نقد و بررسى گرایش ایلخانان به اسلام و تشیّع(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
محمدرضا بارانی
| مدرک تحصیلی: استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(س) |
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۱ مورد.
تفسیر علمی قرآن از دیدگاه مفسران شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تفسیر علمی قرآن، به معنای استفاده از یافته های اطمینان آور علوم تجربی در فهم قرآن است که به عنوان قرائنی برای تفسیر قرآن به کار می رود؛ البته تفسیر علمی در طول تاریخ، فراز و نشیب هایی داشته است و گاهی به صورت افراطی مطرح شده؛ یعنی تلاش شده است همه جزئیات علوم بشری، از قرآن استخراج شود، یا نظریه های علمی اثبات نشده و غیر اطمینان آور بر قرآن تحمیل گردد، که منتهی به تفسیر به رای شده است. گاهی نیز راه اعتدال پیموده، به صورت استخدام علوم در فهم و تفسیر قرآن مطرح شده است.
مفسران شیعه از هزار سال قبل، به این شیوه تفسیری توجه کرده اند، ولی راه اعتدال را پیموده اند. سرنخ های تفسیر علمی را در مجمع البیان می یابیم؛ سپس مفسران دیگر شیعه به ویژه در قرن اخیر، به این مباحث توجه کرده اند و حتی دیدگاه های خاصی ارائه کرده اند؛ از جمله: آیت الله مکارم شیرازی که بین تفسیر علمی به وسیله علوم تجربی قطعی و غیر قطعی تفاوت می گذارد و قسم اول را می پذیرد و علامه معرفت که بین نسبت دادن قطعی علوم به قرآن و نسبت دادن احتمالی آنها تفاوت می گذارد و قسم دوم را می پذیرد و در موارد متعددی، ادعای اعجاز علمی قرآن را نیز مطرح کرده، پذیرفته اند
بررسی تطبیقی رواداری مذهبی حاکمان آل بویه و سلجوقیان در امور سیاسی و حکومتی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
رواداری و شکیبایی برای آزادی رفتار و اندیشه و حقوق دیگری به ویژه در امور مذهبی و سیاسی در پناه قانون و قدرت دولت، از گذشته تا کنون از برجسته ترین موضوع های دینی سیاسی بوده است. بیشتر دولت مردان، پیرو دین و مذهب و یا اندیشه خاص سیاسی و فکری اند و بسیاری از آنان پس از رسیدن به قدرت و حاکمیت، همه امکانات و امتیازها را برای توان مندسازی اندیشه و فکر خود به خدمت می گیرند و برای دیگران حقوقی در نظر نمی آورند. قرن چهارم و پنجم هجری، قرن تمدن سازی و شکوفایی مسلمانان به شمار رفته است و دولت های آل بویه و سلجوقیان در آن روزگار حاکم شده اند. بنابراین، بررسی این موضوع معطوف به این دولت ها برای مشکلات امروز بسیار راه گشا است؛ به ویژه با توجه به اینکه یکی از آن دو، پیرو تشیع و دیگری پیرو تسنن بوده است. این نوشتار با روی کرد تطبیقی و مقایسه ای، به واکاوی و توصیف و تحلیل ویژگی های برجسته و تأثیرگذار رواداری مذهبی در دو عصر آل بویه و سلجوقیان و مقایسه آن دو از این منظر با یک دیگر می پردازد. حاکمان آل بویه و سلجوقی در امور سیاسی و حکومتی، در حوزه رواداری مذهبی، رفتارهای گوناگونی داشته اند و رواداری مذهبی در این دو دوره، فراز و فرودهای فراوانی داشته است. رواداری مذهبی در توسعه علم و فرهنگ و مراکز علمی و فرهنگی و در پی آن، وضع عالمان در این دو دوره بسی تأثیر گذارد و از دید سیاسی و حکومتی، زمینه نیکویی برای استفاده از اندیشه ها و اندیشه ورزان گروه های مختلف فراهم آورد و حاکمان در استفاده از نخبگان جامعه، از فرصت مغتنمی برخوردار شدند.
مدارای دینی و مذهبی در عصر آل بویه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مدارای دینی و مذهبی به معنای آسان گیری و تحمل افکار و عقاید مخالف، یکی از اصول پذیرفته شده در اسلام است. دولت های اسلامی در طول تاریخ همواره با ادیان مختلف در قلمرو حکومتی خویش (با انگیزه ها و اهداف مختلف) مدارای دینی داشته اند و این موضوع یکی از خصایص بارز آنان بوده است؛ اما مدارای مذهبی وضعیت متفاوتی داشته و دارای فراز و فرود بسیاری بوده است. در قرن چهارم و پنجم هجری حکومت شیعی مذهب آل بویه، با تمامی ادیان و مذاهب موجود که در چارچوب شریعت اسلامی فعالیت می کردند، مدارا داشته و از توانایی آنان در امور حکومتی استفاده می نمود و با اجازه فعالیت مذهبی و دینی به آنها، زمینه های رشد فرهنگی را برای همه گروه ها به وجود آورد؛ به طوری که عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره آل بویه تحقق یافت.
دیدگاه مادلونگ درباره اختلاف امام حسن(ع) و امام علی(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
ویلفرد مادلونگ (متولد 1930م) از جمله اسلام شناسان غربی است که می توان گفت رویکردی تقریبا منصفانه و انگیزه ای علمی در بررسی تاریخ اسلام دارد. وی در نوشته های خود درباره تاریخ زندگی امام حسن(ع) به موضوعاتی چون ازدواج ها و طلاق های امام، صلح امام، مفاد صلح نامه و زندگی خانوادگی ایشان پرداخته و کوشیده است شبهات مطرح شده از سوی دیگر اسلام شناسان غربی درباره امام حسن(ع) را پاسخ دهد. اما خود وی مطرح کننده مطالبی است که منشأ شبهاتی درباره امام حسن(ع) شده است؛ مانند اختلاف نظر آن حضرت با اهداف و برنامه های امیرالمؤمنین علی(ع)، تمایل نداشتن ایشان به تصدی خلافت و تأیید روش حکومت عثمان از سوی ایشان. این نوشتار به بررسی انتقادی این شبهات و پاسخ به آن ها بر اساس منابع تاریخی و روایی شیعی و سنی پرداخته است.
ریشه ها و علل پیدایش غلو در عصر ائمه(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
واکاوی ریشه ها و علل پیدایش پدیده خطرناک غلو ـ که عمدتاً به صورت زیاده گویی در حق ائمه شیعه(ع) نمود یافته ـ از اهمیت خاصی برخوردار است. بدون شک، آشنایی دقیق با ریشه ها و علل به وجودآورنده غلو، در بسیاری از موارد، می تواند افراد را از گرفتار شدن در این دام خطرناک رهایی بخشد. پژوهش حاضر، که با تکیه بر اسناد متقدم تاریخی، حدیثی، فرقه شناختی و توجه به دیدگاه های صاحب نظران، شکل گرفته، نشان می دهد غلو و گزافه گویی، ریشه در علل و مسائل مختلف روانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اعتقادی دارد. از عوامل روانی می توان به حب افراطی، حس اسطوره سازی، جهالت و نادانی و تعصبات کورکورانه؛ از عوامل اجتماعی، به فشارهای سیاسی و رفع آنها؛ از عوامل سیاسی، به دشمنی با اهل بیت(ع) و اسلام؛ و از عوامل اعتقادی می توان به اباحی گری، اختلافات فرقه ای و تأثیرات خارجی در این زمینه، اشاره کرد.
سبک زندگی زن ایرانی از نگاه سفرنامه نویسان غیر ایرانی عصر صفوی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
سبک زندگی به مجموعه ای از انتخاب ها گفته می شود که فرد آنها را به کار می گیرد تا نیازهای جاری خود را برآورد و روایت خاصی را که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است در برابر دیگران مجسم سازد. این مقاله می کوشد با گزینش برخی از مؤلفه های شکل دهنده سبک زندگی و واکاوی این مؤلفه ها در آثار ایران گردان عصر صفوی، سبک زندگی بانوی ایرانی را از میان نوشته های این سفرنامه نویسان شناسایی نماید. یافته های این تحقیق نشان می دهد که زنان ایرانی در آن دوران، ضمن حفظ حس زنانگی خود به ویژه در نوع پوشش و نیز حضور مؤثر در جامعه، حریم امن خویش را پاس می داشتند و مردان نیز مجبور به رعایت آن بودند.
بررسی تطبیقی رواداری مذهبی آل بویه و سلاجقه در امور علمی و فرهنگی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در سایه رواداری مذهبی و دوری از تعصب است که اندیشه های مختلف و گاه متضاد اجازه ظهور پیدا می کنند و زمینه شکوفایی علمی و فرهنگی فراهم می شود. رواداری عامل پویایی، بالندگی و رشد اندیشه های مختلف است و باعث بالا بردن ظرفیت پذیرش و تحمل عقاید مختلف جامعه در معرض تضارب آرا می شود. نقش رواداری مذهبی در توسعه علم و فرهنگ و مراکز علمی و فرهنگی و در پی آن وضعیت عالمان در دو دوره آل بویه و سلاجقه برجسته می باشد. این نوشتار با رویکرد تطبیقی و مقایسه ای بر آن است ضمن واکاوی، توصیف و تحلیل عناصر برجسته و اثرگذار، رواداری مذهبی در امور علمی و فرهنگی را در دو دوره آل بویه و سلاجقه مورد بررسی، مقایسه و سنجش قرار دهد.
عوامل موثر در ارتقاء جایگاه سیاسی اجتماعی شیعیان امامی در ایران دوره سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
قدرت گیری سلجوقیان سنی مذهب، موقعیت سیاسی اجتماعی شیعیان را دچار گسست کرد؛ اما پایگاه اجتماعی و توان فکری فرهنگی آنان را از بین نبرد. به تدریج که ساختار حکومت سلجوقی به سبب تلفیق با سنن ایرانی اسلامی در مسیر درست قرار گرفت و مهم تر اینکه شیعه امامیه هویت و ماهیت متفاوت خود را نشان داد، زمینه برای نفوذ آنان در جامعه و حکومت هموار شد. سلوک سیاسی و اجتماعی شیعیان امامی و بهره گیری موثر شیعیان از اصول اعتقادی خویش، در این جهت سهم موثر داشت. شیعیان امامی با بهره گیری از جایگاه نقیبان، منقبت خوانان، وزیران دارای نفوذ و با استفاده از اصل راهبردی تقیه در جهت حفظ و تداوم هویت گروهی خود کوشیدند و در این بستر ناسازگار با رویکرد مذهبی خود، برای پیشرفت پایگاه سیاسی و اجتماعی شیعه تلاش کردند. نتیجه این رویکرد و بهره گیری از این راهکارها، تقویت نفوذ شیعیان در دوره های پایانی فرمانروایی سلجوقیان بود که زمینه را برای اثربخشی شیعیان در دوره خوارزمشاهیان و مغولان و ایلخانان در ایران فراهم کرد. در همین راستا، مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی جایگاه سیاسی اجتماعی شیعیان امامی را در عهد فرمانروایی سلجوقیان واکاوی و عوامل موثر در این مهم را به عنوان دوره ای تاثیرگذار در سیر تحول جایگاه امامیه در تاریخ ایران بررسی می کند.
شرح حال پنج تن از فرزندان امام کاظم
حوزه های تخصصی:
پراکندگی جغرافیایی امامیه در ایران دوره سلجوقی(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
آگاهی از جغرافیای انسانی گروه های مذهبی، می تواند به شناخت ترکیب جمعیت، ظرفیت های اندیشه ای و توان مدیریتی بزرگان آن مذهب برای گسترش باورهای خود کمک کند. مذهب شیعه که از آغاز اسلام به تدریج در ایران هوادارانی یافته بود، در دوره سلجوقیان در مناطق قابل توجهی از ایران گسترش یافت. این نکته با توجه به تعصب مذهبی سلجوقیان، بسیار قابل توجه است. محور اصلی این مقاله، شناسایی مراکز جمعیتی با اکثریت و یا اقلیت شیعی در حوزه کویر مرکزی، شمال و شمال شرقی و جنوب ایران طی قلمرو حکومت سلجوقیان، با اشاره به زمینه های شناخت بهتر افراد و خاندان های شیعه در این مناطق است.
تحلیل جامعه شناختی نهادی شدن جنبش زیدبن علی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
جنبش های شیعی در دوره ی امویان و عباسیان در تحول فضای سیاسی، مذهبی و فکری جهان اسلام نقش بارزی داشتند. این جنبش ها با نقش محوری گروه های اجتماعی پدید آمده بودند و ثبات و بی ثباتی مردم نیز در پیروزی و شکست آن ها تأثیر زیادی داشته است؛ بنابراین بررسی این جنبش ها و قیام ها از دیدگاه جامعه شناختی به تحلیل چرایی و چیستی همراهی و عدم همراهی مردم با آن ها کمک شایانی می کند.
جنبش زید (79-122ق/ 698-740م) ضد امویان را می توانیم جنبشی اجتماعی- انقلابی به شمار آوریم که خواستار سرنگونی هرچه سریع تر نظام حاکم اموی بود. اگرچه این قیام براساس ایدئولوژی و اهداف ویژه طراحی شد، پس از چندی به طور ناگهانی شکست خورد. جامعه شناسان برای تحلیل جنبش های اجتماعی و انقلابی، الگوها و مراحلی را درنظر گرفته اند. ئی.گتیز، جامعه شناس مشهور، بر این باور است که بیشتر جنبش های اجتماعی چهار مرحله داشته اند؛ ازاین رو در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از دیدگاه جامعه شناسی او درمورد جنبش های اجتماعی و نیز با استناد به منابع شیعی و سنی، درپی پاسخ گویی به این پرسش هستیم که علت شکست جنبش زید و نهادی نشدن آن چه بوده است.
دستاورد پژوهش حاضر این است که جنبش انقلابی زیدبن علی به دلیل اقدامات سریع حاکمیت برای ازبین بردن بحران های سیاسی حکومت در «مرحله ی برانگیختگی» و به دنبال آن، طرح دیدگاه های شتاب زده درمورد مسئله ی امامت ازسوی زید بدون درنظر گرفتن فضای عمومی جامعه، در جذب حامیان (مرحله ی قالب ریزی) پیروز نبود و به همین دلیل با شکست روبه رو شد و به مرحله ی نهادی شدن نرسید.
رویکرد امامیه و حنابله در بغداد دوره آل بویه در زمینه توحید، کتاب و سنت(مقاله ترویجی حوزه)
حوزه های تخصصی:
بغداد دوره آل بویه شاهد هم گرایی و واگرایی میان گروه ها و فرقه های متعددی بود. در این بین امامیه نیز به بهره گیری از اقتدار آل بویه و همراهی با آنان از یک سو و حنابله به دلیل بهره مندی از جایگاه خلافت عباسی در دو قطب مخالف قرار گرفته بودند. اختلاف اساسی حنابله و امامیه در باورهای کلامی بوده است و تفاوت و اختلاف اندیشه ای آنان در مسائل سیاسی نیز از برون دادهای آن است. از مهم ترین موضوعات فکری کلامی بین آنان؛ توحید، کتاب، سنت، جایگاه نبی و پیامبر ، جایگاه امام و امامت، امر به معروف و نهی از منکر و بحث بسیار مهم جایگاه صحابه است.
تحلیل مطالعات شیعی لویی ماسینیون، بررسی دیدگاه ها و روش ها(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ اسلام سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۸
45-68
حوزه های تخصصی:
لویی ماسینیون خاورشناس فرانسوی یکی از پژوهشگران برجسته و موج ساز در مطالعات شیعی بوده که با بهره گیری از روش های علمی T آثار و دیدگاه های ارزشمند و سودمندی از خود برجای گذاشته است. پرسش مهم این است که دیدگاه ها و روش های علمی لویی ماسینیون در مطالعات شیعی او چه بوده است؟ گرچه برخی دیدگاه های ماسینیون دارای اشکال های علمی است اما مطالعات شیعی او بر پایه روش های علمی انجام شده است . این نوشتار در پی آن است که با بررسی دیدگاه ها، روش ها و همچنین رفتارهای همدلانه او با مسلمانان و با رویکرد توصیفی-تحلیلی به تحلیل موضع گیری ها و دیدگاه های ایشان و ارتباط آن با روش های علمی آثار او بپردازد. لویی ماسینیون در اوایل زندگی علمی خود به صهیونیسم گرایش داشته، اما در دوره های بعد با آشکار شدن جنایات صهیونیستها به مخالفت شدید با اسرائیل پرداخته و برای دفاع از مسلمانان ستمدیده الجزایر با دولت خود یعنی فرانسه مخالفت کرده است . او درباره برخی مسائل مانند جانشینی رسول خدا (ص)، حدیث غدیر و معنی کلمه مولی، برادری علی(ع) با پیامبر(ص) و باور به امامت در زیدیه و اسماعیلیه، همچنین در گزینشی عمل کردن بر اثر رویکرد شدید عرفانی- صوفی و یاد نکردن از مآخذ در برخی پژوهش ها دچار اشتباه و یا نقص علمی شده است. به نظر می رسد این دیدگاه ها با روش پدیدارشناسی او همراه و هماهنگ بوده و در حقیقت روش او به گونه ای همدلانه بوده است نه اینکه به پشتیبانی از دین اسلام و مذهب تشیع باور داشته باشد.