطح توسعه بین این استان و میانگین کشور وجود داشته است.