مطالعات تاریخ اسلام

مطالعات تاریخ اسلام

مطالعات تاریخ اسلام سال دهم پاییز 1397 شماره 38 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

عوامل جغرافیایی و سیاسی مؤثر بر مکان گزینی پایتخت ادریسیان در فاس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ادریسیان پایتخت عوامل مؤثر بر مکان گزینی فاس مغرب الاقصی ولیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 682 تعداد دانلود : 957
فاس یکی از مهمترین، متمایزترین و تأثیرگذارترین پایتخت ها در گستره ی تمدن اسلامی در مغرب الاقصی است که توسط ادریس بن ادریس بن عبدالله (213-187ق./ 828-803م) در میانه سال های 193-192 ق . تأسیس گردید. میزان تأثیرگذاری فرهنگی و تمدنی فاس در مغرب الاقصی معلول عواملی چند از جمله مکان گزینی ژرفنگرانه و دقیق آن می باشد. بر این اساس پژوهش پیش رو به بررسی علل و عوامل جغرافیایی و سیاسی مؤثر بر این مکان گزینی می پردازد. پژوهش به این نتیجه دست یافت که عوامل بازدارنده و تهدیدآفرین سیاسی و جغرافیایی در درون و بیرون قلمرو حاکمیتی ادریس دوم او را برآن داشت که پایتخت خود را از شهر تا اندازه ای دور و غیرراهبردی ولیلی به عنوان مرکز سیاسی بربرهای اوربه در نزدیکی قلمرو امویان اندلس به نقطه ای مرکزی در قلب مغرب الاقصی انتقال دهد. وی در این مکان گزینی موفق شد علاوه بر فاصله گرفتن از مرکز رؤسای جاه طلب قبیله اوربه و استقرار در پایتختی مستقل با ساختارو ماهیتی جدید و نیز مصونیت نسبی در مقابل حملات احتمالی امویان اندلس (422 -138 ق. / 756 1031 م) ، با استقرار در میانی ترین نقطه مغرب الاقصی ضمن رصد مناطق مهم و استراتژیکی مغرب الاقصی و مغرب الاوسط و حرکات حکومت های رقیب بنورستم ( 161- 296ق./ 778- 909م) و بنو مدرار(155-366ق./ 823 977 م) ، بر بخش هایی از اقیانوس اطلس نیز نظارت داشته باشد. در این مکان گزینی برخورداری از موقعیت ممتاز تجاری و سوق الجیشی، موقعیت ممتاز زیست محیطی و نیز مسائل دفاعی برای دستیابی به پایتختی ماندگار و تأثیرگذار در نظر گرفته شده بود.
۲.

تحلیل مطالعات شیعی لویی ماسینیون، بررسی دیدگاه ها و روش ها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ماسینیون خاورشناسی مطالعات شیعی دیدگاه روش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 619 تعداد دانلود : 258
لویی ماسینیون خاورشناس فرانسوی یکی از پژوهشگران برجسته و موج ساز در مطالعات شیعی بوده که با بهره گیری از روش های علمی T آثار و دیدگاه های ارزشمند و سودمندی از خود برجای گذاشته است. پرسش مهم این است که دیدگاه ها و روش های علمی لویی ماسینیون در مطالعات شیعی او چه بوده است؟ گرچه برخی دیدگاه های ماسینیون دارای اشکال های علمی است اما مطالعات شیعی او بر پایه روش های علمی انجام شده است . این نوشتار در پی آن است که با بررسی دیدگاه ها، روش ها و همچنین رفتارهای همدلانه او با مسلمانان و با رویکرد توصیفی-تحلیلی به تحلیل موضع گیری ها و دیدگاه های ایشان و ارتباط آن با روش های علمی آثار او بپردازد. لویی ماسینیون در اوایل زندگی علمی خود به صهیونیسم گرایش داشته، اما در دوره های بعد با آشکار شدن جنایات صهیونیستها به مخالفت شدید با اسرائیل پرداخته و برای دفاع از مسلمانان ستمدیده الجزایر با دولت خود یعنی فرانسه مخالفت کرده است . او درباره برخی مسائل مانند جانشینی رسول خدا (ص)، حدیث غدیر و معنی کلمه مولی، برادری علی(ع) با پیامبر(ص) و باور به امامت در زیدیه و اسماعیلیه، همچنین در گزینشی عمل کردن بر اثر رویکرد شدید عرفانی- صوفی و یاد نکردن از مآخذ در برخی پژوهش ها دچار اشتباه و یا نقص علمی شده است. به نظر می رسد این دیدگاه ها با روش پدیدارشناسی او همراه و هماهنگ بوده و در حقیقت روش او به گونه ای همدلانه بوده است نه اینکه به پشتیبانی از دین اسلام و مذهب تشیع باور داشته باشد.
۳.

مناسبات حکومت شوروی با مسلمانان ساکن روسیه در دهه اول انقلاب بلشویکی (از 1917 تا 1927)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دولت شوروی مسلمانان روسیه کمونیسم جدیدیسم بلشویکها آسیای میانه قفقاز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 870 تعداد دانلود : 49
رهبران انقلاب بلشویکی در روسیه با محوریت لنین اندیشه های سوسیالیستی را مطرح می کردند و در اندیشه آنان دین مانع رشد جامعه بود. این در حالی است که تقریبا یک ششم جامعه روسیه در اوایل انقلاب را مسلمانان تشکیل می دادند که مظاهر فرهنگ اسلامی در تمام ابعاد زندگی آنها آشکار بود، پرسش اساسی در این زمینه این است که بلشویکها در سالهای نخست انقلاب چطور توانستند مسلمانان را تحت تاثیر خود قرار داده و اندیشه های کمونیستی را در میان آنان رواج دهند؟ بررسی سیاست حکومت شوروی نسبت به مسلمانان در اوایل انقلاب بلشویکی با تکیه بر اسناد و آثار محققان روسی نشان می دهد که بلشویکها موفق شدند با اتخاذ سیاست های رواداری در اوایل انقلاب در حوزه فرهنگ، آموزش و... جامعه مسلمانان را به سوی خود متمایل نموده و ایدئولوژی کمونیستی را در میان آنها رواج دهند و البته پس از تثبیت حکومت خود روش متفاوتی را در پیش گرفتند.
۴.

چپاول و غارت تبریز در دوران استبداد صغیر مطالعه موردی: اموال کمپانی زیگلر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تبریز انقلاب مشروطه جنگ های داخلی کمپانی زیگلر چپاول و غارت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 556 تعداد دانلود : 580
جنگ های داخلی و محاصره تبریز در ایام استبداد صغیر موجب رواج ناامنی و گسترش هرج و مرج در آن شد. فقدان امنیت ضربه سهمگینی بر پیکره اقتصاد شهر وارد ساخت. در فضای آشوب زده تبریز بسیاری از شرکت های بزرگ داخلی و خارجی دچار خسارات فراوانی شدند. نمایندگی کمپانی انگلیسی-سوئیسی زیگلر در تبریز که در این ایام پررونق ترین فعالیت های اقتصادی خود در ایران را تجربه می نمود، یکی از این آسیب دیدگان بود. بخش قابل توجهی از خسارات وارده بر کمپانی زیگلر در جریان چپاولگری های نیروهای حکومتی به سرکردگی رحیم خان چلبیانلو و شکرالله خان شجاع نظام مرندی به بار آمد. اموال موجود در انبارها و نمایندگی های کمپانی های خارجی مستقر در تبریز و از آن جمله کمپانی زیگلر در جریان جنگ های داخلی تبریز توسط قوای دولتی به تاراج رفت. استقرار این انبارها و نمایندگی ها در بازار تبریز (مغازه های مجیدالملک) و قرار گرفتن بازار در سرحد محلات مشروطه خواه و دولتی بر میزان این چپاولگری افزود. بخش دیگری از این خسارات در راه های منتهی به تبریز، خصوصاً مسیر ارتباطی تبریز با عثمانی (تبریز- طرابوزان) و تبریز با روسیه (تبریز- جلفا) وارد شد. تحت تأثیر هرج و مرج و ناامنی حاکم بر ایالت آذربایجان دوران استبداد صغیر، بخش اعظمی از مرسولات پستی و اموال کاروان های تجاری در مسیرهای مذکور به یغما رفت. قسمت قابل توجهی از این مرسولات و اموال متعلق به کمپانی های خارجی و از آن جمله کمپانی زیگلر بود. این یغماگری ها اعتراضات سفارت ها و کنسولگری های دولت های اروپایی همچون بریتانیا، آلمان و فرانسه را موجب شد. این دولت ها و در رأس آن بریتانیا در راستای استیفای حقوق از دست رفته کمپانی های متضرر خصوصاً کمپانی زیگلر نهایت تلاش و پیگیری خود را به کار بستند. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از منابع کتابخانه ای و آرشیوی و به شیوه توصیفی-تحلیلی ضمن مطالعه پیشینه فعالیت های اقتصادی کمپانی زیگلر در تبریز، به بررسی زیان های مادی وارده بر این شرکت در جریان جنگ های داخلی تبریز در ایام استبداد صغیر بپردازد.
۵.

نقش تعلیم و تربیت در ترقی و پیشرفت ایران دوره قاجار از منظر روزنامه های فارسی زبان مصر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایران قاجار ترقی توسعه مدارس روزنامه های فارسی زبان مصر قرن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 675 تعداد دانلود : 180
مطبوعات به عنوان یکی از ارکان اطلاع رسانی و یکی از مؤثرترین رسانه های گروهی نقش تعیین کننده ای در تحولات سیاسی، اجتماعی کشورها دارا هستند. در تاریخ معاصر کشور ما نیز مطبوعات از جایگاه برجسته ای برخوردارند و مطالعه تحولات مربوط به تاریخ معاصر کشور بدون در نظر گرفتن نقش مطبوعات ناقص خواهد بود. از جمله وقایعی که مطبوعات در ترویج مبانی و ویژگی های آن نقش فعالی داشتند وضعیت مدارس و تعلیم و تربیت دوره ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و تأثیر آن در ترقی و پیشرفت کشور و جلوگیری از عقب ماندگی کشور است. عقب ماندگی ایران دوره قاجار و ترقی و پیشرفت شتابان غرب بسیاری از روزنامه نگاران روشنفکر آن دوره را به دنبال پاسخ این سؤال کشاند که چه عواملی موجب عقب ماندگی ایران و توسعه غرب شده است. این نشریات همانند روزنامه های فارسی زبان، «حکمت» «ثریا» پرورش، چهره نما و کمال که به دلیل اختناق کشور ایران در مصر منتشر و به صورت مخفی وارد ایران می شدند توجه خود را به مؤلفه های فرهنگی توسعه معطوف و ایرانیان را به تأسیس و گسترش مدارس دعوت می کردند و نقش مهمی در بیداری ایرانیان داخل و خارج کشور داشتند. در این نوشتار نویسندگان برای نیل به مقصود و پاسخ به این سؤال مطالب روزنامه ها را مورد بررسی و تحلیل قرار داده اند.
۶.

محاسن و معایب نظام آموزشی امامیه در عصر صفوی با تأکید بر ریاض العلماء(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: محاسن نظام آموزشی معایب نظام آموزشی امامیه صفویه ریاض العلماء

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 388 تعداد دانلود : 192
حکومت صفویان، از دوره های شاخص تاریخی ایران بود که علم و دانش رونق بسیار داشت. این عصر، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا با تشکیل این حکومت و رسمیت یافتن مذهب تشیع، نظام آموزشی امامیه شکوفا شد. شاه اسماعیل اول، مؤسس سلسله صفوی، برای مشروعیت بخشی به نظام سیاسی خود، مقدمات تأسیس نهادهای آموزشی را فراهم کرد. اساتید این نظام آموزشی با فعالیت و تلاش خود، پیشرفت هایی در زمینه های مختلف علمی داشته اند. در این دوره، تحت تأثیر رشد همه جانبه فرهنگ و تمدن ایرانی، نظام آموزشی تحولات قابل توجهی را تجربه کرد. نظام آموزش امامیه، علی رغم محاسن زیاد، کاستی ها و معایبی نیز، داشت. بنابراین، ضرورت دارد در این پژوهش، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که نظام آموزش امامیه در عصر صفوی چه محاسن و معایبی داشت؟ روش و تمرکز در این پژوهش، برای رسیدن به نتیجه مطلوب، توصیفی
۷.

شاخص های جنگ عادلانه در سیره نظامی امیرالمؤمنین(علیه السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امیرالمؤمنین (ع) جنگ عادلانه حق جنگ حقوق مخاصمات عمل جنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 813 تعداد دانلود : 972
جنگ عادلانه ازجمله مسائلی است که در اخلاق جنگ مطرح می شود امّا این مسئله در حوزه اسلامی چندان مطرح نشده است. پژوهشگر با انتخاب سیره علوی درجنگ ها، لازم می بیند شاخص های جنگ عادلانه را استخراج کند. این پژوهش بامطالعه سیره نظامی حضرت در دو ساحت حق و عمل جنگ صورت پذیرفته است. دستاورد این تحقیق را می توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد. بخش اوّل، استخراج سؤالات کلیدی جنگ عادلانه در نظریات متعارف و بخش دوم پاسخگویی آن از منظر سیره نظامی امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. در بخش اول، سؤالاتی مانند از سوی چه کسی؟(رسمیت)، چرایی؟(علّت عادلانه)، چه زمانی؟(ضرورت)، با چه هدفی؟(آرمان حق طلبانه) و چگونه؟(رفتار عادلانه) مطرح می شود. در بخش دوّم باعرضه آن سؤالات به سیره نظامی حضرت، شاخص های جنگ عادلانه نمود پیدا می کند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۸