درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۴۲۱ تا ۱٬۴۴۰ مورد از کل ۲۷٬۴۲۶ مورد.
۱۴۲۱.

فرایند صدور مجوز چاپ و نشر روزنامه ها در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۲۴) 51 - 75

کلید واژه ها: اس‍ن‍اد ت‍اری‍خ‍ی مجوز چاپ و نشر ساختار ظاهری ساختار محتوایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۹ تعداد دانلود : ۱۵۸
هدف: فرایند صدور مجوزهای چاپ و نشر و بررسی ساختار شکلی و محتوایی آن ها، از ابتدای دوره ناصرالدین شاه تا پایان حکومت قاجار در این مقاله گزارش شده است. روش/ رویکرد پژوهش : داده ها از منابع کتابخانه ای و آرشیوی (عمدتاً آرشیو ملّی ایران) استخراج شده است یافته ها و نتیجه گیری :. آثار چاپی به ویژه روزنامه ها برای انتشار در دوران مذکور روند اداری خاصی را طی می کردند. این اسناد در اکثر موارد از ساختاری مشخص پیروی می کردند، ولی در برخی از مجوزهای چاپ و نشر به علّت تکمیل نشدن مدارک توسط شخص متقاضی، می توان تفاوت و تمایزی را در ساختار و محتوای اجازه نامه ها مشاهده کرد.
۱۴۲۲.

جنبش کارگری همدان در دوران نهضت ملی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۲ (پیاپی ۱۴۲) 173 - 192

کلید واژه ها: نهضت ملی حزب توده اتحادیۀ کارگری شورای متحدۀ کارگران و زحمتکشان همدان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۷ تعداد دانلود : ۲۴۲
در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت، احزاب و گروه های سیاسی فعالیت زیادی در همدان داشتند. حزب «توده» یکی از احزابی بود که در قالب انجمن ها و شورای متحدۀ کارگران و زحمت کشان فعالیت می کرد. این حزب ضمن مخالفت با نهضت ملی و دولت مصدق، در بیشتر مواقع با «جمعیت طرفداران نهضت ملی همدان» درگیر بود. اتحادیۀ کارگری و شورای متحدۀ کارگران و زحمت کشان این حزب و دیگر تشکیلات حزب، مانند «خانه صلح» با فعالیت خود در اعتصابات کارگری، در بین کارگران کارخانه های همدان نقش مؤثری داشتند. هدف این نوشتار تحلیل فعالیت های حزب توده و شورای مذکور در میان کارگران همدان بوده است.  مقاله حاضر با استناد به داده های استخراجی از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه ای به نگارش درآمده است. یافته های پژوهش نشان از فعالیت حزب توده و شورای متحدۀ کارگران و زحمت کشان شعبۀ همدان در مخالفت با نهضت ملی، با جذب کارگران و برگزاری اعتصابات کارگری در کارخانه های همدان دارد. بدین ترتیب، برای اولین بار جنبش کارگری به شکل سازماندهی شده خواسته های صنفی و سیاسی- اقتصادی جدیدی را مطرح کرد و مشکلات سیاسی و امنیتی برای مسئولان همدان به وجود آورد.
۱۴۲۳.

آشنایی ایرانیان دوره قاجاریه با دست آوردهای فرهنگی آمریکا و تلاش برای الگوپذیری از آن ها (نمونه موردی: کتاب و کتاب خوانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 211-235

کلید واژه ها: آمریکا روشنفکران قاجاریه مراکز علمی کتاب کتابخانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۳ تعداد دانلود : ۱۶۷
نظام فرهنگی آمریکا به ویژه توسعه و پیشرفت مراکز علمی این کشور از برجسته ترین مباحثی بود که در دوره قاجاریه مورد توجه ایرانیان به ویژه روشنفکران قرار گرفت. آنان در نگاه کاوشگرانه خود به تجزیه و تحلیل این موضوع پرداختند و به تفصیل نقش و جایگاه مقولاتی همچون کتاب و کتابخوانی در این کشور را تشریح کردند. در این راستا نگارنده به دنبال پاسخی برای پرسش های زیر است: از نگاه ایرانیان دوره قاجاریه کتاب و کتابخوانی در آمریکا چه جایگاهی داشت؟ حکومت آمریکا چه سیاست هایی در قبال آن در پیش گرفته بود؟ و مهم تر از همه شناخت روزافزون اصلاح طلبان و نخبگان سیاسی ایران از این مراکز علمی در عمل چه نتایجی برای ایران به دنبال آورد؟ مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مطبوعات و اسناد منتشر نشده نشان می دهد ترقی خواهان به ویژه از دوره ناصری به خوبی متوجه شده بودند که یکی از دلایل سرعت پیشرفت آمریکا جایگاه والای علوم و مراکز فرهنگی آن کشور است. آنان با نگاهی انتقادی و مقایسه ایی از یک طرف عواملی چند همچون اراده و سرمایه گذاری کلان دولت آمریکا در حمایت از نویسندگان و توسعه کتابخانه ها، استقبال عمومی عامه مردم از انتشار کتاب و ... را برای تحول در کتاب و کتابخانه های آمریکا ذکر کردند و از طرف دیگر با ارائه این گزارش ها توانستند مقامات دولتی ایران را به الگوبرداری از آمریکا و گسترش ارتباطات علمی و فرهنگی با این کشور ترغیب کنند.
۱۴۲۴.

سازماندهی اجتماعی ایران در عصر پهلوی دوم با تکیه بر تصویرپردازی اسطوره ای آیین مهر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۳۱) 97 - 114

کلید واژه ها: باستان گرایی آیینِ مهر پهلوی دوم ایدئولوژی شاهنشاهی مشروعیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۵ تعداد دانلود : ۱۳۵
جامعه ایران در عصر پهلوی دوم در نتیجه کودتای 28 مرداد 1332 دچار سرشکستگی و انفعال در عرصه فعالیت های سیاسی، حزبی و نشاط اجتماعی شد و حاکمیت پهلوی نیز دچار بحران مشروعیت گردید. بنابراین، محمدرضا شاه برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود و چاره جویی برای رفع شکاف های اجتماعی و نجات جامعه از بحران هایی که طی تحولات داخلی و جهانی در فرایند نوسازی گرفتار آن شده بود، درصدد استفاده از الگویی برآمد که بر رویکرد باستان گرایی استوار بود. آنچه این پژوهش را ضروری می سازد، شناخت این الگو و کارکرد آن در عصر پهلوی دوم است. این پژوهش بر آن است تا با روش تحلیل تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل داده هاست و با تکیه بر منابع به این پرسش پاسخ دهد که نمادهای آیین مهر چگونه در سازماندهی اجتماعی سیاست پهلوی مؤثر بودند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که محمدرضا شاه با الگوبرداری از برخی از نمادهای آیین مهر از قبیل شکست ناپذیری، نجات بخشی و توزیع عادلانه رفاه و ثروت کوشید سازماندهی اجتماعی نوینی را در ایران ایجاد کند و به حاکمیت خود مشروعیت بخشد. اما این تلاش کاملاً موفقیت آمیز نبود و تنها توانست به صورت مقطعی در ایجاد همدلی اجتماعی و مقابله با بحران ها و کسب مشروعیت مفید واقع شود.
۱۴۲۵.

ناسیونالیسم ایرانی و مسئله آذربایجان و زبان ترکی (با تأکید بر مجلات دوره گذار از قاجاریه به پهلوی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۹ (پیاپی ۱۳۹) 73 - 91

کلید واژه ها: ناسیونالیسم ایرانی نژاد آریایی زبان فارسی زبان ترکی آذربایجان عثمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۳ تعداد دانلود : ۴۹۸
پژوهش حاضر بر اساس این مساله شکل گرفته است که چرا طی مرحله دوم تکوین ناسیونالیسم در ایران (دهه گذار از قاجاریه به پهلوی)، ترک ستیزی به یکی از عناصر سلبی ناسیونالیسم ایرانی تبدیل شد و این رویکرد چه پیامدهایی برای موقعیت زبان ترکی در ایران داشت؟ مطالب مطرح در مطبوعات و مجلات منتشر شده در دهه گذار از قاجاریه به پهلوی(1294-1304ش./1915-1925م.)، چون «کاوه»، «ایرانشهر»، «نامه فرنگستان» و «آینده»، متناسب با مساله پژوهش مبنای بحث قرار گرفته است. بر اساس یافته های این پژوهش، دو عامل موجب نگرانی و بدبینی نخبگان ایرانی نسبت به موجودیت زبان ترکی در ایران شد. عامل نخست، فهم تقلیل گرایانه از مفهوم ملت-دولت ایرانی، بر اساس نژاد آریایی و زبان فارسی بود. عامل دیگر حضور و نفوذ امپراطوری عثمانی در آذربایجان و مرزهای غربی ایران و همچنین استقلال جمهوری آذربایجان (1918 میلادی) از روسیه تزاری بود. نتیجه این شرایط آن شد تا ناسیونالیست های ایرانی، نسبت به نفوذ و حضور ناسیونالیست های ترکِ عثمانی و قفقاز در بین ترکان ایران نگران شوند و زبان ترکی را در آذربایجان به عنوان عاملی تهدید کننده برای موجودیت و هویت ملی ایران تلقی کنند. تلاش برای تغییر و حذف زبان ترکی در آذربایجان و رواج زبان فارسی به جای آن، راهکار ناسیونالیست های ایرانی در مواجهه با وضعیت مذکور بود.
۱۴۲۶.

مناسبات عباس میرزا با کلیسای اچمیادزین با تکیه بر اسناد آرشیوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۲۸ 1 - 30

کلید واژه ها: عباس میرزا کلیسای اچمیادزین کاتولیکوس ایران روسیه ایروان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۳ تعداد دانلود : ۱۷۲
کلیسای اچمیادزین به عنوان نخستین و مهم ترین کلیسای ارامنه، نقش مهمی در تحولات مذهبی، سیاسی و اجتماعی ارمنستان داشت. نقش کلیسای اچمیادزین به ویژه در جنگ های ایران و روس و جدایی ایروان از حاکمیت ایران قابل ملاحظه است. عباس میرزا نایب السلطنه برای جلوگیری از نزدیکی ایروان و به ویژه کلیسای اچمیادزین به روس ها، درصدد تحکیم مناسبات با آن برآمد تا شاید از طریق جلب و استمالت رهبران آن و برقراری پیوند نزدیک با آن ها، از تمایلات گریز از مرکز آنان جلوگیری کند. این نوشتار قصد آن دارد تا با روش تحقیق اسنادی- تحلیلی اسناد آرشیوی فارسی، ارمنی و روسی، روابط عباس میرزا با ارامنه و به ویژه کلیسای اچمیادزین را مورد بررسی قرار دهد تا از آن طریق به تلاش ایران برای حفظ پیوندهای میان خود و ارمنستان برای حفظ حاکمیت تاریخی خود بر آن سرزمین و از سوی دیگر به فعالیت های واگرایانه رهبران اچمیادزین که باعث جدایی ایروان از ایران و الحاق آن به روسیه شد، پی بَرَد.
۱۴۲۷.

مدیریت دربار در حکومت صفویان و عثمانیان: بررسی تطبیقی اختیارات و وظایف ایشیک آقاسی باشی دیوان صفوی با مقامات مشابه در دربار عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال یازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۱ ۱۲۲-۹۹

کلید واژه ها: ایشیک آقاسی باشی دیوان تاریخ تشکیلات دربار دارالسعاده آغاسی صفویان عثمانیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۵۴
مدیریت دربار صفویان تا حد زیادی در اختیار یکی از چهار مقام عالی رتبه و قدرتمند صفویان به نام «ایشیک آقاسی باشی دیوان» قرار داشت. این مقام، برای مدیریت امور دربار و انجام وظایفی مانند برگزاری مجالس و محافل درباری، استقبال از مهمانان ویژه و سفیران خارجی، مدیریت حرمسرا و نگهبانی و محافظت از دربار، زیردستان متعددی در اختیار داشت. در این پژوهش، به واکاوی نقش ها و وظایف این مقام عالی رتبه صفوی و زیردستانش پرداخته شده و تلاش شده است تا وظایف او با مقامات مشابه دربار عثمانی مقایسه شود. یافته های این مطالعه تطبیقی نشان می دهد با وجود اینکه نمی توان یک مقام خاصِ دربار عثمانی را با «ایشیک آقاسی باشی دیوان» از حیث اقتدار و وظایف، همتا و همسان خواند، اما مقاماتی مانند «دارالسعاده آغاسی» و «قپوآغاسی» و گروه های دیگر در دربار عثمانیان حضور داشتند که بخشی از اقتدار رئیس دربار صفوی را در خود داشتند و وظایف مشابهی را در دربار حکومت عثمانی ایفا می کردند.
۱۴۲۸.

پژوهشی بر سیر تحول ضرب درهم های عرب-ساسانی، نخستین سکه های جهان اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال پانزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳۵ 24 - 51

کلید واژه ها: سکه شناسی عرب - ساسانی خلفای راشدین امویان عبدالله بن زبیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۸ تعداد دانلود : ۴۳۴
اعراب در زمان جاهلیت و چه در صدر اسلام از فنون ضرب سکه اطلاعی نداشتند، اما به مناسبت تجارت و موقعیت تجاری شهر مکه، سکه را در نظام اقتصادی خود پذیرفته بودند و از درهم های نقره ساسانی، سلیدوس های طلا و فلیس های مسین بیزانسی استفاده می کردند؛ تا اینکه با گشایش سرزمین های ایران و بخش های از امپراطوری بیزانس، به فناوری ضرب سکه نیز دست یافتند و به واسطه مردمان آن سرزمین ها به ضرب سکه پرداختند. امروزه نخستین درهم های اسلامی را عرب-ساسانی نام گذارده اند که از منظر پژوهش جایگاه بالایی دارد. سکه شناسی سکه های عرب-ساسانی، می تواند نقطه عطفی در سکه شناسی سکه های ساسانی و اسلامی باشد که با مطالعه آنها اطلاعات بسیاری در مورد روند فتوحات، فاتحان و حکمرانان، جغرافیای سیاسی و اداری، و ... به دست می آید؛ اما مسأله کانونی این پژوهش، مطالعه سیر تحولی ضرب این سکه ها از آغازین لحظه ها تا واپسین روزها بوده است که با بررسی دقیق ویژگی های این سکه ها مانند نوع خط به کار برده شده، نقوش، تاریخ ها، ضرابخانه ها، و نام حاکمان صاحب سکه صورت می پذیرد. در نتیجه مشخص گشت که در بدو گشایش ایران، سکه هایی با تاریخ آخرین سال حکومت یزدگردسوم ساسانی، یعنی سال بیست یزدگردی (31ه.ق.)، عینا به ضرب رسیده است و پس از آن عبارت های کوفی پیرامون آن اضافه گشته است؛ پس از مدتی نیز نام خسرو بر جای یزدگرد نقش می بندد. نخستین سکه ها با نام حاکمان عرب، در زمان عبدالله بن عامر، پس از آن معاویه بن ابی سفیان و دیگر حاکمان به خط پهلوی (و برخی کوفی) ضرب گردید. در این سکه ها همچنان نقوش به مانند سکه های ساسانی بوده، اما در مواردی ویژه، همانند برخی از سکه های عبدالعزیزبن عبدالله بن عامر، عبدالملک بن مروان، بشربن مروان، و یزیدبن مهلب تغییر و نوآوری در پشت سکه ها دیده می شود. مدتی پس از روی کار آمدن عبدالملک بن مروان سیاست های مالی جدیدی اعمال شد و سکه های با وزن و شکل جدید، ضرب گردید. اما همچنان سکه های عرب-ساسانی در چرخه اقتصادی استفاده می شد
۱۴۲۹.

نقش یهودیان در نهضت ترجمه در اندلس (قرن های 11 تا 13 میلادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال پانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۶ 95 - 116

کلید واژه ها: نهضت ترجمه یهودیان اندلس دارالترجمه طلیطله مترجمان یهودی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۴ تعداد دانلود : ۲۲۵
نهضت ترجمه در اندلس بعد از تصرف طلیطله (478 ق) و آشنایی مسیحیان با میراث علمی مسلمانان آغاز شد. یهودیان به دلیل حضور در جوامع اسلامی، تسلط بر زبان عربی و به پشتوانه دانش خویش، از مهم ترین افراد در نهضت ترجمه به شمار می رفتند. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی - تحلیلی علاوه بر بیان زمینه ها و چگونگی حضور یهودیان در اندلس، نقش آن ها را در نهضت ترجمه بررسی کرده است. یافته های پژوهش نشان می دهد به دنبال سختگیری های موحدان، روند حضور یهودیان در اندلس افزایش یافت و آن ها علاوه بر ترجمه، تجربه های خود را در امور سیاسی به مسیحیان منتقل کردند. مترجمان یهودی ضمن ترجمه آثار مختلف در طب، ریاضیات، نجوم و فیزیک از عربی به اسپانیایی، عبری و لاتین خود نیز در دانش های مختلف صاحب نظر بودند. برخی از مترجمان برای امرارمعاش و برخی دیگر به دنبال جلب نظر حکام نسبت به جامعه یهودیان بودند.
۱۴۳۰.

چالش های برگزاری انتخابات مجلس اول شورای ملی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ 354 - 379

کلید واژه ها: انتخابات مجلس اول شورای ملی مشروطه چالش ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۲ تعداد دانلود : ۱۴۶
پس از صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، تسریع در فراهم آوردن مقدمات تشکیل مجلس اول شورای ملی به یکی ازمهم-ترین دغدغه های مشروطه خواهان تبدیل شد. تحقق این مهم در نخستین گام، مستلزم تشکیل شورای عالی دربار و تدوین نظام نامه انتخاباتی و پس از آن برگزاری انتخابات،بر اساس مفاد مندرج در آن بود.برگزاری این انتخابات اما در روند خود با چالش هائی مواجه گردید. بر این اساس پژوهش پیش رو در صدد است تا با استفاده ازروش تحقیق تاریخی و با استناد به منابع تاریخی، از جمله، نشریات عصر مشروطه به طرح و پاسخ گوئی به این پرسش بپردازد که برگزاری انتخابات نخستین مجلس شورای ملی با چه چالش هایی مواجه شد؟ یافته های تحقیق نشان می دهدکهپس از تأسیس شورای عالی دربارو اهتمام اعضای آن به نگارش نظام نامه انتخاباتی و فراهم آوردن مقدمات تشکیل مجلس اول شورای ملی، روند برگزاری انتخابات، به عنوان نخستین تجربه سیاسی جامعه ایرانی در این زمینه با چالش هایی مانند مخالفت و کارشکنی های در تدوین و توشیح نظام نامه انتخابات، تطابق نداشتن برخی از مفاد مندرج در این نظام نامه با واقعیت های سیاسی و اجتماعی موجود در جامعه ایران، کارشکنی های حکومت استبدادی و جریان های طرفدار آن و عملکرد ناکارآمد نهادهای ناظر بر برگزاری صحیح روند انتخابات مواجه گردید.
۱۴۳۱.

همسران حضرت حمزه (س)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال پانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۶ 117 - 126

کلید واژه ها: حضرت حمزه سلمی بنت عمیس خوله بنت قیس همسران حمزه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۶ تعداد دانلود : ۱۲۸
حمزه (ع) فرزند عبدالمطلب، عموی پیامبر (ص) و از سرداران شجاع و دلیر اسلام بود که در جنگ احد به شهادت رسید و مفتخر به لقب اسدالله و سیدالشهداء شد. با مسلمان شدن حضرت حمزه (ع)، اسلام قدرت پیدا کرد و پیامبر (ص) حامی بزرگی در برابر دشمنان اسلام یافتند. آشنایی با تمام ابعاد زندگی چهره های شاخص و بزرگ اسلام، اهمیت بسیاری دارد ولی متاسفانه برخی از ابعاد زندگی این بزرگان مغفول مانده و اطلاعات چندانی در منابع متاخر و پژوهش های معاصر وجود ندارد. در این نوشتار با مراجعه به منابع متقدم و کهن انساب و تراجم و با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی شرح حال همسران حضرت حمزه پرداخته ایم. بررسی های انجام شده نشان می دهد در منابع از سه بانو به عنوان همسران حضرت حمزه یاد شده است؛ سلمی بنت عمیس، خوله بنت قیس و بانویی از انصار و از قبیله اوس. سلمی بنت عمیس و خوله بنت قیس در زمره زنان صحابی شمرده شده و از کسانی هستند که از پیامبر(ص) روایت نقل کرده اند.
۱۴۳۲.

تبیین موقعیت تجاری بغداد در دوره اول خلافت عباسی (232-132 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال ۵۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 403 - 421

کلید واژه ها: بغداد تجارت موقعیت دوره اول خلافت عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۳ تعداد دانلود : ۱۵۳
با ظهور حاکمیت عباسیان در بین النهرین و بنای بغداد به عنوان دارالخلافه، اهمیت سیاسی و اقتصادی آن منطقه به طور محسوسی رشد یافت. این شهر از اواسط سده دوم ق به یکی از مراکز عمده تحولات اقتصادی جهان اسلام تبدیل شد و با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص (مرز اتصال بین دو جهان شرق و غرب) جایگاه ممتازی در عرصه تجارت و بازرگانی کسب کرد. سؤال اصلی پژوهش این است که چه دلایل و زمینه هایی سبب گسترش و رشد تجارت بغداد در دوره اول خلافت عباسی شد؟ این تحقیق به روش تاریخی، در تحلیل و تبیین چگونگی برآمدن بغداد به عنوان یکی از کانون های مهم تجارت در این دوره می پردازد. یافته های پژوهش حاکی است که نقش موقعیت جغرافیایی و سیاسی بغداد و عبور راه های تجاری (خشکی و دریایی) شرق و غرب جهان اسلام از بین النهرین با مرکزیت آن و ایجاد امنیت و تأسیسات رفاهی سبب رشد و شکوفایی تجاری آن شهر شد. با توجه به کارکرد تجاری بازرگانی بغداد، این شهر نقش مهمی در گستره تمدن دوره اسلامی در عرصه های کشاورزی، صنعت، آموزش و علوم ایفا کرد.
۱۴۳۳.

وضعیت اقتصادی امام حسن مجتبی (ع) در عصر حضور در مدینه النبی

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال سوم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵) 69 - 86

کلید واژه ها: وضعیت اقتصادی امام حسن مجتبی (ع) مدینه النبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۰ تعداد دانلود : ۱۸۱
پژوهش حاضر، وضعیت اقتصادی امام حسن مجتبی (ع) در سال های زندگی پس از صلح در مدینه تا شهادت را بررسی می کند. متأسفانه در اذهان عمومی، بخشی از تاریخ امام حسن (ع) که بیشتر به صلح ایشان مربوط است نقش بسته و به ابعاد دیگری از زندگی امام (ع) کمتر اشاره شده است. ایشان غیر از مصالحه جویی و مصلت یابی امت اسلامی خصلت های ستوده دیگری مانند جود و کرم فراوان نیز داشت. منابع درآمد ایشان بیشتر از موقوفات امیرالمؤمنین (ع) و محصول فعالیت های شخصی ایشان بود آن هم به گونه ای که بخش اعظم آن صرف نیاز مستمندان می شد نه مصارف شخصی زندگی خودش. این امام باوجود این همه منابع مالی، زندگی بسیار ساده و زاهدانه ای داشت.
۱۴۳۴.

سنت های الهی حاکم بر حرکت تاریخ از منظر قرآن و نهج البلاغه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۸۶) 75 - 110

کلید واژه ها: قرآن نهج البلاغه فلسفه نظری تاریخ سنت های الهی قانون تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۰ تعداد دانلود : ۳۱۵
فلسفه تاریخ یکی از مهم ترین شاخه های معرفت تاریخی و در بردارنده مباحث مختلفی است که قانون تاریخی در بین آن ها، جایگاه ویژه ای دارد. این موضوع با عنوان سنت الهی در قرآن و نهج البلاغه همراه با ارائه  نمونه هایی مبتنی بر روش حکمت و تعقل تاریخی مورد توجه قرار گرفته است و آگاهی از آن، یکی از نشانه های یقین و شناخت قطعی شمرده می شود.مقاله پیش رو سعی دارد با روش وصفی تحلیلی و با استفاده از آیات قرآن و آرای شارحان نهج البلاغه، مروری بر مفهوم و ویژگی های سنت های تاریخی در قرآن و نهج البلاغه داشته باشد. یافته های این مقاله نشان می دهد بر اساس آموزه های قرآن و نهج البلاغه، وقوع رویدادهای تاریخی، تابع سنت هایی ویژه است. همان گونه که دیگر صحنه های جهان هستی نیز به وسیله سنت های ویژه آن ها اداره می شود. این سنت ها ویژگی هایی هم چون تغییرناپذیری، واقع گرایی، تبدیل ناپذیری و حرکت به سوی هدفی معین دارند.
۱۴۳۵.

«تداوم اندیشه» زبان مشترک معماری مجموعه های مذهبی دارالسلطنه تبریز از قرن هفتم تا نهم قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سیزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۸ ۳۹-۶۰

کلید واژه ها: تداوم معماری زبان مشترک اندیشه مجموعه های مذهبی تبریز قرن7- 9 ه. ق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۵۴۵
اندیشه به عنوان زبانی مشترک از ابتدا در پس معماری این سرزمین دیده می شود، از این رو صاحب نظران بسیاری در پی تبیین و تجلی زبان مشترک در آثار معماری بوده اند. در هر دوره از تاریخ شاهد ظهور بناهای جدیدی هستیم، که با حفظ الگوهای دوره های قبلی سعی بر تداوم اندیشه، به شکلی مناسب تر از قبل می باشند. در این میان، مجموعه های مذهبی بیشترین سهم از معماری این سرزمین رابه خود اختصاص داده اند. این پژوهش برآن است تا با بررسی مجموعه های مذهبی قرن 7- 9 ه. ق. شهر تبریز،اندیشه و زبان مشترک معماری ایرانی اسلامی را تبیین نماید. تحقیق بر اساس روشی ترکیبی شامل تاریخی تفسیری وراهبرد کلی توصیفی تحلیلی پیش رفته و نتایج حاکی از آن است که معماری ایرانی اسلامی بر اساس تداوم اندیشه شکل گرفته که این اندیشه بشکل زبان مشترک و الگو در آثار دیده می شوند که نشأت گرفته از مفاهیم معنایی- انتزاعی و عملکردی- ظاهری می باشند.
۱۴۳۶.

فراز و فرود تئاترهای لاله زار در فاصله سال های 1320 تا 1357 شمسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 141-171

کلید واژه ها: لاله زار تئاتر تماشاخانه تهران تئاتر فردوسی تئاتر نصر تئاتر پارس آتراکسیون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۳ تعداد دانلود : ۱۵۷
از دوره ناصری تا اواسط حکومت پهلوی دوم خیابان لاله زار یکی از کانون های اصلی تجددگرایی در شهر تهران بود. تعداد قابل توجهی از سالن های تئاتر و سینما و کافه ها و دفاتر برخی از مطبوعات آن دوره در این خیابان قرار داشتند. نکته مهم این است که اطلاعات ما درباره بسیاری از این موارد محدود و غیردقیق است. به عنوان نمونه می توانیم به پیشینه پژوهش در مورد تئاترهای لاله زار اشاره کنیم. این تئاترها از اواخر دوره قاجار تا زمان وقوع انقلاب اسلامی از مهم ترین مراکز نمایشی شهر تهران بوده اند. با این حال پژوهش های کافی و روشنگر درباره وضعیت این تئاترها در بخش قابل توجهی از این دوره در دست نیست. ما در مقاله ای به بررسی وضعیت تئاترهای لاله زار از سال 1288 شمسی (زمان نخستین اجرا در طبقه فوقانی مطبعه فاروس) تا سال 1320 شمسی پرداخته ایم. در این پژوهش به دنبال توضیح وضعیت تئاترهای لاله زار در فاصله سال های 1320 تا سال 1357 شمسی هستیم. پرسش اصلی این پژوهش این است که چه عواملی در فراز و فرود تئاترهای لاله زار در فاصله زمانی میان سالهای 1320 تا 1357 شمسی مؤثر بوده اند؟ برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای بهره برده ایم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در پی گسترش آزادی های سیاسی و اجتماعی پس از شهریور 1320 تمایل به اجرای تئاتر فزونی گرفت و گروه های گوناگون تئاتر شروع به کار کردند. در این دوره اجراهای گروه نوشین در تئاترهای فرهنگ و فردوسی سبب افزایش سطح کیفی سایر تئاترها شد. پس از کودتای 28 مرداد و در جریان بازداشت افراد وابسته به جبهه ملی و حزب توده، تعدادی از هنرمندان تئاتر نیز بازداشت شدند. با این حال تئاترهای لاله زار دچار مشکل جدی نشدند و به کار خود ادامه دادند. البته استقبال مردم از سینما در دهه 1330 سبب شد که تئاترهای لاله زار دچار مشکل اقتصادی شوند و از سال 1335 به اجرای آتراکسیون روی بیاورند. ضمناً در نتیجه توسعه جغرافیایی شهر تهران از اواسط دهه 1330 به تدریج افراد ثروتمند و اعضای طبقه متوسط به جای تئاترهای لاله زار به مراکز تفریحی دیگری روی آوردند و فرودستان مراجعان اصلی این تئاترها شدند. سرانجام در دوره وقوع انقلاب اسلامی تغییراتی جدی در وضعیت تئاترهای لاله زار پدید آمد.
۱۴۳۷.

مسکن اجتماعی و مهاجران زاغه نشین: تجربه احداث کوی نهم آبان تهران در دهه چهل شمسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 175-193

کلید واژه ها: زاغه نشینی مهاجران شهری مسکن اجتماعی تهران کوی نهم آبان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۶ تعداد دانلود : ۱۳۵
زاغه نشینی و اسکان غیر رسمی با گسترش مهاجرت های داخلی طی دهه چهل شمسی، به یکی از مشکلات اجتماعی اصلی شهرهای بزرگ و به ویژه تهران بدل شد. تخریب زاغه ها در ابتدا تنها سیاست دولت برای مواجهه با این مسئله اجتماعی بود. اما به دنبال عدم موفقیت این اقدامات، سعی شد تا با ساخت مسکن برای زاغه نشینان بر این مشکل غلبه شود. ساخت کوی مسکونی نهم آبان در سال 1344 در تهران مهم ترین اقدام دولت در این زمینه بود. با این حال، در فاصله کوتاهی پس از ساخت کوی، تقریباً هفتاد درصد از زاغه نشینان در اوایل دهه پنجاه شمسی اقدام به ترک این خانه ها کرده بودند. بنابراین، پرسش نوشته حاضر این است که چرا ساکنان کوی نهم آبان، با وجود نیاز شدید به داشتن مسکنی مناسب، اقدام به ترک خانه های خود در این کوی مسکونی کردند؟ مدعای نوشته حاضر این است که عدم تناسب این خانه ها با شیوه های کسب معاش زاغه نشینان اصلی ترین دلیل آن ها برای ترک کوی نهم آبان بود. بر این اساس، نخست نحوه ساخت و اسکان زاغه نشینان در کوی نهم آبان شرح داده می شود. سپس مشخصات اجتماعی و اقتصادی ساکنان کوی بررسی خواهد شد و در آخر تلاش می شود نشان داده شود که چرا زاغه نشینان اقدام به ترک خانه های کوی نهم آبان کردند.
۱۴۳۸.

ریشه اختلافات مرزهای غربی ایران در عصر صفویه با تاکید بر دوره شاه عباس اول صفوی

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال نهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 34-51

کلید واژه ها: شاه عباس اول صفویه اختلافات مرزی عثمانی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۱ تعداد دانلود : ۱۹۸
پس از روی کار آمدن سلسله صفویان و رسمی نمودن مذهب تشیع متاسفانه بسیاری از اشتراکات دو طرف به فراموشی و یا در بهترین حالت بسیار کم رنگ گردید و به جای آن اختلافات فرهنگی مذهبی و ملی گرایی رنگ تعصب به خود گرفت. توهین به اعتقادات اهل سنت، لعن و صعب به شخصیت های مذهبی آنان و اذیت و آزار طرفداران این مذهب باعث ایجاد اولین اختلافات رسمی دو کشور گردید، در مقابل دولت عثمانی که داعیه حکومت بر همه سرزمین های اسلامی را در سر داشت نه تنها وجود یک کشور مسلمان شیعه مذهب را در مرزهای شرقی خود نمی توانست تحمل کند بلکه همواره با قدرت نظامی خود در صدد تصرف و ضمیمه کردن بخش های از خاک آن به امپراطوری پهناورش بود، علاوه بر این وجود مرزهای مشترک گسترده و علاقه هر دو حکومت به قسمت هایی از سرزمین های طرف مقابل (ایران اماکن متبرکه در عراق و دولت عثمانی سرزمین های گرجستان، ارمنستان و آذربایجان) مواردی بود که بر اساس آن دو طرف نه تنها برای کمک به گسترش و رفاه امت اسلامی قدمی برای اتحاد و تقویت هم بر نداشتند بلکه این جنگ و کشتارها از مهم ترین علل ضعفشان در برابر کشورهای غیر مسلمان نیز محسوب می شد. طوریکه هرگاه کشورهای اروپایی در موازنه قدرت چه با ایران و چه با عثمانی دچار مشکل می شدند با هر حیله و فریبی سعی در شعله ور کردن این اختلافات داشتند به شکلی که پس از گذشت سال ها ردپای استکبار و استعمار به صورت عریان و آشکار در بسیاری از این اختلافات تاریخی به وضوح دیده می شود. ثمره این دشمنی 400 ساله؛ صدها هزار کشته، زخمی و آوره از هر دو کشور و هدر رفتن سرمایه دو دولت و ملت اسلامی بود، ثروت هایی که باید صرف گسترش علم، فرهنگ، دانش و بهبود بهداشت و معیشت آن ها می شد صرف جنگ های گردید که فقط به سود کشورهای اروپایی بود.
۱۴۳۹.

تأثیر خطبه های معاویه بر ایجاد انسجام لشگر شام در جریان نبرد صفین بر اساس رویکرد گفتمانی نورمن فرکلاف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۰ 90-65

کلید واژه ها: نبرد صفین امام علی (ع) معاویه تحلیل گفتمان سنت دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۵ تعداد دانلود : ۳۲۵
نبرد صفین در صفر سال ۳۷ق. در سرزمین صفین که در ناحیه غرب عراق بین رقه و بالس قرار دارد، میان امام علی(ع) در رأس سپاه کوفه و معاو یه بن ابوسفیان به همراهی مردم شام به وقوع پیوست. یکی از نکات جالب توجه در این نبرد که تاکنون به لحاظ علمی چندان مورد بررسی قرار نگرفته، بحث یکدستی و هماهنگی سپاه شام در این نبرد است؛ امری که امام(ع) در خطبه 25 نهج البلاغه ، هنگام وصف سپاهیان شام به آن اشاره کرده و بیشتر منابع تاریخی نیز به آن اذعان کرده اند. نگارندگان پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی، به عنوان رویکردی بین رشته ای علوم اجتماعی که رابطه بین زبان، قدرت، ایدئولوژی و گفتمان را مورد بررسی قرار می دهد، درصدد بررسی تأثیر سخنان معاویه بر این اتحاد و هماهنگی بوده اند. بر همین اساس، با استفاده از رویکرد نورمن فرکلاف با روش تحلیل گفتمان انتقادی به بررسی سخنرانی های معاویه در خلال نبرد صفین و در میان شامیان پرداخته و آنها را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار داده اند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده بهره برداری توأمان معاویه از سنت و دین برای تولید عوامل انگیزشی و وحدت آفرین در میان مردم شام طی نبرد صفین است.
۱۴۴۰.

توصیف، طبقه بندی و گونه شناسی سفال های اشکانی شهرتپه درگز

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال پنجم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۱۷ 189-167

کلید واژه ها: شمال شرق ایران درگز شهرتپه سفال دوره اشکانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۵ تعداد دانلود : ۳۱۵
سفال فراوان ترین و یکی از مهم ترین داده های باستان شناسی در فهم مشخصات فرهنگی ادوار تاریخی است. سفال اشکانی در تمامی قلمرو این امپراتوری یکسان نبوده و می توان آن را به چند منطقه جغرافیایی-فرهنگی متمایز تقسیم نمود. یکی از این مناطق جغرافیایی شمال شرق ایران است. محوطه شهرتپه به واسطه دو فصل کاوش باستان شناسی یکی از معدود محوطه های کاوش شده اشکانی در شمال شرق ایران است. یکی از داده های باستان شناسی این محوطه، ظروف و قطعات سفال دوره اشکانی است. گونه شناسی قطعات سفال شهرتپه به منظور دستیابی به الگوی سفال اشکانی در شمال شرق ایران مهم ترین پرسش تحقیق حاضر است؛ لذا در تحقیق حاضر، تلاش می شود با روش توصیفی-تحلیلی، قطعه سفال های اشکانی شهرتپه ازنظر فرم شناسی ارزیابی گردد و با مقایسه این قطعات سفال با نمونه های مشابه، الگویی از مشخصات سفال اشکانی در شمال شرق ایران پیشنهاد گردد. بررسی گونه شناسی و مطالعات تطبیقی قطعات سفال شهرتپه نشان می دهد، کوزه، خمره، تنگ، دیگ، دیگچه، آبریز، کاسه و پیاله درکنار ظرف معروف به میثاق، فرم های سفالی یافت شده از دو فصل کاوش باستان شناسی شهرتپه است. این گونه های سفالی که از اوایل تا سده های متأخر اشکانی را دربر می گیرند، با قطعه سفال های مرو، نسا، قومس، چارسدا، شمشیرغار، آی خانم، حسنی محله، تل اسپید، تپه یحیی، گورستان بردسیر، گوری کهنه، نادعلی، جنوب بلوچستان، خورهه، گورستان سنگ شیر همدان، قلعه اژدهاکو بیستون قابل مقایسه است. به علاوه، کشف جوش کوره در دومین فصل کاوش محوطه نشان می دهد شهرتپه یکی از مراکز تولید سفال در دوره اشکانی در شمال شرق ایران بوده است. نبود گونه های لعاب دار، کمبود گونه های منقوش و فراوانی گونه های ساده، وجه بارز سفال های شهرتپه است. گونه های سفالی که اغلب کاربری روزمره داشته و با استناد به مطالعات تطبیقی، بخشی از خانواده سفال اشکانی در شمال شرق ایران بوده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان