۱.
کلید واژه ها:
امام خمینی تاریخ نگاری علم تاریخ منابع تاریخی تاریخ ن‍گ‍اران آسیب شناسی تاریخ
مقاله حاضر پس از اشاره اجمالی به اهمیت و فواید تاریخ، به بررسی تفصیلی آسیب شناسی تاریخ و تاریخ نگاری از دیدگاه امام خمینی می پردازد. این مقاله آسیب شناسی تاریخ نگاری در محورهایی چون عدم بی طرفی مورخ، تحریف تاریخ، بی دقتی در ثبت وقایع، تاریخ نگاری بدون نقد و تحلیل، عدم توجه به توده مردم در تدوین تاریخ و نبود نگاه قرآنی در تحلیل های تاریخی را از منظر و بیان امام خمینی به بحث می گذارد.
۲.
کلید واژه ها:
ساختار قدرت تمدن اسلامی عباسیان خلافت اسلامی انسجام درونی قدرت فراز تمدن
تاکنون پژوهش های دامنه داری در زمینه پیدایش، خیزش و یا افول خلافت عباسیان صورت گرفته است؛ اما هنوز زوایای ناگفته بسیاری نزد مورخان و محققان تاریخ اسلام وجود دارد. آنچه مقرر است در این وجیزه بررسی شود، زاویه ای متفاوت و دغدغه ای پنهان برگرفته از این پرسش است که ساختار قدرت سیاسی عباسیان چه تأثیری بر فراز تمدن اسلامی نهاده است؟ نخستین فرضیه ای که به ذهن متبادر می شود آن است که انسجام درونی ساختار قدرت سیاسی عباسیان، متمرکز در نهاد خلافت، عامل رشد سازه های تمدنی، زمینه ساز بروز عصر طلایی و پدید آمدن الگو و مفهوم تمدن اسلامی متکی بر خلافت شرقی شده است. جهت آزمون این فرضیه از الگوی نظری دیدگاه سیستمی و لوزی انسجام درونی بهره گرفته شده است. روش بررسی در این پژوهش متناسب با روش های معمول تاریخی، توصیفی ـ تحلیلی می باشد.
۳.
کلید واژه ها:
فلسفه تاریخ فلسفه علم تاریخ فلسفه نظری تاریخ تاریخ نگری دین محور فلسفه فراتاریخ
فلسفه تاریخ گرچه همانند بیشینه دانش های بشری شواهد و حتی ریشه هایی در دانش های سنتی شرق مسلمان دارد، ولی به عنوان یک شاخه معرفتی مستقل در غرب سامان یافته و سپس وارد سرزمین های شرقی شده است. وضعیت کنونی دانش در ایران، اسلامی به ویژه با توجه به ضرورت ها و زمینه های تحول در علوم انسانی، مجالی برای درانداختن طرحی نو در زمینه فلسفه تاریخ را فراهم آورده است. مقاله حاضر پس از مروری بر اهم مباحث دو شاخه اصلی فلسفه تاریخ، یعنی فلسفه نظری تاریخ و فلسفه انتقادی تاریخ، کاستی های تقسیم بندی موجود را مورد توجه قرار داده و سپس پیشنهاد مستدل خود را برای بومی سازی مباحث فلسفه تاریخ متأثر از آموزه های دینی در پنج محور اصلی بدین شرح مطرح ساخته است: فلسفه فراتاریخ، فلسفه مجموعه رویدادهای تاریخی، فلسفه رویداد تاریخی، فلسفه علم تاریخ و فلسفه گزارش های تاریخی.
۴.
کلید واژه ها:
آل بویه تساهل و تسامح قرن چهارم هجری مدارای دینی و مذهبی
مدارای دینی و مذهبی به معنای آسان گیری و تحمل افکار و عقاید مخالف، یکی از اصول پذیرفته شده در اسلام است. دولت های اسلامی در طول تاریخ همواره با ادیان مختلف در قلمرو حکومتی خویش (با انگیزه ها و اهداف مختلف) مدارای دینی داشته اند و این موضوع یکی از خصایص بارز آنان بوده است؛ اما مدارای مذهبی وضعیت متفاوتی داشته و دارای فراز و فرود بسیاری بوده است. در قرن چهارم و پنجم هجری حکومت شیعی مذهب آل بویه، با تمامی ادیان و مذاهب موجود که در چارچوب شریعت اسلامی فعالیت می کردند، مدارا داشته و از توانایی آنان در امور حکومتی استفاده می نمود و با اجازه فعالیت مذهبی و دینی به آنها، زمینه های رشد فرهنگی را برای همه گروه ها به وجود آورد؛ به طوری که عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره آل بویه تحقق یافت.
۵.
کلید واژه ها:
خلیفه بغداد مستعصم ابن علقمی دواتدار
ابن علقمی واپسین، قدرتمندترین و باکفایت ترین وزیر شیعی آل عباس بود که طی چهارده سال وزارتش، با دوراندیشی سعی کرد با سازش و ایجاد روابط دوستانه با مغولان، مانع از یورش آنان شود؛ ولی این تلاش ها به دلیل نادانی خلیفه و کینه ورزی برخی درباریان و دشمنان ابن علقمی ناکام ماند. در نتیجه سیل عظیم سپاه مغولان به راه افتاد و دولت خلافت را ساقط کرد. این در حالی است که تعدادی از مورخان سعی کردند حقایق را وارونه جلوه دهند و ابن علقمی را خائن و همدست مغولان و مسبب سقوط خلافت عباسی قلمداد کنند. ابن علقمی علاوه بر شایستگی سیاسی، دانشمند و ادیبی توانا و پشتیبان علما و اندیشمندان بود. وی چند ماه پس از سقوط بغداد در همان سال 656ق از دنیا رفت؛ ولی همچنان تا به امروز در مظان اتهام قرار دارد.
۶.
کلید واژه ها:
قضا و قدر جبر و اختیار جامعه اسلامی بنی امیه امرای بنی امیه حکومت بنی امیه نظریه جبر
قضا و قدر و به تبع آن جبر و اختیار، به دلیل پیچیدگی هایی که دارد، همواره و به دلایل گوناگون مورد سوء استفاده قرار گرفته است. از تفکرات رایج در دوره بنی امیه، جبرگرایی می باشد که در سخنان و نامه های حکومتی آن دوران نمود روشنی دارد. نوشتار حاضر نقش آفرینی بنی امیه یا عدم آن را در توسعه نظریه جبر، با رویکرد تأثیر امرای بنی امیه بررسی می کند و اقوال بعضی خلفای بنی امیه به صورت مجزا بررسی می شود. شیوه کار براساس جمع آوری شواهد متعدد تاریخی از کتاب های معتبر و تحلیل مختصر هریک و نتیجه گیری از آنها استوار می باشد. این پژوهش در نهایت به این نتیجه می رسد که امرای بنی امیه به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم در ترویج این نظریه نقش داشته اند.
