درخت حوزه‌های تخصصی

جامعه شناسی تاریخی

ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
آینده پژوهی ارتباطات انسان شناسی جامعه شناسی جمعیت شناسی سیاست اجتماعی مفاهیم علوم اجتماعی (هویت، سرمایه اجتماعی و ...) نقد و بررسی کتاب
جامعه شناسی آموزش و پرورش جامعه شناسی اقتصادی جامعه شناسی پزشکی و بهداشت جامعه شناسی تاریخی جامعه شناسی توسعه جامعه شناسی جنسیت جامعه شناسی خانواده جامعه شناسی دین جامعه شناسی سازمان جامعه شناسی سیاسی و انقلاب و جنگ جامعه شناسی شهری و روستایی جامعه شناسی علم و معرفت و تکنولوژی جامعه شناسی فرهنگ جامعه شناسی کار و شغل جامعه شناسی کاربردی و برنامه ریزی اجتماعی جامعه شناسی کودک جامعه شناسی مسایل اجتماعی و انحرافات جامعه شناسی نظری جامعه شناسی ورزش جهانی شدن روش شناسی در علوم اجتماعی مددکاری اجتماعی
تاریخ ایران تاریخ تطبیقی روش شناسی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۸۱ تا ۱۰۰ مورد از کل ۶۴۶ مورد.
۸۱.

رهیافتهای جامعه شناختی نقشهای اجتماعی زنان در نهادهای مدینه النبی در صدر اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 45-64

کلید واژه ها: زن تاریخ اسلام نقش محقق نهاد اجتماعی جامعه جاهلی پیامبر اسلام (ص) صدر اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲۶ تعداد دانلود : ۴۴۷
نهادهای اجتماعی در جامعه اسلامیِ عصر نبوی، در حالی شکل گرفتند که ناظر به مکانت زنان و حضور آن ها در عرصه های مختلف بود. اعطای ارزش های انسانی به زنان و افزودن موقعیت اجتماعی آنان در جامعه اسلامی، سبب شد تا هنجارهای اسلامی منطبق با ارزش های قرآنی، متکی بر آموزه های الهی ناظر به ترفیع جایگاه زنان در جامعه مطرح شود. رفع موانع حضور اجتماعی زنان و برداشتن ممنوعیت های اجتماعی و تصحیح تصورات جاهلی درباره زنان سبب شد تا عرصه های اجتماعی جدیدی برای حضور فعال زنان گشوده شود و تحقیرهای عصر جاهلی، جا را به ارزش های انسانی و تشویق های فرهنگی دهد که همین عامل سبب شد تا در عرصه های مختلف اجتماعی اعم از علمی فرهنگی، حکومتی سیاسی و نظامی و اقتصادی بانوان حضوری همدلانه و فعال بیابند. بر این اساس، مقاله حاضر تلاش دارد تا با رهیافتی تاریخی و جامعه شناختی، ضمن بررسی نقش های محقق زنان در تاریخ عصر نبوی، با تصورات متکی بر نقش های محول قرآنی و نبوی، حضور آن ها را در توسعه نهادهای اجتماعی مدینه النبی معرفی و عوامل مؤثر بر رشد تکاپوهای فرهنگی و اجتماعی زنان در این عرصه را با روش توصیفی تحلیلی بازشنایی کند و به پرسش های مطرح پاسخ دهد.
۸۲.

طلسمات در دوره قاجاریه (گستره، کارکرد و کنشگران)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 65-90

کلید واژه ها: علوم غریبه طلسمات قاجاریه یهودی کولی درویش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۶ تعداد دانلود : ۶۰۷۴
با وجود توجه پژوهشگران تاریخ هنر، ادبیات و الهیات به علوم غریبه، پژوهش های تاریخی روشمند معدود و انگشت شماری درباره تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی علوم غریبه در ایران صورت پذیرفته است. این مقاله با تمرکز بر دومین علم از مجموعه علوم غریبه لیمیا یا طلسمات با روش توصیفی تحلیلی و با نگاه و رویکردی تاریخی به بررسی مسئله طلسمات و گستره باور به آن ها در دوره قاجاریه می پردازد و ضمن اشاره به انواع طلسمات و کنشگران آن به علل توسل مردم به آن ها نیز اشاره می کند. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که طلسمات در دوره قاجاریه در عرصه های مختلف سیاسی، پزشکی و اجتماعی کاربرد داشته است و تفاوتی میان نخبگان و مردم عادی در باور و گرایش به آن وجود نداشت. کولیان، دراویش و یهودیان مهم ترین کنشگران این عرصه در دوره قاجاریه بودند که به مردمِ مستأصل و ناتوان، در مواجهه با مشکلات یا برای دستیابی به مقاصد گوناگونِ عاطفی، شغلی، درمانی و ... یاری می رساندند.
۸۳.

ازدواج و طلاق در ایران عصر قاجار از منظر سفرنامه های خارجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 275-290

کلید واژه ها: سفرنامه های خارجی زنان قاجار ازدواج طلاق زنان دوره ی قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴۴ تعداد دانلود : ۹۳۵
ایران عصر قاجار شاهد حضور اروپاییان با مقاصد گوناگون تجاری، سیاسی، مذهبی، نظامی و گردشگری بود. سفرنامه نویسان اروپایی به دلایل مختلف از جمله نگاه بیرونی به جامعه ایرانی، حس کنجکاوانه غربی و غیره، مطالب ارزشمندی درباره فرهنگ عامه ایرانیان، اعم از باورهای فکری و اعتقادی و همچنین آداب و رسوم مردم ایران عصر قاجار، در اختیار محققان تاریخ فرهنگی و اجتماعی دوره قاجار قرار داده اند. برای نمونه می توان به نگاه ایرانیان به ازدواج و طلاق اشاره کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ، تحلیلی پاسخی است به این پرسش که سفرنامه نویسان اروپایی عصر قاجاری یکی از مهمترین آداب و رسوم ایرانیان و وجوه بارز هویتی ایرانیان یعنی ازدواج و طلاق را چگونه ترسیم کرده اند؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که مشاهدات اجتماعی سیاحان اروپایی در راستای اطلاع رسانی و شناخت عینی آنها در مسیر مأموریت های سیاسی شان بوده وبیشتر به توصیف آداب و رسوم ایرانیان در امر ازدواج و طلاق پرداخته و بدون توجه به ریشه های فرهنگی جامعه به قضاوت و داروی این امر نشسته اند.
۸۴.

نوروز یا آغاز سال مالی در ایران دوره میانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 155-170

کلید واژه ها: گاهشماری خراجی نوروز انقلاب تابستانی ایران میانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۰ تعداد دانلود : ۳۹۱
نظام مالی در ایران برای کنترل زمانی امور اجرایی خود نیازمند استفاده از یک گاه شماری شمسی بود. این گاه شماری که در دوره اسلامی به سال خراجی نیز شهرت یافت به صورت موازی با گاه شماری رسمی قمری و گاه شماری های غیر رسمی شمسی (همچون گاه شماری اوستایی کهن و گاه شماری های محلی) به کار می رفت. آغاز این سال مالی به نوروز مشهور بود؛ اما به نظر می رسد که با وجود شباهت لفظی، نوروز مالی با نوروز گاه شماری شمسیِ رایج در ایران زمین، در قرون میانه تفاوت داشته است. این مقاله بر آن است تا نوروز به معنای موعد آغاز سال مالی را بازشناسد. استفاده از تبیین و تطبیق داده های گاه شماری و متون تاریخی روشن می سازد که نوروز خراجی در سده های اول تا چهارم هجری قمری، می باید در ابتدای تابستان برقرار می شد و به همین دلیل، با بسیاری از روندهای تولید و کسب درآمد ارتباط مناسب داشته و برای تثبیت نوروز در این تاریخ تلاش شده است. همچنین، تنوع اقلیمی در ایران سبب می شد که به جز نوروز رسمی، نوروزهای محلی در ولایت های گوناگون ایران در نظر گرفته شود.
۸۵.

مسایل جامعه روستایی ایران در آغاز سده 20/14(نمونه محال ثلاث)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 341-364

کلید واژه ها: چالش های مالی بهره اربابی تصرف املاک مسائل مالیات ستانی مسایل جامعه روستایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۵ تعداد دانلود : ۵۱۷
این بررسی در باب تاریخ اجتماعی روستا در ایران و جهت شناسایی و مقوله بندی مسایل اجتماعی در روستاهای منطقه ثلاث،مربوط به سال 1325ق،صورت گرفت. با وجود اهمیت جامعه روستایی در تاریخ ایران و نیز آستانه انقلاب مشروطیت،اندک مطالعات موجود بر موضوعات جنبش دهقانی و مسائل ارضی متمرکز و با تکیه برگزارش ناظران،کنش گران و اندک بازتاب های مسایل روستاییان در رسانه های وقت،است. درحالی که شناخت جامعه روستایی نیازمند درک عمیق و گسترده مناسبات اجتماعی مبتنی بر وصف جامع واقعیت جامعه مزبور در هر دوره است. در پژوهش حاضر بر اساس داده های مجموعه اسنادحقوقی(دفتر اجرای احکام،سال1325ق) مربوط به یک ولایت نمونه(محال ثلاث و شقاقی)،که جامعه ای همگون از روستاهای میانه،گرمرود و سراب را در بر می گرفت،انجام گرفت، تا به این پرسش بپردازد که چالش ها و مسائل اجتماعی جوامع روستایی مزبور،چه بودند؟ بنا به ماهیت سوال،باروش تحقیق کیفی، از طریق بررسی مستندات مربوط،اطلاعات مورد نظر شناسایی و استخراج گردد، با پردازش مضامین آن ها،تحلیل صورت گرفته و در نهایت در چارچوب های مفهومی و مقوله های کیفی سازماندهی شد. نتیجه تحقیق نشان داد مهم ترین چالش ها و مسایل اجتماعی جامعه روستایی مورد نظر بنا به اولویت چنین بودند: چالش های مالی،اعمال خشونت و ستیزه های اجتماعی، سرقت،ستیزه گری رعیت با ارباب و امتناع از تعهدات مالی،چالش های خانوادگی، نپرداختن مالیات های دیوانی، ایراد خسارت به اموال غیر، تصرف ملکی و موارد دیگر.
۸۶.

بازتاب اعتراض های اجتماعی در فیلم های دهه ی 1350 (مطالعه ی موردی: اسرار گنج دره ی جنی (1352)، تنگسیر (1353)، سفر سنگ (1356).(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 175-202

کلید واژه ها: سینما اسرار گنج دره جنی تنگسیر سفر سنگ اعتراض اجتماعی پهلوی دوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۵ تعداد دانلود : ۵۰۴
سینمای ایران در دوره ی پهلوی دوم، رونق گرفت و ساخت فیلم های سینمایی افزایش یافت. تا قبل از آن نمایش فیلم های وارداتی هندی، عربی و غربی بسیار بود. در ادامه با توجه به سلیقه ی جامعه و فروش گیشه، روند تولید فیلم های ایرانی به سمت «فیلمفارسی»، جریان داشت. فیلمفارسی در سطح نازل و برای مخاطب عام ساخته می شد؛ مخاطبانی که از روند نوسازی ناکامل اقتصادی، تغییرات فرهنگی و اجتماعی به سوی مدرنیته ناتمام، معترض بودند. در دهه ی 50 ش. و در میان موج فیلمفارسی، فیلم های انتقادی هم نسبت به اوضاع جامعه ساخته شد. فیلم هایی چون؛ اسرار گنج دره ی جنی (1352) ابراهیم گلستان، تنگسیر (1353) امیر نادری و سفر سنگ (1356) مسعود کیمیایی. در این پژوهش، با رویکرد تحلیل گفتمان، سه نمونه ی انتخابی از فیلم های انتقادی در دهه ی 50 ش . بررسی شده است. یافته ی پژوهش نشان می دهد، فیلم های انتقادی انتخاب شده از دهه ی 50، بیانگر انتقاد به نوسازی، تعارض سنت و مدرنیته، بحران و تعارض های هویتی و اجتماعی است. بازتاب این تعارض ها در قالب اسلام گرایی، دعوت و تحریک به طغیان های مردمی علیه ظلم و ستم بود. محتوا و عناصر داستانی و تصویرگری در این فیلم ها، گویی به قیام و عصیان اجتماعی توصیه می کردند که چند سالی بعد اتفاق افتاد.
۸۷.

تأثیر نشریات محلی فارس بر خودآگاهی سیاسی اجتماعی زنان این ایالت در دوره گذار از قاجار به پهلوی(1290-1310.ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 55-86

کلید واژه ها: قاجار ایالت فارس زنان نشریات تأثیرات سیاسی اجتماعی هویت یابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۸ تعداد دانلود : ۴۵۸
بررسی محتوایی نشریات محلی فارس در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی نشان می دهد که زنان این ایالت برخلاف آنچه برخی از محققان پنداشته اند در فعالیت های سیاسی اجتماعی از جمله جنبش ضداستبدادی و مشروطه خواهی حضور داشته و از سطح آگاهی نسبتا بالایی برخوردار بودند. آنها که در قالب جمعیت ها و انجمن های خاص خود متشکل شده بودند با استفاده از ابزار مطبوعات که فراگیرترین رسانه آن روزها بود برای تغییر وضع جامعه بویژه شرایط اجتماعی خود تلاش می کردند. ماحصل این تلاش ها رشد آگاهی سیاسی اجتماعی زنان ایالت فارس و زمزمه شکل گیری مساله ای به نام حقوق اجتماعی زنان شد.آنچه در این نوشتار به عنوان دغدغه پژوهشی نگارندگان محسوب می شود آن است که مطبوعات ولایت فارس در دهه پایانی دولت قاجار و اوایل عصر پهلوی که در این نوشتار به دوران گذار تعبیر شده است تا چه میزان بر روند خودآگاهی سیاسی اجتماعی و هویت یابی زنان جهت استیفای حقوق اساسی اشان تأثیر گذار بودند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که مطبوعات فارس در این برهه زمانی با طرح و پیگیری مستمر حقوق اجتماعی سیاسی زنان اساسا خود گفتمان ساز بودند و به هویت یابی و اجتماعی کردن زنان بسیار یاری رساندند . روش تحقیق با توجه به اینکه منابع اصلی پژوهش مطبوعات هستند، مبتنی بر تحلیل متن است که می توان آن را سطح عمیق ترِ روش توصیفی تحلیلی دانست که غایت آن دستیابی به تبیین های مناسب است.
۸۸.

بیزگرایی و مطالعات تاریخی در علوم اجتماعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 203-228

کلید واژه ها: تبیین تاریخی مطالعات موردی ردیابی فرآیند منطق فراوانی گرایی منطق استنباط بیزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵ تعداد دانلود : ۵۹۰
مروری اجمالی بر تاریخ علوم اجتماعی حکایت از منازعاتِ متعدد روش شناسانه در خصوص معقولیت تبیین تاریخی یا استنباط علّی در یک موردِ خاص با طرح تحقیق «تک موردی» دارد. در این مقاله، ابتدا سه انتقادِ روش شناسانه نسبت به تبیین های تاریخی از یک مورد خاص تشریح گردیده است. سپس، پاسخ اصلی روش شناسانِ مدافعِ تحقیقات تاریخی یا تبیین های درون موردی تشریح شده که استدلال نموده اند یک چنین انتقاداتی مبتنی بر یک منطق خاص از استنباط علّی است که در سنتِ پژوهشی کمّی یا آماری حاکم است؛ در صورتی که تبیین تاریخی و استنباط علّی در یک موردِ منفرد از منطقِ متفاوتی بنام بیزگرایی استفاده می کند که انتقادات مطرح شده را کلاً بلاموضوع می سازد. همچنین نشان داده شد که از حیث روش شناسی اگر ردیابی فرآیند روش اصلی استنباط علّی در مطالعات تاریخیِ تک موردی باشد، استنباط بیزی نیز قلب ردیابی فرآیند است و ماهیت بیزی ردیابی فرآیند است که توضیح می دهد چرا نامناسب است که این گونه مطالعات را واجد مشکلات مربوط به معین نمودن مدل استاندارد علّی ببینیم.
۸۹.

مطالعات جمعیت شناسی ادوار فرهنگی نوسنگی تا مفرغ بخش لاران چهارمحال و بختیاری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 291-316

کلید واژه ها: ارتفاعات زاگرس نوسنگی مس سنگی مفرغ تخمین جمعیت باستان مردم شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۳۵۶
بر اساس مطالعات انجام گرفته توسط باستان شناسان غربی در دشت های ایران از جمله حوزه درودزن و شاه آباد، برای روستاهای هسته ای در هر هکتار بین 100 تا 150 نفر جمعیت تخمین زده اند. این تخمین جمعیت بیشتر مربوط به دشت های رسوبی نسبتاً بزرگ با شیوه معیشتی کشاورزی و دامداری است. به نظر می رسد که در مناطق مرتفع کوهستانی که دارای شیوه معیشت دامداری و گله داری(کوچ نشینی) است، این وضعیت کمی متفاوت باشد. بر این اساس بخش لاران، با هدف تخمین و برآورد تغییرات جمعیت در درازمدت در یک منطقه کوهستانی که دارای شیوه معیشتی کوچ نشینی و دامداری است انتخاب گردید. سپس با روش توصیفی- تحلیلی و روش های آماری همچون بهره گیری از نرم افزار SPSS سعی شد تا به درک درستی از برآورد و تغییرات جمعیت در درازمدت نائل گردید. در برآورد جمعیت، علاوه بر استفاده از سرشماری روستاهای سال 1391 منطقه، از فعالیت های میدانی و قوم باستان شناسی مانند مطالعه تمام عشایر منطقه که 21 وارگه بودند، نیز بهره گرفته شده است. در نهایت مشخص گردید که برای هر نفر در خانه های روستایی این منطقه 6/5 و در بین کمپ های عشایر 5/6 مترمربع فضای نشیمن وجود دارد. در واقع مجموع فضای خانه های روستایی و فضاهای اطراف آن که متعلق به روستا بوده است مورد محاسبه قرار گرفت که در نهایت در هر هکتار 51 نفر جمعیت وجود دارند، این میانگین در کمپ های عشایر نزدیک به خانه های روستایی با میانگین 27 نفر در هر هکتار است. سپس جمعیت پیش ازتاریخ بخش لاران ابتدا در سطح کوچک مقیاس یا محوطه ای و بزرگ مقیاس یا منطقه ای تخمین زده شد.
۹۰.

مطالعه تطبیقی شکل گیری نوعی افکارعمومی در دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 253-274

کلید واژه ها: افکارعمومی حوزه عمومی صفویه مردم حکومت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۳۸۴
افکار عمومی مفهومی مدرن و برخاسته از عصر روشنگری وبعد از آن می باشد. این مفهوم اگرچه به معنای امروزی آن تا عصر روشنگری مصطلح نبوده ومورد بررسی علمی قرار نگرفته است، اما قبل از آن نیز وجود داشته و دارای کاربردهای چندوجهی بوده است. مصطلح شدن این مفهوم و سپس بررسی علمی آن برخاسته از بطن جوامع غربی در قرون 18 و 19 میلادی است و کاربرد آن جهت جامعه ایران در قرون 15 و 16 میلادی شاید دور از واقعیت و برخلاف شرایط آن دوره از حیات تاریخی ایران باشد. اما با کمی تأمل در این مفهوم همراه با معنا و کاربست آن در حیات زیسته جوامع اروپائی، می توان وجود آن را در ادوار پیشین تاریخ ایران، از جمله ایران عصر صفوی مشاهده کرد. در این مقاله منظور از افکار عمومی، حوزه عموم یا مردمی است که در جامعه زندگی می کرده اند. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با ابتناءبر منابع کتابخانه ای قصد آن دارد تا به بررسی زمینه های شکل گیری نوعی افکار عمومی در دوره صفویه بپردازد. ازمنظر این تحقیق در بستر اجتماعی دوره صفویه با پیدایش قهوه خانه ها محافلی جهت شکل گیری نوعی افکار عمومی به وجود آمد. علاوه بر این حکومت صفویه جهت جلب توجه افکار عمومی در مکان هایی چون میدان ها و مساجد نیز به نمایش و بازنمایی قدرت ود می پرداخت.
۹۱.

ازدواج زودرسِ دختران در مناطق شهری ایران طی دهه های چهل و پنجاه شمسی(مطالعه موردی شهر تهران)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 23-44

کلید واژه ها: حکومت پهلوی دوم برنامه نوسازی پیشرسی ازدواج دختران جامعه شهری شهر تهران پهلوی دوم نوسازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۴ تعداد دانلود : ۵۲۱
این تحقیق به یکی از مقولات اجتماعی فرهنگی تاریخ معاصر ایران یعنی نرخ پیشرسی ازدواج برای دختران در شهر تهران طی دو دهه آخر حکومت پهلوی می پردازد. به عبارتی دقیق تر، با تأکید بر پروژه مدرنیزاسیون حکومت پهلوی دوّم طی دهه های چهل و پنجاه شمسی، اثرات این پروژه نوسازی بر تهران را با تمرکز بر سه شاخص میزان شهرنشینی، جایگاه اجتماعی زنان، و میزان سواد و آموزش در جامعه، در معرض بررسی قرار می دهد، و سپس در چارچوب تئوری مدرنیزاسیون، رابطه این مولفه های تحوّل کلان در پایتخت ایران را با یکی از پدیده های اجتماعی یعنی نرخ ازدواج زودرس در بین دختران تهرانی، طی مقطع زمانی موردنظر، واکاوی می کند. روش پژوهش در این مقاله، روش تحلیل ثانویه بر اساس داده های عمدتاً کمّی و بعضاً کیفی است و شیوه گردآوری اطّلاعات نیز به صورت مطالعه کتابخانه ای و اسنادی بوده که از طریق فیش برداری و جمع آوری داده های خامِ کیفی و کمّی انجام شد. یافته ها بیانگر آن است که با افزایش تکاپوهای حکومت پهلوی برای نوسازی و تحوّل در جامعه ایران طی دو دهه آخر حکومت مذکور، و هنگامی که شهرنشینی، موقعیّت اجتماعی زنان، و سطح سواد و آموزش در جامعه شهری ایران روند صعودی را طی می کرد، در طرف مقابل، نرخ پیشرسی ازدواج دختران با جریان نزولی و رو به کاهش توأم شد.
۹۲.

تأثیر عوامل فرهنگی بر سیمای ظاهری شهر تبریز (1313-1264 ﻫ.ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 133-154

کلید واژه ها: بافت شهری محلات معماری منازل ناامنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۰ تعداد دانلود : ۳۰۵
در شکل گیری سیمای شهر تبریز در عهد ناصرالدین شاه قاجار (1313/ 1264 ق)، علاوه بر عوامل اقلیمی، اقتصادی و سیاسی، مؤلفه های فرهنگی همچون دین، عادات و رسوم، پنهان کاری ناشی از وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگ بیگانه به صورت آشکار و پنهان اثرگذار بوده است. لذا، بافت کالبدی شهر تا حدودی متأثر از فرهنگ و مؤلفه های فرهنگی این دوران است. این تأثیر و تأثر سیمای شهر در این دوره را ترسیم می کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی مطالعه این مؤلفه ها و تبیین نقش آن در شکل گیری سیمای ظاهری شهر تبریز و پاسخ به این پرسش است که آیا می توان عوامل فرهنگی را در شکل گیری سیمای تبریز در این مقطع زمانی مؤثر دانست. با بررسی اطلاعات موجود چنین به نظر می رسد که مؤلفه هایی مانند «پنهان کاری» ناشی از ناامنی های متعدد و پرشمار، فرهنگ دینی، عادات و رسوم عمومی، نقشی پنهان بر نحوه احداث منازل و محلات تبریز داشته؛ درنتیجه بر شکل گیری بافت کالبدی و سیمای ظاهری شهر تأثیرگذار بوده است.
۹۳.

واکاوی جامعه شناختی نماد دایره در ساختارهای تدفینی عصرآهن مطالعه موردی گورستان های حوزه ی رود مشگین چایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 87-116

کلید واژه ها: عصر آهن حوزه مشگین چایی گورستان گور ساختار مدور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۰ تعداد دانلود : ۵۹۴
عصر آهن به دوره ای اطلاق می گردد که در آن تکاپوی مهاجرت در بین اقوام مختلف شدت گرفت. بهترین اثر باستان شناختی از این اقوام مهاجر، ساختارهای تدفینی آنهاست. به گونه ای که این ساختارها در بسیاری از حوزه های باستان شناختی که آنها اشغال نموده اند، دیده می شود. شاخص ترین ویژگی تدفینی این اقوام که در غالب سرزمین های وارد شده به آن قابل مشاهده است، وجود یک ساختار مدور سنگی بر سطح گور است که فضای مرکزی یا محل قرار گرفتن مرده را احاطه نموده است که گاهی بواسطه چیدن یک ردیف قلوه سنگ یا قطعه سنگ ساخته می شده و یا گاهی با ساختاری چند ردیفه از سنگ های کوچک و بزرگ و با نظمی خاص انجام می گرفته است. منطقه ی مورد مطالعه، حوضه یکی از رودخانه های پر آب شهرستان مشگین شهر است که یکی از مهمترین عوامل شکل گیری محوطه های باستانی این بخش از استان اردبیل به شمار می آید. در بررسی های میدانی، گورستان های عصر آهن بسیاری در این حوضه مورد مطالعه قرار گرفت که یکی از ویژگی های بارز آنها، ساختارهای جالب توجه دایره ای شکلی است که فضای داخلی گور و محل قرار گرفتن جایگاه مرده را احاطه نموده است. پژوهش حاضر با پیش زمینه ای مختصر از نحوه پراکنش چنین ساختارهایی در قبور هزاره دوم و اول ق.م، با نگاهی به مطالعات اسطوره شناختی و نمادشناختی، به چرایی و چگونگی وجود ساختارهای مدور در تدفین های باستانی عصر آهن حوزه مشگین چایی پرداخته است. نگاهی جامعه شناختی به این موضوع، نشانگر وجود باورهای خاصی در بین جوامع عصر آهن بوده که اعتقاد به آنها سبب پیدایش و تداوم شیوه های خاصی در تدفین مردگان شده است.
۹۴.

تحلیل جامعه شناختی موانع رشد اقتصاد سرمایه داری در ایران (مطالعه موردی نیمه پایانی دوره قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ 229-252

کلید واژه ها: قاجاریه سازمان مالیه عمومی عقلانی سازی سرمایه داری پاتریمونیالیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۷ تعداد دانلود : ۹۷۰
چکیده: در این مقاله سعی شده است تا با بهره گیری از رویکرد نظری ماکس وبر در باب موانعی که سازمان مالیه عمومی مبتنی بر تعهد جمعی برای عقلانی شدن اقتصاد بوجود می آورد و با اتکاء به تلفیقی از راهبرد روشی جامعه شناسی تاریخی تفسیری و تحلیلی، به تحلیل موانع عقلانی سازی اقتصاد در دوره قاجار بپردازیم. در این راستا ابتدا ویژگی های سازمان مالیه عمومی مبتنی بر تعهد جمعی روستا، ایل و صنف رایج در دوره مورد مطالعه تحلیل شده است. سپس مولفه هایی چون غلبه اقتصاد معیشتی؛ ممانعت از فردگرایی و گسترش اقتصاد و تقسیم کار اجتماعی؛ عدم رقابت پذیری اقتصاد در عرصه نظام جهانی؛ تحرک پذیری ضعیف اجتماعی به عنوان برآیندهای نظام مالیه عمومی حاکم بر این دوره مورد مطالعه قرار گرفته است و در پایان بر اساس یافته های پژوهش مفهوم عقلانیت تانیسی به عنوان تعدیل نظری جهت انطباق بیشتر چارچوب و مفاهیم نظری با تفرد تاریخی ایران قاجاری ارائه گردیده است.
۹۵.

تحلیلی بر تحولات جوامع نیمه غربی ایران در دوران آهن با بررسی گاهنگاری و فرضیات مرتبط(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 201-234

کلید واژه ها: نیمه غربی ایران دوران آهن نظریه ها ارزیابی گسترش فرهنگ های دوران آهن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۷ تعداد دانلود : ۵۹۰
دوران آهن یکی از دوره های کلیدی و مهم در فرآیند تطور فرهنگ انسانی در جهان است. این دوره نشان گر دوره ای حساس از تغییرات در زندگی انسانی است. هم زمان با دوران آهن شهرهای جدید شکل گرفتند و شهرنشینی وارد مرحله تازه ای شد. مراتب اجتماعی ثابت شدند و در پی تحولاتی که در زمینه های فن آوری، صنعت، معماری، نگارش و نیز ایدئولوژی رخ داد سنن فرهنگی جدیدی در جوامع انسانی شکل گرفت. اما ظهور این دوره در فلات ایران به گونه ای دیگر است. در این دوران هیچ منطقه ای در ایران، به جز تمدن عیلام، در سرزمین هایِ پستِ جنوبِ غرب ایران، همچون سرزمین های مجاور مانند بین النهرین و یا آناتولی مراحل شهرنشینی و یا نگارش را تجربه نکرده بود. با این حال نمی توان به این بهانه نقش ایران را در ظهور و تطور فرهنگ های دوران آهن در منطقه نادیده گرفت. چرا که همان طور که از داده های باستان شناختی و منابع مکتوب برمی آید به دلیل مشخصه های جغرافیایی، شرایط استراتژیکی و نیز آب و هواییِ این منطقه موجب شده تا نقش مهمی را در شکل گیری و انتقال یا جابه جایی فرهنگ های دوران آهن در منطقه ایفا کند. از این دیدگاه مطالعه فرهنگ های دوران آهن در ایران، شکل گیری و نحوه گسترش آن ها هم از لحاظ جغرافیایی و هم از لحاظ تطوری می تواند در شناخت این دوره بسیار موثر افتد. با این حال به دلیل پیچیدگی جغرافیایی نیمه غربی ایران شناخت فرهنگ های آهن در این منطقه آغاز و گسترش آن ها به صورت کامل و دقیق صورت نگرفته است و نظریات و فرضیه های بسیاری در این رابطه وجود دارند. این مقاله در نظر دارد با بررسی و ارزیابی دیدگاه ها و نظریه ها الگویی برای آغاز و گسترش فرهنگ های دوران آهن در منطقه و تحولات اجتماعی در طول آن ارائه دهد.
۹۶.

تداوم زندگی کوچ نشینی از دوره پیش از تاریخ تا عصر حاضر در منطقه میان کوه شهرستان اردل؛ بر پایه مدارک باستان شناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ 123-147

کلید واژه ها: زندگی کوچ نشینی شواهد باستان شناسی قوم - باستان شناسی منطقه بختیاری میان کوه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۸ تعداد دانلود : ۳۶۲
بخش میان کوه که در جنوب غرب شهرستان اردل واقع شده است، از بخش های کوهستانی استان چهارمحال و بختیاری است. این بخش طی سه فصل در سال های 1387 تا 1390 مورد بررسی قرارگرفت که طی این بررسی 600 محوطه از دوره پارینه سنگی میانی تا دوره قاجاریه شناسایی شد. بخشی از این منطقه باوجود رشته کوه هفت چشمه و گَره با ارتفاعی بیش از 3500 متر زمستان های سرد و تابستان های معتدل و بخشی با ارتفاعی کم بین 1100 تا 1800 متر در تابستان ها گرم و در زمستان ها سرد است. از این رو منطقه ای بسیار مستعد برای شکل گیری و توسعه جوامع انسانی با معیشت دامداری از دورترین ایام تاکنون بوده است. دامنه های کوه گره و کوه هفت چشمه تا ارتفاع بالای 3000 متر امروزه مورد استفاده کوچ نشینان است، الگویی که در گذشته نیز با توجه به یافته های باستان شناسی به احتمال زیاد وجود داشته است. بیشتر محوطه های شناسایی شده به ویژه در دوره نوسنگی ( 9محوطه) در دره های کوچک و بزرگ و دامنه ارتفاعات قرار گرفته اند و تمامی ویژگی های ریخت شناختی استقرارهای کوچ نشینی امروزی را دارند. عامل پیوند دهنده آن ها هم جواری این محوطه ها با معماری موقتی کوچ نشینان بختیاری است. تمامی محوطه های باستانی دوره استقراری کوتاهی دارند، به این معنا که پس از این دوره یا متروک شده اند یا تنها برای مدت کوتاه دیگری مسکونی بوده اند و حضور آن ها در دامنه های شیب دار با خاک کم عمق نشان از زندگی کوچ نشینی دارد.
۹۷.

تحلیل باستان شناسی سیر تحول واژگان تاریخ و آرکیولوژی در جوامع آسیای غربی و یونان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ 134-154

کلید واژه ها: ریشه شناسی واژه کلمه تاریخ آرکیولوژی اوروک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۰ تعداد دانلود : ۶۴۴
زبان همواره به عنوان پدیده ای مهم در حوزه علوم انسانی مطرح بوده و خود بخشی از تحقیقات علوم اجتماعی و انسانی مانند جامعه شناسی، انسان شناسی، زبان شناسی، تاریخ و باستان شناسی قرار گرفته است. تحقیقاتی در مورد ریشه شناسی و چگونگی ظهور کلمه «تاریخ» در منابع و متون تاریخی آسیای غربی و یونان انجام گرفته است. از آن جائی که کلمه آرکیولوژی یونانی با کلمه تاریخ شباهت ساختاری دارد، موجب ایجاد فرضیه هایی در این زمینه شده است. برخی ریشه این کلمات را در زبان های سامی و برخی دیگر در زبان های ایرانی و یونانی بیان کرده اند، ولی همه محققین در مورد منشاء اصلی آنها ابراز تردید کرده اند. این تحقیق با تکیه بر بستر تاریخی واژه تاریخ به خصوص در جوامع سومر و عیلام، منشاء این واژه را در شهر اوروک و حوادث اجتماعی- سیاسی آن جستجو کرده و آن را با ارخ یادشده در تورات مطابقت داده است. براساس یافته های تحقیق، نه تنها واژه یادشده بلکه کلیت و شاکله میراث تمدنی سومر و عیلام در جوامع ایرانی از طریق هخامنشیان، در جوامع عرب زبان از طریق اکدها، و در جوامع یونانی از طریق اسکندر و سلوکیان حفاظت شده و تا به امروز دوام آورده است.
۹۸.

تبیین تکوین و تطور حرکت سمکو بر بستر ناکامی جنبش مشروطه خواهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ 15-45

کلید واژه ها: رخداد مشروطه پروسه دولت - ملت سازی سمکو حرکت قومی - سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۱۲۰۲
ادبیات پژوهشی و تاریخی موجود درباره انقلاب مشروطه مشتمل بر حجم عظیمی از منابع تاریخی است که در قالب گفتارهای مختلف تاریخ نگاری، جامعه شناختی و... تولید گشته اند. هر کدام از آثار یادشده کلیت و یا بخشی از کلیت رخداد مشروطه را مورد توجه قرار داده اند. بخش مهمی از گام های عملی مشروطه خواهان در راستای تکوین دولت سازی نوین ایران برداشته شد، اما این پروسه در جریان دوره اول مشروطیت در خلال سال های 1285- 1299ه.ش با ناکامی روبه رو شد. این ناکامی از یک سو به دلیل عدم موفقیت مشروطه خواهان در ایجاد مجلس و قوه مجریه مستقل و از سوی دیگر ناتوانی در کنترل منظومه قدرت، یعنی هسته مرکزی سلطنت و نیروهای پیرامونی ایلات و قبایل بود. عدم موفقیت مشروطه خواهان در ایجاد دولت مدرن بسترساز بازتولید تحرکات منطقه ای ایلات و قبایل در این دوره شد. حرکت سمکو در چنین فضایی ظاهر شد. هرچند حرکت سمکو متأثر از فضای فکری حاکم بر مشروطیت و ضد مشروطیت در این دوره نبود، بلکه در سطح رهبری متکی بر آرمان های سیاسی- قومی و در سطح عملکردی متکی بر دینامیسم قبیله ای بود، اما فضای آنومی سیاسی پس از مشروطه زمینه ساز شکل گیری قدرت مندی حرکت وی در خلال سال های پس از مشروطه بود. در این مقاله نگارندگان ارتباط رخداد مشروطه و پی آیند های آن با حرکت سمکو را مورد وارسی قرار داده اند. نگارندگان در این مقاله مبنای کار خود را براساس دو فرض معین کرده اند. فرض نخست این است که رخداد مشروطه از منظر پروژه دولت- ملت سازی ناتمام و ناقص بود. فرض دیگر این است که حرکت سمکو بر بسترهای این انقلاب ناتمام توانست تطور یابد.
۹۹.

شناخت شناسی ایدئولوژی دولت مدرن و یوتوپیاهای اجتماعی در عصر پهلوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ 78-106

کلید واژه ها: دولت مدرن جامعه تارنما ایدئولوژی یوتوپیا کنترل (واپایش) اجتماعی تغییر اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۶ تعداد دانلود : ۹۰۳
نوشتار حاضر تحلیلی مبتنی بر روش شناسی جامعه شناسی معرفت برای فهم سیاست و مناسبات دولت و جامعه در عصر پهلوی است. این مقاله کوشیده تا ماهیت ایدئولوژیک دولت پهلوی را در ساحت واپایش گری و تلاش برای تغییر اجتماعی مورد واکاوی قرار دهد و به توصیف چرایی مقاومت های اجتماعی و ستیهندگی جامعه تارنمای ایرانی با خواست های دولت مدرن پهلوی بپردازد. مقاله ی پیشِ روی برای سنجش مناسبات دولت و جامعه در ایران با روش توصیفی و تحلیلی پسارویدادی و با استفاده از آموزه های نظری «میگدال» در مورد دولت مدرن ضعیف، آموزه های کنترل اجتماعی و همچنین آرای «کارل مانهایم» در باره ی «ایدئولوژی» و «یوتوپیا» تلاش می کند تحلیلی جامعه شناختی و در عین حال قابل تعمیم به ادوار بعدی از ساختار روابط دولت و جامعه در ایران عصر پهلوی ارائه دهد. مقاله حاضر نشان می دهد که «ایدئولوژی» حاکم بر ایران عصر پهلوی توان واپایش اجتماعی و در عین حال پاسخ گویی به «یوتوپیا» های جامعه تارنما را نداشت و مناسبات دولت ایدئولوژیک و جامعه تارنمای آرمان خواه در عصر پهلوی نتوانستند با یکدیگر به تفاهم و تناظر برسند و درنهایت وارد الگوی تضاد ستیهندگی شدند.
۱۰۰.

تکوین مدرنیته سیاسی در ایران (۱۸۹۰-۱۹۰۸ میلادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ 107-133

کلید واژه ها: مدرنیته مدرنیته سیاسی مدرنیته های چندگانه دولت قاجار پارلمان در ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۴ تعداد دانلود : ۴۶۶
موضوع این مقاله تکوین مدرنیته سیاسی در ایران است. تحلیل جامعه شناختی مدرنیته سیاسی در ایران به دلیل عدم همخوانی دستاوردهای آن با مدرنیته سیاسی در غرب، مسئله ای چالش برانگیز بوده است. در این مقاله، برای غلبه بر چالش های موجود، مدرنیته سیاسی در ایران به مثابه یکی از صورت های چندگانه ی مدرنیته در جهان و براین اساس همچون یک واقعیت منفرد تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته است. مسئله ی اصلی این مطالعه پرسش از چگونگی فرایند شکل گیری مدرنیته سیاسی در ایران در بازه ی زمانی۱۸۹۰-۱۹۰۸م است.چارچوب نظری این مقاله، با نقد نظریه ی مدرنیزاسیون و برپایه مفروضات نظریه ی مدرنیته های چندگانه طراحی شده است و سه سطح و پنج لایه ی تحلیلیِ نظام جهانی، مواجهه استعماری، نظام سیاسی اجتماعی، عاملیت جمعی و عاملیت فردی را دربرمی گیرد. روش تحقیق مورداستفاده در این پژوهش تحلیل تاریخی روایتی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مدرنیته سیاسی ایران در این دوران، برآیندی از عناصر متعدد در پنج سطح تحلیلی بوده است. در سطح نظام جهانی رقابت ها و همکاری های میان قدرت های جهانی، در سطح مواجهه استعماری رویارویی با تهدیدات روسیه و انگلیس، در سطح نظام سیاسی اجتماعی بحران های اقتصادی، عدم استقلال و ناکارآمدی دستگاه سیاسی و در دو سطح عاملیت جمعی و فردی چاره اندیشی های عاملان ایرانی برای غلبه بر مشکلات موجود و پاسخ گویی به پرسش از شیوه ی مطلوب اداره ی زندگی همگانی عناصری هستند که در طول زمان به فرایند مدرنیته سیاسی ایرانی شکل داده اند. اثرات متقابل عناصر فوق برهم در طول دوره تاریخی موردنظر پژوهش به شکل گیری اولین پارلمان ایرانی در سال ۱۹۰۶ و تعطیلی موقت آن در سال ۱۹۰۸م انجامیده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان