درخت حوزه‌های تخصصی

آقای دکتر شریعتمداری،‌ضمن اشاره به تفاوت تلقی کشورهای غربی و کشورهای درحال رشد از مقوله جهانی شدن، دلیل این تفاوت را در رشد فناوری در کشورهای غربی می‌داند؛رشدی که سبب شده تا کشورهای غربی چنین تصور کنند که لازم است دیگر کشورهای جهان درهمه زمینه‌ها از جمله علم، فرهنگ، اخلاق و... از آن‌ها تبعیت کنند. ایشان سپس با رد این عقیده، دوعامل اساسی برای اجتناب از این تحمیل و به عبارتی شبیخون فرهنگی را روشن بودن تعریف فرهنگ و رشد تربیت عقلانی به جای تربیت عادتی در کشورهای درحال توسعه می‌داند.

آقای دکتر سلطانی‌فر معتقد است. فناوری‌ها سبب شده‌اند که مسیر خبری دوسویه شود و کشوری که حرفی جهان پسند دارد، آن را مطرح سازد. این فوری‌ترین تاثیر فرایندی است که به آن جهانی شدن می‌کوییم، دراین جریان، شکل و ماهیت اقتدارگری تغییر کرده و فناوری برتر موفق‌تر است. وی می‌گوید، وجود دو مشخصه عقلانیت و فردیت، به منزله مشخصه‌های جهانی شدن، وضع را از گذشته متمایز کرده است. به عقیده وی، جهانی‌شدن جریان بسیار عظیمی است که بدون فناوری و خرد نمی‌توان با آن مقابله کرد. او تاکید می‌کند، اگر چنانچه ملتی هرچه زودتر با ابراز فنی وارد این میدان شود، سهم بیش‌تری در فرهنگ جهانی خواهد داشت.

در آستانه ورود به قرن بیست‌ویکم، جهان وارد عصر حاکمیت ارتباطات فرامرزی از طریق رایانه‌ها شده است. امروزه شبکه‌های اطلاع‌رسانی و اینترنت، که میلیونها نفر مشترک آن هستند، امر جابجایی اطلاعات را شتابی مضاعف بخشیده‌اند. نکته مهم در اینترنت عمومی بودن آن است. همانطور که از نام آن بر می‌آید، اینترنت هزاران شبکه رایانه‌ای متصل به هم است که دارای هیچ سازمان مدیریتی و یا سرپرست حقوقی نیست. امروزه اهداف اینترنت از اهداف نظامی، آموزشی و تحقیقاتی آن فراتر رفته‌است و ابعاد مختلف سیاسی، حقوقی، تجاری، فرهنگی و حتی ضد فرهنگی را نیز دنبال می‌کند.

هدف این پژوهش بررسی خوانش شهروندان از عملکرد نخبگان سیاسی در شبکه های اجتماعی مجازی و بدست آوردن دانشی دربارة تأثیر آن بر رفتار اجتماعی شهروندان است. این تحقیق بارویکرد پژوهش کیفی و روش «نظریه مبنایی» انجام شده است. داده ها از طریق مصاحبه با 25 نفر زن و مرد از گروه های سنی و گرایش های سیاسی متفاوت با روش نمونه گیری نظری و استفاده از اسناد دست دوم (کامنت های صفحه فیس بوک آقای ظریف) بدست آمده اند. بر اساس یافته ها مقاومت در برابر قوانینی که آزادی های اولیه انسان ها را نقض می کنند، مقوله محوری و نقض قانون توسط قانون (تناقض قانونی)، قانون مداری، اصلاح قانون، رضایت مندی، افزایش اعتماد، افزایش مشارکت سیاسی از پیامدها و دستاوردهای خوانش شهروندان است.

مقالة حاضر از پروفسور مولانا با عنوان «ماهواره‎ها و گوناگونی جهانی» با نقل قولی جالب از والتربوکینگ‎هام آغاز می‎شود: «تعداد بسیار معدودی از ما متوجه این امر هستیم که فناوری در همان حال که مسائل کهن بی‎شماری را حل می‎کند. مسائل بسیار و جدیدی را به وجود می‎آورد. همه پیشرفت‎های فناورانه سود خالص نیست». نقل قول مزبور که در صدر عنوان مقاله آمده است، کلامی است که به رغم سادگی معنایی عمیق و ژرف دارد و شاید بتوان گفت بسیاری از مشکلات عصر حاضر ناشی از بی‎توجهی به این گفته و نظایر آن است. نویسنده که از دست‎اندرکاران و پژوهشگران به نام و با سابقه در حوزه ارتباطات و اطلاعات و چهره‎ای شناخته شده در عرصه جهانی است، در ادامه، به حوادث تکان‎دهندة دهه‎های آخر قرن بیستم، از جمله حادثه 11 سپتامبر اشاره می‎کند و با ذکر «معدودی از امواج تغییر»، نتیجه می‎گیرد که ظاهراً «روحیه‎ای از تغییر فضای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان را فرا گرفته است». وی در ادامه اظهار می‎دارد: «با اطمینان بسیار می‎توان مسئولیت حسن و عیب این رویدادها را به شبکه‎های ماهواره‎ای نسبت داد که همه ما را از طریق تلفن، دورنگار و به ویژه امروزه از طریق اینترنت به یکدیگر مرتبط می‎کنند». نویسنده در ادامه به بررسی فناوری و سیستم‎های اقتصادی غربی برای جامعه جهانی می‎پردازد و به تأثیرات این امر نظیر جدا کردن تولیدکننده از مصرف‎کننده، غیرشخصی‎سازی سیستم‎های اقتصادی، کاهش تنوع و نابودی «زبان‎ها و فرهنگ‎های به اصطلاح ابتدایی یا غیرغربی» اشاره می‎کند. نویسنده خواستار وارد کردن «احساسی از موشکافی فلسفی» به گفتمان ارتباطات بین‎المللی می‎شود و خطر عدم توجه به این امر را یادآوری می‎کند. وی این قسمت را با نقل قولی از هایدگر به پایان می‎برد: «تنها یک خدا می‎تواند ما را نجات دهد». نویسنده، مطلب را با اشاره به این که پس از پایان جنگ سرد با وجود تغییر مکان یافتن محورهای جغرافیایی ـ سیاسی از «شرق ـ غرب به شمال ـ جنوب» همان سلطه قدیمی بازگشته است، ادامه می‎دهد. نویسنده ضمن بسط مطالب بالا می‎افزاید: «با پیدایش انفجار اطلاعاتی و جامعه اطلاعاتی یکی از حیاتی‎ترین مسائل رو در روی جوامع اسلامی کنترل نهایی پردازش اطلاعات و فناوری در دوران الکترونیک معاصر و از میان رفتن تدریجی فرهنگ شفاهی (oral) یا سنتی است، فرهنگی که نیروی مقاومت عمده‎ای در رویارویی با سلطة فرهنگی بوده است» و در ادامه بحث این سؤال بنیادین را مطرح می‎سازد: «آیا جامعه اطلاعاتی جهانی‎ای که اکنون در حال ظهور است، استفاده اجتماعی از اطلاعات را تسهیل می‎کند یا مانع آن می‎شود و آیا این جامعه به دستیابی به اهداف و برآوردن نیازهای جوامع غیرغربی کمک می‎کند؟» نویسنده در سطور پایانی مقاله، ضمن بیان این مطلب که «سیستم‎های ماهواره‎ای می‎توانند ابزارهای قدرتمندی برای پل زدن بر شکاف بین مردم جهان و افزایش دانش باشند»، این سؤال را پیش می‎کشد که «آیا آنها واقعاً جهان را برای همه انسان‎ها در همه سرزمین‎ها، به جایی بهتر تبدیل می‎کنند؟» در بسط و شرح آنچه در بالا مطرح شد، نویسنده به طرح مفاهیمی پرداخته است که بار سنگین آنها مانع ایجاز و اختصار است و تأمل بیشتر خواننده در مقاله را طلب می‎کند.

انقلاب تکنولوژی اطلاعات، عرصه اندیشه و عمل زندگی انسان ها را در همة ابعاد دگرگون می کند و عرصة زندگی سیاسی نیز از این دگرگونی کنار نیست. مقالة حاضر، مبانی این تحول را از منظر فلسفه، جامعه شناسی و ارتباطات می کاود و در بستر خاص علوم سیاسی به رابطة کارآمد تکنولوژی اطلاعات و عرصة سیاست توجه دارد. این نوشته در قالب رویکردهای خوش بینانه و همدلانه، موضوع را بررسی می کند. مقاله ابتدا مبنا و پایة فلسفه و تکنولوژی اطلاعات را ترسیم می کند و پس از شرح آن، جنبه های چهارگانة پیوند آن با تکنولوژی اطلاعات و سیاست را در قالب جنگ اطلاعاتی، دیپلماسی دیجیتالی، دولت الکترونیکی و جامعه مدنی مجازی مورد کاوش قرار می دهد.

مسئله ای که مقاله حاضر به آن می پردازد ارزیابی سازوکارهای اعتماد بین کاربران ایرانی در فیسبوک است. به لحاظ نظری از الگوی افه و فوش برای دخالت متغیر اعتماد در کنشگری کاربران استفاده کرده ایم. روش جمع آوری داده های تحقیق نیز ترکیبی بوده است؛ بدین ترتیب که با روش پیمایشی در مرحله اول در حجم 2437 نفر در بین کاربران ایرانی اینترنت و در مرحله دوم برای تکمیل داده ها در حجم 288 نفر در بین دانشجویان پیام نور غرب تهران داده های کمی جمع آوری شدند. از طرف دیگر، با روش های مشاهده مستقیم، مشارکتی و مصاحبه متمرکز داده های کیفی تحقیق نیز جمع آوری شدند. برخی نتایج تحقیق نشان می دهند که کاربران ایرانی فیسبوک که در اینجا تحت مطالعه واقع شدند با استفاده از گزینه «قانون رؤیت»[1] و خودافشایی متقابل روابط خود را با آشنایانشان تنظیم می کنند و برای اعتماد به افراد ناآشنا از راهکارهای اعتمادسازی جست وجوی شواهد که عبارت اند از پیداکردن دوستان مشترک (دوستان دوستان)، شفاف سازی (تشکیل پروفایل با هویت واقعی، دیدن پروفایل افراد قبل از پذیرفتن دعوت آنها و خودافشایی) و کم کردن خطر هزینه اعتماد (استفاده از قانون رؤیت برای محدودکردن دسترسی به اطلاعات یا پاک کردن دوستان غیرقابل اعتماد) استفاده می کنند. نتایج داده های کمی نشان داد فیسبوک شعاع اعتماد کاربران را افزایش می دهد.

این مقاله با استناد به نظریه ژاک الول در مبحث شیدایی انسان به تکنولوژی مدرن، به طور مختصر فوایدی چند در مورد خصلت دموکراتیک دنیای مجازی را بررسی کرده، سپس محدودیت ها و دل نگرانی های مربوط به آیندهء دنیای مجازی را موشکافی می کند. علیرغم محدودیت های ناشی از شکاف دیجیتالی و موانع تحمیل شده توسط قدرتمندان، دولت ها و شرکت های تجارتی ذینفع در خلق، اداره و کنترل دنیای مجازی، این مقاله بر خصلت دموکراتیک دنیای مجازی تاکید می کند و به جامعهء فاضلهء مدنی رسیدن را از طریق مشارکت مردمی در حوزهء عمومی هابرماسی دنیای مجازی امکان پذیر می‏ بیند.

حضور در شبکه های اجتماعی اینترنتی همچون فیس بوک بنا به ویژگی ها، خصوصیات، امکانات و کارکردهای خاص این فضا و با عنایت به وضعیت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی جوانان در کلان شهرهای در حال گذار ما، تأثیرات عمیقی را بر جنبه های متفاوت هویت و به تبع آن، بر سبک زندگی کاربران ایرانی و خصوصاً جوانان به مثابه ی بزرگ ترین طیف مخاطبان و فعالان این فضا خواهد گذاشت. در حقیقت کاربران ایرانی با توجه به ساختارهای عینی و ذهنی موجود در جهان واقعی خود و بنا به نوع و میزان استفاده شان از شبکه های اجتماعی اینترنتی، تأثیرات و تغییرات گسترده ای را به طور تدریجی خواهند پذیرفت. بدین لحاظ پژوهش حاضر، رابطه ی حضور و تعامل در شبکه ی اجتماعی فیس بوک با هویت اجتماعی جوانان را مورد مطالعه قرار می دهد. پژوهش حاضر پیمایشی است و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای و بهره گیری از پرسشنامه ی محقق ساخته صورت گرفته است. جامعه ی آماری پژوهش حاضر را کاربران جوان فیس بوک شهر تبریز تشکیل می دهند. حجم نمونه با استفاده از جدول لین، 424 نفر برآورد شده است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که حضور و تعامل در فیس بوک عاملی تأثیرگذار بر هویت اجتماعی کاربران است و این شبکه باعث تضعیف برخی از ابعاد هویت اجتماعی چون هویت خانوادگی، دینی و ملی و همچنین باعث تقویت هویت مصرفی کاربران شده است.