کیومرث یزدان پناه درو

در طول تاریخ، اغلب حضور مؤلفه های «قدرت» و «ثروت» در کنار «ایدئولوژی» و «رقابت» به شکل گیری روابط خصمانه بین کشورها منجر شده است. در بین مناطق جهان، خاورمیانه و شمال افریقا به علت دارابودن همه مؤلفه های ذکرشده دارای روابط پیچیده تری برای دست یابی به امنیت اند؛ از جمله این کشورها می توان به ایران اشاره کرد که با وزن ژئوپلیتیک خاص خود بر کشورهای دیگر خواه در سطح منطقه خواه در سطح بین الملل اثر می گذارد. ایران، همراه سایر کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا، از کشورهای تأثیرگذار بر جهان هستند و در هر تغییر سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی تأثیر عمیقی داشته یا از آن متاثر شده اند. این مطالعه به دنبال پاسخ به این سؤال است: «نقش ژئوپلیتیکی ایران و اعراب در امنیت منطقه ای منا چیست؟» توضیح داده خواهدشد که چه اتفاقی افتاده و چرا این اتفاق رخ داده است. این تحقیق از نظر ماهیت و روش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و برای آزمون پایایی مدل پژوهش از روش دلفی با رویکرد شبه گمنامی استفاده شده است. در این مقاله، تلاش شده است تا از مدل های گرافیکی برای درک بهتر مفاهیم استفاده شود. نتایج حاکی از آن است که کشورهای عربی از جمله عربستان به موقعیت و وزن ژئوپلیتیک ایران توجه نمی کنند و، بدون توجه به جایگاه ایران، آن ها نمی توانند بحران های منطقه ای را کنترل کنند. سرانجام، با بررسی وضعیت فعلی ایران و کشورهای عربی در منطقه، به الگوی مفهومی در روابط امنیتی بین ایران و کشورهای عربی رسیدیم.

جمعیت یکی از عناصر بنیادی در برنامه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محسوب می شود. براین اساس آگاهی از چند و چون جمعیت و شناخت ساختار، ابعاد و گستردگی فضایی آن از ابزارهای مهم تصمیم گیری و برنامه ریزی به شمار می رود. در واقع ساختار توزیع فضایی جمعیت راهنمایی برای پروژه های اقتصادی بلندمدت به حساب می آید. جمعیت را از دو بعد می توان بررسی کرد: پراکندگی و توزیع جمعیت در واحد سطح و بررسی استقرار جمعیت در سکونتگاههای شهری و روستایی. درک توزیع و پویایی جمعیت در فضا، در برنامه ریزی برای منطقه جغرافیایی کاربرد بسیاری می تواند داشته باشد. لذا با توجه به اهمیتی که تحولات جمعیتی در برنامه ریزی های  دارد این پژوهش به تبیین ساختار فضایی توزیع جمعیت در سطح استان زنجان می پردازد و الگوی این توزیع فضایی جمعیت  استان را به دست می آورد. هدف اصلی  پی بردن به وضعیت تعادل و توازن در توزیع فضایی جمعیت استان زنجان  است.  روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و  نحوه گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای– اسنادی است. مدل های تجزیه و تحلیل جمعیت از جمله محاسبه نرخ رشد، تراکم، میزان شهرنشینی و پیش بینی جمعیت استفاده شده است. نتیجه حاصل از تجزیه و تحلیل وضع موجود توزیع فضایی جمعیت نشان می دهد که عدم اجرای درست برنامه های بلند مدت استان اسناد فرادست موجب ایجاد چند قطب رشد و به حاشیه رفتن برخی مناطق است و به عبارتی دیگر موجب ایجاد تمرکز جمعیت و فعالیت نامتوازن در سطح استان گردیده است.

فضای مجازی که به دلایل کارکردهای متعدد و جذابیت های نو به دنیای دوم انسان ها تبدیل شده، تأثیرات بسیار پیچیده ای بر رفتار و کردار انسان ها به جا گذاشته است. این فناوری نو ارتباطی که محصول دوره چهارم دستاوردهای فنی بشر به شمار می آید، توانسته است به طرز شگفت آوری در تمام گروه های سنی به گستردگی نفوذ پیدا کند. در این پژوهش، سعی شد که ابعاد مختلف کارکردهای فضای مجازی و شبکه های اجتماعی به مثابه رسانه ای چندوجهی و میزان اثرگذاری آن بر جامعه زنان ایران بررسی شود. بنابراین، سعی شد با درنظر گرفتن قابلیت ها و کارکردهای مختلف آن، ابعاد و میزان اثرگذاری آن بر زنان ایرانی تجزیه و تحلیل شود. در این پژوهش با بهره گیری از روش پیمایشی و جمع آوری برخی اطلاعات از راه پرسشنامه، به بررسی سطح و میزان اثرگذاری فضای مجازی بر زنان، آثار مثبت و منفی آن در تغییر الگوهای رفتاری در متغیرهای رفتاری اجتماعی پرداخت. نتایج نشان داد که فضای مجازی امکان پویایی و تحرک اجتماعی زنان را بیشتر فراهم کرده و با حضور معنادار در گروه های متعدد اجتماعی، آنان را تا حد گسترده ای از انزوای اجتماعی خارج کرده است؛ هرچند پیامدهای ناشی از حضور بدون محدودیت در فضای مجازی نیز برای زنان فراوان بوده و در موارد متعددی منجر به تحمیل هزینه های روحی و روانی به آنان شده است. اما بررسی های علمی نشان می دهد که حضور در فضای مجازی سبب تحرکات بیشتر زنان در جامعه شده و در جهاتی به ارتقای ذهنی و فکری آنان در دسته های مختلف اجتماعی منجر شده است.

گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، از جمله اینترنت و مشتقات وابسته به این نرم افزار پرقدرت که در درون مفهومی به نام فضای مجازی تعریف می شود، عرصه شکل گیری مجموعه ای از ارتباطات میان گروه های اجتماعی متفاوت از فاصله های بسیار دور در دنیای واقعی است که فرصت ها و تهدیدات نوینی را فراروی دولت ها قرار داده است. به طور مثال فعالیت های تروریستی از جمله تهدیدات نوینی است که فضای مجازی موجبات آن را فراهم ساخته است. مقاله حاضر با ارائه تحلیلی ژئوپلیتیک، سعی در پاسخ به این پرسش دارد که چگونه فضای مجازی در گسترش دامنه جغرافیایی فعالیت های تروریستی از مقیاس های محلی تا جهانی با تأکید بر داعش نقش آفرینی می کند؟ برای پاسخ گویی به این پرسش، این  مقاله با هدف کاربردی و با شیوه انجام توصیفی- تحلیلی انجام شد و برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای بهره گرفته شد. یافته این نوشتار آنست که داعش با به کارگیری فضای که گسترده ترین و سریع ترین کاربردهای تأثیرگذار ازاین فناوری را طی سال های 2011 تا 2016 داشته عرصه ژئوپلیتیک از سطح بازیگر محلی به سطح بازیگر فراملی تغییر وضعیت یافته است و مقیاس اثرگذاری این بازیگر غیرمتعارف عرصه ژئوپلیتیک از مقیاس محلی تا فروملی، فراملی و جهانی گسترش یافته است.

جغرافیای سیاسی علمی است که با تلفیق بینش های سیاسی و جبر حاکم بر محیط جغرافیایی ، نگرشی متفاوت و واقع بینانه بر ساختارهای سیاسی حکومت ها ارائه می دهد.این علم با رکن قراردادن مولفه های سرزمین، ملت، هویت و حکومت ، به اهمیت موضوع بر اساس ساختار جغرافیای کشورها می پردازد.گرچه از قرن هفدهم میلادی و با انعقاد قرارداد صلح وستفالیا، تأسیس حکومت های سرزمینی و شکل گیری دولت های قوی ، به یک پارادایم غالب جهانی تبدیل شد اما با توجه به کارکرد حکومت های اقتدار گرا ،طولی نکشید که حاکمیت از پادشاهان مطلق نگر به ملت ها بر مبنای قاعده انتخاب ، تفویض شد و ملت ها مسئول تشکیل دولت های ملی شدند و حاکمیت ملی را در اختیار گرفتند. این پدیده با کیفیت مختلف در سرتاسر جهان به انجام رسید و هر حکومتی مدعی است که از طرف ملت خود به حاکمیت رسیده و در تلاش است تا با تقویت بنیه فکری ملت خویش، پایه های حکومت خود را بیش از پیش مستحکم کند؛ بررسی ساختار حکومت ها در منطقه غرب آسیا که بخشی از گستره تمدنی جهان اسلام به شمار می آید، با چالش های اساسی در باب حکمرانی مواجه است. در این مقاله با بهره گیری از توصیف- تحلیل در سه باب موضوعی جغرافیای سیاسی – مبانی حکومت اسلامی و مولفه های هویت زا چالش های موجود در باب حکمرانی مطلوب مورد بررسی قرار گیرد. به نظر می رسد که اندیشه سیاسی اسلام، با ایجاد تردید در شاخص هایی که به حکومت ملت پایه می انجامد، آنها را به رسمیت نشناخته و مبانی و شاخصه هایی متفاوت از آنچه که مطرح است ارائه می نماید. شاخص هایی که از نص صریح قرآن، شیوه حکومتی پیامبر اکرم(ص) و تعالیم ائمه اطهار(ع) گرفته شده و همگی بر نقش مستقیم خداوند در حاکمیت مطلق بر جهان و تأسیس حکومت بر اساس محورهای دینی و عقیدتی دلالت دارد. بنابراین، به دلیل تفاوت و اختلاف ماهوی میان اندیشه سیاسی اسلام و اندیشه سیاسی اومانیستی غرب، اصلی ترین مجموعه چالش های اسلام در بحث حکومت، مؤلفه هایی است که مبانی حکومت ملت پایه به طور سنتی را تشکیل می دهد. از این منظر نگاهی چالشی بر اساس استدلال های مبانی محور و تطبیق آن با نگرش های نوین جغرافیای سیاسی در باب حکومت – ملت به موضوع بر این نوشتار حاکم است.

بدون تردید خلیج فارس در سده اخیر یکی از مهمترین و حساسترین مناطق جهان در نگرشهای ژئوپلیتیک بوده است. با توجه به تحولات و دگرگونی های عمیق و جاری در عرصه مناسبات بین المللی در آغاز قرن بیست و یکم، این منطقه کانون توجه بسیار بوده و بتعبیر کلاسیک ژئوپلیتیک «هارتلند» یا «قلب زمین» نام گرفته است. بررسی و شناسایی پتانسیلهای طبیعی و فرهنگی و تاریخی منطقه خلیج فارس و جزایر ایرانی آن برای تحقق توسعه پایدار در حوزه گردشگری در سه سطح جهانی، منطقه یی و داخلی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است و برای برنامه ریزی و توسعه آتی گردشگری آن باید راهکارهایی جسورانه غیر از آنچه که اکنون حاکم است، ارائه گردد. با توجه به ماهیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خلیج فارس و شکوفایی رقابتهای گسترده اقتصادی و تجاری در آن، نوشتار حاضر با روشی تطبیقی و با استناد به مطالعات و تجربیات صورت گرفته و موفقیت نسبی همسایگان جنوبی ایران در زمینه توریسم به تحلیل گردشگری ساحلی پرداخته است. در عین حال نویسنده تلاش کرده است تا عوامل موثر در توسعه گردشگری مناطق مستعد و جذاب خلیج فارس را با ارائه یک مدل مفهومی راهبردی معرفی نماید. آنچه از تحلیل و نتیجه گیری مباحث مطرح شده حاصل می شود آن است که بهره مندی از همه روشهای موثر اعم از جذاب سازی محیط تا بکارگیری ابزارهای نوین فناوری در ارتقای سطح گردشگری ساحلی در این مناطق برای کشور ایران امری ضروری بشمار می آید که لازم است براساس فاکتورهای علمی و تحقیقاتی مورد توجه قرار گیرد.

ژئوپلیتیک اطلاعات به بررسی تنش های حاصل از قدرت اطلاعات و ارتباطات مؤثر در فضای سیاسی و تحلیل جنبه های پنهانی آن در دانش و اشراف اطلاعاتی پرداخته و قدرت اقناسازی افکار عمومی را شرح می دهد. انقلاب اطلاعاتی موجب ورود بازیگران جدید، تغییرساختارها و تحول در معادلات قدرت و پیچیده تر شدن روابط و درنهایت منجر به بروز جنگ ترکیبی شده است. حال در این شرایط چگونه می توان با اتکا بر توان اطلاعاتی مناسب به تدوین راهبردهای رزمی مدرن و کارآمد دست یافت؟ به نظر راهکار مناسب، اشراف اطلاعاتی کامل و راهبردی مبتنی بر عوامل موثر در مناطق درگیر جنگ ترکیبی و ایجاد ائتلاف های راهبردی مبتنی بر اهداف بلندمدت بازیگران می باشد. روش پژوهش تحلیلی کتابخانه ای با هدف تبیین رابطه مؤلفه های ژئوپلیتیک اطلاعات و جنگ ترکیبی می باشد. باتوجه به نظریه پیچیدگی آشوب، ثبات راهبردی مبتنی بر ژئوپلیتیک اطلاعات، زیربنای حفظ موازنه و کنترل جنگ می باشد که در آن واحدهای سیاسی، قادر به آغاز جنگ گسترده علیه یکدیگر نبوده و از تبدیل اختلافات به جنگ مستقیم ممانعت می کنند.

ژئوپلیتیک عمومی، عرصه خلق، جعل، بازتولید و در نهایت، بازنمایی هویت هاست. این بازنمایی ها، بسته به مقیاس انتشار، ادراکات ذهنی و بین الاذهانی آحاد و جوامع انسانی را متأثر ساخته و با توجه به تکثّر رسانه ها به مثابه اصلی ترین ابزار انتشار و هم چنین، اجتماعی شدن آنها، گونه های متفاوتی از ژئوپلیتیک عمومی را در قبال مسأله ای واحد، پدید می آورد. سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در قبال تروریسم نیز، موضوعی است واحد که هر یک از عوامل و کنشگران؛ اعم از منطقه ای و بین المللی، دولتی و غیردولتی، فردی و یا نهادی؛ با خوانش و زاویه دید خود سراغ آن رفته و لاجرم، به بازنمایی آن پرداخته اند. پژوهش پیشِ رو، با تحلیل نشانه شناختی منتخبی از آثار مصوّر منتشر شده در این موضوع، سه گونه اصلی: حامیانه، منتقدانه و خصمانه در این بازنمایی ها را شناسایی کرده و ضمن ارائه ی مستندات کمّی و کیفی از آثار مورد مطالعه، به تشریح نتایج این سه گونه از ژئوپلیتیک عمومی پرداخته و مهم ترین سویه های هویتی دنبال شده در آنها را آشکار می سازد.

تغییرات ژئوپلیتیکی عمیق در قفقاز جنوبی تأثیر قابل توجهی بر روابط ایران و سه جمهوری ارمنستان، آذربایجان و گرجستان داشته است. موقعیت جغرافیایی و اهمیت راهبردی این منطقه را به یکی از مهم ترین مناطق در جهان تبدیل کرده است. جمهوری اسلامی ایران به دلیل روابط تاریخی و پیوندهای اجتماعی - فرهنگی با مردم منطقه، همکاری های سیاسی - اقتصادی را با آن ها گسترش داده است. حضور فعال بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای بر این رابطه تأثیر مستقیم گذاشته است. این پژوهش به دنبال گزینش راهبرد مؤثر نیل به منطقه گرایی ایران در قفقاز در برابر روسیه و طرح راهبرد های عملیاتی به روش تئوری بازی ها است. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی و اکتشافی است که در آن برای جمع آوری داده های تحقیق به صورت توأمان از روش کتابخانه ای و میدانی شامل مصاحبه با نخبگان استفاده شده. جامعه ی آماری، شامل مجموعه ای متشکل از متخصصان جغرافیای سیاسی، مسئولین سازمان های مرتبط و نهادهای ذی ربط بوده اند که علاوه بر بخش گردآوری اطلاعات، در دیگر بخش ها مانند (مصاحبه و پرسشنامه) یاری رسانده اند. در این پژوهش سعی شده راهبرد مؤثر نیل به منطقه گرایی ایران در قفقاز در برابر روسیه در این منطقه پرداخته شود. سپس نتایج حاصل تحلیل آماری در قالب تئوری بازی ها به اجرا گذاشته شده است

این پژوهش با رویکردی بنیادی و با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی انجام پذیرفته است تا حوزه کاربردی مقوله های فضا و مکان را در ارتباط با خاستگاه فلسفی آن ها مورد مداقه و واکاوی قرار دهد. نتایج این پژوهش نشان می دهد، علاوه بر دیدگاه سنتی(پوزیتیویسم)، سه مکتب- پدیدارشناسی، مارکسیسم و پُست مدرن- مهمترین تأثیر و بیشترین حجم مفاهیم را درباره دو مقوله فضا و مکان دارند. در این میان، رویکرد مارکسیستی، روابط اجتماعی، حوزه های مصرف و تولید سرمایه داری و تناقضات این نظام را در فضا مد نظر قرار می دهد. مکتب پُست مدرن بیشتر به روابط سلطه و قدرت در فضاهای بخش بندی شده اشاره دارد؛ و مکتب پدیدارشناسی بیشتر به مفهوم تجربه زیستی در مکان توجه دارد وفضامندی در این جا اهمیت ثانویه می یابد . همچنین، مکاتب سه گانه، از دیدگاه دکارتی درباره فضا و مکان به عنوان مقوله ای مطلق، فاصله می گیرند و به سوی فضا به مثابه فرایند و حوزه روابط و مکان به مثابه تجربه زیسته می روند.

در این مقاله سعی می شود با استفاده از رویکرد توصیفی – تحلیلی به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که جایگاه ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) ایران در طرح های انتقال ذخائر و منابع انرژی از حوزه دریای خزر(دریای مازندران) و توسعه ژئواکونومیک(یا بُعد اقتصادی ژئوپلیتیک) آسیای میانه(اسیای مرکزی) و قفقاز چه جایگاهی است. نتایج پژوهش نشان می بخشد که ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) ویژه ای که دارد می تواند نقش ترانزیتی و اتصال این کشورها را به آب های آزاد و اروپا داشته باشد. به عبارت دیگر، ایران با توجه به جایگاه جغرافیایی(طبیعی و انسانی) خود، به عنوان یک گزینه مناسب انکارناپذیر برای انتقال نفت و گاز کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی به بازارهای مصرف مطرح است. این مسائل علاوه بر فرصت هایی که در اختیار ایران می گذارد، چالش هایی را نیز برای ایران به دنبال داشته است، مانند حضور آمریکا و اسرائیل در منطقه. غربی ها به خوبی می دانند که مسیر جنوبی و ایران، تنها مسیری است که می تواند نفت و گاز مورد نیاز اروپا را بدون نیاز به عبور از مرزهای روسیه به آنجا انتقال دهد. اما به نظر می رسد تا زمانی که اختلاف های بین ایران و ایالات متحده امریکا ادامه داشته باشد، آمریکا از انتقال انرژی حوزه دریای خزر از مسیر ایران جلوگیری خواهد کرد و همچنان خطوطی مانند باکو- تفلیس- جیحان که از ایران و روسیه عبور نمی کند، مورد حمایت ایالات متحده خواهد بود.

بررسی ساختار نظام برتر منطقه ای جنوب غرب آسیا و شاخص قدرت های آن و اعمال سیاست قدرت های فرامنطقه ای در این ساختار، چرائی برتری جلوه دادن رژیم اشغالگر قدس عدم استرجاع آن در محافل جهانی، سازمان های بین المللی برای کسب مشروعیت، نداشتن عمق استراتژیک، وزن ژئوپلیتیکی، خروج از شروط سازمان ملل، جمعیت ناموزون، متفرق، مهاجر، مذهب ناهمگن، مرز شناور، ناسازگاری همجواری، منطقه ای، فرامرزی، نداشتن منزلت ژئوپلیتیکی که از سنجش قدرت ملی آن در ارزیابی و محاسبه عوامل مادی و غیرمادی قدرت ساز آن، که باید در داخل وزن شود،! این وزن ها با نگاه به بیرون دنبال می شود. هزینه کردن قدرت های برتر منطقه، ترکیه، ایران «قبل انقلاب»، مصر، عربستان برای بالا آوردن قدرت وابسته رژیم اشغالگر قدس در نظام قدرت منطقه ای و چرائی آن در شفاف سازی سیاست های بازدارندگی و راهبردی دنبال می شود و محاسبه مؤلفه ها و عوامل مختلف مادی و غیر مادی برای ساختار قدرت آن، موضوع، تصمیم سازان قدرت های فرامنطقه ای با بهانه های تاریخی و مذهب سازی و برتری طلبی یک قوم و راه اندازی دو کارناوال بین المللی تحت عنوان جنگ اول جهانی برای متلاشی کردن دولت اسلامی عثمانی و جنگ دوم هویت دادن به رژیم جعلی اسرائیل را در برداشت. وابستگی و ناتوانی آن را در مؤلفه های اقتصادی، اجتماع، زبانی، محیط ارضی و مرزی و.... می توان دید. اسرائیل بدون پشتیبانی ایالات متحده آمریکا، حتی لحظه ای به حیات سیاسی خود نمی تواند ادامه دهد.

با توجه به رقابت های منطقه ای عربستان با جمهوری اسلامی ایران، تحولات یاد شده موجبات واگرایی و بروز تنش هایی در روابط دوکشور شده است با توجه به اینکه ظاهرا روند اوضاع در منطقه در راستای مواضع و منافع عربستان قرار ندارد، بنابر این جمهوری اسلامی ایران می باید از هر اقدامی که به تشدید تنش در روابط و ارایه تصویر نامطلوب از ایران نزد عربستان سعودی منجر شود اجتتناب ورزد.دو کشور ایران و عربستان سعودی بنا بر موقعیت ژئوپلیتیکی خود در منطقه خلیج فارس از مهمترین بازیگران منطقه ای در حوزه جنوب غرب آسیا به شمار می آیند. این دو کشور سالیان متمادی است که به نوعی رقیب منطقه ای یکدیگر محسوب شده و این رقابت در عصر حاضر به بالاترین سطح خود رسیده است. از سویی دیگر دو کشور با بهره مندی از موقعیت استراتژیک در منطقه دارای اهمیت استراتژیک و ژئواستراتژیک می باشند. رقابت های ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک ایران وعربستان سعودی درمناطق حساس جنوبغرب آسیا بویژه منطقه خلیج فارس و تحولات سالیان اخیر یمن و مواجه غیر مستقیم در سوریه، تجلی حاکم شدن الگوی تعارضی منطقه است. .این مقاله سعی دارد با تمرکز بر رویکرد فوق و در یک جامع نگری در سطح راهبردی، این موضوع را بررسی و با توجه به ارتقاء کشمکش ژئوپلیتیکی دو کشور به سطح تهدید مستقیم و رویارویی های احتمالی در آینده، کیفیت و سطح تهدیدات همسایه جنوبی علیه امنیت ملی ایران را در بازه زمانی پنج ساله مورد ارزیابی قرار دهد. در پایان راهکارهای راهبردی برای موضوع هم ارائه شده است.

در ساختار اقتصاد سیاسی جهان برخی کشورها توسعه یافته و برخی در حال توسعه می باشند. برخی از کشورها نیز به دلیل شکنندگی ژئوپولیتیکی و تهدیدات و بحران های داخلی و محیط خارجی نه تنها توسعه نیافته اند بلکه در مسیر توسعه نیز در حال حرکت نیستند. افغانستان نیز در حال حاضر جزء کشورهای بحرانی و توسعه نیافته جهان محسوب می گردد که هیچ چشم انداز مشخصی برای حرکت در جهت توسعه ندارد؛ نه در سطح نظریه پایه توسعه، نه راهبردهای مشخص و منسجم توسعه و نه هیچگونه سند عملیاتی با ضمانت اجرا. این مشکلات افغانستان ریشه در مسائل جغرافیایی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی داخلی و خارجیدارد. بنابراین برنامه ریزی جهت توسعه سرزمینی این کشور نیز در گرو حل و چاره اندیشی مسائل مذکور است. برنامه-ریزی راهبردی با چهارچوب و ملاحظات سیاسی و امنیتی می تواند سبب کاهش تهدیدات امنیتی و چالش های سیاسی و در نتیجه توسعه سرزمینی گردد. بنابراین در این مقاله سعی شده است تا عوامل داخلی و خارجی اثرگذار بر آمایش سرزمینی در کشور افغانستان از منظر ژئوپولیتیکی مورد تحلیل قرار گیرد. در این راستا دو سوال قابل طرح است که: 1) قوت ها، ضعف ها، فرصت ها، تهدیدهای ژیوپولیتیکی کشور افغانستان در راستای آمایش سرزمینی این کشور کدامند؟ 2) براساس عوامل ژیوپولیتیک داخلی و خارجی چگونه می توان چشم انداز آمایش سرزمین در کشور افغانستان را ترسیم نمود؟ این مقاله به شیوهای توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است و داده های مورد نیاز نیز به شیوه کتابخانه ای، اسنادی و بهره گیری از پایگاهها و سایتهای معتبر اینترنتی گردآوری شده است.

اقتصاد و مؤلفه های وابسته به آن در چند دهه اخیر جایگاه و نقش برجسته ای در روابط میان کشورها و سنجش قدرت ملی آن ها داشته است و در این میان قدرت دفاعی کشورها نیز بی تأثیر از رشد و توسعه اقتصادی آن ها نبوده و افزایش قدرت نظامی-دفاعی کشورها رابطه مستقیم و معناداری با سطح توسعه اقتصادی دارد. کشور ایران نیز با توجه به موقعیت خاص ژئوپلیتیک و تهدیدات پیرامونی، افزایش قدرت و توان دفاعی خود را به منظور دستیابی به امنیت پایدار، همواره مورد توجه و تأکید قرار داده است. در همین راستا در مقاله پیش رو به منظور تبیین عوامل اقتصادی کلیدی تأثیرگذار بر قدرت دفاعی ایران در افق زمانی 1410 با مطالعه اسناد و سوابق علمی پیشین صورت پذیرفته مرتبط و استفاده از نظرات 50 نفر از خبرگان، تعداد 109 پیشران اقتصادی احصاء و در گام دوم با تشکیل پانل خبرگی پیشران های مشابه با یکدیگر، ادغام و تعداد 38 عامل مشخص شده است. در ادامه بر اساس نظر خبرگان به رتبه بندی و تعیین ارزش عوامل اقدام شده و تعداد 28 عامل مهم و اثرگذار تعیین و در انتها با استفاده از نرم افزار آینده پژوهی میک مک و به کارگیری روش تحلیل ماتریس متقاطع، تعداد 12 عامل مهم و تأثیرگذار و تعداد پنج عامل به عنوان عوامل اقتصادی کلیدی تأثیرگذار بر قدرت دفاعی ایران مشخص شده اند. طبقه بندی JEL : F52 ,H12 ,H56, Z18

ایران با وجود نظام جغرافیای سیاسی متمرکز، نیاز به تمرکززدایی در اشکال گوناگون اداری و سیاسی دارد؛ اما این مسئله در بیشتر موارد با بحث تقسیمات کشوری در ارتباط است. انگیزه اصلی ارتقای واحدهای سیاسی، این تصور است که با ارتقای این واحدها، رفاه؛ خدمات عمومی؛ اعتبارات و بودجه بیشتری از سوی دولت، متوجه این واحدها خواهد شد. حاصل این امر، گسترش کانونهای شهری کوچک و بزرگ، بدون در نظرگرفتن برنامه های کلان آمایشی است. با توجه به ضرورت برنامه ریزی برای تمرکززدایی اداری - سیاسی کشور، دراین تحقیق سعی شده است با استفاده از منابع کتابخانه یی و اینترنتی، وضعیت کلی سازماندهی سیاسی- فضایی در شهرستانهای بندرعباس؛ بوشهر؛ چابهار و بندرماهشهر، طی دوره شانزده ساله (از سال ۱۳۷۵ - ۱۳۹۱)، بعنوان نمونه ها یی از تقسیمات کشوری ایران تشریح شود. سپس به بررسی علل ایجاد سازماندهی سیاسی، فضای حاضر شهرستانهای مذکور با استفاده از رویکرد کارکردگرایی ریچارد هارتشورن پرداخته شده است. درنتیجه این تحقیق، مشخص شد که عوامل اصلی ارتقای واحدهای سیاسی شهرستانهای مذکور تصور دریافت بودجه و نیز عامل سیاسی (نمایندگان مجلس و وزارت کشور) بوده است. راهکار ارائه شده، افزایش سطح خدمات و امکانات در سطح واحدهای سیاسی است تا دیگر نیازی به ارتقای آنها برای دستیابی به موارد مذکور نباشد.

سابقه ی گروهای سیاسی و احزاب سیاسی در جهان اسلام، به خصوص در منطقه ی خاورمیانه، ریشه در اندیشه های اسلامی و تعلقات این اندیشه ها در چند صدسال اخیر دارد به طوری که پس از دوره ی عثمانی شاهد تبدیل این اندیشه ها و دگرگونی شان در قال ب اح زاب و گروه ه ای سیاسی هستیم. مهم ترین بخش تحولات خاورمیانه در جهان اسلام رخ می دهد، جهان اسلام در عمل مناطقی از ش مال افریق ا ت ا خاورمیان ه و آسیای مرکزی را شامل می شود که کشورهای اسلامی هستند، کشورهای اسلامی موجود در منطقه در قبل از قرارداد سایکس-پیکو و پایان جن گ جه انی اول در 1918 ت ا قرارداد لوزان در 1921، عملاً بخشی جدانایی پذیر از امپراتوری عثمانی بودند. ولیکن ب ا ورود اندیش ه های ناسیونالیس تی و مف اهیم جدی د ازجمله دولت-ملت، کشور، حزب و... به جهان اسلام روندی جدید در تکامل فکری مسلمانان شکل گرفت. روشنفکران اسلامی و گروه های فکری ناسیونالیستی موجود در خاورمیانه بااینکه شکل گیری شان از ه ر دو نظ ر عقی دتی و سازمان دهی وابسته به غرب بود ولیکن باعث شد برای اولین بار جهان غرب متوجه شود که جهان اسلام چیزی فرات ر از امپراتوری عثم انی است. در ادامه شکل گیری اخوان المسلمین در مصر و گروه های اسلامی در ترکیه، عربستان و ایران نشان داد که جهان اسلام در حال دگرگونی است. ازاین روی در این مقاله سعی شده با تبیین از تکامل ساختاری و کارکردی جریانات فکری و سیاسی آسیب شناسی در قالب یک مدل مفهومی صورت پذیرفته و در ادامه تصویری از عملکرد ژئوپلیتیک این احزاب و جریانات فکری در آینده امنی ت منطق ه ای ارائ ه شود.

نفت به عنوان مهمترین منبع استراتژیک کشورهای جنوب غرب آسیا، از وزنه ی سیاسی و اقتصادی فزاینده ای در ساختار ژئوپلیتیک کشور ایران برخوردار است. تا پیش از بی ثباتی در بهای نفت که از اواخر 2013 بدین سو رخ داده، چالش های کلان اقتصادی از سوی دولت های صاحب نفت، مدیریت می شد. با به هم پیوستگی مجموعه ی نظام مندی از رقابت های ژئوپلیتیکی در جنوب غرب آسیا، پیدایش نفت های جایگزین در ایالات متحده ی آمریکا و انرژی های تجدید پذیر و اغتشاش فزاینده در فضاهای ژئواکونومیک خاورمیانه، چالش های عمده ای در اقتصاد سیاسی کشورهای تولید کننده ی نفت به وجود آمد. جمهوری اسلامی ایران نیز در این گذار سخت به عنوان یکی از هسته های مرکزی نفت خیز در جنوب غرب آسیا نیز هم راستا با بی ثباتی های بهای نفت، مجموعه ای از چالش ها را تجربه کرده است، مضاف بر این که تحریم های بین المللی نیز در تشدید وضعیت ایران نقش آفرینی مستقیمی داشته است. با توجه به اهمیت پایدار و استراتژیک نفت در ساختار سیاسی و اقتصادی کشور، پژوهش حاضر به بررسی نقش ژئوپلیتیک قدرت (ساختار-کارگزار) در اقتصاد سیاسی نفت ایران پرداخته است. رهیافت نظری این پژوهش بر پایه ی نظریه ی ساخت یابی قرار دارد. نتایج نشان می دهد که ناهمگنی ساختار-کارگزار در چارچوب افزایش مشارکتی سازمان های حاکمیتی و واسطه ایی با سبقه ی اقتصادی-سیاسی، یکی از چالش های عمده در اقتصاد سیاسی نفت ایران محسوب می شود. از این رو، مدیریت سیستمی و یکپارچه سازی ساختار-کارگزار می تواند چالش های فراروی درآمد کشور از بهای نفت را تا اندازه ی زیادی به سامان کند.