International Multidisciplinary Journal of Pure Life (IMJPL)

این مقاله با هدف بررسی رابطه عدل الهی در ساحت تکوین و جزا با شرور طبیعی انجام شده است و برای این منظور آرای کلامی و فلسفه اسلامی درباره شرور واکاوی شده است. نتایج دو دیدگاه مورد بررسی در این پژوهش نشان می دهد نگاه متکلمان اسلامی قائل است که نظام آفرینش، نظام احسن است؛ شرور ابتدایی، کیفری و غیر کیفری است؛ حکمت شرور غیر کیفری برای معصوم و برخی اولیاء الله تکامل و رسیدن آنها به درجات بالاتر است و ریشه شرور کیفری، گناه انسان است؛ لذا افرادی که مبتلا به شر کیفری می شوند، دو دسته هستند: افرادی که مورد غضب خداوند قرار می گیرند و گروهی که خداوند برای جلوگیری از مبتلا شدن آنها به شرور نهایی، بر ایشان بلا فرو می آورد تا آنها را تأدیب کند. شرور طبیعی همچون سیل و زلزله و بیماری از جمله شرور کیفری هستند که ریشه آنها به گناهان انسان باز می گردد. نتایج دیدگاه فلاسفه اسلامی قائل است به اینکه شر، عدم ملکه خیر است؛ شرور نسبی و بالعرض به لحاظ شر بودن و نقص و جهات عدمی مورد تعلق اراده الهی قرار نمی گیرند، بلکه جهات کمال و خیرات آنها است که متعلق اراده الهی واقع می شود؛ تضاد و تزاحم از ویژگی های ذاتی جهان مادی و لازمه نظام علیت است و نقایص و شرور فوایدی دارد که از جمله آنها فراهم شدن زمینه تکامل برای انسانها از راه تحمل سختی ها و بلاها و پند گرفتن از حوادث است. بر این اساس، بیماری کرونا از جمله شرور طبیعی است که بنابر دیدگاه نخست شامل شرور کیفری است و ریشه آن به گناه انسان برمی گردد؛ لذا جزا و پاداش کیفر نیز بر اساس رفتار انسان است که خداوند به مقتضای عدل خود با انسانها رفتار می کند؛ اما مطابق با دیدگاه دوم، بیماری کرونا از جمله شرور نسبی و بالعرض است که به لحاظ شر بودن مورد تعلق اراده الهی قرار نمی گیرد.

چگونگی مواجهه ارزش های دینی با بلایای همه گیر درطول تاریخ ادیان جهان برای پیروان آنها مطرح بوده و چالش هایی به همراه داشته است. نگرش حداکثری ادیان به زندگی این چالش ها را تشدید کرده است؛ اما هر چه نگرش ها حداقلی شده است، چالش های علم دربرابر بلایای همه گیر افزایش پیداکرده است. ویروس کرونا صرفاً یک بیماری عالمگیر نبود؛ بلکه شوک اجتماعی- سیاسی بود که زمینه انتقاد به سیاست های اقتصادی- اجتماعی را مهیا کرد، شوکی که می تواند تغییرات اساسی ایجاد کند؛ تغییراتی که تاریخ ایران شبیه آن را ممکن است تجربه نکرده باشد. به نظر می رسد استخراج نقاط قوت و ضعف این موضوع درحوزه ادیان با رویکرد دفاع از ارزش ها می تواند با مدل «سوات» مورد سنجش قرار گیرد. نکته مهم اینکه همواره خرافه در میان ارزش های دینی سبب کاهش نقش دین در زندگی شده و میزان ایمان پیروان ادیان را تنزل داده است. تئوری این مسئله با طرح گفتمان خرافه گرایی و غلو در فرایند گسترش دین در جامعه دینی ارتباط تنگاتنگ دارد. بر این اساس، این پژوهش در صدد پاسخ به این سؤال بوده است که مفاهیم و ارزش های دینی در مواجهه با بلایای همه گیر، چگونه می تواند امتداد داشته باشد؟ نتایج پژوهش در راستای پاسخ به این سؤال، به طرح این فرضیه پرداخته است که ادیان هر گاه دچار افراط و غلو شده اند، در برابر بحران های اجتماعی و طبیعی توان رشد خود را از دست داده اند. از طرفی با توجه به هدف این پژوهش که عبارت بوده است از ایفای نقش اساسی ادیان در پیشرفت زندگی انسان، شاخص الگوی تعامل دین و علم است؛ لذا روش مورد استفاده در این پژوهش، مطالعات تطبیقی با روش میان رشته ای، تعامل گسترده میان دین و علم را ممکن ساخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد تحقق ارزشها در عرصه نظری و عملی، عنصر کارآمد دین و علم در زندگی انسان است که پیشرفت را در ابعاد مادی و معنوی برای او فراهم می کند؛ لذا سودمندی ایده تعامل توامان علم و دین برای پیروان دین اسلام دستاورد این مقاله است.

یکی از اساسی ترین مسائل زندگی انسان بر اساس سنت الهی در قرآن و روایات، مسئله آزمایش و ابتلا است؛ بر این اساس در مقاله حاضر با هدف شناخت نقش آزمایش های الهی در تربیت انسان تلاش شده است به بررسی مباحثی همچون آگاهی از اهداف، ویژگی ها، کارکردها و اثرات تربیتی آزمایش های الهی برای انسان و نقشی که این موارد در رشد، سعادت و کمال انسانی دارند، پرداخته شود. آزمایش های الهی بر مبنای قرآن کریم، اهدافی نظیر تشخیص مؤمنان واقعی و تمحیص اعمال آنها، شناخت مجاهدان و صابران، تعیین بهترین سرنوشت برای انسانها و تقویت صبر آنها دارد. همچنین اختصاصاتی نظیر افتراق در مراتب دشواری آزمایش ها، عام البلوی بودن ابتلائات الهی در زندگی، دائمی بودن و غیر مقطعی بودن و سنخیت ابتلائات با رشد فکری و اجتماعی انسانها و جوامع بشری دارد. از مسائل مهم دیگری که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، نتایج و کارکردهای تربیتی آزمونها و ابتلائات الهی است که در مواردی همچون ایجاد معرفت و خودشناسی، تکامل ذات و ارتقای بشر، شایستگی پاداش و کیفر و استحکام اراده و تحریک انگیزه، بررسی و تحلیل شده است.

کرونا ویروسی طبیعی و جدید است که درباره منشأ پیدایش آن آگاهی چندانی وجود ندارد؛ اما زندگی بشر را در ابعاد وسیع تمدنی تحت تأثیر قرار داده است، تاکنون که تنها چند ماه از عمر آن گذشته میلونها نفر را مبتلا کرده، موجب مرگ صدها هزار نفر شده و جریان عادی حیات روی زمین را برای انسانها مختل کرده است. با توجه به تأثیرات گسترده ای که ویروس کرونا بر حیات و زندگی بشر گذاشته است، پژوهش پیرامون آن از منظر منشأ پیدایش، ابعاد اثرگذاری و آینده زیست محیطی از اهمیت زیاد برخوردار است. در این پژوهش ویروس کرونا به صورت توصیفی و کتابخانه ای مورد پژوهش قرار گرفته و به نکات زیر دست یافته است: -        کرونا پدیده رازآلودی است که تاکنون باعث ابتلای میلیونها انسان و مرگ صدها هزار نفر شده، همه گیر شده و عنوان مهمترین رویداد قرن را به خود اختصاص داده است. -        تاکنون سه نوع تمدن در مواجهه با کرونا واکنش داشته است؛ تمدن شرقی، تمدن اسلامی و تمدن غربی که دو تمدن نخست هر چند از لحاظ مبانی با هم تفاوت دارند؛ اما به دلیل تأکید بر اخلاق و معنویت در مواجهه با کرونا مسئولانه و موفقانه عمل کرده اند. -        همه تمدن های کنونی بشری علیرغم تفاوتها و برتری هایی که یکی بر دیگری دارند؛ حتی تمدن اسلامی برای بهتر عمل کردن و هر چه انسانی تر بودن باید در مورد باورها، اندیشه ها و عملکردهایشان به پرسش های بیشتر جواب دهند و در زمینه های مختلف تمدنی لازم است تأمل و بازبینی هایی داشته باشند.

با شیوع جهانی بیماری کرونا ممکن است در ذهن برخی شیعیان و قائلین به موجود بودن امام زمان (علیه السلام) این سؤال شکل گرفته باشد که آیا حضرت هم ممکن است دچار این بیماری شود؟ همچنین اگر ایشان بیمار شود، آیا به پزشک مراجعه می کنند؟ مطابق با آیه 110 سوره مبارکه کهف در کنار کلیات برخی آیات دیگر چنین استنباط می شود که پیامبر اکرم و امامان معصوم (علیهم السلام) و به ویژه حضرت ولی عصر(علیه السلام) با همه عظمت وجودی و عصمتی که دارند، بشری از جنس خود انسان بوده و به حکم انسان بودن و جسم داشتن، تمایلات و نیازهای انسانی از قبیل بیماری و عارض شدن کسالت بر جسم را دارا هستند. وقوع بیماری در افراد به علل و عواملی همچون عدم رعایت بهداشت و مراقبت های فردی، سوء مزاج به واسطه عدم اطلاع و رعایت تغذیه سالم، کفاره گناهان، ترفیع درجه معنوی، آزمایش و امتحان و نیز حکمت خاص الهی صورت می گیرد که در میان این عوامل، عوامل سه گانه نخست در حق انبیا و اوصیای الهی (علیهم السلام) ممتنع است؛ اما عوامل سه گانه دوم می تواند عامل قابل قبولی در برخی ابتلائات و گرفتاری های ایشان مثل بیماری و کسالت بدنی و جسمی باشد و محذور عقلی و شرعی نیز در پی ندارد. در عین حال و در پاسخ به سؤال دیگر، امام معصوم که از یک طرف دارای علم عظیم به ابدان است و از طرف دیگر، قدرت تصرف در عالم کون و مکان دارد، نیازی به طبیب ندارد؛ چرا که خود طبیب حاذق و طبیب طبیبان است. بنابراین و مطابق با نتایج این تحقیق، اراده خداوند به این تعلق گرفته که امام زمان (علیه السلام) حفظ شود تا در زمان مناسب که تنها خدا می داند، حکومت عدل الهی را بر جهان بگستراند؛ لذا حضرت به یک بیماری مهلک که منجر به از دنیا رفتن ایشان تا قبل از ظهور شود، مبتلا نخواهد شد؛ هر چند ابتلای ایشان به بیماری های عادی و معمولی دور از انتظار عقل و شرع نیست و درمان اینگونه بیماری ها نیز به دست علم حضرت و قدرت باطنی و با شفابخشی خداوند متعال متصور است و این مطلب، استبعاد عقلی و شرعی ندارد.

نتعرض فی هذا البحث إلى النظام السیاسی فی الإسلام والمتمثل فی حاکمیه الله وصلاحیته للتشریع ونتعرض إلى أهم النقاط التی نفترق فیها مع بقیه المذاهب من ناحیه إمتداد حاکمیه النبوه والإمامه إلى المرجعیه الدینیه فی عصر الغیبه لبناء الدوله الإسلامیه والدعوه العالمیه وأیضاح النقاط الرئیسیه من النص والإجتهاد والعصمه والأدله على ضرورتها تمهیدا لتصدیر الثوره الإسلامیه إلى العالم أجمع.