درخت حوزه‌های تخصصی

امروزه اطلاعات و دستیابی به آن برای جوامع آنقدر اهمیت یافته که نه تنها دارای ارزش معنوی و اجتماعی فراوانی است بلکه بسیاری از دولت ها و شرکتها به آن همچون کالایی باارزش که میتواند جایگزین کالاهای صنعتی و ... شود می نگرند. مقاله حاضر به طرح و بررسی مباحث مربوط به اقتصاد اطلاعات از قبیل هزینه – کارآیی, کارآیی, بازیافت هزینه, هزینه – منفعت , هزینه های ثابت, هزینه های متغیر, هزینه های نهایی حاشیه ای, عملکرد سیستم, شیوه های قیمت گذاری در اقتصاد اطلاعات و ... می پردازد.

در این مقاله فرم های جستجوی اطلاعات از بانک های خارجی در سال 1374 تجزیه و تحلیل شده و از نظر وضعیت تحصیلی، مقطع و گروه تحصیلی، نوع دانشگاه، موضوعات درخواستی، میزان درآمد حاصله و تراکم مراجعین در ماههای مختلف سال مورد بررسی قرار گرفته است.

“پایگاه اطلاعاتی فهرست مندرجات جاری“ یکی از فعالیتهای آگاهی رسانی جاری است که توسط مرکز اطلاعرسانی وخدمات علمی جهاد و براساس اطلاعات صفحه فهرست مندرجات بیش از 500 عنوان نشریه ادواری هسته در زمینه‌های کشاورزی, دامپروری, جنگل و مرتع, آب و خاک و آبخیزداری, مهندسی, زیستشناسی و... انجام میگردد. اطلاعات موجود در صفحه مندرجات هر نشریه پویش (Scan) میشود و با استفاده از سیستم تشخیص نوری کاراکترها (OCR) پردازش میگردد. محصول آماده علاوه بر کپی بر روی دیسکت, از طریق شبکه بی بی اس نیز در اختیار 70 مرکز آموزشی و تحقیقاتی تحت پوشش در سراسر کشور قرار میگیرد. در آغاز برای تهیه این محصول به روش دستی عمل میشد, که مشکلات و نارساییهایی به همراه داشت, از این رو سیستم الکترونیکی OCR جایگزین روش قبلی شد که مزایای قابل توجهی دارد.

برای بازیابی اطلاعات, باید پرسش ها فرمول بندی شوند. این کار باید با توجه به برنامه رایانه و با استفاده از عملگرهای منطقی بول صورت گیرد. کاوشگران همواره باید کار کاوش را با اخص ترین توصیفگرها فرمول بندی کنند. از آنجا که مرتبط کردن و ترکیب مفاهیم دارای اساس منطقی است, آشنایی با قواعد استنتاج منطقی ضروری است.

مبحث ایمنی در زمینه های متعددی مانند ایمنی شغلی, ایمنی عبور و مرور, مسایل زیست محیطی, ایمنی شیمیایی , ایمنی دارویی و نظایر آن مورد مطالعه گسترده قرار گرفته است. از این رو, برای گردآوری اطلاعات ایمنی در زمینه های بین رشته ای ضروری است اطلاعات از پایگاه های اطلاعاتی چندگانه در زمینه های مذکور بازیابی شود. با وجود این, گردآوری کامل اطلاعات ایمنی, به دلیل تفاوت میان نظام های کلیدواژه ای که در هر پایگاه اطلاعاتی اعمال می شود, مشکل است. پایگاه اطلاعات اصطلاح شناسی در زمینه پژوهش های ایمنی گسترش یافت تا به شیوه ای خلاق, کارآیی بازیابی از پایگاه های اطلاعاتی متعدد را, با توجه به مباحث ایمنی, اصلاح نماید. این مقاله فرآیند ایجاد و ویژگی های پایگاه اطلاعات اصطلاح شناسی را که در حال توسعه است شرح می دهد.

در دهه 1970 که پایگاه های اطلاعاتی درون خطی رواج یافتند پیش بینی میشد که به زودی جایگزین منابع چاپی شوند. با ظهور دیسک های نوری این تصور پیش آمد که آن ها نیز به نوبه خود هم جای منابع چاپی و هم پایگاه های اطلاعاتی درون خطی را بگیرند. با وجود این, در حال حاضر هر سه رسانه در کنار هم به موجودیت خود ادامه می دهند. مهم ترین استفاده کنندگان از دیسک های نوری, کتابخانه های دانشگاهی هستند, در حالی که کتابخانه های تخصصی استفاده از پایگاه های اطلاعاتی درون خطی را ترجیح می دهند. میزان استفاده از آن دسته از پایگاه های اطلاعاتی که معادل هایشان بر روی دیسک های نوری ارائه می شود رو به کاهش نهاده است. در این میان خط مشی و نگرش کتابداران که به عنوان واسطه, انجام کاوش در پایگاه های اطلاعاتی را برای بهره گیران به عهده دارند – نقش مهمی در میزان تاثیر دیسک های نوری بر پایگاه های اطلاعاتی درون خطی دارد.

هدف اصلی دانشگاه علوم کتابداری و اطلاع رسانی ترویج استفادة اجتماعی از اطلاعات از طریق فعالیت متخصصان اطلاعات است، یعنی کسانی که دانش رشته هایی همچون زبانشناسی، علوم شناختی، روانشناسی، علوم رفتاری، فلسفه، منطق و غیره را در پردازش اطلاعات به کار می گیرند. آگاهی از این رشته ها برای فهم فرآیند تولید اطلاعات نیز ضروری است. بنابراین، ایجاد چارچوبی برمبنای این آگاهی به عنوان زیربنای علوم کتابداری و اطلاع رسانی ارائه شده است. برای پاسخ به تقاضای اجتماعی به واسطه های اطلاعاتی و متخصصان سیستم های اطلاعاتی، دوره های تحصیلی برای آنان در این چارچوب راه اندازی می شود.

بحث ورود جمهوری اسلامی ایران به شبکه جهانی اینترنت و به آستانه جامعه اطلاعاتی مورد توجه بسیاری از دولتمردان, سازمانها و وزارتخانه ها بوده و هست. اما آیا ما آمادگی و توان مواجهه با واقعیت اینترنت را داریم؟ اینترنت به عنوان یک فنآوری, در فرایند تحول اجتماعی و توسعه نقش تسهیل کننده – و نه تعیین کننده – دارد. فقدان زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی باعث میشود نتوانیم آن طور که باید و شاید از اینترنت بهرهبرداری کنیم. بهره گیری مناسب از اینترنت مستلزم گذر از مراحلی است. بحث تهاجم فرهنگی و رزم سیبرنتیکی و خلأهای قانونی نیز به نوبة خود قابل تعمق هستند. گسترش توان بهره گیری از اینترنت مستلزم سیاستگذاری و سرمایه گذاری بنیادین دولت است.

رده شناسی یکی از حوزه های زبانشناسی است که به بررسی موضوعات مرز گذر زبانشناسی می پردازد. این مسائل می تواند مورد توجه اصطلاح شناسان قرار گیرد. در این مقاله تعریف رده شناسی ارائه و رابطه رده شناسی و اصطلاح شناسی برجسته می شود. آن دسته از مسائل رده شناسی که آشنایی با آن ها برای اصطلاح شناسان مفید است, فهرست شده و سرانجام با استفاده از رویکرد گرین برگ در رده شناسی, تعمیم هایی پیشنهاد شده است.

این مقاله ضمن ارائه تعریفی از نظام امانت بین کتابخانه ای، به بررسی تاریخچه آن می پردازد و سپس این سیستم را در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران مورد بررسی قرار می دهد. روند انجام امانت بین کتابخانه ای با استفاده از روش مصاحبه و گفتگو به دنبال آمده و سپس، تاثیر نظامهای رایانه ای بر خدمات امانت و در نهایت بخش امانت کتابخانه بریتانیا به عنوان بزرگترین مرکز ارائه این گونه خدمات در سطح جهانی مورد مطالعه قرار گرفته است. این نوشتار با ارائه پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت امانت بین کتابخانه ای در ایران به پایان می رسد.

توسعه فرایندی است که به صورت خود به خودی صورت نمیگیرد بلکه در طی زمان و با برنامه ریزی های سنجیده و دقیق, و نه الزاماً سفت و سخت, به دست می آید. عوامل مؤثر در توسعه عبارتند از: دسترسی به اطلاعات علمی, آموزش و پرورش, سواد و فن آوری. کشورهای در حال توسعه می توانند در برنامه ریزی های توسعه, متناسب با خصوصیات و اهداف خود از تجارب مفید کشورهای پیشرفته استفاده کنند. در این بین کتابداری می تواند در توسعه فرهنگ, آموزش و پرورش, سواد و فن آوری نقش مؤثر داشته باشد.

امروزه از ضروری ترین الزامات اشاعه اطلاعات, به حداقل رساندن مصرف سرانه زمان برای پژوهشگران است. دیگر نه تنها نمی توانیم پژوهشگران را تنها و در انبوهه ای وحشت آور از اطلاعات تولید شده, رها کنیم و موجب سرگردانی و اطلاعات زدگی آنان شویم, اخلاقا نیز از تعیین تکلیف یک سونگرانه, عاری از ارزش و پیشاپیش برای پژوهشگران معذور می باشیم. این وظیفه ما نیست که با چارچوبی از پیش تعیین شده, اطلاعاتی را که می اندیشیم برای دیگران مفید است تهیه, و آن ها را از اطلاعات نخبه و مورد نیازشان محروم کنیم. ترکیب بندی پرونده پژوهشی در سیستم های اشاعه اطلاعات به ما کمک می کند که به یاری یک فرایند تعاملی, به گزینی مناسبی از انبوهه اطلاعات, انجام دهیم و به صورت واسطی تعاملی, رابطه بین پرسش گر و اطلاعات را کامل کنیم. در این میان, رایانه ها از اجزای اصلی کمک رسانی به کتابدار در اجرای بهینه روند فوق هستند. گام اساسی در نظام های اشاعه گزینشی اطلاعات (SDI) ترکیب بندی پرونده پژوهشی است. در این سیستم های رایانه مبنا, فرمول بندی عناصر بنیانی و موضوعات کلیدی طرح های پژوهشی به صورت ماشین خوان از مهم ترین مراحل در فرایند اشاعه گزینشی اطلاعات است. این چرخه از اعلام نیاز پژوهشگر تا مطالعه بازخوردها و بازبینی و اصلاح مجدد را دربرمی گیرد.

هدف این پژوهش بررسی نقش متغیرهایی مانند رشته و مقطع تحصیلی و تجربه در نتایج کاوش استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین است. روش پژوهش نیمه تجربی است و جامعه پژوهش، دانشجویان رشته های علوم پزشکی هستند که به عنوان استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی ایران کاوش می کنند. نتایج پژوهش نشان می دهد که میانگین ضریب دقت و بازیافت استفاده کنندگان نهایی برحسب رشته تحصیلی تفاوت معنی داری ندارد؛ در حالی که از نظر مقطع تحصیلی، دانشجویان کارشناسی ارشد ضریب دقت پایین تری نسبت به دانشجویان دکترای حرفه ای و phD دارند. مقایسه میانگین ضریب دقت و بازیافت برحسب تجربه کاوش نیز نشاندهنده تفاوت معنی داری نیست.

اصطلاح شناسی حوزة علمی نوینی است که به مطالعة علمی اصطلاحات و مفاهیم می پردازد. عده ای معتقدند که اصطلاح شناسی شاخة فرعی زبان شناسی است و عده ای دیگر برآنند که اصطلاح شناسی یک علم چند رشته ای است و علوم سازنده آن عبارتند از: کامپیوتر، اطلاع رسانی، فلسفة علم، زبان شناسی و... بودین در این مقاله بر ماهیت میان رشته ای اصطلاح شناسی تاکید می کند و در عین حال، از برنامه ریزی زبان به عنوان حوزه ای که می تواند در خدمت اصطلاح شناسی قرار گیرد، سخن می گوید. توجه خوانندگان گرامی را به این نکته جلب می کنم که برنامه ریزی زبان اگر چه از مباحث جامعه شناسی زبان است، اما به نظر می رسد شماری از فعالیتهای کتابداری و اطلاع رسانی، همچون تهیة سرعنوان های موضوعی، تدوین اصطلاحنامه، و نمایه سازی – که به نحوی با زبان سر و کار دارد و برحسب نیاز، سازماندهی جدیدی به واحدهای زبانی می دهد – می تواند نوعی برنامه ریزی زبان تلقی شود. (مترجم)

امروزه هیچکس خدماتی که شبکه ها در اشتراک منابع سخت افزاری و نرم افزاری انجام می دهند، نفی نمی کند. برای مراکزی که به نحوی بخواهند در جهت کاهش هزینه، وقت و انرژی گامهای اساسی بردارند، آشنائی با شبکه، کاربرد، ریخت‌شناسی های مختلف آن، مزایا، مشکلات اجرائی و پیاده سازی آنها، لازم است. برای مراکز اطلاع رسانی ای که وظیفه اصلی شان پشتیبانی علمی از محققان و پژوهشگران و استفاده کنندگان از اطلاعات است؛ و ضرورتاً از ابزارهای ذخیره و بازیابی اطلاعات به شیوه‌های نوین (سخت‌افزاری- نرم‌افزاری) بهره می برند، لازم و ضروری است که از ساختارهای شبکه‌ای دیسک‌های فشرده نوری و نحوه اشتراک منابع اطلاعاتی در این محیط، آگاهی داشته باشند. این متن، سعی دارد علاوه بر ارائه آگاهی‌های بسیار کلی و عمومی در خصوص شبکه‌ها و کاربرد آنها ـ که بویژه می تواند مورد استفاده متخصصان حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی قرار گیرد ـ در خصوص شبکه‌های اطلاعاتی دیسکهای فشرده نوری و شیوه‌های مختلف ارائه خدمات اطلاعاتی از این طریق، مطالبی را عنوان نماید. در همین راستا، تجربه مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی (JSIS) در زمینه شبکه اطلاع‌رسانی با عنوان (JSISNET) نیز با تاکید بر شبکه دیسک‌های فشرده نوری مطرح می گردد.

دیسک نوری* به عنوان یکی از کارآمدترین فرآورده‌های تکنولوژی جدید در زمینه ذخیره و بازیابی اطلاعات, در سالهای نخست دهه هشتاد پا به عرصه نهاد. ویژگیهای انحصاری این رسانه, در زمنیه ذخیره اطلاعات، تحولی چشمگیر پدیدآورد و اقبال روزافزون از دیسکهای نوری، حاکی از گشوده شدن دریچه‌ای جدید در دنیای اطلاعات بود. به طوری که هم‌اکنون تکنولوژی دیسکهای نوری مرزهای اولیه را _ که شامل ذخیره متون بود _ در نور دیده و عرصه صدا و تصویر را نیز به تسخیز خویش درآورده‌اند. حجم اطلاعاتی که با پرتو کنترل شده لیزری می‌تواند بر روی یک دیسک فشرده ذخیره گردد، 680 مگابایت (تقریباً 700 میلیون کاراکتر) است. برخی از ویژگیهای کلی و عام دیسکهای نوری بدین شرح است: _ ذخیره اطلاعات انبوه (متن، صدا، تصویر) در حجم بسیار اندک. _ اطلاعات ضبط شده بر روی دیسکهای نوری، توسط کلیه کاربران به سادگی امکان‌پذیر است. _ کاربر می‌تواند شیوه خروجی اطلاعات جستجو شده را به صورت چاپ یا ذخیره بر روی دیسکت انتخاب کند. _ در دیسکهای نوری سرعت بازیابی اطلاعات، بسیار بالا بوده و از نظر سهولت نیز، این سیستم فاقد پیچیدگیهای سیستم دستی است. _ در شبکه‌های کامپیوتر با کاربران متعدد (LAN) امکان بهره‌برداری از دیسک نوری وجود دارد. _ انتقال دیسکهای نوری ازنقطه‌ای به نقطه دیگر جهت بهره‌برداری هیچگونه محدودیتی ندارد. این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که امکانات همه برنامه‌هایی که بر روی دیسک نوری عرضه می‌شوند، یکسان نیست، بلکه در ارزشیابی یک پایگاه اطلاعاتی بر روی دیسک نوری، عواملی نظیر منطق بازیابی، نوع اطلاعات، هویت تهیه کننده اطلاعات و ناشر، می‌تواند ملاکهای مهمی محسوب گردد. با توجه به ضرورت غیر قابل انکار استفاده از دیسکهای نوری، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران از سال 1372 به سفارش، تهیه و بهره‌برداری از پایگاههای اطلاعاتی بر روی CD- ROM اقدام نمود. در این راستا، ملاک اولویت در سفارشات مذکور، اعتبار علمی، اشتهار تهیه کننده و ناشر، جامعیت و همچنین تعهد ناشر برعرضه اطلاعات روزآمد بوده است.

در سال 1974 میلادی زمانی که شبه قاره هند به دو کشور هند و پاکستان تقسیم شد, سهم ناچیزی از مؤسسات تحقیقاتی از جمله دانشگاهها نصیب پاکستان گردید ولی دولت وقت که دریافته بود در هرکشور نوپا ایجاد زیربنایی محکم برای بنای استوار و وسیع تحقیقات, کلیدی است که درهای بسته را به روی صنعتی شدن, تولید وتوسعه اجتماعی – اقتصادی می گشاید, نیاز شدید به تأسیس مؤسسات, سازمانها و شوراهای تحقیقاتی را از همان ابتدا احساس نمود.

نمایه سازان عصر حاضر از جمله استفاده کنندگان دستاوردهای زبانشناسی هستند. (پارامتر هسته) (head parameter)  نخستین بار توسط نوام چامسکی معرفی شد و هم اکنون مورد قبول اکثر زبانشناسان است. پارامتر هسته یا به عبارت دیگر, تفاوت زبانها از نظر ترتیب قرار گرفتن عناصر, مدعی است که با کمی استثناء, زبانهای دنیا, هسته آغاز و هسته پایان هستند. اگر هسته گروه قبل از وابسته های آن قرار گیرد, زبان هسته آغاز است و اگر هسته بعد از وابسته های آن واقع شود, زبان هسته پایان است. از آنجا که کلیدواژه های انتخابی نمایه ساز, گروه اسمی هستند, در این مقاله تنها مفهوم هسته گروه اسمی مورد بحث قرار میگیرد و مقایسه ای بین زبان فارسی و انگلیسی, که در مواردی با یکدیگر تفاوت دارند, انجام میشود.