درخت حوزه‌های تخصصی

در این مقاله، اطلس زبانی جامعی از گونه های ترکی آذری در استان آذربایجان غربی ارائه می شود و روشی برای اندازه گیری درجه تراکم تفاوت های واژگانی، آوایی، ساختواژی و نحوی، در میان گونه های ترکی آذری، طرح می گردد. بدین منظور، چهار سطح زبانی «واژگانی»، «آوایی»، «ساختواژی» و «نحوی»، در نظر گرفته شده و سپس، درهم فشردگی کلی مقوله های زبانی در یک منطقه جغرافیایی، بر اساس مفهوم واین رایش اندازه گیری گردیده است. تحلیل داده ها نشان می دهد که، از میان همه سطوح و گونه های زبانی در استان آذربایجان غربی، ویژگی های واج شناختی، در قیاس با سطوح واژگانی، ساختواژی و نحوی، به تفاوت های اجتماعی و منطقه ای حساس تر است. بنابراین، با در نظر گرفتن تفاوت میان گویش و لهجه، باید گفت که گونه های مختلف ترکی آذری گویش نیستند، بلکه زیرلهجه های آن محسوب می گردند.

تشدیدزدایی فرایندی واجی است که در بعضی از زبان ها از جمله فارسی مشاهده می شود. از آنجا که مطالعات تاریخی از گرایش زبان ها به این فرایند حکایت می کند و از سوی دیگر تاکنون در زبان فارسی، پژوهش جامعی در این زمینه صورت نگرفته است؛ هدف این تحقیق، معرفی فرایند تشدیدزدایی و بیان ویژگی های آن در زبان فارسی و گویش های آن است. در این مقاله، رابطه تشدیدزدایی و تشدید با فرایندهای واجی نظیر تضعیف، تقویت، همگونی، کشش جبرانی و غیره بررسی شده است. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و با استفاده از کتاب ها و مقالات گویش شناسی و استناد به پیکره ای شامل 12 هزار داده (مشدد و غیر مشدد) مربوط به 33 گویش ایرانی انجام شده است. نگارندگان علاوه بر تحلیل کیفی، از بررسی کمی داده ها یعنی محاسبه بسامد مولفه ها نیز استفاده کرده اند؛ به عبارت دیگر تعداد کلمات مشدد (شده) و تشدیدزدایی شده و همچنین فراوانی همخوان هایی که تحت تاثیر این فرایندها قرار گرفته اند محاسبه شده است. مهم ترین نتایج این تحقیق عبارت اند از: 1. تشدیدزدایی عکس تشدید عمل می کند؛ 2. در میان فرایندهای واجی، کشش جبرانی و درج همخوان، فرایندهایی هستند که بعد از حذف تشدید دارای بیشترین بسامد از لحاظ کاربردند؛ 3. تشدیدزدایی زمینه را برای عملکرد سایر فرایندهای واجی فراهم می کند؛ 4. گویی تمایل طبقات مختلف آواها به فرایند مشدد شدن و تشدیدزدایی در جهت عکس هم عمل می کند. تمایل طبقات همخوانی نسبت به فرایند مشدد شدن به صورت روان> انسدادی> خیشومی> غلت است.

دوره تکوین زبان و ادب فارسی(4-6 ه.ق)، بی گمان نقطه ی عطفی در پیشینه پیوند شعر فارسی و عربی به شمار می آید، چراکه از یک سو، با مد نظر قرار دادن مقتضیات و بستر سیاسی- دینی، زبان عربی در ایران، زبانی علمی-ادبی می گردد؛ و از سوی دیگر وجود شعر مدحی و درباری موجب استحکام این پیوند می شود. خاقانی شروانی (م595 ه.ق)، از شاعرانی است که در این دوره و در تاریخ شعر فارسی یکی از برجسته ترین، عربی گرایان فارسی زبان است. زیرا قالب عمده شعر در دیوان وی، قصیده است، که خود زمینه ای برای نمود بیشتر این پیوند است و هم چنین آشنایی عمیق حسان عجم و عجین شدن زبان او با ادب عربی، سبب ایجاد دوگانگی زبانی، در آثار وی شده است. یکی از جلوه های این دوگانگی، تقلید مضمونی خاقانی و ابراز مفاخره نسبت به ادب دانان برجسته زبان عربی، در سطح صوری و معنایی زبان است. کثرت نام برخی بلغای ادب عربی از یک سو و تاثیر آوازه و بلاغت شعر آنان در زبان خاقانی از سوی دیگر، سبب گشته آیینه دیرآشنای آثار خاقانی، نشانگر تاثیرپذیری از ادب عربی گردد و ضرورت پژوهش در این زمینه را دوچندان گرداند. نگارندگان در این پژوهش با هدف نمایاندن گرایش خاقانی به ادب عربی، به بررسی شعر و نثر خاقانی پرداخته اند و ابتدا انگیزه های خاقانی را از این تاثیرپذیری ذکر کرده و سپس این اثرپذیری را در سطح صوری آثار خاقانی با تکیه بیشتر بر گونه منثور آن که تا کنون مورد توجه نبوده است، نشان داده اند و به دنبال آن در سطح معنایی، چند اثرپذیری مضمونی مهم که در جریان پژوهشی حاضر هیچ اشاره ای بدان ها نشده است، مورد تامل قرار داده اند؛ تا مجموع این بررسی ها پاسخی به این پرسش مقدم باشد که، آیا عمق تاثیرپذیری خاقانی از زبان و ادب عربی تنها به فراوانی عناصر واژگانی این زبان محدود گشته است؟ یا آن که خاقانی در بطن آثار خود از سخنوران ادب عربی در دو سطح صوری و معنایی تاثیر پذیرفته است

ساخت های مختلف از مصدر/æh/ در گویش مردم روستای تاریخی خانیک و روستاهای همجوار با آن رواج دارد. صیغة دوم شخص مفرد حال این مصدر در گویش مزبور، بازمانده ای از زبان سنسکریت و فارسی باستان است. برخی ساخت های مصدر/æh/چون به عنوان فعل اسنادی در معنای «هستن» و «بودن» به کار می رود، از افعال پر کاربرد در این گویش به شمار می آید. در این جستار، نشان داده شده که فعل /æh/ در گویش امروز مردم خانیک چه ساخت هایی دارد. همچنین پیشینة/æh/ در زبان سنسکریت، فارسی باستان، اوستایی و فارسی میانه بررسی و نیز صیغه های آن در گویش خانیک با دیگر گویش های امروزی که در آن ها رواج دارد مثل گویش های کاخک، فردوس و گزیک مقایسه شده است. مصدر/æh/در گویش خانیک و کاخک با مقداری تفاوت، کاربرد دارد و در گویش فردوس و گزیک ردپایی از آن دیده می شود. ساخت های ریشة/æh/در فارسی معیار وجود ندارد و به کار نمی رود. معیار تلفظ فعل ها در گویش خانیک براساس سخن گویشوران کهن سال است و در دیگر گویش ها بر اساس کتاب ها یا رساله هایی است که به بررسی این گویش ها پرداخته اند. صرف فعل های مصدر//æh/، در گویش خانیک، در جای دیگری نیامده و این مقاله اولین نوشته ای است که به معرفی آن پرداخته است.

یی از مسائلی ی آذری بر سر آن اختلاف نظر دارند، تعداد همخوان های این زبان است. اجزای همخوانیِ مسئله ساز در تحلیل ها عبارتند از [Ρ]، [γ]، [] و []. نگارندگان با ارائة داده هایی از دو گونة تبریزی و گوگانی و تحلیلِ آنها بر اساسِ انگارة واج شناسی زایشیین اختلاف نظر در سایر پژوهش ها به این دلییین هویت واجیِ همخوان هاییی (مجموعه هایینه) بوده است و معیار پیش بینی پذیری و گرایش های همگانیِ نظام های آوایی را در نظر نگرفته اند. داده های این پژوهش به دو شیوه گردآوری شده اند: یی در محیط طبیعی ادای پاره گفتار و دیگری به شیوة هدایی گفتارهایبه اعتقاد نگارندگانِ پژوهش حاضر، گونه های مورد مطالعه، بیست ویی دارند. به ای[Ρ] و [γ] واج گونه هایی از واجِ // محسوب می شوند، // واجی دییع ناقص دارد و فقط در آغازة هجا نمود آوایی دارد، و [] واج گونه ای از همخوان انسدای- سایشیِ /δζ/یانة هجا نمود آوایی می یابد. همچنین، ییش قوی به نرم شدگی در پایانة هجا در این گونه ها مشاهده می شود.

اگرچه از دیرباز زبان شناسی به خبر، به عنوان گونه ای از متن، توجه ویژه ای داشته، بیشتر پژوهش های این حوزه بر تحلیل صرف متون خبری و شناسایی ویژگی های زبانی آن ها تمرکز یافته و توجه زبان شناسان و محققان علوم رسانه بیشتر به تعیین مجموعه ای از ملاک های گزینش خبر یا «ارزش های خبری» و ارائة فهرست های مختلف از این معیارهای گزینش معطوف بوده است. مقالة حاضر بر آن است تا به این پرسش ها پاسخ دهد: چگونه می توان فرایند نگارش و گزینش خبر را در قالب یک انگارة منسجم توصیف کرد؟ ملاک ها و به اصطلاح مرسوم ارزش های خبری زبانی کدام اند؟ و رابطة این ملاک ها با دیگر عوامل نگارش و گزینش خبر چگونه است؟ هدف این پژوهش، شناسایی و معرفی انگارة زبان شناختی فرایند نگارش و گزینش خبر است که در آن مجموعه ای از بایسته های زبانی تولید خبر در کنار عوامل غیر زبانی، ازجمله ملاک های اجتماعی، اقتصادی و حرفه ای، بازبینی و ارائه می شود. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی و تحلیلی و با اتکا به داده های میدانی از جمله مصاحبة هدفمند با خبرنگاران فعال در عرصة مطبوعات و خبرگزاری ها انجام شده است. این پژوهش ضمن معرفی اصول چهارگانة گرایس به عنوان معیارهای نگارش متن خبری، انگاره ای چندسطحی از فرایند تولید خبر را معرفی می کند که مبتنی بر دستاوردهای زبان شناختی، به ویژه تحلیل گفتمان انتقادی است و به نقش عوامل کلان ساختی از جمله ایدئولوژی، روابط قدرت و رقابت در شکل دهی به گفتمان خبری نیز می پردازد.

پژوهش حاضر در مرحله اول، چگونگی عملکرد زبان آموزان ایرانی در تولید و تشخیص جملاتِ دارای اصطلاح را بررسی می کند: آیا زبان آموزان مذکور در تولید چنین جملاتی با مشکلاتی مواجه می شوند؟ در مرحله دوم، پژوهشگر به دنبال آن است که آیا وجود اصطلاح در جمله، بر قضاوت زبان آموز ایرانی درباره ی گرامری بودن جمله انگلیسی، تأثیر منفی می گذارد؟ برای رسیدن به پاسخ پرسش اول، نوشته هایِ هفتگی 24 تن از فراگیران زبان انگلیسی در دانشگاه قم به مدت یک نیمسال تجزیه و تحلیل شد و جنبه های مشکل آفرین اصطلاحات زبان انگلیسی در این نوشته ها مشخص گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد که اشتباهات گرامری، بیش از دیگر مشکلات در نوشته های این فراگیران به چشم می خورد. در مرحله دوم (نیمسال بعد)، آزمونِ قضاوتِ درستی جمله از نظر دستور، شامل چهار نوع جمله به 35 نفر زبان آموز دیگر، ارایه شد: (1) جملات دستورمند دارای اصطلاح، (2) جملات غیردستوری دارای اصطلاح، (3) جملات دستورمند فاقد اصطلاح، (4) جملات غیردستوری فاقد اصطلاح. هر بخش آزمون شامل 10 جمله بود. 40 جمله آزمون، آمیزه ای نامرتب از چهار نوع مذکور بوده است. بررسی میانگین نمرات و نتایج حاصل از تحلیل آماری تی-تست نشان داد که وجود اصطلاح در جملات انگلیسی ممکن است بر قضاوت زبان آموزان ایرانی درباره­ی دستوری بودن جمله اثر بگذارد.

بطور کلی همایندها یکی از بخشهای مشکل آفرین برای یادگیرندگان زبان انگلیسی محسوب می شود. یادگیرندگان ایرانی زبان انگلیسی نیز همانند سایر زبان آموزان در خصوص کاربرد همایندهای انگلیسی با مشکلات عدیده ای مواجه هستند. تحلیل گفتار زبان آموزان ایرانی، مبین گستره این مشکل بوده و نیاز به صرف انرژی و زمان بیشتر برای تسلط به کاربرد همایندهای انگلیسی از سوی زبان آموزان را آشکار می سازد. این تحقیق بطور خاص به بررسی کاربرد انواع مختلف همایندها در گفتار30 زبان آموز سطح متوسط ایرانی پرداخته و همچنین خطاهای همایندهای آنها را طبقه بندی و مورد ارزیابی قرار می دهد. تحلیل پیکره گفتار شرکت کنندگان نشان داد که از میان هفت گروه مختلف همایندها، همایند ""فعل+ حرف اضافه"" مشکل سازترین نوع همایند برای زبان آموزان ایرانی به شمار می رود و زبان اول به میزان قابل توجهی (7/56 درصد) بر خطاهای گفتاری آنان در کاربرد همایندهای انگلیسی تاثیر گذار است. دیگر یافته های این تحقیق و پیشنهاداتی در خصوص تدریس و یادگیری همایندها در مطالعه آورده شده است.

اگرچه مطالعات و پژوهش های بسیاری در ارتباط با فراگیری خوشه های همخوانی توسط کودکان به انجام رسیده است لیکن اکثر این مطالعات به بررسی خوشه های همخوانی آغازه در زبان های غربی پرداخته اند و مطالعات بسیار کمی در ارتباط با فراگیری خوشه های همخوانی پایانه صورت گرفته است. مقاله حاضر می کوشد تا در چارچوب اصل رسایی به بررسی فراگیری خوشه های همخوانی پایانه توسط کودکان فارسی زبان بپردازد. این بررسی نشان می دهد که روند کاهش خوشه ها تا حد زیادی مبتنی بر اصل رسایی است، بدین معنا که کودک خوشه های پایانی موافق با این اصل را با حفظ همخوان با رسایی بیشتر ساده می کند و خوشه های مخالف با این اصل را از طریق قلب عناصر خوشه به ساختی هماهنگ با اصل رسایی تبدیل می کند. هدف دیگر این مقاله ارائه دستوری در چارچوب نظریه بهینگی در ارتباط با کاهش خوشه های همخوانی کودکان فارسی زبان است. در راستای تحقق این هدف داده های به دست آمده از کودکان در چارچوب نظریه بهینگی تجزیه و تحلیل می شوند و سرانجام دستوری با استفاده از محدودیت های نقض پذیر ارائه می شود.