درخت حوزه‌های تخصصی

هدف از ارائه نوشته ی حاضر، تحلیل انتقادی سیاست خارجی و رفتار سیاسی ایالات متحده آمریکا در قبال ایران با محوریت مواضع حقوق بشری از سال دو هزار به این سو است. در این پژوهش نگارندگان با رویکردی تبیینی– تحلیلی (با شیوه گردآوری داده های کتابخانه ای و اینترنتی) در پی پاسخ گویی به این مسئله یا پرسش هستند که ماهیت مواضع حقوق بشری و رفتار سیاسی ایالات متحده آمریکا در قبال ایران از دهه دو هزار به این سو چه بوده است؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیه پژوهش آن است که مواضع حقوق بشری ایالات متحده آمریکا در قبال ایران از سال دو هزار میلادی به این سو عمدتاً تابعی از اهداف و سیاست های واقع گرایانه، قدرت بنیاد و منفعت طلبانه در چارچوب اصول و مؤلفه های پراگماتیسم است و شعار و گفتمان های حقوق بشری اش عمدتاً جنبه ابزاری، تبلیغی و تاکتیکی برای پنهان سازی اهداف باطنی یادشده دارد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین گفتمان به ظاهر حقوق بشری این کشور در ساحت نظری و رفتار سیاسی و سیاست خارجی، شکافی جدی وجود دارد. استفاده ی گزینشی آمریکا از حقوق بشر علیه ایران و نادیده گرفتن مشکلات حقوق بشری کشورهای ناقض این موضوع به ویژه عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی، تا حد زیادی تأییدکننده ی جهت گیری های پراگماتیستی این کشور هستند. از این منظر، ایالات متحده آمریکا به دنبال تثبیت هژمونی و رهبری سیاسی خود در جهان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تثبیت هژمونی خود بر اقتصاد جهانی نولیبرالیستی بوده است.

اقتصاد ایران در عصر رضاشاه اولین مرحله گذار از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی و سرمایه داری را تجربه کرد. تاسیس و گسترش مراکز صنعتی و کارخانه ها به ویژه در بخش ریسندگی و بافندگی مشاغل سنتی زنان خاصه کار زنان قالیباف را نیز تحت شعاع قرار داد. نوشتار حاضر بی آنکه بررسی روند صنعتی شدن در دوره رضاشاه را هدف خود بداند، در پی پاسخ به این پرسش است که رشد مراکز صنعتی در این دوره چه تاثیری بر اشتغال زنان کارگر داشت، شرایط کار برای کارگران زن که عمدا در بخش قالی بافی متمرکز بودند به چه شکل بود و آنها چه جایگاهی در تدوین نظامنامه های قانون کار داشتند. فرضیه پژوهش با تکیه بر روش کتابخانه ای خاصه مطالعه اسناد کارخانه ها و کارگاه های قالی بافی در این دوره، توضیح می دهد که کارگران زن و کودکان کارگر در کارخانه ها و کارگاه های قالی بافی در بدترین شرایط کار کرده و مورد استثمار کارفرمایان قرار می گرفتند؛ دولت ایران نیز در اتحاد با کارفرمایان، به رغم پذیرفتن قراردادها و نظامنامه های بین المللی کار که به زنان کارگر توجه ویژه داشت، در عمل کوچکترین توجهی به ضرورت اجرای مفاد این قراردادها به ویژه در خصوص زنان و کودکان نداشت.

آغاز حرکت امام حسین (ع) و حادثه عاشورا یک حماسه واقعی بود. حضرت زینب (س) بخش دوم مأموریت و رسالت امام حسین (ع) را با اسارت و رفتن به شام تکمیل کرد. شهری که مرکز ثقل حکومت اموی بود و بذر اصلی وقوع حادثه عاشورا در آنجا کاشته شده بود. حال این سؤال مطرح است که عکس العمل مردم شام نسبت به ورود اسرای کربلا چه بود. پژوهش حاضر، واکنش و عکس العمل مردم شام نسبت به ورود اسرای کربلا در سه مرحله ورود اسرا به شام قبل از ورود به قصر یزید، ورود به قصر و پس از خروج از آن را بررسی می کند. مجلس شادی و جشن بزرگی ازطرف یزید برگزار شد و یزید سعی داشت نهایت بهره سیاسی را از آن ببرد که درنهایت نتوانست از آن مجلس بهره ببرد و به هدف خود نرسید؛ زیرا خطبه های داغ و آتشین حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع)، مأموریت امام حسین (ع) را تکمیل کرد و چهره ظلمانی یزید اموی و رفتار و کردار او بر همگان فاش و باعث انزجار و بیداری عمومی مردم شام شد. 

داستان زال و سیمرغ از موضوعات جذاب شاهنامه است که به دفعات توسط نگارگران در دوره های مختلف تصویرگری شده است. سیمرغ با ویژگی های افسانه ای خود در شاهنامه ظاهر می شود. این درحالی است که بین این ویژگی ها و ویژگی های تعداد دیگری از موجودات در تاریخ اساطیر ایران، ارتباط نزدیکی وجود دارد. سیمرغ همچون حیوان رازآموز در آئین شمنی عمل کرده و زال را همانند شمنی نوآموز در دامن طبیعت می پروراند. زال، گاهی با پوشش و بعضاً بدون پوشش و عریان تصویر شده است؛ همچنین ازنظر موقعیت مکانی زال بعضاً سوار بر پشت سیمرغ یا در آغوش او و یا در دشت و بالای کوه در لانه سیمرغ طراحی شده است. ترکیب بندی نگاره ها به گونه ای است که هرچه پیش تر می رویم، نظم قابل قبول تر و چشم نوازتری در نگاره ها می بینیم. با توجه به بررسی نظام مند و سلسله وار نگاره های زال و سیمرغ از دور ه های ایلخانی تا صفوی، رویکرد هنرمندان در به تصویر کشیدن وجوه حماسی داستان و فضای رومانتیک و معنوی حاکم بر آن نکته قابل تأملی است که در پژوهش حاضر تلاش شده است آن را تاحد امکان بررسی نماییم. در این مطالعه سعی شده است به پرسش هایی از قبیل: چگونگی شیوه اجرایی نگاره ها، نحوه رنگ پردازی و ترکیب بندی عناصر این نگاره ها پاسخ داده شود. استفاده از عناصری مشترک در نگاره ها مانند درخت، کوه و دشت نشان از تعریف چارچوبی خاص در به تصویر کشیدن داستان زال و سیمرغ دارد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی تاریخی درمورد نگاره های زال و سیمرغِ مصورشده در شاهنامه های گوناگون به این نتیجه رسیده است که در هر نگاره، تأثیر مکتب هر دوره را به وضوح می توان مشاهده کرد و همچنین عناصر به کار رفته در نگاره ها تقریباً مشابه همدیگر هستند.

تاریخ نگاری فارسی در دوره حکومت های محلی دکن، در قرن های دهم و یازدهم به اندازه ای رونق یافت که می توان آن را به نوعی تاریخ نگاری محلی و دودمانی ایرانی، اما در منطقه دکن به شمار آورد. پژوهش حاضر، ضمن جست وجوی علل گسترش ادبیات فارسی و تاریخ نگاری ایرانی در دکن، با بررسی تحلیلی منابع تاریخی، به این نتیجه رسیده است که مهاجرت گسترده ایرانیان به منطقه دکن و حمایت حکمرانان و دیوانسالاران از آنها، زمینه ساز گسترش ادبیات فارسی در این منطقه شد و این مهاجران، سنّت ها و شیوه های تاریخ نگاری ایرانی را در منطقه دکن گسترش دادند.

هدف : شناسایی و تحلیلگرایش های خودآرشیویِ اعضای هیئت علمی دانش گاه شیراز در مخازن سازمانی، صفحات شخصی و پلتفرم های اجتماعی و تأثیر آگاهی  آنها از سیاست های دسترسی آزاد ناشران بر این فرایند. روش/ رویکرد پژوهش :. جامعه  این پیمایش 505 نفر از اعضای هیئت علمی گروه های آموزشی مهندسی، علوم پایه و علوم انسانی دانش گاه شیراز است. طبق جدول مورگان 160 نفر ازمیان آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها دو پرسش نامه محقق ساخته به صورت طیف لیکرت پنج گزینه ای با ضریب پایایی 89/0 تا 91/0 است. متغیر «میزان آشنایی با سیاست های دسترسی آزاد ناشران» دارای 9 گویه و دو بُعد،و متغیر «الگوی رفتار خودآرشیوی» دارای 36 گویه و 9 بُعد بوده است. برای تحلیل داده ها از روش های توصیفی و آزمون رگرسیون تک متغیره، آزمون تی، آزمون تحلیل واریانس و آزمون کولموگروف-اسمیرنوف و نرم افزار SPSS ویرایش 22 استفاده شد. یافته ها و نتیجه گیری : میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانش گاه شیراز با سیاست های ناشران کمتر از متوسط است. طبق یافته ها الگوی رفتار خودآرشیوی استادان در ابعاد چندگانه ضعیف یافته شد. هرچه آگاهی پژوهش گران از سیاست های ناشران بیشتر، ، الگوی رفتار خودآرشیوی آن ها نیز مطلوب تر یافته شد. این متغیر 5/38 درصد از تغییرات رفتار خودآرشیوی را تبیین می کند. بین مرتبه علمی، گروه آموزشی و جنسیت با متغیرهای تحقیق رابطه  معنی دار مشاهده شد. خودآرشیوی فرایند دسترسی آزاد را ازطریق رفع شکاف دیجیتال تسهیل می کند و موجب رؤیت پذیری آثار و افزایش ارتباطات علمی می شود. ناآگاهی از سیاست های ناشران و رفتار خودآرشیویِ  نامطلوب چالش د آفرین الازم است سیاست گذاران به آن توجه کنند و زیرساخت های لازم برای تسهیل و ترویج این امر ایجاد شود.

پرسش اصلی مقاله این است که آیا می توان در خصوص واقعه عاشورا، بر اساس تحلیل گزارش های تاریخی، به آماری درست یا نزدیک به آن درباره شمار نفرات و کشتگان دو لشکر و اسیران دست یافت؟ جز این، به آرایش جنگی سپاهیان نیز پرداخته شده است. در این مقاله از شیوه تحلیل و تبیین گزارش های تاریخی استفاده شده تا جزئیات روشن تر شود و از مبالغات رایج فاصله بگیریم. حاصل این کار، برگزیدن آمارهایی معقول و پذیرفتنی تر است. به عنوان نمونه می توان به آمار سپاهیان کوفه اشاره کرد که تاکنون اینچنین محاسبه نشده است. باید افزود بیشتر مطالبی که در آثار دیگران (پیشینه پژوهش) آمده است، غیرمستقل و بخشی از یک اثر مفصل تر - از یک تا چندین جلد - هستند که دسترسی به آنها چندان هم آسان نیست، اما در این نوشتار، داده ها و نظرات در قالب یک مقاله با عنوان و حجمی محدود به خوانندگان عرضه شده است.

در دوران پهلوی، صنعتی کردن کشور از اصلی ترین برنامه های دولت بود؛ بنابراین در این دوره به ساخت کارخانه های نوین، به ویژه کارخانه های نساجی به علت اشتغال زایی و ارزش افزوده آن، در زمره یکی از مهم ترین شاخه های صنعت توجه شد. شهر بوشهر یکی از شهرهایی بود که برای ایجاد کارخانه های نساجی مناسب تشخیص داده شد؛ پس در سال 1317ش/1938م، حسین ایگار کارخانه نساجی اعتمادیه را در این شهر به طور رسمی تأسیس کرد.هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین چگونگی تأسیس، روند فعالیت و اثرهای کارخانه ریسندگی وبافندگی اعتمادیه بر اوضاع اجتماعی و اقتصادی بوشهر است. پرسش اصلی نیز این است: چه علل و عواملی باعث تأسیس شرکت ریسندگی وبافندگی اعتمادیه در بوشهر شد و راه اندازی این شرکت بر اوضاع اقتصادی و اجتماعی این شهر چه تأثیراتی گذاشت؟ فرضیه اصلی این است که سیاست های صنعتی سازی دولت پهلوی موجب تأسیس شرکت ریسندگی وبافندگی اعتمادیه در بوشهر شد و این امر رونق اقتصادی اجتماعی بوشهر را به دنبال داشت. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر داده های اسنادی آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی، اسناد نویافته محلی، نشریات، منابع کتابخانه ای و متون دست اول، موضوع را بررسی و تحلیل می کند.یافته های پژوهش نشان می دهد این شرکت بر ساختار اقتصادی و اجتماعی بوشهر تأثیرات چشمگیری گذاشت و علاوه بر افزایش اشتغال و مهاجرت، رشد آگاهی کارگران و شکل گیری طبقه کارگر شهری و صادرات کالاهای غیرنفتی را در این شهر موجب شد.

ایالت کرمان در طول ادوار مختلف تاریخ خود، همواره یکی از مناطق منحصربه فرد در تجمّع پیروان ادیان، فرقه ها و مذاهب گوناگون است. در این میان تاریخ حضور شیعیان اسماعیلی در این ایالت و شرح تلاش ها و جنبش های آنان جهت کسب قدرت سیاسی کرمان، از مسائل مهم و نیازمند واکاوی است؛ لذا جستار حاضر با کاربستِ روش توصیفی تحلیلی ضمن بررسیِ چرایی و چگونگیِ روندِ تحولات سیاسی، امنیتی و نظامی جنبشِ اسماعیلیان در ایالت کرمان تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که روند چالش های اسماعیلیان کرمان جهت دستیابی به اقتدار سیاسی- نظامی چگونه بوده است؟ اهمیت و ضرورتِ انجام این پژوهش ازآن روست که برخلاف تحقیقات پیشین، فقط از دریچه ی فکری و مذهبی بدین فرقه نپرداخته؛ بلکه کوشیده است رویکرد امنیتی و نظامی قدرت گیری آنان را نیز مورد واکاوی قرار داده و استحکامات دفاعیِ آن ها را نیز معرفی نماید. یافته ها نشان می دهد اسماعیلیان ساکن کرمان در طول دوره ی موردبررسی در این پژوهش، سه مرحله را پشت سر نهاده اند؛ مرحله اول به واسطه تلاش های مخفیانه و آشکار خود در جهت کسب قدرت سیاسی به درگیری های نظامی و سرکوب شدید آنان انجامید، مرحله دوم به واسطه شرایط سیاسی مذهبیِ پیش آمده مجبور به تقیه شدند و درنهایت در مرحله سوم توانستند برای چندی در رأس قدرت سیاسی این ایالت قرار گیرند.

عصر مس وسنگ ازجمله ادوار دارای اهمیت پیش ازتاریخ ایران است. تحولات این دوره در زاگرس مرکزی در ادامه دوره نوسنگی ظهور نموده است. از مناطق مهم زاگرس مرکزی که دارای استقرارگاه های زیادی در رابطه با عصر مس وسنگ بوده، دشت سیلاخور در شمال لرستان است. با وجود غنای فرهنگی دشت سیلاخور در عصر مس وسنگ، تاکنون مطالعه هدفمندی به منظور روشن نمودن وضعیت مس وسنگ این ناحیه صورت نگرفته است. در این راستا، به منظور روشن شدن الگوهای استقراری عصر مس وسنگ دشت سیلاخور، این مطالعه که چکیده ای از بررسی های باستان شناسی احمد پرویز و مطالعات هدفمند نگارندگان است، ارائه می گردد. نگارندگان در این پژوهش سعی در یافتن پاسخ پرسش های ذیل داشته اند: الگوهای استقراری دشت سیلاخور در عصر مس وسنگ به چه صورت بوده است؟ تغییرات الگوهای استقراری در ادوار قدیم، میانی و جدید عصر مس وسنگ دشت سیلاخور را چگونه می توان تحلیل نمود؟ به نظر می رسد چند عامل منابع آبی، ارتفاع از سطح دشت سیلاخور و راه های ایلات در شکل گیری استقرارگاه های این ناحیه در عصر مس وسنگ مؤثر بوده اند. بررسی ها و مطالعات انجام شده در این دشت تاکنون 80 محوطه باستانی را در رابطه با عصر مس وسنگ نشان داده است. برخی از این محوطه ها دارای هر سه دوره قدیم، میانی و جدید عصر مس وسنگ هستند. اطلاعات مکانی گردآوری شده در این پژوهش، از روش مطالعات علم GIS و با اجرا شدن در نرم افزار ArcGIS 10.3 مورد مطالعه قرار گرفته اند. مبنای این مطالعات، فاصله هر محوطه استقراری با نزدیک ترین رودخانه و سطح ارتفاع آن نسبت به دشت سیلاخور است. این نقشه ها در هر سه دوره قدیم، میانی و جدید عصر مس وسنگ دشت سیلاخور اجرا شده اند.

به واسطه جاده موسوم به ابریشم کالاهای ایرانی به خاور دور و در این مورد ژاپن وارد شد اما به دلیل فرهنگ بسته ژاپنی مواد فرهنگی تا عصر ساسانی راه نیافتند و پس از آن ارتباط تقریبا به طور کامل قطع شد و تنها معدود نوشته های جغرافیایی در جهان اسلام از ژاپن باقی ماند. با شروع عصر اکتشاف و استعمار دول غربی از جمله پرتغال و هلند به ایران و ژاپن راه یافتند و اینگونه محصولات دو کشور را هرچند محدود منتقل کردند محصولاتی که در بین آن فرش و پارچه های صفوی به چشم می خورد. سوال مقاله حاضر آن است که کدام ناحیه ها یا بنادر ژاپن از آغاز عصر استعمار برای حمل و نقل مواد فرهنگی مورد استفاده تجارت خارجی/بین الملل بوده اند، آیا ناحیه های تعیین شده دارای پیشینه بودند و چه عواملی بر ارتباط مورد نظر تأثیر گذار بوده اند. پاسخ مقاله آن است که محصولات نوع ساسانی بیش از آنکه نشانگر ارتباط تجاری یا سیاسی ژاپن با ایران باشند نمایشی از تحت الحمایگی کره هستند ولی مناطقی را در ژاپن نشان می دهند که در عصر صفوی تبدیل به مراکز اصلی تجارت دولتی شدند که همانا بندر اُساکا به سوی حوزه کیوتو و نارا، بندر ناگاساکی و بنادر حوزه خلیج کاناگاوا هستند. هرچند تجارت مورد نظر همیشه تحت تاثیر فرهنگ بسته ژاپن قرار داشته و پس از دوره کوتاهی هربار منقطع گردیده است.

آرمانشهرگرایی مفهومی دیرینه و همزاد اندیشه بشری است؛ چرا که انسان اغلب به دنبال زیستی به غایت سامانمند و نیکو بوده است. بنابراین برخورداری از جامعه ای بسامان، در ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه اکثر انسانها تلالو داشته است. به تبع این آرمان ها و ایده ها در برساخت مفاهیم نظیر مفهوم شهر نقش موثری داشته است. به همین منظور هدف این پژوهش، ررسی رابطه دیالکتیکی بین «مفهوم آرمانشهر» و «مفهوم شهر ساسانی» است. بنابراین این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که مفهوم آرمانشهر و نمودهای کالبدی آن چه تاثیری بر شکل گیری مفهوم شهر در دوره ساسانی داشته است؟ برای پاسخگویی به این پرسش، از الگوی جامعه شناسی معرفت و از روش توصیفی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای استفاده شده است. یافته های بدست آمده نشان داد که شهر ساسانی از مفاهیم «ساختار کالبدی شهر»، «نظم حاکم در جامعه»، «نظم در سلسله مراتب اجتماعی» و «حفاظت شهر در برابر دشمنان» که تداعی گر اندیشه آرمانشهری می باشد، تاثیر پذیرفته است.

مفهوم «ظل الله» در تاریخ ایران دوره اسلامی با مفهوم «سلطنت» پیوند یافته و به نوعی بیانگر مبانی مشروعیت و قدرت حاکمان شده است. برخی از مورخان و محققان معاصر با رویکرد کلی نگر و تک ساحتی تفکر ظل اللهی را در بستر تاریخ ایران، مفهومی متداوم دانسته اند و به تفاوت ها و گسست های مفهومی این تفکر توجهی نشان نداده اند، به همین دلیل گاه این مفهوم در قالب معرفتی اندیشه ایرانشهری و هم عرض با فره ایزدی صورت بندی و ناظر بر تداوم تاریخی ایران تفسیر شده است. در حالی که پرسش پژوهش حاضر این است که با توجه به گسست های روی داده در عصر میانه ایران گفتمان ظل اللهی چگونه توانست مشروعیت حاکمان ایلخانی را تولید کند و فرایند قدسی سازی دوره مذکور از خلال منابع تاریخ نگارانه چه تفاوت هایی با دوره های پیشین یافته است. این پژوهش بنا به ماهیت آن با شیوه تبیین تاریخی و رویکرد جامعه شناسی تاریخی و تاریخ مفهوم سامان یافته و می کوشد داده های منابع تاریخ نگاری را نقد و تحلیل کرده و با در نظر گرفتن «تغییر» در کلان روندهای تاریخی، این مفهوم را از منظر «جامعه شناسی تاریخی قدسیت سلطان» بازشناسی  و با بررسی اجزاء و سازه های اندیشه ای آن تغییر این مفهوم را از صورت «غیرقدسی- مسئولیت مندِ» سلطان اوایل دوره میانه به ساحت سلطان «قدسی- غیرمسئولانه» اواخر دوره میانه تبیین کند. نقطه کانونی این تحول بزرگ در عصر «ایلخانی» قابل پیگیری است؛ بنابراین مفهوم سلطنت در این دوره با تغییر و تحول مهمی در زمینه «قدسی» سازی مقام سلطان روبه رو شده و گفتمان جدیدی را در نظام سیاسی تاریخ ایران به وجود آورده که می توان از آن به سرآغاز و تکوین «گفتمان ظل اللهی» تعبیر کرد.

تاریخ نگاری محلی در گیلان عصر صفویه با وجود مورخانی، چون علی لاهیجی و عبدالفتاح فومنی پررونق بوده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که با وجود پاره ای مشابهت ها، الگوی لاهیجی، حاکمان کیایی و دربار آنان است، ولی الگوی فومنی، تحت تأثیر حوادث گیلان، اشخاصی مانند بهزاد بیگ وزیر شاه عباس اول در گیلان، امیره دباج و اسحاق فومنی هستند که توانسته اند گیلان را به رفاه و رونق قبلی برگردانند. هم چنین، فومنی برخلاف لاهیجی از نگرش تأویلی و آرمان شاهی برای مشروعیت حاکم خاصی بهره نمی برد.

در اواخر قرون وسطی به دنبال تحولات اقتصادی- اجتماعی، اروپا با گذار از مراحل مختلف وارد عصر انقلاب صنعتی شد؛ بدین صورت که با عبور از اقتصاد معیشتی و شکل گیری سرمایه داری تجاری، انباشت ثروت صورت گرفت و با به کارگیری این سرمایه توسط بخش میانی بورژوازی در حوزه صنعت و تولید، اروپا وارد عصر صنعتی شد. در حالیکه در ایران با به قدرت رسیدن صفویان، بازار در وجه اقتصادی و جغرافیایی سامان نو گرفت و با توسعه شبکه های اقتصادی بازار، شرایط برای شکل گیری بورژوازی تجاری فراهم شد. اما با وجود انباشت سرمایه توسط نیروهای بازار، این نیرو بر خلاف بورژوازی در غرب نیروی صنعتی نشد و خصلت تجاری خود را حفظ کرد. لذا این سوال مطرح می شود که در مقایسه با نقش موثر نیروهای بازار و بورژوازی در روند صنعتی شدن در اروپا و غرب چه عواملی موجب گردید نیروهای بازار در ایران وارد مرحله صنعتی نشوند. در این مقاله از روش جامعه شناسی تاریخی- تطبیقی به مثابه روش استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد غلبه روحیه سوداگرایانه بر نیروهای بازار و تداوم این غلبه بر کنش اقتصادی در ایران باعث شد نیروهای بازار تمایلی به سرمایه گذاری در صنعت و حوزه های تولیدی نداشته باشند._x000D_ In the late Middle Ages, following socio-economic developments, Europe entered the era of the Industrial Revolution through various stages; Thus, with the passage of the subsistence economy and the formation of commercial capitalism, wealth was accumulated, and with the use of this capital by the middle section of the bourgeoisie in the field of industry and production, Europe entered the industrial age. While in Iran, with the rise of the Safavids to power, the Bazar was reorganized economically and geographically, and with the development of Bazar economic networks, conditions were provided for the formation of a commercial bourgeoisie. But despite the accumulation of capital by Bazar forces, this force, unlike the bourgeoisie in the West, did not become an industrial force and retained its commercial character. Therefore, the question arises that in comparison with the effective role of Bazar forces and the bourgeoisie in the process of industrialization in Europe and the West, what factors prevented Bazar forces in Iran from entering the industrial stage. In this article, the method of historical-comparative sociology has been used as a method. Findings show that the dominance of speculative spirit over Bazar forces and the continuation of this dominance over economic action in Iran made Bazar forces reluctant to invest in industry and production areas.

یکی از زمینه های بحث دربارۀ خدابانوان عربی واکاوی ویژگی های ایشان در منابع اسلامی است. در این زمینه، به طور ویژه برخی گزارش های مرتبط با الهۀ عُزّی درخور توجه است که در روایت های مربوط به انهدامش به مثابۀ زنی سیاه روی معرفی شده است. در حالی که این خصلت در سایر صفت ها و نمادهای عُزّی ریشه ندارد. اکنون پرسش های اصلی این نوشتار عبارت است از: خاستگاه چنین خصلتی برای عُزّی چیست و او برچه اساسی و با چه معیاری در منابع اسلامی چنین صفتی، آن هم تنها در روایت های مربوط به انهدام، به خود گرفته است؟ گزارش های نویسنده های مذکور درصدد گفتن چه مطلبی است و این امر به درک ارزش گذاری الهه ها و خدابانوان مشرکان در فرهنگ اسلامی چه کمکی می کند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد انتساب مذکور بیش از آنکه از امر واقع حکایت کند، نوعی اقتباس و الگوگیری مسلمانان از سنت های توحیدی رایج در منطقه است که در مواجهه با خدایان غیر داشتند. در این مقاله نشان خواهیم داد خاستگاه اصلی این سنت در بین النهرین باستان ریشه دارد که پس از تبعید یهودیان به بابل در میان سامیان هم وارد شد؛ سپس در فرآیندی تکاملی از راه کتاب مقدس و سنت اربابان کلیسا به مسلمانان سده های نخست هم به ارث رسید.

لغزش مالی کارگزاران یکی از چالش های همیشگی حکومت ها است. این موضوع در راستای تحقق عدالت اقتصادی مورد توجه آموزه های اسلامی قرار دارد. با توجه به جایگاه ویژه امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در نظام اندیشه اسلامی، واکاوی گفتار و رفتار ایشان در این زمینه دارای اهمیت بسیار است. در مقاله حاضر برای دست یافتن به این هدف، ابتدا با استقراء داده ها به وصف گونه های لغزش مالی و چرایی روی دادن آن ها پرداخته می شود و سپس با رویکردی وصفی تحلیلی، چگونگی مواجهه امام علی(ع) با گونه های مختلف لغزش مالی کارگزاران حکومتی به تصویر کشیده می شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که بیشتر لغزش های مالی کارگزاران عصر حکومت امیرالمؤمنین حضرت علی(ع)در مسامحه و چشم پوشی حاکمان قبلی، ریشه داشته است و سیره امیرالمؤمنین حضرت علی(ع)در مواجهه با آن ها، عدم اغماض با هدف هدایت گری بوده است. بدین معنا که امام(ع)در راستای وظایف صیانت از اموال مسلمانان و هدایت گری مردمان، ضمن نادیده نگرفتن لغزش ها و برخورد تنبیهی مناسب با آن، آگاهی بخشی دینی و بازنهادن مسیر اصلاح را دنبال می کردند.

برات دیوانی، ابزار اصلی پرداخت های دولتی در دوران پیشامدرن (پیش از مشروطیت) ایران بود. این سند دیوانی انواع مختلفی داشت و مستوفیان به عنوان تنظیم کننده آن، هر برات را به منظور پرداختی مشخص صادر می کردند. عصر قاجار از نظر تنوع برات های دیوانی بسیار حائز اهمیت است، چرا که دست کم 50 نوع برات مختلف در منابع این دوره شناسایی شده است. در دو پرونده موجود در آرشیو ملی ایران، 22 برات با عنوان نان وجود دارد که در نوع خود منحصر به فرد هستند، چرا که تاکنون در منابع تاریخی هیچ اشاره ای به وجود این نوع برات دیوانی نشده است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد در خلال سندشناسی و تحلیلِ محتوای این براتِ منحصربه فرد، به این پرسش پاسخ دهیم که در دوره قاجار نان دولتی به چه کسانی تعلق می گرفت و حکومت برای تخصیص نان از چه سازوکاری استفاده می کرده است. روش پژوهش در این مقاله مبتنی بر توصیف و تحلیل داده های اسنادی به ویژه اسناد بیوتات سلطنتی، وزرات پست و تلگراف و اسناد موسوم به دفاتر توجیهات عصر قاجاریه است. بر اساس یافته های این پژوهش، ساختار سندشناسی برات نان کاملاً شبیه به سایر برات های دیوانی است و شناخت این ساختار به پژوهشگر این امکان را می دهد که برات نان را به سهولت از بین سایر اسناد مالی شناسایی کند. همچنین، تحلیل محتوای برات ها نشان می دهد که نان دولتی به شماری از کارکنان بیوتات سلطنتی از جمله عملجات اندرونی و عملجات کارخانه تعلق می گرفته و حکومت قاجار با استفاده از برات هایی با عنوان تسلیم، جیره و نان، بین سال های 1254 و 1268 قمری، به این کارکنان به صورت مستمر نان داده است.

یورش تیمور، تخریب اراضی، ویرانی شبکه های آبیاری، افزایش اراضی بایر و رکود نسبی در وضعیت کشاورزی را درپی داشت. اما پس از تثبیت حکومت، تیموریان با انجام اصلاحاتی بر آن بودند تا ویرانی ها را جبران کرده و در زمینه رفاه حال کشاورزان اقداماتی انجام دهند. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر داده های موجود در منابع، این مسئله را مورد توجه قرار دهد که وضعیت کشاوران تا چه اندازه از تحولات سیاسی عصر حاکمان تیموری تأثیر پذیرفته است؟ دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که سلاطین تیموری برای رفاه حال کشاورزان، که همواره مهمترین تأمین کننده مواد غذایی و درآمد حکومت بودند، اقداماتی در حمایت از آنها انجام می دادند، اما این اقدامات یا کافی نبود و یا شرایط برای حاکمان به گونه ای پیش می رفت که سبب می شد تا همه قوانین و دستورات صادره را نادیده بگیرند تا چند صباحی بیشتر بر اریکه قدرت بمانند. درواقع اجرای عدالت در حق کشاورزان تنها مربوط به زمانی بود که اوضاع آرام بود و حاکمان مقتدرانه در رأس امور قرار داشتند، اما به محض اینکه اوضاع کشور بحرانی می شد، حاکمان تیموری همه قوانین و دستورات صادره را فراموش کرده و با اخذ مالیات های غیرمتعارف و تحمیلات گوناگون زندگی را بر کشاورزان سخت می کردند. از نتایج سوء این مالیات های سنگین و بدون حساب، شورش، فرار و مهاجرت کشاورزان بود و زوال کشاورزی در این دوره خود گواه اوضاع بد کشاورزان است.