درخت حوزه‌های تخصصی

نوشتار پیش رو گفت و گویی است با دکتر شاه حسینی مدیرعامل بنیاد فارابی در عرصه سینما ، که آن را از نظر خوانندگان عزیز می گذرانیم.

نوشتار پیش رو بر آن است تا با بررسی رمان های پرفروش دهه1375 تا 1385، که شخصیت اصلی آن ها را زنان تشکیل می دهند، به درک مسایل و دغدغه زنان این رمان ها و نیز چه گونگی بازنمایی تجربه های آنان بپردازد.روش این پژوهش، کیفی و بر پایه نظریه مبنایی است، به این معنا که بر خلاف روش هایی که تاکید آن ها بر اثبات فرضیه و قضایای نظری است، تاکید این روش بر تولید نظریه است. فرضیه این پژوهش پس از کدگذاری سه مرحله یی رمان ها، با به دست آوردن مفاهیم و مقولات مرتبط با سوال های پژوهش و بررسی شرایط، زمینه ها، راه کارهای کنش، و نتایج آن هاشکل گرفته است.نتایج پژوهش نشان می دهد زنان این رمان ها دچار مسایل و دغدغه روزمرگی، ناخوشنودی از زندگی زناشویی، تضاد، تنهایی، گم گشتگی، حسرت، ناتوانی، نبود اعتماد به نفس، توجه به گذشته و ناامیدی از آینده، نگرانی، و احساس ترس و ناامنی اند و به دلیل رو به رو شدن با پدیده «هویت ناموجه ذهنی»، در حال بازاندیشی همیشگی به سر می برند.

رسانه ملی علی رغم حضور رسانه‌های تصویری موازی مانند شبکه‌های ماهواره‌ایCDها یا DVDهای صوتی- تصویری و اینترنت، همچنان پرمخاطب‌ترین و تأثیرگذارترین رسانه در کشور است . حتی بدون مراجعه به تحقیقات میدانی نیز می‌توان این گستره و تأثیر را تشخیص داد. تماس‌هایی که با برنامه‌های تلویزیونی از دورترین روستاهای کشور برقرار می‌‌شود؛ مدت زمانی که افراد برای تماشای تلویزیون می‌گذارند؛ همه‌گیر شدن تکیه‌کلام‌های یک سریال؛ محبوبیت فلان بازیگر و منتشرشدن سیل پوستر و عکس و مصاحبه از او و گفتگوی افراد حاضر در یک مهمانی درباره برنامه‌ها، تنها نمونه‌هایی از این شواهد است. همین دو ویژگی یعنی گستره و عمق تأثیرگذاری است که بررسی کیفیت این تأثیرات را ضروری می‌سازد. نوشتار پیش رو گزارشی است از رویکردهای جنسیتی صدا و سیما که حضور خوانندگان عزیز تقدیم می شود.

به منظور بررسی نقش سیاسی و اجتماعی زنان خاندان قاجار، مطالعه ی حرمسراهای این دوران اهمیت به سزایی خواهند داشت. موقعیت حرمسرا های دوره ی قاجار و کارکردهای سیاسی – اجتماعی آن، ضرورت تعمق در این نهاد را برای تبیین ساخت سیاسی دولت قاجاریه ایجاب می کند. برخی موضوعات، در محدوده ی کارکردهای حرم، اهمیت بیشتری خواهند داشت؛ از جمله: 1-روند ورود زنان به حرمسراهای شاهان قاجار چگونه بوده است؛ 2- زندگی آنان به عنوان زنان برخوردار و مرفه جامعه تحت چه شرایطی سپری شده است؛ 3- فعالیت های اجتماعی، نحوه ی آموزش و هم چنین موفقیت های آنان در زمینه های فرهنگی چگونه بوده است؛ مهم تر این که: 4- ایفای نقش آن ها در بافت سیاسی کشور، چه پیامدهایی را به دنبال داشته است؟ نکته این است که نقش این لایه از قدرت در حوادث مهم عصر قاجار از جمله در نهضت تنباکو و جنبش مشروطه حائز اهمیت می باشد. یافته های این پژوهش گویای آن است که نحوه ی ورود زنان به حرمسرا، به صورت های مختلف بوده؛ به ویژه آن که مقاصد سیاسی در آن نقش تعیین کننده داشته است.

چنته یا آینه دان یکی از دستبافت های عشایر قشقایی فارس است که صرفاً توسط زنان بافته شده و از آن به عنوان کیسه یا خورجینی جهت حمل وسایل شخصی نظیر پول، توشه ی راه، فشنگ و... استفاده می شود. دختران و زنان عشایر از همان کودکی بافت چنته را فرا گرفته و هنگام رسیدن به سن ازدواج برای خانواده های خود چنته های مرغوب می بافند. در جامعه ی عشایری که زنان در مقام منزلتی پائین تر از مردان قرار گرفته و اصولاً هویت و شخصیت آنان به عنوان موجودی مستقل در نظر گرفته نمی شود، آنان فضایی مناسب جهت ابراز عواطف و احساسات خود ندارند. همین امر موجب گردیده که زنان قشقایی از چنته بافی به عنوان ابزاری جهت تجسم بخشیدن به آرزوها و رویاهای شاد و یا اندوهناک خود بهره جویند. می توان گفت چنته دریچه ای به سوی خلوت و تنهایی معصوم و بی آلایش زنان قشقایی است. این زنان در بیان احساسات درونی خود از نقش مایه های باستانی و زمانی از نقوش موجود در محیط زندگی خود یعنی طبیعت الهام گرفته و عشق و علاقه یا نگرانی و کینه خود را نسبت به کسانی که در کنار آن ها زندگی می کنند ابراز می دارند. لذا در این نوشتار با هدف کشف دنیای پر رمز و راز زنان قشقایی فارس در قالب چنته بافی، ابتدا به ارائه تاریخچه اجتماعی و فرهنگی ایل قشقایی پرداخته و سپس به اختصار جایگاه و موقعیت زن در این ایل مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. پس از معرفی چنته بافی و ویژگی های فنی بافت آن، تجسم و تخیل زن قشقایی به هنگام بافت چنته، دست مایه ی این پژوهش خواهد بود. روش مطالعه در این نوشتار، تاریخی و شیوه ی جمع آوری اطلاعات روش اسنادی براساس مطالعه کتابخانه ای بوده است و در بخش معرفی نمادها و مفاهیم آنان در نزد زنان قشقایی، اطلاعات کاملاً به صورت میدانی جمع آوری شده اند.

مسلمان شدن افراد و بیعت آنان از مسائل مهم در ترسیم رابطه ی پیامبر(ص) با مسلمانان است. بیعت با پیامبر(ص) در مورد مردان به کرّات در منابع گزارش شده و تحقیقات و بررسی های متعددی درباره ی آن صورت گرفته است. با این حال مبحث بیعت زنان با پیامبر(ص) و این که آیا با زنان نیز بیعت می شد و در صورت مثبت بودن پاسخ با چه کسانی و تحت چه شرایطی و با چه الزاماتی صورت می گرفت، یکی از مسائل مهم در سیره ی پیامبر(ص) و نیز نشان حضور اجتماعی زنان در صدراسلام می باشد که هم چنان نیازمند بررسی و تعمق است. این نوشته در نظر دارد با یافتن رابطه ی میان مسلمان شدن و بیعت زنان به بحث درباره ی علاقه مندی زنان به تغییر کیش یعنی اسلام پذیری و بیعت در قالب متعهد شدن به اسلام بپردازد. مقاله ی حاضر درصدد پاسخ دادن به چند پرسش اساسی است: مهمترین مقاطع مسلمان شدن و بیعت زنان با پیامبر(ص) با چه شرایطی در چه زمانی و کجا بوده است؟ و چه رابطه ای میان اسلام پذیری و بیعت زنان وجود دارد؟ در پاسخ به پرسش های فوق فرضیه آن است که «بیعت تابعی از اسلام پذیری و ادامه ی آن بوده و زنان در موقعیت های مختلف با بیعت کردن، وارد شدن خود را به حیطه ی مسلمانی، تعهد و وفاداری به اسلام و پیامبر(ص) را به طور عملی اعلام می کردند». بررسی های به عمل آمده نشان می دهد، میان اسلام پذیری و بیعت زنان توالی منطقی وجود دارد. بیعت با زنان هم در دوران حضور پیامبر(ص) در مکه و هم پس از مهاجرت ایشان به مدینه انجام می شد و صرفاً محدود به مقاطع خاص و افراد خاص نبود و زنان پیشگام در مسلمانی، در بیعت نیز تعجیل داشتند. برخی شرایط و قیود مورد تأکید پیامبر(ص) برای زنان در جریان اسلام آوردن زنان مکی و در جریان فتح مکه گزارش شده است، امّا در مقاطع دیگر قید شرایط در بیعت کمتر آمده است.

زنان، به علت ویژگی های ذاتی و نقش های اجتماعی، در مدیریت محیط زیست نقشی اساسی دارند، نقشی که ایفای آن نیازمند دانش و آگاهی کافی است و زنان شهری، به دلیل آن که در معرض آلودگی های شهری و صنعتی اند، سهم بیش تری دارند.جامعه آماری پژوهش را زنان خانه دار منطقه 12 شهرداری تهران تشکیل می دهند، که از میان آن ها، 263 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شده اند. ابزار پژوهش، پرسش نامه یی با چهار بخش سنجش دانش و آگاهی، مسایل و مشکلات زیست محیطی، روش های ارایه آموزش های زیست محیطی، و ویژگی های فردی است، که روایی آن به وسیله کارشناسان، و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرون باخ (0.87) تایید شده است. پردازش و تحلیل داده ها نیز با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفته است.یافته های پژوهش نشان می دهد که زنان از مفاهیم پایه یی محیط زیست آگاه اند، اما از روش های مدیریت، مانند مدیریت پس ماند، آگاهی چندانی ندارند، هم چنین، زنان با سن کم تر، آگاهی های زیست محیطی پایین تری دارند و برنامه های آموزشی زیست محیطی، نخست، باید آن ها را مورد توجه قرار دهد.

دکتر محمدرضا جوادی یگانه استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و فارغ‌التحصیل دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه تربیت‌مدرس(1383) است. تاکنون از ایشان کتاب‌هایی با عناوین «تغییرات اجتماعی برنامه‌ریزی‌شده»، «مسئله دختران فراری»، «بازیابی تغییرات اجتماعی: تغییر رفتار برای ارتقای بهداشت، توسعه اجتماعی و محیط زیست» و «دین و رسانه» و همچنین مقالات متعددی به چاپ رسیده است. در این گفت وگو به بررسی آسیب‌شناسی سیاست‌های جنسیتی رسانه ملی و اصول حاکم بر رسانه در رابطه با مقوله جنسیت می پردازیم.

خانواده نهادی زیستی- اجتماعی و یکی از بنیادی ترین نهادهای اجتماع است و در این نوشتار در نظر است با بررسی اجمالی ساختار نهاد خانواده در ایران در دوره ی تاریخی طاهریان تا مغول، تأثیر کنیزان بر کارکردهای سه گانه ی خانواده، (تامین نیازمندی های عاطفی جنسی، تامین موقعیت اجتماعی فرهنگی برای تولید مثل و تربیت فرزندان) و نیز مقایسه ی اجمالی نقش کنیزان و آزادزنان نسبت به این کارکردها و اشاراتی مختصر به دیگر وظایف کنیزان در نهاد خانواده به این پرسش پاسخ داده شود که آیا فراوانی کنیزان با تحول در نظام خانواده ارتباط دارد؟

نگاه میلانی به جامعة زنان نگاهی زن گرایانه است نه انسان گرایانه، لذا برای تثبیت یک قشر،‌ قشر دیگری را نفی کرده و برای اثبات یک انسان، انسان دیگری را انکار می‌کند. این نوع نگاه همان بینش اغراق‌آمیز و سیاه و سپید در سینمای قبل از انقلاب است که از یک فرد نگاه کاملاً منفی یا کاملاً مثبت ارائه داده و او را بر منبری بلند شده از افراط‌های ذهنی بشری می‌نشاند. محکوم کردن یک انسان برای اثبات حقانیت انسان دیگر، واقعیت امر را زیر سؤال برده و حقانیت قهرمان فیلم را نیز مخدوش می‌‌کند چرا که بالا رفتن از نردبان انکار دیگری، اثباتی پوشالی و سست به ارمغان می‌آورد، لذا پرهیز از مطلق انگاری،‌به مخاطب کمک می‌کند تا مفهوم فیلم را بهتر درک کرده و با شخصیت داستان همذات‌پنداری کند.سینمای میلانی به نوعی سینمای اعتراض است. اعتراض به «امر مردانه و اطاعت زنانه». او زاویة دوربین خود را بر چهرة شکسته و تکیدة زن‌هایی زوم می‌کند که مجموعه‌ای از خواست‌های سرکوب شده و آرزوهای بر باد رفته‌اند. نوشتار پیش رو گزارشی اجمالی است از پرونده فیلم های فمنیستی میلانی که به نظر خوانندگان می رسد.

رخشان بنی اعتماد یکی از زنان فیلم ساز صاحب نام در سینمای ایران است. فیلم های او دارای مضامین اجتماعی اند و به جز سه فیلم اول، در باقی آثار او، وضعیت زنان در جامعه امروز ایران به نمایش گذاشته شده است.برای دست یابی به هدف این پژوهش، که جست و جوی نظریه های فمینیستی در آثاربنی اعتماداست، ابتدا سه نظریه مطرح فمینیسم، یعنی نظریه تفاوت جنسیتی، نابرابری جنسیتی، و ستم گری جنسیتی شرح داده می شود، سپس به پیدایش فمینیسم در سینما پرداخته می شود، و در آخر، با معرفی وضعیت اجتماعی زنان در ایران پس از انقلاب، آشنایی با بنی اعتماد و فیلم هایش، و نیز تقسیم بندی دوره های فیلم سازی او در سه دهه 60، 70، و 80، فیلم های این فیلم ساز بر اساس سه نظریه مطرح فمینیسم مورد تحلیل قرار می گیرند.نتایج به دست آمده از این پژوهش، وجود گرایش به نظریه نابرابری جنسیتی و ستم گری جنسیتی را در آثار بنی اعتماد نشان می دهد.

در دوره قاجار به سبب مواجهه با غرب، تمایل دربار به تجربه دنیای مدرن و اشتیاق جهان غرب به شناخت دنیای شرق، نوعی دوگانگی سنتی و مدرن در بسیاری از مناسبات اجتماعی، فرهنگی و هنری جامعه نمایان شد.

این مقاله بر آن است که نقش گرایش های جنسیتی در انتخاب واژگان خطاب در داستان های ایرانی را بررسی کند. بعضی از واژگان خطاب از روی ماهیت خود عملکرد جنسیتی دارند. و ویژه ی زنان یا مردان می باشند. اما همان طور که بررسی شده است گوناگونی انتخاب بعضی از صورت های خطاب یا خطاب های ارجاعی، کم و بیش ناشی از موقعیت اجتماعی و ارزش های اجتماعی شخصیت های مطرح در این داستان های مورد نظر می باشد. برای مثال شخصیت های مرد در هنگام برخورد با شخصیت های زن بیشتر از ضمیر «تو» و اسم کوچک استفاده می کنند. اما شخصیت های زن، مخاطب مذکر خود را با شکلی مؤدبانه تر و با استفاده از نام خانوادگی، همراه با عنوان یا ضمیر شما عنوان می کنند. در این مقاله تلاش شده است که عمل کرد اجتماعی و کاربردی واژگان خطاب مانند اسم کوچک، نام خانوادگی یا اسم فامیل، ضمایر خطاب، عنوان های ویژه و واژگان های خویشاوندی و ... با توجه به جنسیت مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که یکی از عوامل اصلی در انتخاب واژگان خطاب مربوط به جنسیت شخصیت های داستانی می باشد .