ویلفرد مادلونگ

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته ترین و تأثیرگذارترین شیعه شناسان دوره معاصر است. آثار وی، برخلاف بسیاری از آثار اسلام شناسان و شیعه شناسان مغرب زمین، در شناخت و توصیف ابعاد گوناگون اسلام بسیار موفق بوده، به طوری که حتی جوامع اسلامی و شیعی نیز آثار وی را می پسندند و می پذیرند. به نظر می رسد سهم بالایی از این موفقیت به دلیل توجهی است که او به نکات روش شناسانه دارد. آثار وی در مطالعات شیعی، در مقایسه با آثار دیگر شیعه شناسان غربی، نقاط قوت یا ویژگی های پژوهشی خاصی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: توجه به منابع اصیل و معتبر اسلامی و شیعی، تفکیک موضوعی و روشی منابع، توجه به فضا و تاریخ حوادث و آموزه ها، فهم آموزه ها در راستای یک نظام فکری، اشراف نسبتاً کامل به ابعاد گوناگون اسلام، شناخت دقیق دانشمندان و آثار معتبر ایشان، و نیز تسلط به زبان عربی، که مادلونگ با بهره گیری از آنها توانسته است توجه مسلمانان و شیعیان را به آثار خود جلب کند و حتی تحسین ایشان را برانگیزد. رعایت کردن نکات فوق باعث شده است او را از جرگه مستشرقان مغرض و جاهل جدا کنند و در میان پژوهش گران منصف جای دهند. این مقاله روش ها و منابع مورد استفاده و نیز شیوه های پژوهشی مادلونگ را، در معرفی تشیع به جوامع غربی، می کاود و ضمن مقایسه آن با آثار برخی دیگر از شیعه شناسان می کوشد تمایز و برتری آثار وی را نشان دهد.

ویلفرد مادلونگ (متولد 1930م) از جمله اسلام شناسان غربی است که می توان گفت رویکردی تقریبا منصفانه و انگیزه ای علمی در بررسی تاریخ اسلام دارد. وی در نوشته های خود درباره تاریخ زندگی امام حسن(ع) به موضوعاتی چون ازدواج ها و طلاق های امام، صلح امام، مفاد صلح نامه و زندگی خانوادگی ایشان پرداخته و کوشیده است شبهات مطرح شده از سوی دیگر اسلام شناسان غربی درباره امام حسن(ع) را پاسخ دهد. اما خود وی مطرح کننده مطالبی است که منشأ شبهاتی درباره امام حسن(ع) شده است؛ مانند اختلاف نظر آن حضرت با اهداف و برنامه های امیرالمؤمنین علی(ع)، تمایل نداشتن ایشان به تصدی خلافت و تأیید روش حکومت عثمان از سوی ایشان. این نوشتار به بررسی انتقادی این شبهات و پاسخ به آن ها بر اساس منابع تاریخی و روایی شیعی و سنی پرداخته است.

ویلفرد مادلونگ اسلا مشناس برجسته آلمانی، به مناسبت معرّفی و نقد کتاب ارزشمند «یکی و دیگر ]یعنی: خدا و همه اندیشه های انسان در باب او [: ملاحظاتی در باب کتابهای مِلَل و نِحَ لنگاشتی اسامی » نوشته دیگر اسا مپژوه برجسته آلمانی، پروفسور یوزف فان اس، به اختصار بسیار، دیدگا ههای خویش را در باب مسأله جانشینی پیامبر ا کرم )ص( و موضع شیعیان و اهل سنّت در این باره بازگو کرده است و این بار با صراحتی بیشتر به تبیین و توضیح نظرگاه خویش و آنچه در کتاب جانشینی حضرت محمّد )ص( بیان کرده بود، پرداخته است. به جهت اهمّیّت نگر شها و نظرگاه هایی که وی در مقاله یادشده درباره تاریخ پیدائی تشیّع و موضوع جانشینی پیامبر )ص( و نقد برخی از آراء فان اس در مسائل یادشده، مطرح کرده است، در این نوشتار ب هطور جدا گانه بعضِ آراء شایان توجّه او در این موضوعات مرور می شود.

متنی که در پی م یآید ترجمه فارسی نوشتاری است کتابگزارانه از پروفسور ویلفرد مادلونگ درباره کتابی نوانتشار از پروفسور یوزف فان اس با عنوان «یکی و دیگر ]یعنی: خدا و همه اندیش ههای انسان در باب او [: ملاحَظاتی در باب کتابهای مِلَل و نِحَل نگاشتی اسامی ». مادلونگ در این مقاله کوتاه ضمن ارائه ارزیابی کلّی خود از کتاب فان اس، به مهمترین اختلاف نظرهای خود با او در باب مسائل مهمّ و وقایع سرنوش تساز و جنجا لبرانگیز صدر اسام نظیر مسأله جانشینی پیامبر )ص( و غصب خلافت و کشته شدن عثمان و اختلافات شیعیان و سنّیان در این مسائل اشاره می کند. پاره ای از دیدگا ههای همدلانه او با نظرگاه های شیعه در باب مسائل یادشده، از حیث ابراز آنها از سوی موّرخ و پژوهشگری ب یطرف که نگاهی بیرونی به دو مذهب شیعه و اهل سنّت دارد بسیار حائز اهمّیّت و شایان توجّه است.

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته ترین خاورشناسانِ شیعه پژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعه پژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقاله مدخل «حسین بن علی علیه السلام» در دایره المعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی تحلیلی به بررسی و نقد مقاله مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقدِ گزارشِ وی، خصوصاً در مورد شیوه استفاده از منابع در روایتِ رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقاله خود، صرفاً به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشت ها و تحلیل های شخصی خود را نیز ارائه کرده است.

ویلفرد مادلونگ نویسنده کتاب «جانشینی حضرت محمد(ص)» مستشرقی آلمانی است که مسئله جانشینی پیامبر اکرم(ص)را با رویکرد ویژه ای مورد بررسی قرار داده است. دیدگاه وی نسبت به دیگر مستشرقان، منصفانه تر و عالمانه تر است، اما به خاطر محدودیت های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی که داشته موفق به تبیین درست مسئله نشده است. مادلونگ در مقدمه کتاب، دیدگاه قرآن کریم را درباره جانشینی پیامبر اکرم(ص)تبیین کرده و معتقد است قرآن درباره جانشینی پیامبر هیچ آیه ای ندارد، اما نسبت به رعایت حال خاندان و بستگان ایشان، سفارشات زیادی دارد. وی شیوه پیامبران پیشین را نیز درباره تعیین جانشین بیان کرده که نشان می دهد آنان معمولاً از ذریه خود کسی را برای جانشینی انتخاب کردند و بر این عقیده است که از این آیات می توان استنباط کرد که پیامبراکرم, نیز به این مهم توجه داشته و مایل بوده فردی از خاندان و ذریه خودش را به جانشینی برگزیند، اما قبل از این که بتواند به این امر اقدام کند، مرگش به طور ناگهانی فرا رسیده و موفق به عملی ساختن این قصد نشده است. علاوه بر این، وی آیاتی را که معمولاً درباره فضائل اهل بیت(ع)مطرح می شود، مورد بررسی قرار داده و دلالت همه آنها را رد کرده است. این مقاله درصدد است اولاً دیدگاه وی درباره مسئله جانشینی پیامبر, را تبیین و سپس به طور منصفانه و مستند، نقد نماید.