جواد کاووسیان

حافظه کاری یک نظام شناختی جامع است که هم دربرگیرنده مکانیسم های حافظه ای و هم توجهی است و به همین دلیل در مطالعه نظام مند مشکلات شناختی می تواند بکار گرفته شود. بر این اساس هدف از پژوهش حاضر شناسایی میزان پیش بینی کنندگی ظرفیت حافظه کاری و کارکردهای اجرایی آن (شامل تغییر، بازداری و بروزرسانی توجه) برای گرایش به وسواس بوده است. جامعه پژوهش، شامل دانشجویان دانشگاه تهران بوده است  که از این این جامعه نمونه ای به حجم 164 نفر (90 مرد و 74 زن) سال به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. برای سنجش گرایش به وسواس از پرسشنامه وسواس اجباری مادزلی (هاگسون و راچمن، 1977)، برای سنجش ظرفیت حافظه کاری از تکلیف فراخنای وارونه اعداد (عابدی، 1387)، برای سنجش حافظه کوتاه مدت از فراخنای اعداد رو به جلو و برای سنجش تغییر، بازداری و بروز رسانی توجه به ترتیب از تکالیف تغییر آمایه (روگرس و مونسل، 1995)، استروپ (اسپرین و استراس، 1998) و نگه داشتن رد (مارتینز و همکاران، 2011) استفاده شد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داده است ظرفیت حافظه کاری و مکانیسم های توجهی کارکردهای اجرایی روی هم رفته بخش زیادی از واریانس (حدود 67 درصد) گرایش به وسواس را پیش بینی می کنند. بر این اساس می توان نتیجه گرفت افراد دارای گرایش های وسواسی در کارکردهای شناختی اندوزشی، نظارتی و کنترلی اجرایی مرکزی مانند تمرکز بر اطلاعات مرتبط و نادیده گرفتن اطلاعات نامرتبط، توانایی نگه داری و دستکاری اطلاعات به طور موقت فعال شده، و یا به عبارت کلی تر، در کنترل توجه ضعف اساسی دارند و مداخله در این کارکردها می تواند به عنوان یک راهبرد درمانی مورد توجه قرار گیرد.

هدف : هدف پژوهش حاضر تعیین الگوی علی روابط بین باورهای شایستگی و ادراک از محیط کلاس درس با پیشرفت تحصیلی با تاکید بر نقش واسطه ای باورها و رفتارهای پیشرفت بود. روش : روش پژوهش همبستگی و جامعه آماری کلیه دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی شهر کرج به تعداد 102874 نفر در سال تحصیلی 95-1394 بود. از میان نواحی چهارگانه آموزش و پرورش با روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای تعداد 800 دانش آموز از 4 دبیرستان دخترانه حجاب، آفاق، البرز، جامی و 4 دبیرستان پسرانه هدف، ادب، میلاد و نوید، انتخاب و داده ها با استفاده از پرسشنامه ادراک از محیط کلاس فراسر، فیشر و مک روبی (1996)، راهبردهای انگیزشی برای یادگیری پینتریچ و دی گروت (1990) و ادراک شایستگی هارتر (1985) جمع آوری شد. پس از کنار گذاشتن پرسشنامه های مخدوش و داده های پرت داده های 712 دانش آموز تحلیل شد. یافته ها : یافته ها نشان داد الگو با داده های پژوهش برازش مناسبی دارد. ضرایب اثر غیرمستقیم باور شایستگی (05/0=β، 3/0=P) و ادراک فرد از کلاس درس (16/0=β، 025/0=P)، نشان داد تنها ادراک فرد از کلاس به صورت غیرمستقیم و با میانجی گری باورها و رفتارهای پیشرفت می تواند عملکرد تحصیلی را پیش بینی کند . نتیجه گیری : با توجه به نقش کلیدی باورها و رفتارهای پیشرفت، در ارتباط بین ادراک از محیط کلاس و باورهای شایستگی با پیشرفت تحصیلی، لازم است در برنامه ریزی آموزشی به این سازه ها بیش از پیش توجه شود.

هدف : هدف پژوهش تعیین الگوی علی روابط بین مؤلفه های کمال گرایی و بهزیستی روان شناختی با تاکید بر نقش واسطه ای مؤلفه های انگیزش تحصیلی بود. روش : روش پژوهش همبستگی و جامعه آماری، دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی شهر کرمانشاه به تعداد 16138 در سال تحصیلی 94–1393 بود. با روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای از بین نواحی سه گانه آموزش و پرورش 4 دبیرستان دخترانه مائده، کوثر، جلال آل احمد، حضرت معصومه و 4 دبیرستان پسرانه شهید آوینی، شهید انصاری، شهید تندگویان و ادیب و از هر دبیرستان بین 55 تا 60 تا دانش آموز و درمجموع 456 دانش آموز بر اساس جدول کرجسی-مورگان 1970 انتخاب شد. داده ها از طریق پرسشنامه کمال گرایی چندبُعدی تهران-بشارت (1386)، انگیزش تحصیلی والرند، پلتییر، بلیس، بریر، سنکال و والیرس (1992) و بهزیستی روان شناختی ریف 1995 جمع آوری شد. یافته ها : نتایج نشان داد الگو با داده های این پژوهش برازش مناسبی دارد. هم چنین بررسی اثر مستقیم و غیرمستقیم نشان داد که انگیزش تحصیلی خودتعیین گر، نقش واسطه ای را در ارتباط بین کمال گرایی خودمحور و بهزیستی روان شناختی (68/0=β، 002/0=P) ایفا می کند. اما برخلاف فرض اولیه الگو، نقش واسطه ای انگیزش غیرخودتعیین گر، در ارتباط بین کمال گرایی جامعه محور و بهزیستی روان شناختی تأیید نشد (075/0=β، 098/0=P). نتیجه گیری : به طورکلی می توان گفت انگیزش تحصیلی، در ارتباط بین کمال گرایی و بهزیستی روان شناختی نقش کلیدی دارد. بنابراین لازم است در برنامه ریزی آموزشی بر این سازه ها بیش از پیش توجه شود.

هدف: پژوهش حاضر به تبیین سهم استرس تحصیلی، صفات شخصیتی، درک عملکرد خانواده با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان مقطع کارشناسی پرداخته است. روش: جامعه آماری تحقیق، دانشجویان کارشناسی دانشگاه خوارزمی در سال 95-94 می باشند که از بین آنان نمونه ای به حجم 400 نفر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. سنجش متغیّرها بر اساس پرسشنامه استرس تحصیلی دوران دانشجویی گادزلا، پرسشنامه شخصیتی پنج عاملی NEO، پرسشنامه سنجش عملکرد خانواده FAD و پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ بود. داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون ورود مکرر و گام به گام بررسی شد. یافته ها: بین استرس تحصیلی با اعتیاد به اینترنت رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین صفات شخصیت با اعتیاد به اینترنت و بین عملکرد خانواده با اعتیاد به اینترنت رابطه معنادار وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نیز نشان داد بین استرس تحصیلی، صفات شخصیت و عملکرد خانواده با اعتیاد به اینترنت رابطه چندگانه وجود دارد. به عبارتی؛ این متغیّرها 42 درصد واریانس مربوط به اعتیاد به اینترنت را تبیین می کنند. نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از تحلیل رگرسیون چندگانه با روش ورود و مرحله ای نشان داد متغیّرهای پیش بین استرس تحصیلی، صفات شخصیت و عملکرد خانواده، متغیّر ملاک(اعتیاد به اینترنت) را می توانند در سطح بالایی پیش بینی کنند که از بعد تربیتی و آموزش لازم به توجه است#,

از جمله دروسی که دانش آموزان در آن ضعف دارند و به افت تحصیلی آن ها می انجامد، درس ریاضیات است. با توجه به اهمیت این درس، این پژوهش با هدف بررسی نقش نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله در اضطراب ریاضی دانش آموزان دوم تجربی صورت گرفت. روش پژوهش از نوع همبستگی می باشد. جامعه ی مورد مطالعه در پژوهش حاضر، دانش آموزان دختر دوم تجربی شهر یزد بود. بدین منظور 130 نفر از دانش آموز دختر دوم تجربی شهر یزد به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند و به پرسشنامه های اضطراب ریاضی MARS-R، نظم جویی شناختی CERQ و توانایی حل مسئله PSI پاسخ دادند. برای تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی و آزمون معناداری همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره به شیوه گام به گام استفاده گردید. یافته های پژوهش نشان داد که بین نمرات اضطراب ریاضی دانش آموزان دو بعد کنترل شخص (249/0-r=) و اعتماد به حل مسئله (348/0-r=) از ابعاد توانایی حل مسئله رابطه معکوس و معنادار؛ و همچنین با بعد منفی نظم جویی شناختی هیجان (327/0r=) رابطه مستقیم و معنادار وجود داشت؛ و یافته های حاصل از رگرسیون نشان داد که توانایی حل مسئله و راهبرد منفی نظم جویی شناختی هیجان جمعا 18 درصد از واریانس اضطراب ریاضی را در سطح 01/0 p< تبیین می کنند و به ترتیب در جهت منفی و مثبت قدرت پیش بینی اضطراب ریاضی را دارند. طبق یافته های این پژوهش به مسئولین و به ویژه معلمان ریاضی پیشنهاد می شود برای افزایش عملکرد ریاضی دانش آموزان درزمینه ی کاهش نظم جویی شناختی هیجان منفی و افزایش اعتماد به حل مسئله تلاش کنند.

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش واسطه ای هیجان های مثبت و منفی در ارتباط میان اهداف پیشرفت (تبحری، عملکردی رویکردی، عملکردی اجتنابی) با راهبردهای خودگردانی یادگیری (راهبردهای شناختی و فراشناختی) در دانش آموزان دختر و پسر دبیرستان های شهر تهران بود. برای این منظور، 840 دانش آموز با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از دبیرستان های واقع در شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران انتخاب شدند. داده ها از طریق تحلیل عامل تأییدی و مدل معادلات ساختاری تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد به استثنای اثر مستقیم جهت گیری هدفی تبحری بر راهبردهای شناختی خودگردانی یادگیری، اثر مستقیم هیچ کدام از متغیرهای برون زا بر راهبردهای شناختی و فراشناختی معنادار نبوده است. اثر غیرمستقیم (از طریق هیجان های تحصیلی مثبت و منفی) همه متغیرهای برون زا بر راهبردهای خودگردانی یادگیری معنادار بدست آمد. اثر مستقیم همه متغیرهای برون زا بر هیجان های مثبت معنادار بوده است. اثر متغیرهای برون زای جهت گیری هدفی تبحری و عملکردی اجتنابی بر هیجان های منفی معنادار بوده، اما اثر متغیر برون زای جهت گیری هدفی عملکردی رویکردی بر هیجان های منفی معنادار بدست نیامد. نتیجه اینکه، اهداف پیشرفت تبحری، عملکردی رویکردی و عملکردی اجتنابی با واسطه هیجان های تحصیلی بر خودگردانی یادگیری اثر دارند.

هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه خودپنداره تحصیلی، هیجانهای تحصیلی مثبت (لذت، امیدواری) و منفی (اضطراب، عصبانیت و خستگی) با یادگیری خودگردان در دانش آموزان بود. روش: روش پژوهش همبستگی و جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانهای دولتی و غیردولتی متوسطه شهر تهران به تعداد 223742 نفر در سال تحصیلی 89- 90 بود که 840 نفر به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند و به پرسشنامه خودپنداره تحصیلی مارش، 1990 ، پرسشنامه هیجانهای تحصیلی پکران گواتز و فرنزل ( 2005 ) و پرسشنامه راهبردهای یادگیری پینتریچ و دیگروت، 1990 پاسخ دادند. دادهها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل گام به گام رگرسیون چندمتغیری تحلیل شد. یافته ها: ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش نشان داد رابطه خودپنداره تحصیلی و هیجانهای مثبت مربوط به کلاس با خودگردانی یادگیری مثبت معنادار و با هیجان های منفی و خودگردانی یادگیری منفی و معنادار است. متغیرهای خستگی، امیدواری، لذت و اضطراب با یادگیری خودگردان رابطه داشت و در تعامل با هم 55 درصد از تغییرات یادگیری خودگردان را تبیین میکرد. اما خودپنداره تحصیلی قادر به پیشبینی یادگیری خودگردان نیود. نتیجه گیری: هیجان های تحصیلی قادر به پیشبینی یادگیری خودگردان هستند که از میان آنها متغیر خستگی از کلاس بالاترین قدرت پیش بینی کنندگی را دارد. بنابراین محیط های آموزشی باید به دنبال پرورش هیجانهای مثبت و کاهش هیجان های منفی در دانش آموزان از طریق بالاتر بردن کیفیت آموزش معلمان باشد.

هدف: سوء مصرف مواد یکی از مهم ترین مشکلات و بیماریهای قرن حاضر است که نگرانی وسیعی را در سطح جهان ایجاد کرده است و حل مسأله اعتیاد در میان جمعیت جوان و قشر تحصیلکرده جوامع از اهمیت بیشتری برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان شیوع مصرف مواد (تریاک، مشروبات الکلی، سیگار و قلیان) در دانشجویان دانشگاه آزاد بندرعباس انجام پذیرفت. روش: این مطالعه به شیوه مقطعی انجام گرفت. آزمودنیها شامل 310 دانشجو بوده که به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند و از پرسشنامه شیوع شناسی مصرف مواد برای جمع آوری اطلاعات استفاده گردید. یافته ها: یافته های پژوهش نشان میدهد که سن شروع مصرف مواد 22 تا 25 سالگی است. مصرف سیگار، قلیان، مشروبات الکلی و تریاک در بین دانشجویان پسر بیشتر از دختر است و این تفاوت ها از لحاظ آماری براساس آزمون خی دو معنا دار هستند. نتیجه گیری: جنسیت، سابقه مصرف مواد در اعضاء خانواده و دوستان از عوامل خطرساز در مصرف مواد تلقی میشوند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین یادگیری خودگردان و جهت گیری هدف با سبک مدیریت کلاس دردانشجو معلمان بود. بدین منظور، 300 دانشجو معلم (100 دختر، 200 پسر) انتخابشدند و به پرسشنامه های یادگیری خودگردان (SRLQ)، جهت گیری هدف (GOQ) و سبک مدیریتکلاس (CMSQ)پاسخ دادند. یافته ها نشان داد که یادگیری خودگردان باجهت گیری هدف یادگیری و سبک مدیریت آزادانه، رابطه مثبت و معنادار و با جهت گیری هدف عملکردی و سبک مدیریت آمرانه، رابطه منفی و معنادار دارد. جهت گیری هدف یادگیری با سبک مدیریت آزادانه، رابطه مثبت و معنا دار و با سبک مدیریت آمرانه، رابطه منفی و معنا دار داشت. جهت گیری هدف عملکردی با سبک مدیریت آمرانه رابطه مثبت و معنادار و با سبک مدیریت آزادانه، رابطه منفی و معنادار داشت. روش تحلیل مسیر حاکی از برازش خوب مدل بود و نشان داد که یادگیری خودگردان بر سبک مدیریت آزادانه و آمرانه اثر مستقیم معنادار دارد و همچنین از طریق جهت گیری هدف یادگیری و عملکردی بر سبک مدیریت آزادانه و آمرانه اثر غیرمستقیم معنادار به دست آمد. نتایج این پژوهش می تواند برای مراکز تربیت معلم و دانشجو معلمان مفید باشد.

اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی از بحث انگیزترین اختلالات دوران کودکی و نوجوانی است که مطالعات گسترده و وسیعی در مورد آن انجام شده است. همچنین گزارش شده است این اختلال با پیامدهای منفی تحصیلی، رفتاری، اجتماعی و هیجانی نوجوانی و بزرگسالی در ارتباط است و بی توجهی، تکانش وری و بیش فعالی ویژگیهای بارز این افراد هستند. پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثر بخشی خود تنظیمی رفتار توجهی، رفتار انگیزشی و خود تعلیمی کلامی بر عملکرد ریاضی و خود کارآمدی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی انجام گرفته است. روش مطالعه پژوهش نیمه تجربی است که روش نمونه گیری تصادفی انجام شده است. 40 نفر دانش آموز پایه سوم ابتدایی شهر تبریز دارای اختلال نقص توجه همراه که با بیش فعالی به طور تصادفی در 4 گروه جایگزین شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات عبارت بودند از: مصاحبه تشخیصی بر اساس ملاک های DSM-IV-TR، مصاحبه با والدین و معلمان، و پرسشنامه علایم مرضی کودکان ویژه معلمان. برای تحلیل داده ها، از تحلیل واریانس یک راهه و تحلیل واریانس چند متغیره استفاده شده است. نتایج نشان دادند: الف) آموزش راهبردهای خود تنظیمی رفتارهای انگیزشی و خود تعلیمی کلامی اثرات معنا دار مثبت بر ادراکات خود کارآمدی دانش آموزان مبتلا به نقص توجه همراه با بیش فعالی دارند. ب) آموزش راهبردهای خود تنظیمی رفتارهای توجهی، اثرات معنادار مثبت بر عملکرد ریاضی دانش آموزان مبتلا به نقص توجه همراه با بیش فعالی دارد.

پژوهش حاضر به بررسی برخی از عوامل تاثیرگذار بر انگیزش تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی پرداخته است. جامعه آماری پژوهش 4000 دانش آموز دبیرستانی است که از طریق روش نمونه گیری چند مرحله ای تصادفی از بین دانش آموزان ده استان کشور انتخاب شدند. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد که متغیرهای خود پنداره تحصیلی، نگرش دانش آموز به ادامه تحصیل و پاداش های اجتماعی بهترین پیش بینی کننده های انگیزش تحصیلی درونی دانش آموزان می باشند و متغیرهای خود پنداره تحصیلی، پاداش های اجتماعی و نگر دانش آموز به ادامه تحصیل بهتر توانسته اند انگیزش تحصیلی بیرونی دانش آموزان را تبیین کنند، همچنین نگرش دانش آموز به مدرسه و ادامه تحصیل و تعامل با همسالان در پیش بینی بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان تعیین کننده تر بوده اند. متغیرهای اشاره شده در کنار سایر متغیرها به ترتیب توانسته اند %35 (R2) انگیزش درونی و %34 (R2) انگیزش تحصیلی بیرونی و %33 (R2) از بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان را تبیین نماید.

دو مطالعه برای بررسی این که چگونه دانش آموزان از مثال و رویه در حل مسائل کلامی جبر استفاده می کنند طراحی شد. در مطالعه اول تاثیر آموزش از طریق مثال و رویه در حل مسال کلامی جبر بررسی گردید. آزمودنیها 73 دانش آموز دختر دبیرستانی سال سوم ریاضی- فیزیک بودند که به صورت تصادفی در سه گروه جایگزین شدند. یک گروه از طریق ارائه مثال ساده آموزش دیدند، گروه دوم با رویه و سومین گروه با رویه و مثال ساده آموزش دیدند. تحلیل نتایج تفاوت معنی داری را بین سه گروه نشان نداد. در مطالعه دوم سه موقعیت آموزشی جدید شامل مثال پیچیده، مثال پیچیده و مثال ساده، مثال پیچیده و رویه به دو گروه مطالعه اول یعنی شرایط مثال ساده و رویه اضافه شد. آزمودنیها 122 نفر بودند و روند آزمایش شبیه مطالعه اول بود. نتایج نشان داد که استفاده از مثالها با سطوح دشواری متفاوت، توانایی آزمودنیها را در حل مسائل کلامی جبر بهبود می بخشد و این نتایج با پیشینه تجربی و نظری همخوانی دارد.

حلّ مسائل کلامی در قلب آموزش جبر قرار دارد. روشهای حل مساله نخستین بار توسط پولیا (1962 به نقل از رید، 2000) مطرح شده است. بسیاری از پژوهشگران در حیطه آموزش ریاضی متوجه طبقه بندی انواع مسائل کلامی شده اند. رید (2000) مسائل معادل و مشابه کلامی جبر را در طبقه بندی انواع کار، ترکیب و فاصله مورد مقایسه قرار داده است. کلمه های کلیدی مطرح شده در این مقاله عبارتند از: مسائل مشابه، مساله های کار، ترکیب و فاصله. به منظور بررسی این پرسش که آیا نمونه مسائل حل شده کلامی جبر که به دانش آموزان ارائه می شود، آنها را قادر می سازد تا مسائل کلامی جبر را که معادل و مشابه با آن مسائل هستند حل نمایند، تحقیقی در دو مرحله بر روی دانش آموزان سال سوم ریاضی – فیزیک که در قالب دو کلاس سازمان یافته بودند با هم ترکیب شده و به صورت تصادفی در دو گروه گواه و آزمایشی گمارده شدند. به گروه گواه در مرحله تمرین، مسائل نا مربوط (مسائلی که ارتباطی با مسائل مرحله آزمایشی ندارند) و به گروه آزمایشی، مسائل مربوط به مسائل مرحله آزمایش ارائه گردید. تحلیل نتایج نشان داد که بین میانگین دو گروه در حل مسائل معادل و مشابه تفاوت معنی داری وجود ندارد. در مرحله دوم پژوهش، 48 دانش آموز سال سوم ریاضی – فیزیک که از قبل در قالب دو کلاس سازماندهی شده بودند، انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و حل مسأله – حل مساله نامی است که برای این گروه انتخاب شد تا از گروه آزمایشی متمایز شود. گمارده شدند. هر دو گروه در مرحله آموزش و تمرین، مسائلی را دریافت نمودند که با مسائل مرحله آزمایش ارتباط داشتند. تنها تفاوت دو گروه در این بود که دانش آموزان گروه حل مساله در حین حل مسائل مرحله آزمایش می توانستند به راه حلهای آموزش داده شده در مرحله آموزش و تمرین مراجعه نمایند، اما گروه آزمایشی چنین فرصتی را نداشتند. نتایج نشان داد که دانش آموزان گروه حل مساله در حل مسائل معادل کلامی جبر عملکرد بهتری نسبت به گروه آزمایشی داشتند و تفاوت میانگینهای آنها معنی دار بود. اما در رابطه با مسائل مشابه کلامی جبر تفاوت معنی داری بین میانگینهای دو گروه حل مساله و آزمایشی یافته نشد.