مطالعات زبان و گویش های غرب ایران

مقاله حاضر با رویکرد نام شناسی اجتماعی، به بررسی تأثیر تحوّلات اجتماعی – فرهنگی، بر انتخاب نام های خاص در میان گویشوران کردزبان شهر بانه طی صد سال اخیر، از سال 1300 تاکنون، می پردازد. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و داده ها، از پیکره اداره ثبت احوال گرفته شده است. تجزیه و تحلیل داده ها براساس عنصر اجتماعی هویت (ملّی، مذهبی، قومی و فراملّی) صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش بیانگر این است که در این دوره صدساله، رواج نام های مذهبی روندی کاهشی و درعوض، گستردگی نام های ملّی و قومی، روندی صعودی داشته اند؛ البتّه در چند سال اخیر نام های قومی مردانه کمابیش رو به کاهش بوده است؛ همچنین نام های عربی مفهومی نیز روند کاهشی چشمگیری داشته اند و از سوی دیگر، به ویژه از اوایل دهه 1390، نام های فراملّی بیش ازپیش به چشم می خورند. این تحوّلات در نام گزینی، نشان می دهد در جامعه مورد مطالعه، گرایش به سنّت زدایی و درنتیجه فردگرایی افزایش یافته است و افزون بر این، تغییر ذائقه در نحوه نام گذاری و انتخاب نام برای فرزندان نشان دهنده تغییرات ساختارهای فرهنگی - اجتماعی است.

پژوهش پیش رو، پسوند اشتقاقی «- انه» در زبان فارسی را مورد واکاوی قرار می دهد و سویه های گوناگون ساختاری و معنایی/ کارکردی آن را بررسی می کند. این پژوهش، با رویکردی ساخت بنیاد و در چارچوب نظریه ساختواژه ساختی انجام گرفته که می کوشد الگوهای واژه سازی را بر پایه مفهوم «ساخت» و «طرحواره های ساختی» تبیین نماید و روابط پایگانی میان طرحواره ها و زیرطرحواره ها را به گونه ای سامان مند نشان دهد. داده های پژوهش برگرفته از پیکره ساختواژی خود نگارندگان (با بیش از 10000 واژه مشتق و مرکّب فارسی)، فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، 1372) و واژه های مستخرج از فرهنگ پسوند در زبان فارسی (رواقی، 1388) است که 944 واژه مشتق ساخته شده با پسوند «- انه» را دربر می گیرد. یافته های پژوهش نشانگر آن است که «- انه»، پسوندی چندمعنا و دارای تنوّع معنایی چشمگیری است که میتواند در 12 زیرطرحواره ساختی نمایان شده و واژه هایی از مقوله اسم، صفت یا قید بسازد. این چندمعنایی، نه در سطح واژه های عینی، بلکه در سطح طرحواره های ساختی انتزاعی قابل تبیین است و از این رو، آن را چندمعنایی ساختی می نامند.  

پژوهش حاضر، کاوشی در حوزه جامعه شناسی زبان به منظور بررسی بخش کوچکی از تفاوت های زبانی پیرامون مسئله قاطعیّت در گفتار گویشوران کردی کلهری (یکی از گویش های اصلی کردی جنوبی رایج در غرب ایران) است. یکی از برجسته ترین دیدگاه ها در این باب، رویکرد تسلّط لیکاف (2004؛ 1975) است که با برشمردن 9 مشخصّه زبانی، گفتار زنان را گونه زبانی«عاری از قدرت» معرّفی می کند و علّت برگزیدن آن توسّط زنان را نابرابری های اجتماعی می داند. پژوهش حاضر به بررسی این موضوع می پردازد که آیا رویکرد یادشده را می توان در رابطه با جامعه کردزبان کارآمد دانست یا خیر. به این منظور، داده های مورد بررسی با استفاده از روش میدانی و طرح پرسش نامه از 8 گروه اجتماعی مختلف شامل 32 زن و 32 مرد در دو گروه سنّی و تحصیلی متفاوت جمع آوری شد. یافته های پژوهش نشان داد که گفتار زنان در مقایسه با مردان، از قاطعیّت کمتری برخوردار است؛ بنابراین، در این پژوهشفرضیه لیکافتأیید شد.  

مقاله حاضر به توصیف و تحلیل فرایند کشش جبرانی با استفاده از چهارچوب بهینگی می پردازد. روش پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی و چهارچوب نظری، رویکرد بهینگی است. داده ها، شامل ضبط 14 ساعت مصاحبه از 14 گویشور (زن و مرد) 35 تا 75 ساله، به روش جمع آوری میدانی است و براساس الفبای آوانگار بین المللی،آوانویسی شده اند. در گویش لکی، با حذف همخوان های چاکنایی /h,?/ در واژه های دو هجایی در ساخت های هجایی cvc.cv(c) رخ می دهد و منجر به کشش جبرانی واکه در هجای اوّل می شود و نیز در اثر حذف همخوان مشدّد در این گویش، فرایند کشش جبرانی رخ می دهد که حاصل تعامل دو فرایند همگونی و کشش جبرانی با هم است؛ همچنین حذف همخوان چاکنایی /?,h/ در ساخت cvcc در واژه های تک هجایی این گویش، نیز موجب وقوع فرایند کشش جبرانی پیوسته می شوند. کشش جبرانی ناپیوسته با حذف همخوان های چاکنایی /h,?/ در واژه های تک هجایی و دو هجایی نیز رخ می دهد. همخوان های چاکنایی مذکور در جایگاه عضو دوّم خوشه همخوانی واقع شده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که کشش جبرانی در گویش لکی دلفان فقط در واژه های بسیط رخ می دهد و این فرایند در واژگان مرکّب و یا در باهم آیی واژگان اتّفاق نمی افتد.  

پژوهش حاضر به توصیف و تحلیل بازنمایی واج /r/ در گویش ترکی عجب شیری در محیط های واجی مختلف در چارچوب نظریه بهینگی می پردازد. نظریه بهینگی، در قالب تعامل محدودیت های نشانداری و پایایی، به توجیه فرایندهای واجی می پردازد. داده های این پژوهش، از گویشوران بومی مسن و بی سواد عجب شیر جمع آوری شده است. لازم به ذکر است در این گویش، واج /r/ در هیچ محیط واجی تظاهر آوایی ندارد و همواره یا به واج /j/ تبدیل می شود و یا حذف می شود. هدف از  پژوهش حاضر این است که مشخّص شود واج /r/، در چه شرایطی به واج /j/ تبدیل و در چه شرایط واجی حذف می شود و محدودیت های نشانداری فعّال در توجیه این فرایندها کدام هستند و ترتیب اعمال این محدودیت ها چگونه است. تجزیه و تحلیل داده ها در چارچوب نظریه بهینگی نشان می دهد که واج /r/ در جایگاه آغازه و پایانه هجا به واج /j/ تبدیل می شود، بدین معنا که در گویش مورد بررسی، در این شرایط واجی، محدودیت نشانداری *trill فعّال است و در رتبه بالاتری نسبت به محدودیت پایایی IDENT(trill) قرار دارد، افزون بر این، اگر /r/، عضو اوّل خوشه همخوان پایانی باشد و واکه هجا مشخّصه [+پسین] را داشته باشد، همخوان /r/ حذف خواهد شد، ولی اگر در همین جایگاه، واکه مشخّصه [-پسین] داشته باشد، همخوان /r/ به /j/ تبدیل خواهد شد.  

پژوهش حاضر به شباهت ها و تفاوت های نظام نمودی در سه گونه مختلف زبان لری بررسی می پردازد. افزون بر طبقه بندی نظام های نمودی لری در این گونه ها، تفاوت های این نظام ها با نظام نمودی زبان فارسی نیز بررسی خواهد شد. در نوشتار حاضر، با تکیه بر نظریه هیوسن و بوبنیک (1997) نظام سه گانه نمود، شامل متکامل، نامتکامل و کامل در زبان لری بررسی خواهد شد. تفاوت اصلی صورت های نمودی لری و فارسی، در ساخت کامل لری است که در آن، ضمیر شخصی بی درنگ پس از ستاک و پیش از صورت دستوری شده فعل معینِ بودن، می آید. این ویژگی، به نظر می رسد بازمانده ای از نظام کنایی در زبان های ایرانی غربی باشد. از همین روست که می توان لری را در میانه طیف زبانی فارسی و کردی در زبان های ایرانی غربی دانست؛ افزون بر این، در صورت نمود استمراری لهجه های مختلف این زبان، تفاوت هایی به چشم می خورد. با اینکه این تفاوت ها را می توان در مواردی ناشی از ویژگی های خاصّ هرگونه دانست، ولی در مواردی نیز این تفاوت ها درنتیجه برخورد زبان ها و تأثیر زبان فارسی پیش آمده است. در گویش خرم آبادی، نمود استمراری مانند فارسی با صورت فعل معینِ داشتن به کار می رود، در حالی که در گویش بختیاری و بالاگریوه ای، این صورت متداول نیست. این تنوّع، ناشی از انتقال یک نشانه دستوری، از زبانی به زبان دیگر است که تأثیر زبان فارسی را بر روی گویش های مختلف زبان لری نشان می دهد.