تفسیر و علوم قرآن

نمایش ۳٬۲۲۱ تا ۳٬۲۴۰ مورد از کل ۱۳٬۱۵۸ مورد.

۳۲۲۱.

جایگاه عقل نظری و عملی در سعادت از دیدگاه ملاصدرا و ارزیابی قرآنی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن ایزدی

منبع: پژوهشنامه اخلاق سال نهم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۴

کلید واژه ها: عقل عملی قرآن ملاصدرا حکمت عملی عقل نظری حکمت نظری سعادت قصوی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۲۱۵ تعداد دانلود : ۷۷۸

اندیشمندانی که سعادتِ قصوای انسان را در کمال نهایی عقل نظری جستجو می کنند، راه وصول به آن را نیز تقویت همین قوه و فعلیت بخشیدن به مراتب مختلف آن می دانند. ملاصدرا در بسیاری از مباحث خود همین راه را طی می کند؛ اما در برخی موارد، گامی فراتر نهاده و سعادت نهایی انسان را قرب الهی معرفی می نماید. هدف این پژوهش بازخوانی آثار ایشان با رویکرد قرآنی است. بر اساس یافته های این پژوهش تعاریفی که وی از عقل نظری و عقل عملی ارائه می کند، جامع همه شئون عقلی و فطری نیست؛ بلکه فقط حیثیت ادراکی امور فطری را شامل می شود، ضمن آنکه ملاصدرا غایت عقل نظری را سعادت حقیقی، و غایت عقل عملی را سعادت وهمی و خیالی معرفی می کند؛ بر همین اساس در نگرش و نگارش وی، علم حصولی و مباحث حکمت نظری جایگاهی بسیار رفیع تر از اعمال، اخلاق و حکمت عملی دارند. اما در قرآن کریم، شئون عقل عملی و مباحث حکمت عملی به ویژه اخلاق و اعمال بیش از عقل نظری و حکمت نظری مورد عنایت قرار گرفته اند. در این مقاله به روش تحلیلی و با استفاده از داده های برآمده از منابع کتابخانه ای به بازخوانی اندیشه صدرا و ارزیابی قرآنی آن پرداخته ایم.

۳۲۲۲.

همگام با مفسر ربانی

نویسنده: سید مهدی حسینی مجاهد

منبع: بینات سال بیست و سوم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱ و ۲ (پیاپی ۸۹ و ۹۰)

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران

تعداد بازدید : ۷۳۷ تعداد دانلود : ۳۳۷

۳۲۲۳.

سبک های بیان استدلال در قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمدرضا محمدعلیزاده

منبع: آیین حکمت سال هشتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۲۹

کلید واژه ها: قرآن استدلال سبک بیان استفهام تعلیق حکم بر وصف استیناف بیانی تشابه اطراف

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۵۰ تعداد دانلود : ۸۷۰

بیشتر استدلال های قرآن به صورت مضمر است. به همین دلیل، شناخت حدود و مقدمات و نوع آنها نیازمند تحلیل این استدلال ها است. برای این کار، علاوه بر ضرورت آشنایی با صورت های عقلی استدلال مانند صورت های مختلف قیاسی، آشنایی با سبک های بیانی استدلال در قرآن نیز ضروری است؛ آشنایی با سبک های بیان استدلال در قرآن برای شناسایی مواضع استدلال و شناخت نوع استدلال های مضمر در قرآن نقش اساسی دارد.. بررسی استدلال از نظر سبک بیان بحثی مربوط به صورت استدلال است؛ مقصود از بررسی سبک بیان استدلال بررسی صورت استدلال از نظر قالب های لفظی برای بیان استدلال است. پس، همان گونه که بررسی صورت استدلال از نظر قالب های معنوی و عقلی را بحثی صوری می دانیم، بررسی صورت استدلال از نظر قالب های بیانی و لفظی را هم باید بحثی صوری بدانیم. قرآن کریم بدین سبب که در بالاترین درجه بلاغت است، الگویی کامل و برتر برای استفاده از سبک های مختلف بیانی برای دستیابی به اغراض گوناگون است و، از این رو، می تواند بهترین منبع برای بازخوانی سبک های مختلفی باشد که در مقام ارائه استدلال به کار گرفته می شوند. به همین دلیل، در پژوهش حاضر به بررسی سبک شناسی استدلال در قرآن کریم پرداخته ایم تا با رایج ترین اسلوب ها برای ارائه استدلال ها از جمله استدلال های قرآنی آشنا شویم.

۳۲۲۴.

القرائن: قیمتها البلاغیة الإبلاغیة فی سورة الواقعة(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا محمدرضایی امین فتحی

منبع: آفاق الحضاره الاسلامیه سال نوزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۵ (۱۴۳۷ ه.ق) شماره ۱ (پیاپی ۳۷)

کلید واژه ها: الائتلافیة الاستبدالیة الأغراض البلاغیة الصور البلاغیة سورة الواقعة

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن، ادبیات و هنر

تعداد بازدید : ۸۲۸ تعداد دانلود : ۲۶۹۹

القرائن ما یتمسک به فی کل سیاق لاستنباط معان ودلالات دون أخری، أی تمنع القرائن من الخروج عن دائرة المعنی السلیم والمطلوب والمراد. تتجسد القرائن بنوعیها اللفظیة والمعنویة: کقرینة الترتیب، قرینة الأداة، قرینة الصیغة، قرینة الربط، قرینة التنغیم، قرینة الصنف، قرینة المطابقة، بترکیب العناصر اللغویة، أی بالعلاقات الائتلافیة وبالسیاقات وبالأحوال والمقامات؛ فکل مفردة تکتسب قیمتها المتطوّرة أوّلاً من خلال الترکیب أی بالائتلافیة التی تحکمها الثقافة التعبیریة، ثانیاً من خلال الوظیفة التی یحملها المبدع. فالوظیفة البلاغیة لا تحصل إلّا بالتراکیب التی تظهر فی کل حال ومقام والتی یریدها المتکلّم أو المبدع أو الکاتب علی ما تقتضیه الأحوال والمقامات أو ما یحدّده هو بنفسه مِن المقتضی. فهذه المقالة بالمنهج الوصفی والتحلیلی تجعل الثلاثة الأولی من القرائن، المذکورة آنفاً، محوراً للدراسة، علی أساس العناوین التی أوردها یونس علی فی کتابه ""المعنی وظلال المعنی""، لتجسید القیمة البلاغیة الإبلاغیة لتراکیب هذه السورة ولتجسید الأبعاد التعبیریة الدلالیة التی اکتسبتها التراکیب بائتلاف کلّ مفردة بأخری. تدلّ مجموعة النتائج علی أنّ نوعاً من التقابل یحدث بین الله وعباده. وأنّ کل أسلوب من الأسالیب البلاغیة یقوم بتمثیل أدوار متمایزة بمساعدة قرائن السیاق والأحوال.

۳۲۲۵.

سنجش قرآنی دو رویکرد شناختی و غیر شناختی در ضعف اخلاقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی علیزاده

منبع: پژوهشنامه اخلاق سال نهم بهار ۱۳۹۵ شماره ۳۱

کلید واژه ها: ضعف اخلاقی شکاف نظر و عمل انسان شناسی اخلاق قرآنی روان شناسی اخلاق افلاطونی روان شناسی اخلاق ارسطویی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۱۲۴ تعداد دانلود : ۵۵۴

از مسائل دیرپای اخلاقی در حوزه روان شناسی اخلاق که فیلسوفان اخلاق بدان پرداخته اند، تحلیل «خطای اخلاقی آگاهانه» است. آیا ممکن است انسان، آگاهانه و عامدانه مرتکب خطای اخلاقی شود؟ اگر آری، این رخداد مستند به چه عاملی است؟ در پاسخ به این پرسش، دو رویکرد شناختی و غیرشناختی شکل گرفته است؛ دیدگاه اول، امکان ارتکاب خطای آگاهانه اخلاقی را منتفی می داند و معتقد است همواره خطای اخلاقی، مستند به جهل و فقدان معرفت است. دیدگاه دوم ضمن ارائه پاسخ مثبت به امکان وقوع این پدیده، ریشه های آن را هم در لایه معرفت و هم در لایه عناصر غیرمعرفتی در نظام اراده انسان جستجو می کند و حصر ریشه صدور خطای اخلاقی را در عنصر معرفت ناصواب می انگارد. به لحاظ تاریخی، نخستین فردی که دیدگاه نخست را مطرح نمود، افلاطون (مقرر دیدگاه سقراط) بود و اولین متفکر ارائه کنندة دیدگاه دوم نیز ارسطو بود. در این مقاله، این دو رویکرد به قرآن کریم عرضه شده و بر اساس آموزه های قرآنی، بین آنها قضاوت صورت گرفته است. نویسنده هیچ آیه ای به نفع دیدگاه اول در قرآن کریم نیافته است؛ اما ۷ دسته از آیات را در تأیید دیدگاه دوم یافته که شکاف نظر از عمل و ضعف اخلاقی را ممکن و محقَق دانسته و ریشه های غیرمعرفتی متعددی هم برای آن معرفی نموده است.

۳۲۲۶.

روابط معناشناختی شاهد و امام در تقابل عمده تصوری دنیا و آخرت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی محمد میرجلیلی محمد عظیمی ده علی

منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۲۷ 9 - 31

کلید واژه ها: روابط هم نشین روابط جانشین ایزوتسو معنای لغوی معنای اصطلاحی پیشوای حق شهود

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۸۹ تعداد دانلود : ۷۲

مفاهیم امام و شاهد در دو عالم دنیا و آخرت در قرآن کریم از انواع گوناگونی برخوردارند که با توجه به تقابل عمده تصوری دنیا و آخرت در قرآن می توانند در عین حال که هر کدام در دو این دو عالم، معنای خاص خودشان را دارند، به صورت مترادف لحاظ شوند. در برخی استعمالات قرآنی به معانی جامع و یا نسبتاً جامع از این واژگان می رسیم. این معانی که گستردگی مفاهیم قرآنی را به نمایش می گذارند، معنای خود را مدیون بهره گیری از روایات شارح از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) هستند. از آنجا که این معنا توسط آیات متحد الموضوع قرآن قابل اثبات است، لذا ابزاری جهت فهم صحیح این روایات که بعضاً ارتباطی با ظاهر آیات مربوطه قرآنی ندارند تلقی می گردند. لذا این نوشتار با روش بنیادین و بر اساس مطالعات کتابخانه ای در صدد است ضمن تبیین یک فرایند صحیح معناشناختی، به بررسی برایندهای روابط معناشناختی بین این دو واژه در استعمالات قرآنی به مانند اثبات انحصار مقام حقیقی امامت برای ائمه معصومین(ع) بپردازد.

۳۲۲۷.

نقش علوم قرآن در توجیه اعراب قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: قاسم بستانی نصره باجی

منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۲۷ 33 - 54

کلید واژه ها: قرآن صرف و نحو تفسیر نبوی اسباب نزول قراءات

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۶۱ تعداد دانلود : ۵۱

اعراب قرآنی و تجزیه و تحلیل این متن مقدس بر اساس قواعد عربی یکی از کهن ترین علوم اسلامی قرآنی است. از سویی دیگر، به اسبابی، گاهی بر یک یا چند لفظ عبارت قرآنی، اعراب های مختلفی ذکر شده که به توجیه صحت این اعراب ها یا نقد و بررسی صحت و سقم آن ها نیازمند می شود و از جمله مهم ترین مستندات و منابع توجیه این اعراب ها، علوم قرآنی(علوم مأخوذ از قرآن کریم) است. اما علم توجیه اعراب چیست؟ و علومی که کم و بیش در توجیه اعراب قرآن استفاده شده و نحوه این استفاده کدام اند؟ در این مقاله به روش کتابخانه ای در ابتدا و اختصاراً به مفهوم شناسی علوم قرآن و مفهوم شناسی علم توجیه اعراب پرداخته و سپس علوم قرآنی مورد استناد در توجیه اعراب قرآنی، شامل رسم الخط مصحف، شأن نزول، احادیث تفسیری، قراءات و بالأخره تفسیر و معنا و ذکر نمونه هایی از این کاربرد ذیل هر علمی، پرداخته و تلاش می شود به این پرسش ها پاسخ داده شود که علوم قرآن، چگونه مفسّران و نحویان را برای توجیه اعراب قرآن یاری ساخته و چگونه این توجیه ها، قرآن از شبهه عدم فصاحت دور ساخته است.

۳۲۲۸.

مبانی نظری فهم قرآن ازنظر علامه طباطبایی(ره) و مقایسه ی آن با آرای کلادنیوس، شلایرماخر و هیرش از هرمنوتیست های کلاسیک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: صغری خیرجوی محمدمهدی علیمردی

منبع: اندیشه دینی دوره شانزدهم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۶۱

کلید واژه ها: قرآن علامه طباطبایی شلایرماخر هرمنوتیک کلاسیک کلادنیوس هیرش

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۹۰ تعداد دانلود : ۷۴۱

قرآن کتاب هدایت و برنامه ی زندگی انسان است. فهم صحیح و معتبر آیات قرآن لازم و ضروری است. مقاله ی حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی به بررسی مبانی نظریه ی تفسیری علامه طباطبایی درخصوص فهم و تفسیر قرآن می پردازد تا مبانی نظریه ی تفسیری ایشان را آشکار نموده و آن را با آرای برخی هرمنوتیست های کلاسیک مقایسه نماید . یافته های این پژوهش نشان می دهد که علامه باتوجه به مبانی فهم خود که از بینش قرآنی او ناشی می گردد، هرمنوتیک خاصی برای قرآن دارد. ازسوی دیگر، هرمنوتیک کلاسیک به رغم تفاوت با نظریه ی تفسیری علامه، شباهت هایی هم با آن دارد. دانشمندانی چون کلادنیوس، شلایرماخر و هیرش، همگی بر نیت و قصد مؤلف در کشف مراد متن اعتقاد داشته اند که این امر، نظریات این دانشمندان را ب ه دیدگاه علامه در مقوله ی فهم قرآن نزدیک می گرداند. ازنظر نگارنده، نظریه ی « تفسیر قرآن با قرآن» علامه، به رغم برخی تفاوت ها، با آرای هرمنوتیک کلاسیک شباهت زیادی دارد.

۳۲۲۹.

تأثیر استشهادات ادبی در تفسیر قرآن کریم (مقایسه موردی تفاسیر کشّاف و لاهیجی)

نویسنده: محمدنبی احمدی

منبع: مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ 47 - 73

کلید واژه ها: قرآن کریم تفسیر زمخشری لاهیجی استشهادات ادبی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۴۰۰ تعداد دانلود : ۴۴۳

مفسّران قرآن در طول تاریخ خدمات فکری و فرهنگی بسیاری به جامعه اسلامی تقدیم داشته اند . برخی از آنها قرآن محور بوده و همواره سعی داشته اند عناصر متنیِ زبان قرآن را حفظ کنند. این سبک تفسیری، هر چند به سبک متن قرآن نزدیک تر است، ولی اغلب فهم متن را برای خوانندگان مشکل می سازد. در مقابل برخی دیگر خواننده محورند و رساندن پیام را اساس کار خود قرار می دهند. فهم چنین تفسیری برای خوانندگان ساده تر است؛ چون هیچ عنصر بیگانه و ناآشنایی در آن نمی یابند . یکی از مواردی که مفسّران گروه دوم برای تفهیم آیات بدان متمسّک شده اند، استشهادات ادبی است. در عصر حاضر از لحاظ فصاحت و بلاغت در اوج شکوفایی بوده است. تفسیر کشّاف زمخشری از جمله تفاسیری است که برای تفهیم معنا، از شواهد ادبی آن روزگار استمداد جسته و به دنبال فهم مراد و حکمت واژگان مستعمل در آیات، به آنها استشهاد کرده است. در مقابل تفسیرهایی همچون تفسیر لاهیجی که از شواهد ادبی بی بهره اند در القای معنا ضعیف هستند . لذا مقاله حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی، تعدادی از آیات قرآن را در پرتو دو تفسیر مذکور مورد بررسی قرار داده است؛ تا در پرتو این دو تفسیر تأثیر استشهادات ادبی را بنمایاند و در نهایت به این نتیجه رسیده است که زمخشری با تفسیر لغات قرآن بر اساس اشعار جاهلی، دامنه فهم عوام و خواص را به طور همزمان تأمین می کند . حال آنکه لاهیجی نتوانسته است از پیچیدگی های لفظی خود را برهاند و از این رو در انتقال صریح معانی و مفاهیم قرآنی ناتوان مانده است.

۳۲۳۰.

بررسی تطبیقی آموزه فداء مسیحیّت در تفاسیر المنار و المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: بی بی سادات رضی بهابادی فرشته معتمد لنگرودی

منبع: الهیات تطبیقی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۵

کلید واژه ها: فداء عیسی المیزان المنار مسیحیت گناه اولیه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۱۱۵ تعداد دانلود : ۸۹۱

آموزه «فداء» از جمله اعتقادات رسمی مسیحیان است که با گناه نخستین ارتباط تام دارد. نظریّه آنسلم مشهورترین تبیین از این نظریّه است. براساس این نظریّه، تمام انسان ها بر اثر گناهِ آدم، فاسد و گنهکار شدند. ازسویی، عدالت خدا اقتضا می کند مجازاتی در پی این گناه باشد و ازسوی دیگر، لازمه رحمت خدا نجات انسان است؛ ازاین رو، عیسی مسیح به عنوان خدای انسان گونه، به منظور کفّاره گناه آدم و نجات انسان به صلیب کشیده شد. تفسیر المنار با رویکردی صرفاً عقلانی و المیزان براساس تعالیم قرآنی نقدهایی جدّی بر این آموزه دارند. المیزان به نقد همه مؤلفه های فداء توجّه داشته است؛ اما بیشترین نقد المنار متوجّه تزاحم رحمت و عدالت الهی است. المنار، منکر شفاعت است و تنها راه نجات را ایمان و عمل صالح می-داند. از نظر علامه، ماهیّت شفاعت و فداء متفاوت است و عیسی، شفیع است نه فادی. به طورکلی، از نگاه قرآن و عقل، آدم گناه نکرد. صحیح نیست که به خاطر گناه یک شخص، تمام انسان ها عقوبت شوند. همه گناهان یکسان نیستند و هر گناهی به هلاکت ابدی منجر نمی شود. عدالت خدا با عفوش منافات ندارد. تجسّد خدا محال است. لازمه کفّاره شدن عیسی، لغو و بیهودگی شرایع و واقعی نبودن نظام پاداش و کیفر الهی است.

۳۲۳۱.

روایات طینت و اختیار انسان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: معصومه رضوانی مهدی ذاکری

منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال هجدهم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۶۹)

کلید واژه ها: اختیار طینت عدل علیین سجین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۵۲۴ تعداد دانلود : ۱۰۱۲

در جوامع روایی شیعی، روایاتی وجود دارد که بر اساس آن، طینت، یا به عبارتی مادهٔ اولیهٔ آفرینش انسان، در مؤمن یا کافرشدن یا سعادت و شقاوت او نقش اساسی دارد؛ به گونه ای که خداوند انسان های مؤمن را از ماده ای خوش بو و خوشایند با عنوان طینت علیین، و انسان های کافر را از ماده ای بدبو و ناخوشایند با عنوان طینت سجین آفریده است. مسلم است که این روایات با این تعابیر، منافی اختیار انسان و به تبع آن عدل الاهی است. از این رو اندیشمندان مختلف تلاش های فراوانی برای رفع تعارض این روایات با اختیار و عدل الاهی صورت داده اند و راه حل های مختلفی پیشنهاد شده است. تحقیق حاضر این راه حل ها را گزارش، بررسی و نقد کرده و در نهایت، راه حل و رویکرد جدیدی را در تفسیر و تأویل این روایات پیشنهاد داده است.

۳۲۳۲.

ترجمه پذیری و ترجمه ناپذیری قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: آناهیتا امیرشجاعی

منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۵ 133 - 149

کلید واژه ها: انتقال پیام ترجمه پذیری و ترجمه ناپذیری قرآن سطوح لغوی و نحوی ویژگی های سبکی و گفتمانی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۸۸

با توجه به افزایش ترجمه های قرآن به دیگر زبان ها به خصوص زبان انگلیسی، لزوم اهتمام به بررسی ترجمه های قرآن نوعی ضرورت میان صاحبنظران ترجمه محسوب می شود. قرآن در مقایسه با سایر متون متعارف نثر، فصاحتی بلیغ و ساختی هنرمندانه دارد و هدف عمده مترجم قرآن، انتقال پیام قرآن بدون توجه به ویژگی های سبکی و گفتمانی است، از این رو یکی از مباحث مهم مورد بحث اندیشمندان مسلمان، ترجمه پذیری و ترجمه ناپذیری قرآن است. گروهی معتقد به ترجمه پذیری آن و برخی نیز آن را امری غیرممکن تلقی کرده اند. هر دو دیدگاه طرفدارانی در میان متقدمان و متأخران دارد. می توان این مقوله را از منظر زبان شناختی و امکان برگردان متون قرآنی به زبان های دیگر بررسی کرد. در این مقاله نگارنده سعی دارد نگاه مختصری به نخستین ترجمه های قرآن داشته و سپس به بررسی ترجمه پذیری و ترجمه ناپذیری قرآن از منظر زبانی و نیز برخی چالش های فراروی مترجمان قرآن در این زمینه(سطوح لغوی و نحوی) بپردازد. در این خصوص، ترجمه برخی از آیات آل عمران و صبا، ترجمه یوکسل و یوسف علی به طور موردی بررسی شده است.

۳۲۳۳.

روایات تفسیری امام جواد (ع)

نویسنده: مرضیه محمدزاده

منبع: بینات سال بیست و سوم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۳ (پیاپی ۹۱) ویژه نامه قرآن و امام جواد (ع)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۸۰۲ تعداد دانلود : ۸۸۲

۳۲۳۴.

تفسیر موضوعی در «بحار الانوار»(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سمیه منتظر حسن طارمی راد منصور پهلوان

منبع: قرآن شناخت سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۷)

کلید واژه ها: تفسیر موضوعی بحار الانوار نگرش موضوعی به آیات گردآوری آیات

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۷۸۶ تعداد دانلود : ۶۰۰

با بررسی شمول و گستردگی موضوعات «بحار الانوار» از یک سو، و کامل بودن آیات هر باب از سوی دیگر، نظم و انسجام روش علامه مجلسی در ورود به تفسیر آیات روشن می گردد. بررسی محتوای باب هایی که هم دارای آیات و هم تفسیر هستند، نمایانگر توسعه و ابتکار ایشان در گردآوری آیات بر اساس موضوع بندی ابواب تفسیری در «بحار الانوار» است که در ذیل آن، با نقل از دانشمندان و مفسران و بررسی و نقد اقوال ایشان، مقدمات رسیدن به مرحلة بعد فراهم می شود. تحلیل، استنتاج و اظهار نظرْ اصلی ترین مرحله در تفسیر است که با پاسخ به شبهات از سوی مرحوم مجلسی و رفع تعارض ها با تکیه بر اصول تفسیری صورت گرفته است. از مجموع بررسی های صورت گرفته، وسعت و قوّت کار علامه مجلسی ثابت می شود. نگاه دقیق مرحوم مجلسی در ترجیح نظر برخی از مفسران با استناد به سیاق آیات، شهرت و احادیث و نقد برخی دیگر از نظرات تفسیری به سبب تناقض با مسلمات اعتقادی و احادیث و همچنین جلوگیری از تکلف در تفسیر، گواه این مطلب است. هرچند نمی توان گفت ایشان در زمان خویش به دنبال تفسیر موضوعی به شیوة کنونی بوده، اما عمق و دقت کار وی در «بحار الانوار» به گونه ای است که می تواند برای دانشمندان و صاحب نظران حوزة تفسیر موضوعی منشأ الهام و پیشرفت باشد.

۳۲۳۵.

واقع نمایی گزاره های خبری قرآن کریم: نحوة اثبات و ادله(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمدرضا امین احمد واعظی

منبع: قرآن شناخت سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۷)

کلید واژه ها: واقع نمایی گزاره های خبری قرآن دلایل نقلی دلایل عقلی نحوة اثبات واقع نمایی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۷۱۳ تعداد دانلود : ۶۵۴

یکی از مسائل مهم و مرتبط با زبان قرآن، واقع نمایی گزاره های خبری قرآن است. برخلاف آثار پیشین، «واقع نمایی» را متفاوت با «معرفت بخشی» و مشتمل بر دو مؤلفه «قصد واقع گویی» و «مطابقت با واقع» می دانیم. وانگهی، برخلاف تصور غالب، واقع نمایی گزاره های خبری قرآن را علاوه بر دلایل برون دینی، گاهی می توان با دلایل نقلی قرآنی و روایی نیز بررسی و احیاناً اثبات کرد، به گونه ای که منجر به مصادره به مطلوب یا دور نشود. برای اثبات این مدعا، پس از بسط روش شناسی بحث و تبیین و اثبات امکان استفاده از دلایل درون دینی، از دلایل نقلی قرآنی و روایی و نیز دلایل عقلی مطرح در قرآن، که ویژگی های قرآن و خداوند را بیان می کنند و نیز از اصالة الظهور، استفاده کرده ایم.

۳۲۳۶.

تجلی ادعیه قرآنی در مناجات خمسه عشر

نویسنده: مرتضی سازجینی سجاد فرجی

منبع: مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ 75 - 95

کلید واژه ها: امام سجاد ادعیه قرآنی مناجات خمسه عشره صحیفه سجادیه

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۸۱۲ تعداد دانلود : ۴۱۸

نیایش های معصومان : فصلی فربه از فرهنگ زندگی ایشان است وسیره معصومین و گفتار آن بزرگواران همگی مُلهَم از قرآن کریم است و ایشان بارها بدان اشاره کرده اند. . در پژوهش حاضر نمونه هایی از تجلی ادعیه ی قرآنی و هماهنگی مفاهیم مناجات خمسه عشره با آیات قرآن بررسی خواهد شد. مفاهیمی همچون وفات با نیکان، سربلندی و آبرومندی در روز قیامت، طلب توبه و آمرزش گناهان، طلب رحمت الهی، پیروزی بر کافران، تسبیح و تحمید خداوند، درخواست دور ماندن از عذاب، متنعم بودن در بهشت از جمله گزاره هایی است که مورد بررسی قرار خواهد گرفت. مفاهیم ذکر شده تنها نمونه ای از این هماهنگی هاست و بررسی تمامی اشتراکات از ساختار این پژوهش خارج است. حاصل پژوهش آنکه ادعیه تجلی یافته در مناجات خمسه عشره الگویی است جهت ارتباط با خداوند متعال در نوع در خواست هایمان و بیانگر این نکته است که مناجات های خمسه عشره دارای مبنای قرآنی است که نحوه ارتباط با معبود را به شکل صحیح نمایان می سازد که زمینه ساز سعادت فرد می باشد.

۳۲۳۷.

نقد و بررسی دلالت های آیه حیلولت با تاکید بر آراء علامه طباطبایی

نویسنده: رضا ملازاده یامچی میثم شعیب

منبع: الاهیات قرآنی سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۶ 75 - 87

کلید واژه ها: حیلولت جبر و اختیار سوره انفال علامه طباطبایی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۵۸۹ تعداد دانلود : ۱۸۸

آیه بیست و چهارم سوره انفال به عنوان یکی از آیات متشابه قرآن کریم بوده و از لحاظ محتوایی همواره معرکه ارائه مفسران بوده است، برخی از فرقه های اسلامی از بخش میانی آن یعنی «أَنَّ اللَّهَ یحُولُ بَینَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ» معنای جبری بودن افعال و اعمال انسان را برداشت کرده اند. این پژوهش با تاکید بر آراء تفسیری علامه طباطبایی به نقد و بررسی سایر دیدگاه های رقیب پرداخته است. در این بررسی ثابت شد اولا آیه مورد بحث ارتباطی با مساله جبر و اختیبار ندارد و ثانیا از نظر علامه طباطبایی از آنجا که خدای متعال مالک حقیقى تمامى موجودات و از آن جمله انسان است، پس او از خود انسان و از قوایى که انسان مالک آن هاست به خود انسان نزدیک تر است. زیرا هر چه را که انسان دارد خداى متعال به او تملیک کرده، پس او میان وى و میان ما یملکش حائل و رابط است.

۳۲۳۸.

ساختارهای گفتمان مدار آیات مربوط به قیامت درسه جزء اول قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: الخاص ویسی آزاده عبادی

منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۵ 9 - 41

کلید واژه ها: قرآن تحلیل گفتمان ساختارهای گفتمان مدار

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۹۳ تعداد دانلود : ۵۵

در این پژوهش که عمدتاً متن محور و کیفی است، آیات مربوط به قیامت جزءهای اول تا سوم قرآن مجید از منظر تحلیل گفتمان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. هدف از پژوهش حاضر تشخیص ساختارهای گفتمان مدار است که هنگام سخن گفتن از روز قیامت به کار می روند و دیگر اینکه این ساختارها چه مفاهیم و حقایقی را درباره روز قیامت به مخاطب منتقل می کنند. در همین راستا تمام آیات مربوط به روز قیامت جزء اول تا سوم قرآن به روش توصیفی - تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت. ساختارهای گفتمان مدار بکاررفته در این آیات عبارت بودند از تعدی، وجهیت، کنش تعهدی و جملات پرسشی با کارکرد غیرمستقیم. بررسی ساختارهای مورد نظر در این جستار به این نتایج منجر شده است: قاطعیت خداوند هنگام سخن گفتن از روز رستاخیز، هشدار و سعی در بیداری غافلان، تأکید خداوند بر سهمگین و وحشتناک بودن روز قیامت برای اخطار و هشدار به انسان ها، قطعی و حتمی بودن وقوع قیامت.

۳۲۳۹.

بررسی ظرافت های بلاغی تربیتی آیه 32 سوره مائده در پیشگیری از وقوع جرم قتل عمد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: امیرحمزه سالارزایی زهرا بیگ زاده

منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۶ 55 - 74

کلید واژه ها: قرآن آیه 32 مائده ظرافت های بلاغی تربیتی قتل عمد

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۱۳۹ تعداد دانلود : ۶۵

حفظ جان و تمامیت انسان از دیرباز مورد توجه بشر بوده و عقوبات شدید، لا یتغیر و کاملاً جدی را برای متجاوزان به تمامیت جسمانی انسان در نظر گرفته اند. دین اسلام که به عنوان آخرین و کامل ترین ادیان، از سوی خداوند برای هدایت بشر و ایجاد زندگی مطلوب و توأم با آرامش، امنیت و عدالت فرستاده شده، به این نکته مهم توجه داشته و بارها بر آن تأکید کرده است. مثلاً در آیه 32 مائده به قتل عمد و سزای آن، که قصاص می باشد، به صراحت اشاره می کند. در تحقیق حاضر به بررسی ظرافت های بلاغی تربیتی آیه 32 سوره مائده در پیشگیری از وقوع جرم قتل عمد پرداخته شده است. در این آیه خداوند می فرماید: ﴿من قتل نفسا بغیر نفس أوفساد فی الأرض فکأنما قتل الناس جمیعا﴾. در این آیه نفس در برابر نفس یا به سخنی دیگر آدمی در برابر آدمی قرار گرفته و کشتن هر آدمی را در حکم کشتن همه مردم(الناس) شناخته است. در این آیه هیچ قیدی از دین و مذهب برای قاتل و مقتول بیان نشده است که بتوان از آن شرط مسلمان بودن یا مسلمان نبودن را استنباط کرد.

۳۲۴۰.

نقد و بررسی طبقه بندی های موضوعی قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید مهدی لطفی فاطمه هادیان

منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم پاییز ۱۳۹۵ شماره ۲۷ 93 - 112

کلید واژه ها: قرآن طبقه بندی تفاسیر موضوعی معجم موضوعی فهرست موضوعی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن

تعداد بازدید : ۸۷ تعداد دانلود : ۵۱

طبقه بندی موضوعی قرآن پیشنه ای طولانی دارد اما در عصر حاضر تحول زیادی در این حوزه رخ داده و طبقه بندی های مختلفی شکل گرفته است. این طبقه بندی ها در دو شکل طبقه بندی مستقل و طبقه بندی تفاسیر موضوعی از موضوعات قرآن قابل دسته بندی است. بخش قابل توجهی از طبقه بندی های مستقل، استقصای کاملی از موضوعات قرآنی ندارند و روال منطقی در بررسی موضوعات آن ها وجود ندارد. هم چنین نوعی سلیقه نیز در تنظیم این دسته از معاجم وجود دارد. در طبقه بندی های صورت گرفته در تفاسیر موضوعی نیز آسیب های همچون فقدان ملاک مشخص در طبقه بندی ها، طبقه بندی بر اساس ذهنیت غالب مفسرین یا محققین، تداخل و هم پوشانی در طبقه بندی و کلی بودن و عدم شمول بر تمام موضوعات وجود دارد. این مقاله ضمن بررسی توصیفی- انتقادی انواع طبقه بندی های موضوعی صورت گرفته، به بیان آسیب شناسی آن ها می پردازد و در نهایت روشی پیشنهادی در بررسی موضوعات جهت رفع آسیب های مذکور ارائه می دهد.

درخت حوزه‌های تخصصی