نظیفه فتحی

این مقاله با هدف بررسی رابطه عدل الهی در ساحت تکوین و جزا با شرور طبیعی انجام شده است و برای این منظور آرای کلامی و فلسفه اسلامی درباره شرور واکاوی شده است. نتایج دو دیدگاه مورد بررسی در این پژوهش نشان می دهد نگاه متکلمان اسلامی قائل است که نظام آفرینش، نظام احسن است؛ شرور ابتدایی، کیفری و غیر کیفری است؛ حکمت شرور غیر کیفری برای معصوم و برخی اولیاء الله تکامل و رسیدن آنها به درجات بالاتر است و ریشه شرور کیفری، گناه انسان است؛ لذا افرادی که مبتلا به شر کیفری می شوند، دو دسته هستند: افرادی که مورد غضب خداوند قرار می گیرند و گروهی که خداوند برای جلوگیری از مبتلا شدن آنها به شرور نهایی، بر ایشان بلا فرو می آورد تا آنها را تأدیب کند. شرور طبیعی همچون سیل و زلزله و بیماری از جمله شرور کیفری هستند که ریشه آنها به گناهان انسان باز می گردد. نتایج دیدگاه فلاسفه اسلامی قائل است به اینکه شر، عدم ملکه خیر است؛ شرور نسبی و بالعرض به لحاظ شر بودن و نقص و جهات عدمی مورد تعلق اراده الهی قرار نمی گیرند، بلکه جهات کمال و خیرات آنها است که متعلق اراده الهی واقع می شود؛ تضاد و تزاحم از ویژگی های ذاتی جهان مادی و لازمه نظام علیت است و نقایص و شرور فوایدی دارد که از جمله آنها فراهم شدن زمینه تکامل برای انسانها از راه تحمل سختی ها و بلاها و پند گرفتن از حوادث است. بر این اساس، بیماری کرونا از جمله شرور طبیعی است که بنابر دیدگاه نخست شامل شرور کیفری است و ریشه آن به گناه انسان برمی گردد؛ لذا جزا و پاداش کیفر نیز بر اساس رفتار انسان است که خداوند به مقتضای عدل خود با انسانها رفتار می کند؛ اما مطابق با دیدگاه دوم، بیماری کرونا از جمله شرور نسبی و بالعرض است که به لحاظ شر بودن مورد تعلق اراده الهی قرار نمی گیرد.