پژوهشنامه تاریخ اسلام

پژوهشنامه تاریخ اسلام

پژوهشنامه تاریخ اسلام سال چهارم بهار 1393 شماره 13 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی تطبیقی رواداری مذهبی حاکمان آل بویه و سلجوقیان در امور سیاسی و حکومتی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: رواداری مذهبی آل بویه سلجوقیان امور سیاسی امور حکومتی حقوق گروه ها حاکمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 481 تعداد دانلود : 717
رواداری و شکیبایی برای آزادی رفتار و اندیشه و حقوق دیگری به ویژه در امور مذهبی و سیاسی در پناه قانون و قدرت دولت، از گذشته تا کنون از برجسته ترین موضوع های دینی سیاسی بوده است. بیشتر دولت مردان، پیرو دین و مذهب و یا اندیشه خاص سیاسی و فکری اند و بسیاری از آنان پس از رسیدن به قدرت و حاکمیت، همه امکانات و امتیازها را برای توان مندسازی اندیشه و فکر خود به خدمت می گیرند و برای دیگران حقوقی در نظر نمی آورند. قرن چهارم و پنجم هجری، قرن تمدن سازی و شکوفایی مسلمانان به شمار رفته است و دولت های آل بویه و سلجوقیان در آن روزگار حاکم شده اند. بنابراین، بررسی این موضوع معطوف به این دولت ها برای مشکلات امروز بسیار راه گشا است؛ به ویژه با توجه به اینکه یکی از آن دو، پیرو تشیع و دیگری پیرو تسنن بوده است. این نوشتار با روی کرد تطبیقی و مقایسه ای، به واکاوی و توصیف و تحلیل ویژگی های برجسته و تأثیرگذار رواداری مذهبی در دو عصر آل بویه و سلجوقیان و مقایسه آن دو از این منظر با یک دیگر می پردازد. حاکمان آل بویه و سلجوقی در امور سیاسی و حکومتی، در حوزه رواداری مذهبی، رفتارهای گوناگونی داشته اند و رواداری مذهبی در این دو دوره، فراز و فرودهای فراوانی داشته است. رواداری مذهبی در توسعه علم و فرهنگ و مراکز علمی و فرهنگی و در پی آن، وضع عالمان در این دو دوره بسی تأثیر گذارد و از دید سیاسی و حکومتی، زمینه نیکویی برای استفاده از اندیشه ها و اندیشه ورزان گروه های مختلف فراهم آورد و حاکمان در استفاده از نخبگان جامعه، از فرصت مغتنمی برخوردار شدند.
۲.

واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عمومی جامعه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: عباسیان قیام عباسیان دعوت عباسیان آل محمد الرضا من آل محمد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 585 تعداد دانلود : 572
قیام عباسیان بر پایه عدالت خواهی و با شعار «الرضا من آل محمد» پا گرفت و سرانجام با قدرت یافتن سفاح به سرانجام رسید (132 ق). به باور عام مورخان و محققان در این باره، مفهوم رایج شعار «آل محمد» دخترزادگان رسول خدا (ص) یا به تعبیری ائمه اطهار(ع) بوده اند که در روند قیام عباسی از این معنا، تهی و به خاندان عباسی تفسیر شد و بدین سبب حکومت عباسی در آینده به چالش های بسیاری گرفتار آمد. این دیدگاه نقدپذیر است؛ زیرا می توان پرسید: چرا عباسیان شعاری سردادند که نه با وضع خاندانی آنان سازگار بود و نه با فرض پیروزی شان، جز با نیرنگ و فریب کاری، به تأثیرگذاری این شعار در عرصه سیاست و قدرت، امید نمی رفت. این پژوهش با رصد شعار «الرضا من آل محمد» در برخی از قیام ها، از راه بُرد روشن عباسیان و آشنایی مردم با شعار آنان سخن می گوید و کاربرد مفهوم گسترده تری را درباره واژه «آل» نزد مردمان جامعه آن روزگار، اثبات می کند؛ سپس به تبیین هم خوانی آن با گزاره های تاریخی، گفتمان قرآنی و ادبیات شیعی و سنی می پردازد و به خاستگاه این خطای تاریخی اشاره می کند.
۳.

بررسی و نقد مصداق اهل بیت در صحاح ستّه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اهل بیت صحاح سته آیه تطهیر حدیث ثقلین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 209 تعداد دانلود : 794
باتوجه به فضایل بی نظیر اهل بیت در قرآن و روایات و وصیت رسول خدا (ص) به امت درباره اهل بیتش (حدیث ثقلین)، تعیین و شناخت مصداق این اصطلاح، مقدمه نجات امت از گم راهی هاست. تعیین این مصداق در صحاح سته که از وثوق قطعی نزد فرقه های اهل سنت برخوردار است، باتوجه به خود روایات صحاح و بررسی عقلی آنها، برای شناخت حقیقت دور از تعصب سودمند و تأثیرگذار است. این نوشتار به بررسی این اصطلاح در چهار صحیح از صحاح سته می پردازد که در این باره احادیثی نقل کرده اند. دیدگاه صاحبان صحاح سه بخش تقسیم می پذیرد: 1. پنج تن آل عبا مصداق اهل بیتند؛ 2. همسران پیامبر مصداق اهل بیتند؛ 3. منسوبان پیامبر (همسر و خویشاوندانش) اهل بیت ایشانند. پس از بررسی این فرض ها، با کمک المیزان فی تفسیر القرآن ، مشخص شده است که با استناد به متن قرآن و روایات و دلیل عقلی، می توان ثابت کرد که اهل بیت در صحاح پنج تن آل عبایَند.
۴.

گسترش تشیع در دکن سده های دهم و یازدهم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تشیع در دکن قطب شاهیان عادل شاهیان نظام شاهیان هند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 873 تعداد دانلود : 259
تشیع در درازنای تاریخ خود، همواره نقاط اوجی داشته که بر پایه آنها، به شیوه های گوناگون گسترش می یافته و پیروانش در سراسر جهان، فزونی می گرفته اند. سده های دهم و یازدهم هجری نیز نقطه اوجی در تاریخ تشیع به شمار می رود؛ زیرا حکومت صفویه در این قرن در ایران تأسیس شد و با حمایت رسمی اش از تشیع، زمینه را برای گسترش آن در ایران فراهم آورد. هم زمان با حکومت صفویان در ایران، در منطقه دکن (جنوب هند) نیز روی دادهایی پیش آمد که آنها را می توان نقطه اوج تاریخ تشیع در آن جا خواند؛ اوجی که به رغم اهمیت فراوانش، نزد پژوهش گران حوزه تاریخ تشیع، کم تر شناخته شده است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که تأثیر برپایی حکومت های محلی شیعیان در دکن سده های یاد شده، در گسترش تشیع در آن مناطق چه بود؟ این تحقیق بر این فرضیه استوار است که به رغم کوشش های حاکمان این حکومت ها در پشتیبانی از مذهب تشیع، شمار فراوانی از مردم این منطقه، به این مذهب نگرویدند، بلکه این کارها تنها زمینه را برای آشنایی آنان با تشیع و گرایش به آن در دوره های بعدی فراهم کرد. این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و بررسی تطبیقی و تحلیلی منابع، با اشاره ای کوتاه به پیشینه حضور شیعیان در منطقه دکن، کارهای حاکمان محلی آن جا را در زمینه حمایت از تشیع، سیر گسترش تشیع در این منطقه و میزان گرایش مردم به این مذهب در دوره یاد شده برمی رسد و فرضیه اش را تأیید می کند.
۵.

بازشناسی الگوهای جنگ روانی در نبردهای پیامبر اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جنگ روانی تکنیک مسلمانان مشرکان تبلیغات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 234 تعداد دانلود : 397
گزارش ها درباره حرکت های جهادی به انگیزه حفاظت از دعوت و گسترش اسلام، از بخش های برجسته تاریخ اسلام هنگام سکونت پیامبر در مدینه میان گروه های قبیله ای شبه جزیره عربستان بود. جنگ ها و برخوردهای فراوانی میان مسلمانان و گروه های گوناگون مشرکان نزدیک به سیزده سال اقامت پیامبر در مدینه رخ داد؛ هنگامی که او در پی گسترش اسلام بود. نوپا بودن اسلام از سویی، شمار اندک مسلمانان از سوی دیگر و اوضاع دشوار جنگ ها و برخوردها، در این میان مهم می نمود. اینکه پیامبر و مسلمانان برای چیرگی بر این مشکلات و توانایی بر اداره جنگ ها از چه شیوه ها و شگردهای روانی بهره می بردند، محور اصلی این نوشتار است. بنابر چشم انداز کلی این جنگ ها و کام یابی های مسلمانان در بیشتر این درگیری ها، پیامبر اسلام همچون فرمانده ای مجرَب افزون بر بهره گیری از الگوهای جنگی، فنون گوناگون جنگ روانی را به کار می گرفت و با احیای فضای روحی و روانی نیروهای خودی، در ذهن دشمن سخت تأثیر می گذارد و توان مندی و اقتدارش به جبهه دشمن می باوراند تا بتواند ضبط و مهارَش کند.
۶.

گرایش های شیعی کُبرویه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تشیع و تصوف نجم الدین کبری سلسله کبرویه عرفان اسلامی فرق تصوف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 825 تعداد دانلود : 267
سخن از حقیقت تصوف و مذهب صوفیان و میزان ارتباط تعالیم صوفیان با آموزه های تشیع وپیوند میان آنان و مذهب تشیع، ازمباحث بنیادی فرقه شناسی و ابعاد تاثیر متقابل و داد و ستد مذاهب ، مکاتب و علوم است. اینکه طریقت های گوناگون تصوف و مکاتب عارفانی اسلامی چه چیزهایی از تشیع گرفته یا بدان بخشیده اند؛ تا چه اندازه در خدمت ویا در پیوند با آموزه های تشیع ، عقائد، مناسک و دیگر آموزه های آنان بوده اند یا از آن دور شده اند،از گذشته تاکنون مهم بوده ودر حال حاضر که جریان ظاهر گرائی و بویژه وهابیت به دشمنی با تشیع و برخی بنیاد های معرفتی آن برخاسته، سخن ازمیزان ارتباط تعالیم صوفیان با آموزه های تشیع اهمیت مضاعف می یابد. واز این مقوله است پیوند میان صوفیان کبرویه و تشیع است. نجم الدین کبری سرسلسله صوفیان و عارفان کبرویه، عارف شافعی مذهب بود، اما گرایش های شیعی او به ویژه مریدانش، انکارناشدنی است. گرد آوری شواهد برای اثبات چنین گرایش ها و ارزیابی تأثیر فراگیر ارتباط او با مفاهیم شیعی، در عرفان نظری و عملیِ سلسله ها، از مباحث کانونی تاریخ عرفان اسلامی و سیر معنوی در جهان اسلام به شمار می رود. بررسی تأثیر این ارتباط در شیوه تعامل کبرویه با مکتب ابن عربی و شارحانش، تأثیر فراگیر این سلسله با چنین گرایش، ارتباطات و ویژگی هایی در تاریخ تصوف و عرفان و حتی تاریخ سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی به ویژه ایرانی، در قالب پژوهش های دقیق تری سامان می پذیرد، این نوشتار بر پایه منابع اصلی در این زمینه، با روشی توصیفی تحلیلی در پی نشان دادن ابعادی از این تاثیر پذیری ها ، گرایش ها وحتی تبدیل و تغییر در طریقت صوفیه کبرویه است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۷