مریم قاسمی

مقدمه: کیفیت زندگی مفهومی چند جانبه و چند بعدی است و تنها جنبه های مادی زندگی را در بر نمی گیرد؛ اندازه گیری و پی بردن به آن خود در گرو عوامل مختلف محیطی – اکولوژیک، اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی می باشد و خصوصیات فردی افراد جامعه نیز در آن دخالت دارند.هدف:  مقاله با هدف بررسی عوامل موثر بر تحولات کیفیت زندگی، بین روستاییان در دو دهه اخیر تدوین شده است.روش شناسی: روش تحقیق، روش توصیفی – تحلیلی است. در این روش، ابتدا شاخص های کیفیت زندگی به تفکیک نقاط روستایی مورد مطالعه و سنجش قرار گرفت. جامعه آماری روستاییان21 روستا و حجم نمونه 380 خانوار از روستاییان است که با استفاده از فرمول کوکران تعیین گردیده اند. سپس در مرحله تحلیل، فاصله از شهر و فاصله تا جاده اصلی بر تفاوت های فضایی کیفیت زندگی مورد ارزیابی قرار گرفت.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی شامل بخش مرکزی شهرستان نوشهر می باشد .یافته ها و بحث:  نتایج نشان داد که وضعیت روستاهای مورد مطالعه از نظر کیفیت شاخص های کالبدی کیفیت زندگی مطلوب و شاخص های اقتصادی در سطح نامطلوبی قرار دارند. که می توان ناشی از عوامل مختلف مانند عدم برخورداری از سطوح خدماتی مطلوب، عدم وجود منابع درآمدی و... در سطح منطقه باشد. همچنین از میان روستاهای مورد بررسی روستاهای خیرودکنار، توسکاتک، تازه آباد و شریعت آباد در بالاترین سطح کیفیت زندگی و رضایتمندی جای روستاهای سنگتو، حمزده دارند؛ و علیا و چلک علیا در پایین ترین سطح کیفیت زندگی و رضایتمندی قرار می گیرند.نتیجه گیری: بین تمام سطوح کیفیت زندگی در سطح روستاهای نمونه بر اساس عوامل فاصله تا جاده اصلی و فاصله تا شهرستان تفاوت معناداری وجود دارد. و هر چه فاصله کمتر باشد شاخص های کیفیت زندگی در وضعیت مناسب تری قرار می گیرند و سطح کیفیت زندگی بالاتر می رود.

مهاجرت بازگشتی واکنشی نسبت به ایجاد جذابیت در مناطق روستایی قلمداد می شود، این نوع مهاجرت می تواند اثرات متنوع و متعددی بر بازساخت نواحی روستایی داشته باشد. هدف مطالعه حاضر شناسایی و تحلیل اثرات مهاجرت های بازگشتی بر بازساخت سکونتگاه های روستایی شهرستان نیشابور است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی از نوع پیمایشی مبتنی بر پرسشنامه بوده است. در این مطالعه تعداد 37 روستا در شهرستان نیشابور که دارای مهاجران بازگشتی بودند، مورد بررسی قرار گرفت و 55 اثر مهاجران بازگشتی بر بازساخت نواحی روستایی شناسایی گردید که ضریب آلفای کرونباخ 0.942 بیانگر پایایی مطلوب ابزار تحقیق می باشد. شاخص ها ذیل سه بعد اجتماعی با 18 شاخص(α=0.925)، اقتصادی با 21 شاخص (α=0.891) و کالبدی- محیطی با 16 شاخص (α=0.852) بررسی شد. از آنجا که بر اساس آزمون تی تفاوت میانگین ابعاد سه گانه بجز در بعد اجتماعی معنی دار نشد، از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده گردید. نتایج نشان داد که 55 اثر شناسایی شده مهاجرت بازگشتی را می توان ذیل 14 اثر اصلی با 78.79 درصد واریانس قرار داد. بر این اساس به ترتیب 1- افزایش انسجام و همبستگی بین اهالی با 25.21 درصد واریانس، 2- بهبود زیرساختهای خدماتی و رفاهی با 10.52، 3- رونق اقتصاد روستایی با 7، 4- فعال سازی ظرفیت ها با 5.4، 5- توسعه فعالیت های غیرکشاورزی با 5 درصد واریانس به ترتیب مهمترین تاثیرات مهاجرت بازگشتی در بازساخت سکونتگاه های روستایی هستند.

هدف: تغییر الگوی کشت محصولات زراعی آب بر به گیاهان دارویی، به دلیل حفظ منابع پایه محیطی و ارزش افزوده بالا مورد تأکید صاحب نظران حوزه کشاورزی و روستایی است. مطالعه حاضر به امکان سنجی ورود 4 گیاه دارویی کدوی پوست کاغذی، سیاه دانه، اسفرزه، زیره سبز به الگوی کشت کشاورزان شهرستان چناران می پردازد.روش و داده: روش تحقیق توصیفی تحلیلی و نوع تحقیق کاربردی است. گیاهان دارویی پیشنهادی با هم فکری گروه زراعت دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان چناران انتخاب شد. در این مطالعه 245 کشاورز روستایی در 16 روستای نمونه به صورت تصادفی انتخاب و در تکمیل ابزار پژوهش مشارکت نمودند.یافته ها: نتایج آزمون نسبت نشان داد میزان استقبال کشاورزان از ورود گیاهان دارویی به الگوی کشت پایین است، به طوری که تنها 11 درصد کشاورزان، تمایل زیاد و بسیار زیاد به کشت چهار گیاه پیشنهادی داشته اند. همچنین 98 درصد کشاورزان از دانش فنی بسیار پایینی در زمینه کاشت، داشت، برداشت، فرآوری، نگهداری و فروش گیاهان دارویی پیشنهادی برخوردار بودند. مهم ترین دلیل عدم موفقیت کشاورزان در زمینه ورود گیاهان دارویی به الگوی کشت: عدم حمایت دولت از تولید گیاهان دارویی، خشکسالی و  مشکلات مربوط به نیروی کار بوده است. استعدادسنجی اراضی کشاورزی به روش بولین نشان داد از مجموع 327000 هکتار مساحت شهرستان چناران، 32 درصد برای کشت اسفرزه، 11 درصد برای کشت کدوی پوست کاغذی و 32 درصد برای کشت زیره سبز و سیاه دانه مساعد است.نتیجه گیری: از آنجا که تولیدکنندگان گیاهان دارویی باید از بازارهای تضمین شده مطمئن باشند، لازم است با اتخاذ راهکارهای مناسب، سهم کشاورز در زنجیره ارزش بالقوه سودآور بازار افزایش یابد.نوآوری، کاربرد نتایج: از مهم ترین جنبه های نوآورانه و کاربردی تحقیق می توان به شناسایی میزان استقبال کشاورزان نسبت به کشت گیاهان دارویی پیشنهادی و سطح دانش فنی آن ها در این زمینه و همچنین قابلیت سنجی شهرستان چناران در زمینه کشت گیاهان دارویی پیشنهادی اشاره کرد. نتایج مطالعه می تواند قابل تعمیم به سطح وسیع تری باشد.

مقدمه: روستاهای مرزی از نقاط حساس و استراتژیک کشور به شمار می روند که از جهات مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی دارای ویژگی های خاص و منحصربه فرد هستند. مهاجرت روستاییان ساکن مرز، این مناطق را از جمعیت تولیدکننده و حافظ مرزهای کشور خالی می کند و مشکلاتی در مقصد مهاجرت ایجاد می کند.هدف: پژوهش حاضر درصدد سنجش میزان تمایل به مهاجرت خانوارهای ساکن در روستاهای مرزی شهرستان تربت جام که بیش از 95 درصد اهل تسنن هستند، می باشد.روش شناسی تحقیق: روش تحقیق توصیفی تحلیلی و از نوع کاربردی - توسعه ای است. گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی و میدانی با استفاده از پرسشنامه بوده است. حجم نمونه 214 خانوار اهل تسنن ساکن در 17 روستای واقع در 10 کیلومتری مرز ایران و افغانستان است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش، روستاهای واقع در 10 کیلومتری مرز ایران و افغانستان در شهرستان تربت جام استان خراسان رضوی طبق تقسیمات کشوری سال 1395 و قبل از تفکیک شهرستان صالح آباد می باشد.یافته ها: مطابق یافته ها میانگین سازه تمایل به مهاجرت با 98/1 پائینتر از میانه نظری بوده و در طیف لیکرت در حد کم سنجش شده است. دلیل این امر دوگانگی مذهبی مقصد با مبداء مهاجرت است که موجب ایجاد هزینه های اجتماعی زیادی برای مهاجر در مقصد می گردد لذا در بین ساکنان روستاهای مرزی شهرستان، مهاجرت به عنوان راهبردی تدافعی در مواجهه با چالش های معیشتی و آخرین راهبرد برای دستیابی به استانداردهای حداقلی معیشتی مطرح است.نتایج: این مطالعه نشان داد تنها وجود برخی از محرومیت ها موجب مهاجرت نمی شود، چراکه برای روستاییان اهل تسنن مرزنشین، دلایل فرهنگی (سکونت در زادگاه و با افراد هم مذهب) موجب تمایل پایین به مهاجرت می گردد. از آنجا که جمعیت در روستاهای مرزی به عنوان ذخیره استراتژیک کشور محسوب می شوند، تلاش جهت رفع مشکلات معیشتی خصوصا با توجه به تمایل کم ساکنان به مهاجرت و پایداری نسبی جمعیت، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

از جمله جریانات عمده میان سکونتگاه های شهری و روستایی روابط اقتصادی در زمینه کشاورزی است که با انتقال محصولات تولید شده به بازار شهری صورت می گیرد و بدنبال خود، سایر جریانات موجود(نیروی کاری، افراد،سرمایه و...) را تحت تاثیر قرار می دهد. جریان های فضایی بین شهر و روستا در گذر زمان از عوامل کلیدی در تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی استاین روابط اگر به صورت مکمل باشد به عملکردهای دو سویه منجر می شود و می تواند زمینه ساز توسعه روستایی شود. بر این اساس هدف مقاله حاضر تبیین الگوی روابط اقتصادی روستا-شهری در شهرستان خرم آباد با تاکید بر کشاورزی است. روش تحقیق توصیفی -تحلیلی و اطلاعات از طریق روش اسنادی و میدانی جمع آوری شده است واحد تحلیل کشاورزان روستاهای نمونه شهرستان خرم آباد بوده است. در این مطالعه 22 روستا با استفاده از طبقه بندی تخصیص یافته انتخاب و در هر یک از آنها، روابط اقتصادی 383 خانوار کشاورزی روستایی به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه به منظور تبیین الگوی روابط اقتصادی روستا-شهری از 5 مولفه اصلی و 41 گویه استفاده شد. داده ها در نرم افزار SPSS به کمک آنالیز تحلیل واریانس یک طرفه بررسی شد. یافته های پژوهش نشان داد در اغلب مولفه ها روابط اقتصادی روستا-شهری در شهرستان خرم آباد عمدتا با شهر خرم آباد بوده و الگوی روابط اقتصادی روستا-شهری در زمینه کشاورزی نوع ویژه ای از"روابط سلطه" با ماهیت "استثماری" از سوی شهر خرم آباد بر نواحی روستایی را نشان می دهد. در واقع روابط اقتصادی موجود به پیوندهای مکمل روستا-شهری منجر نشده و در حد انگلی و با سلطه شهر خرم آباد و به نفع شهر برقرار است.

ازجمله جریانات عمده بین سکونتگاه های شهری و روستایی روابط اقتصادی در زمینه کشاورزی است که با انتقال محصولات تولیدی به شهر و با تهیه نهاده های لازم کشاورزی از شهر صورت می گیرد و بدنبال خود، سایر جریانات (نیروی کاری، افراد، سرمایه و...) را تحت تاثیر قرار می دهد. جریان های فضایی بین شهر و روستا در گذر زمان از عوامل کلیدی در تحولات فضایی سکونتگاه های روستایی است. این روابط اگر به صورت مکمل باشد به عملکردهای دو سویه منجر می شود و می تواند زمینه ساز توسعه روستایی شود. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و داده های مورد نیاز به کمک روش های اسنادی و پیمایشی جمع آوری شد. در این مطالعه 22 روستا با استفاده از روش نمونه گیری طبقه بندی تخصیص یافته، انتخاب شد. واحد تحلیل کشاورزان در روستاهای نمونه شهرستان خرم آباد بوده است، برای بررسی ظرفیت های اقتصادی (کشاورزی) و شدت جریان های روستایی-شهری روابط اقتصادی روستائیان در زمینه کشاورزی را با چهار نقطه شهری به کمک پنج مولفه و 41 گویه کمی شد. و پس از کمی نمودن متغیر ظرفیت های اقتصادی (کشاورزی) و شدت جریان های روستایی-شهری رابطه آنها مورد بررسی قرار گرفت. جهت سنجش رابطه میان ظرفیت های کشاورزی و پیوندهای روستایی شهری پس از استخراج میزان زمین های زراعی و باغی زیر کشت و محصولات تولید شده و پس از آن محاسبه سرانه محصولات به تفکیک محصول و روستا از آزمون همبستگی پیرسون و برای رتبه بندی روستاها از مدل ویکور و وزن دهی به معیارها از AHP استفاده شد. نتایج حاکی از آن است که بین دو متغیر ظرفیت های اقتصادی روستاهای مورد مطالعه و شدت جریان های روستایی-شهری همبستگی مستقیم و معناداری با شدت قوی (0.812) در سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد.

زمینه و هدف : تداوم و رونق گردشگری روستایی منوط به پایداری آن است چرا که گردشگری پایدار روستایی در پی کیفیت و دوام بلندمدت منابع طبیعی و انسانی در صنعت گردشگری است. مطالعه حاضر ضمن شناخت قوت و ضعف های داخلی و همچنین فرصت ها و تهدیدهای خارجی پیش روی توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور، به دنبال ارائه راهبردهای مناسب جهت تحقق توسعه پایدار گردشگری است. روش شناسی : روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به روش اسنادی و میدانی صورت گرفته است. واحد تحلیل 173 نفر از خبرگان محلی شامل 111 دهیار و 62 شورای اسلامی روستا در 109 روستای مقصد گردشگری شهرستان نیشابور بوده است. در این مطالعه از ابزارهای برنامه ریزی راهبردی SWOT-QSPM استفاده شد. یافته ها : در این مطالعه 45 ضعف و تهدید و 21 قوت و فرصت پیش روی توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور شناسایی شد. شهرستان نیشابور در زمینه توسعه پایدار گردشگری روستایی با ضعف ها و تهدیدهای زیادی مواجه است. با توجه به امتیاز نهایی (IFE) 1.84 و (EFE) 1.69، توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور در جایگاه تدافعی قرار دارد. نتیجه گیری و پیشنهادات : توسعه پایدار گردشگری روستایی در شهرستان نیشابور نیاز به اتخاذ راهبرد بقا، یعنی از بین بردن تهدیدهای بیرونی با تقلیل ضعف های درونی سیستم دارد. از این رو با استفاده از ماتریس QSPM، 11 راهبرد ارائه شده ذیل راهبرد تدافعی اولویت-بندی شد. مهمترین راهبرد، ارتقاء کیفیت دید و منظر روستایی (چشم انداز طبیعی) در چارچوب مولفه بصری - زیباشناختی در کنار ارتقاء مولفه های دیگر کیفیت محیطی روستا مانند مولفه های عملکردی- فعالیتی، معنایی- ادراکی و زیست محیطی می باشد. نوآوری و اصالت : نوآوری و اصالت مطالعه در این است که ضمن بررسی محیط درونی و بیرونی، جایگاه گردشگری روستایی شهرستان نیشابور به لحاظ پایداری تعیین و راهبردهای مطلوب متناسب با شرایط سیستم ارائه شود.

مخاطره سیل در ایران سالیانه موجبات وارد آمدن خسارات فراوانی به روستائیان مناطق درگیر به ویژه در بخش مسکن می گردد. به همین دلیل توجه به تاب آوری کالبدی مساکن به دلیل آسیب پذیری بالا در مواجهه با سیل ضروری است. هدف پژوهش ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی مناطق روستایی در مواجهه با سیلاب و بررسی عوامل زمینه ای موثر بر آن است. پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی-تحلیلی مبتنی بر پیمایش میدانی است. سازه تاب آوری کالبدی مسکن در 5 مولفه تاب آوری مکان، قانونی، سازه ای، کارکردی و تصویرذهنی، به کمک 36 شاخص در طیف لیکرت کمی شد. پس از مطالعات اکتشافی اولیه 9 روستا در سطح شهرستان با بیشترین آسیب پذیری در مواجهه با سیل شناسایی و به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفت. این روستاها در زمان انجام پژوهش در سال 1399 دارای 1514 واحد مسکونی بودند که با استفاده از فرمول کوکران 225 واحد به عنوان نمونه تعیین و به کمک سرپرستان خانوار ساکن در آنها، ابزار پژوهش تکمیل گردید. پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در سازه تاب آوری0.95 و مطلوب ارزیابی شد. نتایج نشان داد میانگین کلیه ابعاد تاب آوری کالبدی مسکن (بجز بُعد قانونی)، و سازه تاب آوری با 2.62 به طور معنی داری پایین تر از میانه نظری و در حد کم تا متوسط ارزیابی شده است. با افزایش سکونت در روستا و افزایش سن مالکین مسکن میزان تاب آوری مسکن با شدت ضعیف کاهش می یابد اما با افزایش سال های تحصیل و درآمد تاب آوری کالبدی مسکن با شدت ضعیف افزایش می یابد. نیز با افزایش قدمت بنا و تعداد طبقات ساختمان تاب آوری کالبدی مسکن به طور معنی داری کاهش می یابد. میانگین تاب آوری کالبدی در مساکن مهندسی ساز 2.99 و بناساز محلی 2.17 است.

پیشینه و هدف: با شیوع کووید 19 تقاضای گردشگری به حداقل رسید و به تبع آن کسب وکارهای گردشگری با آسیب های متعددی ازجمله کاهش اقامت گردشگر، کاهش فروش تولیدات روستایی، افزایش بیکاری شاغلین بخش گردشگری، کاهش درآمد و افزایش فشار اقتصادی، عدم بازدهی سرمایه در بخش گردشگری و ... مواجه شدند. این مساله در روستاهای مقصد گردشگری به دلیل وابستگی بخش زیادی از درآمد ساکنان به گردشگری از اهمیت خاصی برخوردار است؛ از این رو مطالعه حاضر آسیب پذیری کسب وکارهای گردشگری روستایی درمواجهه با کووید 19 را مورد بررسی قرارداده است.مواد و روش ها: روش تحقیق توصیفی تحلیلی از نوع کاربردی است. گردآوری اطلاعات میدانی در بهار 1400 قبل از شروع موج هفتم کووید 19 انجام شد. منطقه مورد مطالعه شهرستان کلات نادری در استان خراسان رضوی است. در این مطالعه 8 روستا به کمک کارشناسان میراث فرهنگی و بخشداری ها به عنوان مقصد گردشگری شناسایی و مورد مطالعه قرارگرفت. واحد تحلیل 201 نفر از صاحبان کسب وکارهای گردشگری بودند که قبل از کووید 19 از محل گردشگری دارای درآمد مستقیم و غیرمستقیم بوده اند. وضعیت کسب وکارهای گردشگری در دو مقطع زمانی قبل و بعد از شیوع کووید به کمک روش شبه پنل با 6 متغیر در مقیاس نسبی بررسی شد. همچنین آسیب های وارده به بخش گردشگری به کمک 18 شاخص در مقیاس ترتیبی کمی شد. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آزمون تی استیودنت جفت نمونه و تک نمونه ای و دو نمونه مستقل و تحلیل عاملی اکتشافی و نیز تحلیل واریانس یک طرفه انجام شد. پایایی پرسشنامه ها به کمک آلفای کرونباخ بررسی و ضریب آن برای 18 شاخص 81/0 به دست آمد.یافته ها و بحث: میانگین آسیب پذیری کسب وکارهای گردشگری در طیف لیکرت با 03/4 در حد زیاد ارزیابی شده است. آسیب پذیری کسب وکارهای بالغ با 1/4 بیشتر از کسب وکارهای نوپا با 9/3 و درحال رشد با 8/3 است. بالابودن سن و پایین بودن تحصیلات صاحبان کسب وکارهای بالغ می تواند در تبیین آسیب پذیری بالای کسب وکارهای بالغ کمک نماید. تحلیل عاملی اکتشافی مهمترین آسیب های کسب وکارهای گردشگری را ذیل 5 عامل با 63 درصد واریانس قرارداد. کاهش محسوس تقاضای گردشگری با 29.91 درصد واریانس اصلی ترین آسیب وارده به کسب وکارهای گردشگری است. سپس به ترتیب به مخاطره افتادن امنیت شغلی و سرمایه گذاری های انجام شده، توقف فعالیت های بخش گردشگری، عدم حمایت دولت از کسب وکارهای گردشگری و تعطیلی کسب وکارهای گردشگری قرار دارد. نیز بین سال شروع کسب وکار و میزان آسیب پذیری رابطه معنادار معکوس با شدت ضعیف وجود دارد.نتیجه گیری: شیوع کووید 19 نشان داد کسب وکارهای گردشگری در مواجهه با بحران های بیرونی به شدت سیب آسیب پذیر بوده و صاحبان این کسب وکارها در مواجهه با آن دچار شوک اقتصادی شدند. در چنین شرایطی این کسب وکارها به حال خود رها شده و برنامه ای برای بقا و کاهش آسیب پذیری آنها وجود نداشت. حدود 40 درصد کسب و کارهای مورد بررسی، که تا قبل کووید 19 دارای درآمد از بخش گردشگری بوده اند، بعد از شیوع، درآمد خود را از بخش گردشگری به کل از دست داده اند و سازمان های متولی گردشگری روستایی نتوانستند نقش موثری در بقاء و افزایش تاب آوری کسب وکارهای گردشگری داشته باشند. لذا ایفای نقش فعالانه نهادهای متولی در اتخاذ تدابیری موثر جهت افزایش تاب آوری کسب و کارهای گردشگری خصوصا در روستاهای مقصد گردشگری در مواجهه با تکانه های بیرونی ضروری است.

بازریابی کشاورزی از برنامه ریزی برای تولید محصول آغاز و تا آخرین مرحله پس از برداشت یا همان فروش محصول و کسب رضایت مصرف کننده ادامه می یابد. مطالعه حاضر با توجه به تخصصی شدن کشت تنباکو در دهستان بقمچ شهرستان چناران، شناسایی مؤلفه های پیش برنده بازاریابی تنباکو است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و جامعه آماری تنباکوکاران و فعالان بازار تنباکو در دهستان بقمچ بودند که با استفاده از فرمول کوکران 110 نفر به عنوان نمونه تعیین گردید. در این تحقیق به کمک مطالعات گسترده اسنادی و میدانی 29 عامل پیش برنده بازاریابی تنباکو در دهستان بقمچ شناسایی و در طیف لیکرت پنج گزینه ای (خیلی کم تا خیلی زیاد) طراحی گردید. عوامل شناسایی شده به کمک تحلیل عاملی اکتشافی ذیل 9 مؤلفه اصلی با 5/72 درصد مجموع واریانس قرار گرفت. این مؤلفه ها به ترتیب شامل؛ توانمندی بالای تنباکوکاران با 6/14، خروج از انحصار شرکت دخانیات با 8/11، تخصصی شدن کشت، تولید و فرآوری تنباکو با 9/10، وجود بازار خارجی مناسب برای تنباکو با 5/8، وجود بازار داخلی مناسب برای تنباکو با 5/6، فراوری تنباکو در مبداء با 8/5، کنشگری نسبی تنباکوکاران در بازار با 5/5، نظارت دولت بر بازار تنباکو با 7/4 و وجود ظرفیت لازم جهت گسترش فعالیت در زمینه تنباکو با 7/3 درصد واریانس است. نتایج حاصل از مدل تحلیل خاکستری GRA نشان داد روستای بقمچ در زمینه بازاریابی تنباکو در سطح شهرستان چناران و استان خراسان رضوی کانون تولید تنباکو محسوب گردیده و نقطه شروع بازاریابی تنباکو در استان به شمار می رود. با توجه به تولید حدود 80 درصد تنباکوی استان خراسان رضوی در دهستان بقمچ و تخصصی شدن کشت، برنامه ریزی مناسب جهت بازاریابی بهتر محصول در داخل و خارج کشور با تکیه بر عوامل پیش برنده شناسایی شده پیشنهاد می گردد.

امروزه مدیریت منابع در پهنه های زیستی یکی از چالش های اصلی سازمانی – اجتماعی می باشد که موفقیت آن زیر نفوذ عوامل و سازه های بسیاری قرار دارد. لذا تلاش برای طراحی الگوی جامع و یکپارچه برای حوضه های آبخیز به گونه ای که تمامی این سازه ها و رفتار آن ها قابل پیش بینی و هدایت باشند یکی از اهداف و برنامه های سازمان های متولی در این امر است. هدف پژوهش حاضر، ارائه الگوی مطلوب مدیریت یکپارچه و نقش آن در توسعه پایدار روستایی در حوضه آبخیز داورزن می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. بنابراین، ابتدا به شناخت وضع موجود و چالش های اثرگذار بر توسعه یکپارچه حوضه آبخیز داورزن به عنوان متغیرهای وابسته پرداخته شد. سپس با استفاده از پیشران های مدیریت حوضه آبخیز به عنوان متغیرهای مستقل شناسایی شدند. از ﻣﺪل معادلات ساختاری(SEM) در قالب نرم افزار SMART PLS برای تحلیل یافته ها استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل 60 نفر از کارشناسان اجرایی شامل مدیران روستایی و متخصصان این حوزه می باشد. نتایج بدست آمده نشان می دهد که مولفه مشکلات سیاست گذاری با ضریب 0.743 بیشترین ضریب را در بروز چالش های حوضه آبخیز داورزن دارا می باشد و در زمینه ضعف توسعه روستایی نیز مؤلفه اقتصادی با ضریب 0.607 بیشترین تاثیر را داشته است.

بدون شک عدم توجه به تخلیه جمعیتی آبادی ها می تواند عواقب جبران ناپذیری بر سکونتگاه های انسانی وارد آورد. بررسی و شناخت کمّ وکیف این موضوع می تواند به برنامه ریزان و تصمیم گیران در حوزه برنامه ریزی فضایی در ممانعت از تخلیه کامل جمعیتی سکونتگاه های روستایی کمک شایانی کند. مطالعه حاضر از نوع کاربردی با روش توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری آبادی های کمتر از 100 نفر سکنه در استان خراسان رضوی طی سه دهه (1365 1395) بودند. به منظور بررسی ابعاد فضایی از تحلیل فضایی محلی موران و به منظور بررسی جهت و محدوده پراکنش از تحلیل میانگین مرکزی و توزیع جهت دار استفاده شد. نتایج نشان داد در سرشماری های سال های 1365، 1375، 1385، 1395 به ترتیب 2/92، 1/90، 8/94، 7/79 درصد آبادی های تخلیه شده در دهه قبل جمعیتی کمتر از 100 نفر داشته اند. نتایج تحلیل خودهمبستگی فضایی موران نشان داد الگوی پراکنش آبادی های در معرض تخلیه طی سه دهه خوشه ای است. همچنین، نتایج تحلیل میانگین مرکزی و توزیع جهت دار نشان داد 68 درصد از آبادی هایی که در معرض تخلیه جمعیتی قرار دارند در محدوده بیضی قرار گرفته اند و جز دهه 1365 1375 که جهت توزیع آبادی های در معرض تخلیه شمال غربی جنوب شرقی بوده در سایر مقاطع زمانی، یعنی 1375 1395، شمال شرق جنوب غرب بوده است.

با پیشرفت فناوری و درهم تنیدگی اقتصاد کشورهای دنیا در عصر حاضر، تحریم های یکجانبه اقتصادی به عنوان حربه ای کارا و رایج، توسط کشورهای قدرتمند دنیا، برای تحت فشار قرار دادن کشور هدف، مورد توجه قرار گرفته و کاربردی متفاوت از دوران گذشته یافته است. با دگرگون شدن ماهیت و قدرت تحریم های اقتصادی، کشورهای قدرتمند تلاش کرده اند تا با بهره گیری حداکثری از این اهرم فشار، ب ه ص ورت یکجانبه یا با همراه کردن سایر کشورها، به وضع این نوع مقررات محدودکننده علی ه کشورها و دولت هایی که تابع سیاست خارجی این کشورها نیستند، بپردازند. بیشترین آثار زیانبار این تحریم های یکجانبه بر حقوق بنیادین شهروندان عادی سرزمین های هدف از جمله حق سلامتی و حق دسترسی بر غذا قابل مشاهده است که به بروز پرسش ها و ابهام هایی در تعیین دامنه مسئولیت کشور تحریم کننده در برابر آثار زیانبار این اقدام های تحریمی، منجر شده است. مقاله حاضر، ضمن بررسی عوامل مؤثر بر تشدید آثار تحریم های اقتصادی بر کشور تحریم شده، درصدد پاسخگویی به این پرسش است که کشورهای تحریم کننده، تا چه حد نسبت به حقوق بنیادین مردم کشور هدفِ تحریم، مطابق با موازین حقوق بشری و قواعد حقوق بین الملل، دارای مسئولیت و تکلیف هستند.

ازآنجایی که قرآن وحی ناب الهی است لازم است دانش فهم آن برای تولید علوم و معارف به صورت محققانه، مدون و مستدل ارائه شود. مقاله پیش رو در راستای چنین هدفی به روش شناسی پژوهش مبتنی بر قرآن می پردازد. ابتدا ضرورت ها و ملزومات لازم برای رجوع و فهم قرآن را به صورت پیش فرض های مقاله مطرح می کند؛ سپس به مبانی روش شناختی پژوهش های قرآنی در سطوح مختلف اعم از مبانی ناظر به مواجهه با متن قرآن و برداشت از آن، ساختار قرآن، کلمات و گزاره های قرآن، رابطه آیات و سوره های قرآن و رابطه روایات معصوم علیهم السلام با قرآن می پردازد. این مبانی، محقق را به اتخاذ قواعد و ضوابطی در روش های فهم دلالت می دهد. به همین دلیل این مقاله، مبتنی بر مبانیِ مطرح شده ضوابط حاکم بر روش های پژوهش را تبیین و توصیف می نماید. درنهایت فرآیند پژوهش های مبتنی بر قرآن در حوزه علوم مختلف را موردنظر قرار داده و آن را به صورت فرآیندی تشریح می کند.

جهانی شدن تاثیر شگرف و غیرقابل انکاری بر تمامی جنبه های زندگی داشته است، به-طوری که انتشار سریع ایده ها از طریق فناوری های نوین رسانه ای بر گوناگونی اجزای فرهنگی و تنوع و تکثر آن افزوده و اثرات قابل توجهی در فضاهای مختلف جغرافیایی گذاشته است. پژوهش حاضر به بررسی میزان استقبال دختران روستایی از سریال های ماهواره ای و راهکارهای کاهش اثرات منفی آن می پردازد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و نوع پژوهش کاربردی است. جامعه آماری روستاهای دارای بیشترین دستگاه گیرنده ماهواره در دهستان میامی شهرستان مشهد و واحد تحلیل دختران روستایی و ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته است. در این مطالعه 160 دختر روستایی به-صورت داوطلبانه در تکمیل پرسشنامه همکاری داشتند. تجزیه و تحلیل داده های میدانی به کمک نرم افزار SPSS انجام و از آزمون تی، مربع خای و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. نتایج نشان داد الگوی غالب استفاده از تلویزیون های ماهواره ای برنامه هایی با محتوای سرگرم کننده بوده و بیشترین میزان استقبال دختران روستایی به ترتیب شامل: موسیقی و رقص، سریال های دوبله شده فارسی، آشپزی و فیلم های سینمایی است. همچنین از دیدگاه دختران بهترین شبکه های ماهواره ای به ترتیب PMC وGEM TV بوده است. مهمترین راهکارهای کاهش اثرات منفی سریال های ماهواره ای از دیدگاه دختران روستایی به ترتیب شامل: بهبود و تنوع برنامه های شبکه-های تلویزیون داخلی با میانگین 3.9، برنامه ریزی جهت پرکردن اوقات فراغت دختران جوان با میانگین 3.8، تقویت باورهای دینی در دختران جوان با میانگین 3.7 است.

مقدمه و هدف : امروزه حضور زنان در اجتماع و در نقش های مختلف بیش از گذشته بوده و ثابت کرده اند که می توانند در پیشبرد اهداف بسیار تاثیر گذار باشند. در این میان حضور آنان در محیط های عموما مردانه چشمگیر شده است و در کنار محدودیت هایی که با آن مواجه هستند توانسته اند به خوبی از پس نقش های خود برآیند. هدف اصلی این پژوهش، ادراک اساتید زن از حضور در موسسه آموزشی کشتیرانی به عنوان یک محیط آموزشی تک جنسیتی می باشد. روش شناسی پژوهش : پژوهش حاضر با استفاده از روش کیفی با راهبرد مورد پژوهی و با استفاده از تحلیل مضمون انجام شده است . جامعه پژوهش همه اساتید زن موسسه آموزشی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران مرکز بوشهر، شامل 12 نفر  بود. در این راستا مصاحبه عمیق نیمه ساختمند در ارتباط با ادراک آن ها از حضور در این مجموعه به عمل آمد. یافته ها : بر اساس یافته های به دست آمده، شبکه مضامین ادراک اساتید زن از حضور در موسسه آموزشی کشتیرانی،شامل پنج بُعد روانشناختی، سیستم و سازمان، بار فرهنگی، مالی واقتصادی و تاثیرگذاری بر جامعه بانوان می باشد که هر یک نیز دارای مؤلفه های گوناگون بودند.   بحث و نتیجه گیری : یافته های این مطالعه می تواند در کاهش چالش های پیش روی اساتید زن در موسسه آموزشی کشتیرانی و سایر مراکز تک جنسیتی موثر باشد. فراهم کردن بستر مناسب وفرهنگ سازی در کنار اعتماد به نفس و انگیزه بالای زنان می تواند محیط مناسبی را برای پذیرش و فعالیت آنان مهیا کند.

بررسی اقتصاد روستاهای مقصد گردشگری در شرایط کووید 19 به دلیل وابستگی بخشی از درآمد ساکنین به گردشگری حائز اهمیت است. از این رو مطالعه حاضر به بررسی تاثیر کووید 19 بر اقتصاد روستاهای مقصد گردشگری شهرستان کلات نادری پرداخته است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و از نوع تحقیقات کاربردی-توسعه ای است. گردآوری اطلاعات شامل روش های اسنادی و میدانی است. در این مطالعه 8 روستای مقصد گردشگری در شهرستان کلات نادری شناسایی و به کمک مطالعات میدانی و اسنادی موردمطالعه قرارگرفت. تاثیر کووید 19 بر اقتصاد روستاهای مقصد گردشگری براساس طیف لیکرت و ذیل سه مولفه اشتغال، سرمایه گذاری و درآمد به کمک 19 شاخص کمی شد. نتایج نشان داد کووید 19 درآمد صاحبان کسب وکارهای گردشگری را با میانگین 8/3 بیش از مولفه اشتغال با 5/3 و سرمایه گذاری با 5/3 تحت تاثیر قرار داده است. روستای آبگرم با میانگین 5/4 بیشترین اثرات را از کووید 19 متحمل شده است. همچنین در روستاهای مقصد گردشگری به طور متوسط هر روستا با کاهش سالیانه 19941 نفر گردشگر نسبت به قبل از شیوع کووید 19 مواجه بوده که این امر باعث کاهش تعداد 31 کسب وکار مستقیم و 44 کسب وکار غیرمستقیم فعال در گردشگری، 47 شاغل مستقیم و 77 شاغل غیرمستقیم و 5/1 اقامتگاه بوم گردی نسبت به قبل از شیوع کووید 19 در روستاهای مقصد گردشگری گردیده است.

مدیریت یکپارچه آبخیزداری می تواند به عنوان یک پیش شرط لازم برای مدیریت پایدار و بهبود سبک زندگی و معیشت مردم محلی موردتوجه قرار گیرد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی پیشران ها و سناریوهای مؤثر بر مدیریت یکپارچه روستاهای حوضه آبخیز داورزن است. برای این کار از ابزار پرسش نامه استفاده شد که به وسیله کارشناسان خبره و اجرایی(شامل اعضای هیئت علمی صاحب نظر و کارکنان منابع طبیعی، سازمان های مردم نهاد فعال و جوامع محلی) تکمیل گردید. اعضای آن به روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند. برای مشخص کردن پیشران های چالش برانگیز از مدل MICMAC استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده، شاخص هایی ازجمله پایین بودن متوسط درآمد و سرمایه بهره برداران؛ کمبود تسهیلات اعطایی کم بهره بانک ها، مؤسسات اعتباری و صندوق حمایت از توسعه تنوع معیشتی و اتکای ضعیف دولت به بخش خصوصی در واگذاری اختیارات به این بخش به دلایلی ازجمله ورشکستگی یا بی تعهدی سرمایه گذاران و... مهم ترین پیشران های دخیل در زمینه مدیریت یکپارچه آبخیز روستایی داورزن را شکل می دهند. برای تشریح سناریوهای محتمل از نرم افزار سناریو ویزارد استفاده شد. نتایج این بخش نشان داد از مجموع 24 وضعیت موجود، سناریوی دهم به عنوان مطلوب ترین حالت سناریوی ممکن در نظر گرفته شد.

ایران چهارمین کشور سیل خیز جهان ازنظر آسیب پذیری در مواجهه با سیل است و استان خراسان رضوی هم که در شمال شرق ایران واقع شده است در خطر نسبی بالای سیل قرار دارد و سالانه شاهد وارد آمدن خسارات ناشی از سیل در این استان هستیم. به طوری که این استان در تعداد حوادث سیل، رتبه اول و در خسارت ها رتبه سوم و در تلفات جانی رتبه ششم را در کشور دارا است، لذا سیل سالانه موجبات وارد آمدن خسارات فراوانی به روستائیان به ویژه در بخش مسکونی می گردد. پژوهش حاضر آسیب پذیری کالبدی مساکن خانوارهای روستایی شهرستان درگز در مواجهه با سیل را موردبررسی قرار می دهد. روش تحقیق، در این پژوهش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر پیمایش میدانی است. سازه آسیب پذیری مسکن در 6 مؤلفه جسم، محتوا، روبنا، زیربنا، فضای معیشتی، تأسیسات و تجهیزات به کمک 18 شاخص در طیف لیکرت کمی شده است. پایایی پرسش نامه محقق ساخته نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 96/0 و مطلوب ارزیابی گردید. در این مطالعه، از میان تمام روستاهای درگیر سیل، در سطح شهرستان، تعداد 9 روستا که از بیشترین آسیب پذیری در مواجهه با سیل در سطح شهرستان درگز برخوردار بودند به عنوان نمونه انتخاب شدند. به طور مجموع این روستاها دارای 1514 واحد مسکونی هستند که به کمک فرمول کوکران 225 واحد از میانشان به عنوان نمونه تعیین گردید. در انتها بعد از بررسی ها، نتایج نشان داد از میان مؤلفه های موردبررسی، میانگین آسیب پذیری زیربنا یا فونداسیون با عدد 55/2، بیشتر از سایر مؤلفه ها است. اگرچه میزان آسیب پذیری کالبدی مساکن خانوارهای روستایی شهرستان درگز در مواجهه با سیل با میانگین 16/2 کمتر از میانه نظری و در حد کم تا متوسط ارزیابی شده است، اما میزان خسارت واردشده به 38 خانوار موردبررسی، بالای 50 درصد است که رقم پایینی نیست. ﺑ ﺎﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ایﻨکﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ کﺎﻣﻞ از ﺧﻄﺮ ﺳیﻼب امکان پذیر نیست، زی ﺴﺘﻦ در کﻨ ﺎر ﺳ یﻼب و اﻋﻤ ﺎل سیاست های مناسب برای کاهش آسیب پذیری مسکن اﻣﺮی ﺿﺮوری اﺳﺖ.