محمدرضا رضایی بایندر

در این مقاله، ویژگی ها و مختصات طنز کودکان مورد بررسی قرار گرفته است. کانون اصلی مباحث مطرح در این گستره، تفاوت های رشدی و تحولی و محدودیت های شناختی کودکان در دریافت، پردازش و درک اطلاعات،  بویژه اطلاعات رسانه ای است. کمّیت و کیفیت پردازش اطلاعات در کودکان تفاوت ماهوی با بزرگسالان دارد. از این رو باید در تمام محتواهایی که در قالب های مختلف کلامی، نوشتاری، تصویری و چندرسانه ای برای آنان تهیه می شوند، این اصل مهم مدنظر باشد و مفهوم طنز برای کودکان نیز باید در همین چارچوب مورد بررسی قرار گرفته و ویژگی ها و ابعاد آن تبیین شوند. در این مقاله، کودکی سن تقویمی از خردسالی تا سن 9 سالگی، یعنی قبل از مرحله تحول شناختی عملیات منطق صوری و انتزاعی را در برمی گیرد. از این منظر، طنز نیز در چارچوب نظام ادراکی کودکان تعریف شده و شامل هرگونه محتوایی می شود که باعث هیجان مثبت در کودک شده و خنده در پی داشته باشد. برای واکاوی ویژگی های طنز کودکان، بخصوص طنز رسانه ای، ضمن تأکید بر رابطه منحصر به فرد کودکان و رسانه ها، انواع محتواهای طنز بر اساس الگوی ریخت شناسی آرتور آسابرگر مقوله بندی شده و طنزهای قابل درک برای کودکان معرفی شده اند. همچنین با توجه به اهمیت خنده در این رویکرد، سیرتحول خنده بر مبنای رشد تقویمی و شناختی کودکان ترسیم شده و شناخت شناسی تحول طنز در کودکان، با تکیه بر پژوهش های گذشته، مورد بررسی قرار گرفته است.

"یکی از مهم‌ترین ابعاد هر بحران، تأثیرهای روانی آن بر افراد بحران‌زده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد مردم در هنگام بحران، احساسات متفاوتی مانند ترس، اضطراب، هراس، نومیدی، از دست‌دادن تمرکز و کنترل و ... را تجربه می‌کنند. این مسائل موجب می‌شود افراد درگیر بحران، با مسائل و مشکلات مختلفی مواجه شوند که نادیده گرفتن آنها، موجب گسترش ابعاد بحران و ناکارآمدی اقدامات انجام‌شده برای مدیریت و کنترل آن را درپی خواهد داشت. مقاله حاضر ضمن واکاوی عوارض روان‌شناختی بحران‌ها، به تبیین نقش رسانه‌ در کاهش این نوع عوارض پرداخته است. همچنین در این مقاله محورهایی مانند اصول و مبانی ارتباطات بحران، ویژگی‌های مهم پیام اثربخش در شرایط بحرانی، عوامل مؤثر بر افزایش اعتماد مردم بحران‌زده نسبت به پیام‌های رسانه‌ای و ... مورد بررسی قرار گرفته است. " "بحران، رسانه‌های گروهی، عوارض روان‌شناختی بحران، مدیریت پیام‌رسانی، نیازهای روانی‌ـ اجتماعی "

"امروزه رسانه‌های جمعی، بویژه تلویزیون نقش بسیار مهمی در ادارک مخاطبان از جهان واقعی دارند. بازنمایی رسانه‌ای جهان در چهارچوب تصاویر کلیشه‌ای و قالبی، باعث شکل‌گیری ادراک و شناخت طبقه‌بندی‌شده از پدیده‌های مختلف می‌شود. چنین ادراکی گاه مبنای قضاوت افراد دربارة پدیده‌ها و برخورد با آنها قرار می‌گیرد و پیامدهای نامطلوبی در سطح فردی و اجتماعی برجا می‌گذارد. در این مقاله، نقش رسانه‌ها در بازنمایی تصویر بیماری روانی و افراد مبتلا به اختلالات روانی مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی ادبیات پژوهشی در این گستره، نشان می‌دهد که بیشتر تولیدات رسانه‌ای، بویژه فیلم‌های سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی، تصویری تحریف‌شده و مخدوش از بیماری روانی و افراد مبتلا به اختلالات روانی ارائه می‌دهند. نمایش چنین تصویری، نه‌تنها باعث شکل‌گیری نگرش‌های منفی به بیماران روانی و حتی متخصصان این حوزه می‌شود بلکه بر فرایند درمان بیماری‌های روانی و امنیت روانی جامعه تأثیر منفی می‌گذارد. " "بازنمایی رسانه‌ای، بیماری روانی، افراد مبتلا به اختلالات روانی، تصاویر کلیشه‌ای، اثرات رسانه‌ها. "

هنگامی که از آموزش رسانه‎ای سخن به میان می‎آید عموماً کاربرد آن در مدارس و آموزش‎های راه دور تداعی شده و مورد توجه قرار می‎گیرد. در حالی که رسانه‎ها به ویژه رادیو و تلویزیون، ظرفیت‎ها و توانایی‎های بسیار گسترده‎تری برای آموزش در تمام سطوح و حوزه‎ها دارند و کارکرد آموزشی آنها تمام اشکال و مواد رسانه‎ای را در بر می‎گیرد. از این رو نقشی که رسانه‎های گروهی در شکل‎دهی به هنجارها، ارزش‎ها، نگرش‎ها و رفتارها ایفا می‎کنند، نوعی آموزش تلقی می‎شود که بسیار فراتر از آموزش‎های رسمی است و کل گسترة مخاطبان رسانه‎ها را شامل می‎شود. مخاطبان آموزش‎های رسانه‎ای مستقیم عموماً کسانی هستند که به صورت تعمدی برای کسب اطلاعات از رسانه‎ها استفاده می‎کنند اما هنگامی که از آموزش‎های غیرمستقیم یا پنهان سخن می‎گوییم، مخاطبان گاه به صورت منفعل و ناخودآگاه در معرض اطلاعات رسانه‎ای قرار می‎گیرند و برای انجام رفتارهای خاص و کسب مهارت‎ها، هنجارها و ارزش‎های ویژه آموزش می‎بینند. یکی از حوزه‎هایی که در جهان امروز به شدت تحت تأثیر درونشدها و اطلاعات رسانه‎ای قرار دارد رفتارهای مدنی، مهارت‎های شهروندی و مشارکت‎های اجتماعی است. پژوهشگران بسیاری نقش‎های مثبت و منفی رسانه‎ها را در این گستره مورد بررسی قرار داده‎اند. بررسی یافته‎ها حاکی از آن است که رسانه‎ها می‎توانند با ارائه الگوهای رفتاری، چهارچوب‎های مرجع و اطلاعات مطلوب، به افزایش مهارت‎های شهروندی و شکل‎گیری رفتارهای مدنی کمک کنند. این مسئله به خصوص در مورد رسانه‎های جدیدتر مانند اینترنت و تلویزیون‎های تعاملی، بیشتر مورد تأکید قرار گرفته است اما در مقابل، برخی دیگر با اشاره به تسلط سرمایه‎داری بر رسانه‎ها و بهره‎گیری قدرت‎های سلطه‎جو از آنها برای نیل به اهداف و اغراض ویژه، نقش رسانه‎ها را مورد انتقاد قرار داده‎اند. از نظر آنان تسلط ارزش‎های تجاری و سیاسی موجب شده است که رسانه‎ها با تحریف ارزش‎های اجتماعی مانند مردم‌سالاری و مشارکت‎های اجتماعی و با ارائه اطلاعات یک سویه و تک‎بعدی، جهت‎دهی به نگرش‎های مخاطبان را بر مبنای علایق گردانندگان خود دنبال کنند. با این حال ظرفیت و توانایی رسانه‎ها در این گستره غیرقابل انکار است. از این رو آنچه مهم است افزایش تأثیرات مثبت و کاهش آثار و پیامدهای منفی درونشدهای رسانه‎ای است. پژوهشگران مفهوم سواد رسانه‎ای را برای نیل به این هدف پیشنهاد کرده‎اند. بر این مبنا، مخاطبان به مهارت‎هایی دست می‎یابند که از طریق آنها می‎توانند با رویکردی انتقادی به درونشدها و اطلاعات رسانه‎ای و با کشف اغراض، اهداف، ساز و کارها و محرک‎های مورد استفاده رسانه‎ها، آثار مثبت را جذب کرده و از آثار منفی اجتناب کنند.

"کودکان و نوجوانان، تأثیرپذیرترین مخاطبان تلویزیون به شمار می‌آیند. این مسئله نگرانی‌های عمده‌ای را بین والدین، متخصصان و صاحبنظران علوم اجتماعی و رقبا برانگیخته و تحقیقات زیادی را به خود اختصاص داده است. یکی از مهم‌ترین مباحثی که در این گستره مطرح است، تناسب محتوا و پیام‌های رسانه‌ای با ظرفیت‌ها و توانایی‌های تحولی (developmental) کودکان و نوجوانان است. پژوهشگران معتقدند کودکان در مراحل مختلف رشد و تحول شناختی و عاطفی دارای ظرفیت‌ها و محدودیت‌های ویژه‌ای هستند، بنابراین در انتقال مفاهیم باید میزان درک کودکان از این مفاهیم به طور جدی مورد توجه قرار گیرد. این مقاله با بررسی ویژگی‌های شناختی کودکان و نحوة مفهوم‌سازی آنان از پیام‌های تلویزیونی، موضوع آموزش مفاهیم مذهبی را مورد واکاوی قرار می‌دهد. شاکله اصلی این مقاله را چکیدة دو پژوهش انجام شده در این حوزه با عناوین «نقش تلویزیون در شکل‌گیری و تقویت مفاهیم مذهبی و اخلاقی کودکان دورة ابتدایی» (دادستان و همکاران، 1377) و «کودک، تلویزیون و مفهوم مرگ» (رضایی‌بایندر، 1378) تشکیل می‌دهد. "

"هر چند اکثر مسلمانان به طور سنتی به نقش و کارکردهای تلویزیون در جوامع اسلامی نگرش منفی دارند، گسترش روزافزون رسانه‌های فراملی به ویژه تلویزیون‌های ماهواره‌ای و اثربخشی آنها در گسترة تغییر نگرش، تبلیغ و دیگر حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، باعث شده است تا ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های این رسانة مدرن، برای پیشبرد اهداف و آرمان‌های جهان اسلام، در بین صاحبنظران مسلمان، مطرح شود. در این مقاله سعی شده است تا دیدگاه‌های مختلف در مورد جایگاه و نقش تلویزیون، به ویژه تلویزیون‌های فراملی در جوامع اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در این خصوص دو دیدگاه ارائه شده است که اولی با رویکردی خوشبینانه بر نقش وحدت‌بخش تلویزیون‌های ماهواره‌ای و دومی بر نقش مخرب آنها تأکید دارد. برآیند این مناقشات استفاده کارآمد از این رسانه است. راه‌اندازی شبکه‌های ماهواره‌ای اسلامی بر مبنای ایدئولوژی اسلامی و چهارچوب اخلاق و ارزش‌های دینی می‌تواند ضمن تأمین نیازهای معنوی مخاطبان مسلمان، باعث شکل‌گیری آرمان‌های مشترک در بین ملل اسلامی شود و به ارتباط آنها و درک متقابل یکدیگر کمک کند. این شبکه‌ها همچنین می‌توانند زمینة ارتباط اقلیت‌ها و مهاجران مسلمان را در دیگر کشورها با امت اسلامی فراهم آورند و در اصلاح تصویر تحریف شده مسلمانان در جهان نقش مؤثری ایفا کنند. "

"کودکان جزء اصلی‌ترین مخاطبان رسانه‌ها هستند. قدرت پردازش و تجزیه و تحلیل درست اطلاعات و اخبار دریافتی، در کودکان کمتر از بزرگسالان است و وقتی شاهد تصاویر و اخبار جنگ و خشونت از رسانه‌ها هستند به دلیل ناتوانی در انطباق موقعیت‌های زمانی و مکانی، احساس ناامنی و خطر می‌کنند. این امر عوارض جسمی و روانی متعددی در پی دارد؛ عوارضی از قبیل ترس، اضطراب، بی‌خوابی، بی‌اشتهایی و کابوس‌های شبانه. در گذشته به دلیل پخش اخبار در ساعات معین، این امکان برای والدین وجود داشت که کودکان را از دیدن و شنیدن اخبار و تصاویر خشونت‌آمیز منع کنند اما امروز، با انتشار لحظه‌ای اخبار جنگ و رقابت شبکه‌های اطلاع‌رسانی با یکدیگر، چنین امکانی وجود ندارد. مؤلف در این مقاله می‌کوشد با ارائة اطلاعاتی دربارة برداشت‌ها و واکنش‌های کودکان در برابر اخبار جنگ و سوء استفادة صاحبان رسانه‌ها از دقت و توجه کودکان نسبت به حوادث پیرامون، راهنمایی‌های لازم را جهت کاهش اثرات تماشای صحنه‌های خشونت‌آمیز در کودکان به والدین عرضه کند. "

در نظام‌های سنتی، شکل‌گیری هویت بر مبنای اطلاعات و درونشدهایی است که فرد از خانواده، مدرسه، گروه همسالان و دیگر عوامل مهم دریافت می‌کند. بدین دلیل در طول قرون و اعصار گذشته، هویت فرهنگی و اجتماعی افراد باعث تشخص آنها شده و با بازنمایی ویژگی‌های فرهنگی همگن در یک چهارچوب و مرزبندی معین به شکل‌گیری جوامع متمایز انجامیده است. همگرایی مرزهای جغرافیایی و فرهنگی، به تنوع فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری کمک شایانی کرده و تبادلات فرهنگی رشد و بالندگی جوامع مختلف را تضمین کرده است. اما امروزه در جهان معاصر، رشد روزافزون فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) از جهات گوناگون موجب شده است هویت فردی و فرهنگی جوامع تحت تأثیر قرار گیرد. ورود اطلاعات و درونشدهای فرافرهنگی و فراملی به نظام هویتی افراد، با ایجاد تعارض در این نظام مشکلاتی را فرا راه جوامع مختلف به ویژه جوامع سنتی و در حال توسعه قرار داده است. بهره‌جویی قدرت‌ها و کشورهای سلطه‌جو از این ابزار برای تأمین اهداف و مقاصد خود، ابعاد این مسئله را گسترده‌تر کرده و نگرانی‌های عمده‌ای را در سطح جوامع مختلف برانگیخته است. آشنایی با ساز و کار تأثیر این فناوری‌ها و به ویژه ماهواره بر نظام‌های هویتی می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از آثار و پیامدهای آنها داشته باشد.

تماشای تلویزیون بخش اعظمی از اوقات فراغت انسان معاصر را به خود اختصاص داده و به عنوان نمادی از زندگی مدرن، جوامع مختلف بشری را تحت تأثیر قرار داده است. گسترش پوشش و نفوذ تلویزیون در میان گروه‎های مخاطب باعث شده است تا متخصصان حوزه‎های گوناگون، به ویژه صاحبنظران علوم اجتماعی و رفتاری، پژوهش‎های گسترده‎ای در این خصوص انجام دهند و به دنبال کشف قانون‎های حاکم بر رابطه تلویزیون و مخاطب باشند تا از این طریق ضمن بهینه کردن این رابطه، از نگرانی‎هایی که عموماً در سطوح مختلف جوامع نسبت به این پدیده ابراز می‎شود، به طور چشمگیری بکاهند. یکی از رویکردهایی که در بررسی رابطه تلویزیون ـ مخاطب به وفور مورد استفاده قرار می‎گیرد، رویکرد تأثیر رسانه‎ها است.

رسانه های جمعی و تعامل آنها با مخاطب ، لزوم شناخت مخاطبان و توجه به سیاست گذاری ها در رسانه های جمعی از اهم پرسش هایی بود که با دکتر آشنا در میان گذارده و نظات ایشان را در این زمینه جویا شدیم .ایشان بر این عقیده اند که : از دید جامعه شناسی ارتباطات ، مخاطبان توده های عظیمی از انسان های پراکنده با ویژگی های ناشناخته که هیچ گونه پیوندی با هم ندارند. وجه مشترک آنها همان تاثیری است که از رسانه می گیرند. بالطبع کارکرد اصلی وسایل ارتباط جمعی برای مخاطب قرار دادن توده هاست اگر از این وسایل برای مخاطب قرار دادن گروه های خاص استفاده کنیم ، استفاده اسراف آمیز از وسیله ای کرده ایم که برای کار بزرگ تری خلق شده است مخاطب رسانه می تواند کاملا فعال و یا کاملا منفعل باشد . آنچه مهم است تعامل سه نهاد رسانه ، جامعه و خود مخاطب است که بر منفعل بودن یا فعال مخاطبان تاثیر دارد . به نظر ایشان رسانه ها از همان نقایص و منافذی که در شخصیت ما وجود دارد می توانند بر ما نفوذ کنند . مطلوب این است که خواسته های مخاطبان ، نیازهای آنان و مصالح سیاست گذاران رسانه ها با هم همسو باشند . باید تعریف مطلوبی از انسان و آرمان های هستی شناسی او ارائه دهیم و اصول اعتقادی خود را در این زمینه شفاف کنیم . دکتر آشنا توصیه می کند که صدا و سیما به مسائل اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی روز توجه کند و برای حل این مشکلات به تحقیقات پایه ای و بنیادی دست بزند، آنچه تاکنون خیلی کم بدان پرداخته شده است .

در بسیاری‌ از تحقیقات‌ و پیمایش‌های‌ انجام‌ شده‌ که‌ به‌ ارزشیابی‌ برنامه‌های‌ تلویزیونی‌ اختصاص‌ دارند، مفهوم‌ تنوع‌ به‌ عنوان‌ یکی‌ از متغیرهای‌ مهم‌ در رضامندی‌ مخاطبان‌ مورد توجه‌ قرار گرفته‌ است‌ اما تعریف‌ عملیاتی‌ و شیوه‌های‌ سنجش‌ آن‌ اغلب‌ نادیده‌ گرفته‌ شده‌ است‌. در این‌ مقاله‌ سعی‌ می‌شود تا ضمن‌ ارائه‌ تعریفی‌ روشن‌ و جامع‌ از تنوع‌ در سطح‌ برنامه‌ها، شبکه‌ها و سیستم‌های‌ تلویزیونی‌ چند شبکه‌ای‌، روش‌های‌ سنجش‌ آن‌ نیز مورد بررسی‌ قرار گیرد. از این‌ رو نگارنده‌ ضمن‌ اشاره‌ به‌ روش‌های‌ قدیمی‌تر و مقایسه‌ آنها با روش‌ چند مقیاسی‌ سنجش‌ تنوع‌، بر اولویت‌ این‌ روش‌ تأکید می‌ورزد و در خاتمه‌ مقاله‌ با به‌ کارگیری‌ این‌ روش‌ در سنجش‌ تنوع‌ برنامه‌ها و شبکه‌های‌ تلویزیونی‌ کشور فنلاند، کارآمدی‌ آن‌ را مورد آزمون‌ قرار می‌دهد.