درخت حوزه‌های تخصصی

همراه با گسترش فناوری‌های ارتباطی و ظهور تأثیرات گستردة آنها در عرصة اجتماعی، پرداختن به روش‌شناسی علوم اجتماعی و ارتباطی یکی از دلمشغولی‌های دانشمندان این حوزه از علم بوده است، به طوری که در سراسر قرن بیستم، آنها سعی در تدوین یک روش مطلوب برای بررسی رسانه‌ها، محتوا و نقش آنها در جامعه داشته‌اند. به طور کلی، می‌توان گفت هر چه فناوری‌های ارتباطی پیشرفت کرده و توسعه یافته‌اند روش‌های تجزیه و تحلیل محتوای پیام‌های رسانه‌ای نیز تکامل بیشتری پیدا کرده‌اند. از طرفی بعد ارزشی تأثیرات آنها نیز متحول شده است، به طوری که دیگر به تأثیرات صرفاً رسانه‌ای با دیدة تردید نگریسته می‌شود و دیدگاه‌های انتقادی در مورد نقش رسانه‌ها و تأثیر اجتماعی آنها در حال گسترش است. در این مقاله ابتدا سعی می‌شود تحول روش‌شناسی تحقیقی بررسی شود و سپس تغییرهای متنوع در دیدگاه‌های ارزشی نسبت به نقش و تأثیر رسانه‌ها مطالعه گردد.

در زمانه‌ای‌ که‌ گسترة‌ وسیعی‌ از رسانه‌های‌ گروهی‌، مخاطبان‌ را از هر سو تحت‌ نفوذ خود قرار داده‌اند و هر کدام‌ در صددند که‌ فضای‌ بیشتری‌ را در مجموعة‌ سپهر رسانه‌ای‌ از آن‌ خود کرده و از این‌ طریق‌ مخاطبان‌ بیشتری‌ را به‌ سوی‌ خود جلب‌ کنند، رادیو وضعیتی‌ خاص‌ دارد زیرا در گذشته‌ای‌ نه‌ چندان‌ دور یکی‌ از پرمخاطب‌ترین‌ رسانه‌ها بوده‌ است‌ و به‌ تدریج‌ و با ظهور رسانه‌های‌ جدید، برخی‌ از مخاطبان‌ خود را از دست‌ داده‌ است‌. البته رادیو هنوز یک‌ رسانه‌ جمعی‌ عمومی‌ است‌، به‌ گونه‌ای‌که‌ بیش‌ از 90 درصد از مردم‌ انگلستان‌ بیش‌ از 24 ساعت‌ در هفته‌ به‌ رادیو گوش‌ می‌دهند (فلمینگ‌، 2002:13). البته‌ کاهش‌ مخاطب‌ نمی‎تواند به‌ معنای‌ از میدان‌ خارج‌ شدن‌ رادیو ‌باشد، زیرا هر رسانه‌ای‌ از ویژگی‎هایی ‌برخوردار است‌ که‌ آن‌ را از سایر رسانه‌ها متمایز می‌کند. اگر رسانه‌ای‌ بتواند اولاً از قابلیت‎های‌ خاص‌ و ثانیاً از قابلیت‎های‌ عام‌ که‌ رسانه‌های‌ دیگر نیز از آن‌ بهره‌مند هستند نهایت‌ استفاده‌ را بکند، مطمئناً جایگاه‌ خود را در نظام‌ نوین‌ ارتباطات‌ بهبود می‎بخشد اما لازمة ‌این‌ کار، شناخت‌ درست‌ ویژگی‎ها و همة‌ عناصر دخیل در آن‌ رسانه‌ و یا به‌ عبارت‌ دیگر، پاسخگویی‌ سنجیده‌ و درست‌ به‌ زنجیره‌ ارتباطات‌ پنج‌ قسمتی‌ هارولد لاسول‌ (چه‌ کسی‌؟ چه‌ می‌گوید؟ از طریق‌ چه‌ رسانه‌ای‌؟ خطاب‌ به‌ چه‌ کسی‌؟ و با چه‌ تأثیری‌؟) است (دیفلور، 1378: 3). در این‌ مقاله‌ که نخستین بار در «همایش نقش رادیو و جایگاه آن در نظام نوین ارتباطات» به صورت سخنرانی ارائه شده سعی‌ بر این‌ بوده است‌ که‌ تا حد امکان‌ به‌ یک‌ سؤال‌ از زنجیرة‌ ارتباطاتی‌ پنج‌ قسمتی‌ لاسول‌ درباره‌ پیام‎های‌ رادیویی‌، (یعنی‌ از طریق‌ چه‌ رسانه‌ای‌؟) پاسخ‌ دهیم‌. برای‌ این‌ منظور، ابتدا به‌ ماهیت‌ رادیو می‌پردازیم‌ و سپس‌ برخی‌ از ویژگی‎های‌ رادیو و برخی‌ از عناصر آن‌ را با تفصیل‌ بیشتری‌ مطرح‌ می‌کنیم‌.

"رشد و گسترش کمی و کیفی فناوری اطلاعات، همه ابعاد زندگی بشر را در دوران معاصر تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، تأثیرات این پدیده در برخی از حوزه‎ها آشکارتر و ملموس‎تر و در برخی حوزه‎های دیگر برای عموم ناشناخته‎تر بوده است. یکی از زمینه‎هایی که اثرات توسعه ارتباطات در آن بسیار شگرف و در عین حال نه چندان ملموس ارزیابی می‎شود، حوزة سیاست خارجی، دیپلماسی و روابط بین‎الملل است. از جمله مهم‎ترین پیامدهای گسترش فناوری اطلاعات بر مسائل سیاست خارجی و روابط بین‎المللی می‎توان به فرسایش حاکمیت، ارتقای جایگاه دیپلماسی عمومی، اهمیت یافتن افکار عمومی در راستای پیگیری منافع ملی و نیز دستیابی رسانه‎ها به جایگاه یکی از بازیگران مهم و مؤثر عرصه روابط بین‎المللی اشاره کرد. نگارنده در این مقاله کوشیده است ضمن مروری کوتاه اما دقیق بر این تأثیرات، پیامدهای آن را بر آینده جوامع بشری به بحث بگذارد. "

ظهور فناوری‎های نوین در هر جامعه‎ای همواره تردیدها، سردرگمی‎ها و ناآرامی‎هایی را به همراه داشته است که البته تا حدی هم طبیعی است زیرا این گونه فناوری‎ها در مثل به غذای ناشناخته‎ای می‎ماند که انسان برای اولین بار، به صرف آن دعوت می‎شود. بدیهی است که اگر در چنین شرایطی نوع ترکیب و نحوه پخت و مصرف غذا نیز تازگی داشته و برای مصرف‎کننده آشنا نباشد این بی‎تصمیمی و تردید مضاعف خواهد شد......

این نوشتار به ارزیابی امنیتی عملکرد رسانه‎ها در جوامع نوین پرداخته است. برای این منظور، تعریفی کاربردی از امنیت داخلی ارائه شده که مبتنی بر سه مؤلفه «خواسته‎های شهروندی»، «کار ویژه‎های دولت» و «ضریب ایدئولوژیک» است. از این منظر، امنیت عبارت خواهد بود از ایجاد تعادل بین خواسته‎های شهروندی با کار ویژه‎های دولتی به گونه‎ای که ثباتی مبتنی بر رضایت بر روابط دولت ـ ملت حاکم شود. بر این اساس، رسانه‎ها می‎توانند دو نقش امنیت‎ساز و امنیت‎سوز ایفا کنند. در این زمینه ده کار ویژه تهدیدساز و دوازده فعالیت فرصت‎ساز، به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته‎اند. مجموع ملاحظات مذکور (اعم از عملکرد مثبت یا منفی امنیتی) فضای امنیتی رسانه‎ها را شکل می‎دهد؛ فضایی که ماهواره به مثابه یک رسانه می‎تواند در قالب آن فهم و ارزیابی شود.

در نظام‌های سنتی، شکل‌گیری هویت بر مبنای اطلاعات و درونشدهایی است که فرد از خانواده، مدرسه، گروه همسالان و دیگر عوامل مهم دریافت می‌کند. بدین دلیل در طول قرون و اعصار گذشته، هویت فرهنگی و اجتماعی افراد باعث تشخص آنها شده و با بازنمایی ویژگی‌های فرهنگی همگن در یک چهارچوب و مرزبندی معین به شکل‌گیری جوامع متمایز انجامیده است. همگرایی مرزهای جغرافیایی و فرهنگی، به تنوع فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری کمک شایانی کرده و تبادلات فرهنگی رشد و بالندگی جوامع مختلف را تضمین کرده است. اما امروزه در جهان معاصر، رشد روزافزون فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) از جهات گوناگون موجب شده است هویت فردی و فرهنگی جوامع تحت تأثیر قرار گیرد. ورود اطلاعات و درونشدهای فرافرهنگی و فراملی به نظام هویتی افراد، با ایجاد تعارض در این نظام مشکلاتی را فرا راه جوامع مختلف به ویژه جوامع سنتی و در حال توسعه قرار داده است. بهره‌جویی قدرت‌ها و کشورهای سلطه‌جو از این ابزار برای تأمین اهداف و مقاصد خود، ابعاد این مسئله را گسترده‌تر کرده و نگرانی‌های عمده‌ای را در سطح جوامع مختلف برانگیخته است. آشنایی با ساز و کار تأثیر این فناوری‌ها و به ویژه ماهواره بر نظام‌های هویتی می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از آثار و پیامدهای آنها داشته باشد.

یکی از آرزوهای بشر از آغاز تاریخ تا امروز، برقراری ارتباط با همنوعان خود در مناطق دور و نزدیک بوده است و از این رو همواره در راه ایجاد این ارتباط و تکامل آن تلاش‌های زیادی کرده است. انسان هزاران سال متکی به صورت‌های ارتباط بدوی اما مناسب با جامعة زمان خود بود. چهارچوب این روش‌های ارتباطی که در زمان خود، هم در دسترس بود و هم نیازهای اجتماعی را پاسخ می‌گفت، به تناوب در اطراف راه‌های جنگلی، جاده‌ها و رودخانه‌ها پدید می‌آمد. با گذر از مراحل پیام‌رسانی از طریق آتشی که بر فراز کوه‌ها روشن می‌شد و به کار گرفتن قاصدان پیاده یا سواره و ارسال پیام به وسیله کالسکه یا قایق، ارتباطات توسعه یافت. همگام با پیدایش وسایل قوی‌تر و مؤثرتر ارتباطی، تمدن‌ها، امپراطوری‌ها و نهادهایی از هر نوع ظهور کردند و از میان رفتند. از حوالی 1840، که الفبای مورس تلگراف را قابل استفاده و مرسوم کرد، جریان مداومی از اختراعات برای ارتباط دورتر و سریع‌تر پدید آمد. تا سال 1927، ایجاد ارتباط با فراسوی اقیانوس‌ها فقط به عهده تلگراف بود، اما در این سال برای نخستین بار، ارسال صوت از طریق رادیو ممکن شد و به دنبال آن رادار و تلویزیون نیز یکی پس از دیگری پا به عرصه وجود گذاشتند. با پرتاب اولین قمر مصنوعی به فضا که توسط اتحاد جماهیر شوروی و در سال 1957 صورت گرفت، عرصه جدیدی در ارتباطات بین‌المللی گشوده شد و فضا به تسخیر انسان در آمد. بر همین اساس و در کنار استفاده‌های مختلف از ماهواره، با ارسال اولین ماهواره مخابراتی (تله استار) به مدار زمین، از سال 1363 به تدریج ماهواره‌ها، به ویژه ماهواره‌های پخش مستقیم به یکی از مهم‌ترین وسایل ارتباطی بین‌المللی تبدیل شدند. ماهواره‌ یا قمر مصنوعی که به عنوان پدیده‌ای شگرف در قرن بیست و یکم نگریسته می‌شود، همچنان در حال رشد و تکامل است، به نحوی که آینده آن قابل پیش‌بینی نیست. این وسیله نوین با توجه به توانایی خود در کسب اخبار و ارسال پیام به نقاط دور دست در زمینه‌های مخابراتی، ارسال برنامه‌های رادیو ـ تلویزیونی، پیش‌بینی وضع آب و هوا و تغییرات جوی و بالاخره امور نظامی و جاسوسی بر دیگر جنبه‌ها غلبه داشته است. امروزه ابعاد تجاری ماهواره در امور مخابراتی یا فروش عکس‌های ماهواره‌ای، اهمیت این محصول ساخت بشر و استفاده از آن را مضاعف کرده است. در این گفتار بر آنیم که برخی از مسائل مربوط به این تکنولوژی نوین را از قبیل تاریخچه پیدایش، سازمان‌های فعال در زمینه ماهواره و… مورد بررسی قرار دهیم.

اشاره امروز این تلقی که آگهی های بازرگانی برای رسانه ها شر لازم است . رو به فراموشی می رود. به خصوص وقتی در نظر آوریم که این آگهی ها در رسانه های نوشتاری ( به همراه فروش نسخه ها) یکی از دو منبع اصلی در آمد به حساب می آید و در رسانه های دیداری و شنیداری تنها منبع درآمد . حتی در آمد آگهی ها در رسانه های رایانه ای را نیز امروز بسیار جدی تلقی می کنند . می پذیریم که رسانه ها نقش تقویت کننده ، تسهیل کننده و سرعت بخش در جریان های مثبت و منفی جامعه دارند اما با توجه به هزینه های کلان در یک سازمان رسانه ای ، ناچار باید این واقعیت را نیز پذیرفت که یک رسانه باید چون یک بنگاه اقتصادی بتواند دخل و خرج کند ، اگر نه به ناچار باید کمک های مالی مستقیم و غیر مستقیم را جذب کند و این به معنای وارد آمدن لطمه شدید به استقلال رسانه خواهد بود.به علاوه از آن سو تبلیغات تجاری موجب رونق فروش می شود .رونق فروش گسترش تولید را در پی می آوردو گسترش تولید با کار آفرینی رونق اقتصادی و افزایش سطح در آ»د ملی همراه است و ... در عین حال خود صنعت تبلیغات در دنیا بازار کار گسترده و پر رونقی را مهیا می سازد .نوشتاری که در پی خواهد آمد نگاهی به برخی مفهوم ها و فراگردها در عرصه تبلیغات بازرگانی انداخته است .

اگر «تبلیغات تجاری» (Advertising) بتواند پیام ارتباطی خود را به درستی انتخاب و آن را به مخاطبان به گونه‎ای عرضه کند که مخاطبان پیش از بیرون رفتن برای خرید کالای مورد نظر پیام را دریافت کنند، مطمئناً توانسته است «حس»ِ (Sense) یافت و «دریافت» (Perception) یا «ادراک»ِ آنها را تحت تأثیر قرار دهد. تبلیغ تجاریِ «موفق» باید توجه مخاطب را جلب کند و تأثیری خاطره‌انگیز داشته باشد. تبلیغ تجاری «مُفید» باید معنایی قابل دریافت راعرضه کند؛ تبلیغ تجاریِ «اثربخش» باید کُنشِ خرید مخاطبان را تحریک کند و بالاخره تبلیغ تجاری «مطلوب» باید دریافت حسیِ مخاطبان را بیدار کند. هدف بنیادیِ تألیف این مقاله، ارائة دیدگاهی جدید از تبلیغات تجاری با تأکید بر اثرات آسیب‌شناسیِ دریافت مخاطبان است. در این اثر، برای بررسی عملکرد‎های آسیب‌شناسیِ دریافت مخاطبان از تبلیغات تجاری، نخست پس از نقلِ دو گزارش و طرح مسئله ـ تعاریفی مبسوط از «حس یافت و دریافت مخاطبان» ارائه می‌شود؛ سپس با طبقه‌بندیِ کاربردیِ انواع دریافت و نسبتِ علّی آن با تبلیغات تجاری سعی خواهد شد «توهم» (Hallucination) و وجوه مختلف آن در مورد مخاطبان تجزیه و تحلیل شود تا نشان داده شود که چطور تبلیغات تجاری بی‌اثر می‌تواند این‌ گونه بر دریافت مخاطبان اثر بگذارد. در پایان این نوشتار، نویسنده با توجه به رویکرد‎های نظری مُتقَن به این نتیجه می‌رسد که عاملِ اصلی «محرومیت حسیِ» (Deprivation – Sensory) مخاطبانِ تبلیغات تجاری همانا «تصویرسازی نابه‌هنجار» (Abnormal Imagery) است که امروزه حوزة وسیعِ آسیب‌شناسی دریافت مخاطبان تبلیغات تجاری را پدید آورده است.