International Multidisciplinary Journal of Pure Life (IMJPL)

ملازمت با حق در گرو ملازمت عقلی و عملی است؛ خدای حکیم فرایند پرورش انسان از قوه به فعل را در نظام احسن به خوبی طراحی نمود که تربیت انسان الهی و لازمه فعلیت یافتن انسان در پرتو حیات فردی و اجتماعی اوست، ضمانت اجرای این احکام و تکالیف شرعی نیز بر عهده حاکمان الهی است که با یکی از ابزارهای مهمی که در دست دارند- رسانه ها- به این مسئله مبادرت می ورزند. رهاوردهای حکمت، تبیین مسئله حق است چه این که بعض از حکمای متأخر حکمت را به حق تعریف نمودند؛ آن گاه با بررسی ابعاد موضوع باید منظومه فکری که تمام اضلاع آن هماهنگ با حکمت باشد را تعریف نمود. بر این اساس، ابتدا باید در چارچوب هستی شناسی که شالوده و بنیان های نظری یک مسئله است حکمت را مشخص نمود، سپس در معرفت شناسی تبیین می شود که وجه و دلیل آن چه بوده و کتاب و سنت و عقل و اجماع هر کدام به ترتیب رتبه جایگاه حق را توصیف و اثبات می نمایند. مرحله سوم نیز جایگاه انسان در مقام خلیفه الهی و رابطه آن با حق است. اگر حکمت به حق تبیین و تفسیر شود و آن را به انسان و اجتماع سریان داد و اضلاع سه گانه بنیان های نظری آن را مشخص نمود، آن گاه جایگاه رسانه در این منظومه فکری مشخص می شود و پاسخگوی پرسش های زیر خواهد شد که در این پژوهش تلاش می شود به آن ها پاسخ داده شود: -        رابطه حق و شأنیت رسانه در هدایت جامعه و انسان در مقام خلیفه الهی چیست؟ -        آیا رسانه در این منظومه فکری صاحب حق است و اگر صاحب حق است، آیا تکالیفی نیز بر عهده دارد؟ -        تکالیف رسانه در تربیت انسان و جامعه محق چیست؟ -        اقتضائات رسانه در این منظومه چیست؟ -        تفاوت حق در رسانه حکمت محور با مباحث حقوق رسانه در غرب چیست؟

امروزه استفاده از فضای مجازی و امکاناتی که اینترنت در اختیار قرار می دهد، در تمام ابعاد زندگی انسان نفوذ یافته است که یکی از این ابعاد، حوزه دین و تربیت دینی است. با توجه به این که آموزش شایسته مفاهیم و ارزش های دینی- به عنوان سنگ بنای جامعه- مستلزم توجه به کیفیت آموزش های دینی است، باید به فرصت ها و تهدیدهای بالقوه ای توجه نمود که آموزش دینی در فضای مجازی می تواند به همراه داشته باشد. به بیان دیگر، هر چند استفاده از فضای مجازی می تواند فرصت های آموزشی مناسبی را در تربیت دینی متربیان به همراه داشته باشد؛ اما ماهیت این فضای آموزشی به نحوی است که تهدیدهایی را در این زمینه ایجاد خواهد نمود که عدم توجه به آن ها می تواند صدمات جبران ناپذیری به متربیان و جامعه وارد کند؛ لذا در پژوهش حاضر که از دو قسمت تشکیل شده است، ابتدا به مفهوم شناسی تربیت دینی پرداخته شده و سپس امکان تحقق سه اصل از اصول تربیت دینی- پرورش تفکر و تعقل، عزت نفس، آزادگی- در فضای مجازی برای متربیان توضیح داده شده است؛ هم چنین، در ادامه از محدودیت های بالقوه فضای مجازی در این سه محور بحث شده است که عدم توجه به آن ها می تواند تربیت دینی را با چالش هایی مواجه سازد.

سنجش از دیدگاه علوم رسمی نیازمند تعریف مجموعه ای ریاضی از معیارها، روش هایی برای عددی سازی آن ها و مقایسه است. از طرف دیگر، فضای مجازی مجموعه ای از اطلاعات است که برخلاف عقیده تحمیل شده از غرب، نه آزاد است و نه دسترسی آزاد به آن وجود دارد؛ چرا که اگر از اینترنت تاریک گذشته و بحث را در فضای رسمی آن محدود نمود، دسترسی به اطلاعات آن در کنترل نظام سلطه است. در این میان، روش های رسمی که برای اندازه گیری سایت های دینی استفاده می شود، همان هایی است که برای سایت های دیگر در نظر گرفته شده، مانند شمارش تعداد مراجعه به سایت ها، میزان پست های ارسال شده، میزان ایمیل های رد و بدل شده و میزان کلمات مذهبی جستجو شده که این موارد از دیدگاه علوم رسمی غربی است؛ در حالی که در دین اسلام و منبع اصیل آن- قرآن کریم- مجموعه های اندازه گیری از نوع دیگری است؛ هم چنان که معیارهای رسمی سنجش در فضای مجازی نمی تواند درجه ایمان به غیب یک فرد را اندازه بگیرد. بر این اساس- در پژوهش حاضر- تلاش شده روش های مرسوم اندازه گیری در فضای مجازی تبیین و نشان داده شود که مبانی اعتقادی و دینی با معیارهای مادی، نامعین و غیر قابل اندازه گیری است؛ هم چنین، روش هایی برای تخمین درجه اعتقادی افراد از دیدگاه اسلامی پیشنهاد شده است.

پدیده جهانی شدن از بحث برانگیزترین مسائل جهان معاصر به شمار می رود. پدیده ای که در تصمیم گیری ها و فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انسان ها نقش تعیین کننده ای داشته و مرزهای جغرافیایی را به حداقل ممکن کاهش می دهد، منافع مردم و کشورها را بیش از پیش به هم تنیده کرده و علاوه بر کالا و خدمات، افکار و دانش بشری را آسان تر از گذشته مبادله می کند. از طرف دیگر، فضای مجازی نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی هستند که با این که عمر خیلی زیادی ندارند، توانسته در زندگی مردم جا باز کند تا جایی که مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده و از فاصله های بسیار دور در دنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می کنند. بر این اساس، امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته و پست الکترونیک، پیام های کوتاه، چت روم ها، وب پایگاه ها و بازی ها به روش هایی برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی تبدیل شده اند؛ به طوری که روزانه نزدیک به 400 میلیون نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می کنند که یکی از کاربردهای اصلی آن، برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است. به نظر می رسد عیب اصلی ارتباط های اینترنتی آن است که ارتباط در فضای مجازی بر متن استوار است؛ لذا از نشانه های بصری و شنیداری در تعامل دوطرفه، بی بهره است. امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکه های ماهواره ای، فضای مجازی و رسانه های مدرن است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را هدف گرفته اند. بعضی از شبکه های ماهواره ای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده است. مطابق با این تبیین، در پژوهش حاضر تلاش شده به بررسی نقش و تأثیر فضای مجازی و اینترنت بر خانواده و جوانان با ارائه راهکارهای مقتضی پرداخته شود.

جهان معاصر عرصه ای آکنده از تنش، چالش، نزاع و درگیری میان انسان ها، ملت ها و دولت هاست که برای رهایی از آن راهی جز استقرار مهر و آشتی و تلاش جمعی برای صلح سازی نیست. روی دیگر زندگی انسان معاصر، زندگی ثانوی است که در سایه عصر ارتباطات و اتصالات و فناوری های نوین اطلاعاتی رخ داده و همه ویژگی های فضای واقعی را با پیچیدگی های رفتاری و ارتباطی میان کاربران دارا است. در این میان، صلح سازی ایمان محور یکی از بهترین مدل های صلح سازی است که کنشگران ایمانی تلاش می کنند به مدد آن، بر درگیری های انسان فائق آمده و صلح و ثبات و زیست ایمانی را برای جامعه بشری- چه در زندگی واقعی و چه در زیست مجازی- به ارمغان آورند. پژوهش حاضر پس از واکاوی مفردات پژوهش، به ارائه مدل صلح سازی ایمان محور در صورت بندی های چهارگانه نزاع در فضای مجازی پرداخته است.

امروزه تعریف حیات بشر تغییر یافته و به دو بخش مجازی و حقیقی تقسیم شده است؛ به نحوی که فضای مجازی مبدل به جزء جدانشدنی زندگی مردم جهان معاصر گردیده است. در این میان، شبکه های اجتماعی با کارویژه گردش آزاد اطلاعات- به عنوان بستری جهت زیست مجازی آحاد ملت ها- مورد توجه حکومت ها قرار گرفته است که اهمیت این بستر، زمانی بهتر درک خواهد شد که بدانیم فضای مجازی در عصر معاصر، به عنوان یکی از مهم ترین ابزار دیپلماسی عمومی در روابط بین الملل توسط حکومت ها جهت رسیدن به اهداف متنوع خود به کار گرفته می شود و از آن جا که فضای مجازی و به طور خاص شبکه های اجتماعی بستر گردش آزاد اطلاعات را فراهم نموده اند، استفاده از این بستر ضروری می نمایاند. از طرف دیگر، انقلاب اسلامی ایران به عنوان خیزشی با ابتنای فطری، بیشتر از هر حکومتی نیاز به نشر اهداف و آرمان های خود جهت تخاطب با مردم جهان را دارد و این در حالی است که جبهه مقابل انقلاب، حداکثر استفاده را از این عرصه جهت رسیدن به اهداف خود می نماید. بر این اساس، پژوهش حاضر تلاش نموده است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی صحت این فرضیه را ارزیابی نماید که فضای مجازی و- مشخصاً- شبکه های اجتماعی می تواند به عنوان یکی از ابزارهای دیپلماسی عمومی مورد توجه قرار گیرد و نیز راهکارهایی را به منظور استفاده حداکثری از این بستر در جهت نشر اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی با جذب مخاطبان بین المللی در بستر شبکه های اجتماعی بررسی و ارائه نماید.

عظم الله العلم وشرفه فکانت أول کلمه أوحاها الله لنبیه «اقرأ» ورفع حامله درجات فقال عّز وجّل: ﴿یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ»؛ (المجادله، 11) وفرضه على کل مسلم فقال خاتم أنبیائه9: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ»؛ (الشهید الثانی، 1041: 11) وایضاً بین العلم والعباده فقال: «باب من العلمنتعلمه أحب إلینا من ألف رکعهٍ تطوعاً»؛ (المصدر نفسه: 121( وقارن أمیرالمؤمنین7 بین العلم والمال قائلاً لصاحبه: «یَا کُمَیْلُ! الْعِلْمُ خَیْرٌ مِنَ الْمَالِ، الْعِلْمُ یَحْرُسُکَ وَأَنْتَ تَحْرُسُ المَالَ وَالْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَهُ وَالْعِلْمُ یَزْکُو عَلَى الْإِنْفَاقِ وَصَنِیعُ الْمَالِ یَزُولُ بزَوَالِهِ»؛ (المصدر نفسه: 114( وبین أهل بیت العصمه: ثواباً کبیراً لسالک طریق العلم فأخبرنا نبینا الأعظم9 وأهل بیته: حیث قال: «من غدا فی طلب العلم أظَّلت علیه الملائکه وبورِک له فی معیشته ولم ینقص من رزقه»؛ (المصدر نفسه: 146( کما نبه أهل العصمه: على الإهتمام بنوع العلم وصفته حتى لا تملأ نفس الإنسان بما یضرها أو على الأقل بما لا ینفعها ففی احد الأیام دخل رسول الله9 المسجد فإذا جماعه قد طافوا برجل. فقال: ما هذا؟ فقیل: علامه. فقال، وما العلامه؟ فقالوا: أعلم النَّاس بأنساب العرب ووقائعها وأیام الجاهلیه والأشعار العربیه. فقال: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَلَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ»، ثم قال: «إنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ: آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَمَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْل . (الکلینی، 1407، ج 1: 62)هذا کله وباختصار یشیر لنا على الباعث الدینی الذی یحثنا على طلب العلم ونشره وحیث تشهد المجتمعات المعاصره تحدیات عدیده فرضت نفسها على طبیعه الحیاه فیها وأسلوب عملها وعمل منظماتها المختلفه من أبرز هذه التحدیات ما تشهده تلک المجتمعات من تقدم فی تقنیات المعلوماتیه والإتصالات الحدیثه. فلم یشهد عصر من عصور التقدم التقنی الذی شهده هذا العصر فی مناح متعدده من أهمها الثوره الهائله التی حدثت فی تقنیات الإتصالات والمعلومات والتی توجت أخیراً بشبکه المعلومات الدولیه (الإنترنت). فالثوره التکنولوجیه المتمثله فی تکنولوجیا المعلومات والإتصالات أسهمت فی تغییر طبیعه الحیاه وشکل المؤسسات... ومن بینها المؤسسات التعلیمیه على نحو جذری خاصه فی الدول المتقدمه. هذه التغیرات جعلت الحاجه ماسه إلى تعلیم من نوع جدید یستوعب تکنولوجیا المعلومات والإتصالات ویستفید منها فی تقدیم تعلیم یزود تلامیذه بعقلیه ناقده وواعیه قادره على التعامل مع طوفان المعلومات والإفاده منها، ویراعى ظروف المتعلمین ویتجاوز حدود الزمان والمکان، ولا یشترط التواجد المتزامن للمتعلمین مع المعلم فی المکان نفسه، وتمثل ذلک فی التعلیم عن بعد. والواقع أنه لم تستطع تقنیه من تقنیات الإتصال أن تستحوذ على اهتمام رجال التربیه والباحثین التربویین على المستوى الدولی، مثلما فعل الإنترنت وشبکه العالمیه ففی حاله المذیاع مثلا استغرق الوقت أربعین سنه لیصل عدد مستخدمیه خمسین ملیون شخص، واحتاج التلیفزیون إلى ثلاثه عشر عاماً لیصل إلى مثل هذا العدد من الناس، ولکن الأمر مع الإنترنت لم یستغرق سوى أربع سنوات، حیث استطاعت تلک التقنیه أن تتیح لکل فرد من أفراد المجتمع- ومن بینهم الطلاب- إمکانیه الدراسه والتعلم بطریقه تسمح له بالتحکم فی ذلک وفق حاجاته وإمکانیاته بغض النظر عن موقع وجوده الجغرافى، ومکنت من الإستفاده من المکتبات الإلکترونیه، والکتب الإلکترونیه، وقواعد البیانات عند الطلب، والمحادثات ذات الإتصال المباشر وخدمات المعلومات الأخرى والبرامج الثقافیه المختلفه من خلال قیام العدید من معاهد التعلیم الإلکترونیه والجامعات الإفتراضیه (الإلکترونیه) بتوفیر برامج عدیده على الشبکه الإلکترونیه (الإنترنت) یمکن للدارسین من جمیع أنحاء العالم الإلتحاق بها وما على الدارس منهم إلا أن یفتح موقعاً معیناً ویدخل رقمه السری فیحصل على نص المحاضره والأسئله التی یجیب علیها کما یمکن إجراء الإختبارات والمشارکه فی الحوار مع الدارسین الآخرین والمحاضر أو المشرف الأکادیمی.

أرسل الله سبحانه وتعالى الأنبیاء بهدف الدعوه الى التوحید وعباده الله الواحد الأحد وکان آخرهم رسول الله محمد (صلی الله علیه وآله) الذی جاء بخاتمه الرسالات ودعا کافه اتباع الدیانات السماویه لاتباعه ولکن بالتی هی أحسن، فدعا الى الله کما امره الله سبحانه وتعالى بالحکمه والموعظه الحسنه انطلاقا. ان مسأله الحوار بین الأدیان قدیم قدم الأدیان ولکن بطرق وأسالیب مختلفه وتسمیه حوار الأدیان هو من المصطلحات الحدیثه الإستخدام یهدف الى التعایش والتواصل والتفاهم بین الأدیان المختلفه فی ظل التطور الحدیث للتواصل والإتصالات والثوره المعلوماتیه والتی احتلت الفضاء الکترونیا، ساهم کثیراً فی توعیه الاجیال لمسأله تقبل الآخرین من الدیانات المختلفه وقد حاول الغرب ان یضع الحوار فی مصلحته لتحقیق استعماره الا ان التقریبین نجحوا فی التغلب على الإستعمار بالحوار بین بنی الأدیان. فکان التبادل فی المعارف والخبرات والتعرف على قیم الآخرین وزادت مفاهیم الحوار والأخوه الإیمانیه وحسن الظن بالآخر وعدم تکفیر المسلم وتجنب الإساءه للمقدسات والرموز وغیرها من العناوین بفضل صمود التقریبیین فی وجه الإستعمار، مستخدمین اللغه التی تقرب البشر والتی نجد لها أصولاً قرآنیه مباشره کما ان للأدیان المختلفه أصل واحد بارتکاز الأدیان السماویه على المبادئ المشترکه کعامل إیجابی لسیر الحوار والإنطلاق من أرضیه مشترکه مما یوفر قدراً کبیراً من الشعور بالتفاهم والتفهم، فیکون الإنطلاق من المشترکات عامل اولی للتقریب. فشکل أصل الإیمان برسالات الأنبیاء السابقین فی صورتها الحقیقیه البعیده عن التحریف والتبدیل نقطه الإنطلاق لدى المسلم فی نظرته للآخر غیر المسلم من أهل الکتاب وغیرهم وبدأ التحاور معهم على أساس المبادئ التی جاءت بها الدیانات السماویه من الحق والخیر. وقد کان رسول الله (صلی الله علیه وآله) اسوه حسنه فی الحوار والدعوه الى الله حین أرسل رسائله الى ملوک وحکام العالم ودعاهم الى الله برسائله المشهوره التی اثبت التاریخ کیف کان لها تأثیر مباشر وغیر مباشر على البشریه عبر الزمن.