اصغر مولایی

بازار، فضایی با الگوی کهن است که در تمدن های گوناگون، به ویژه میان ایرانیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. کاروان سراهای درون ش هری، مح ل مب ادلات کالاه ای تج اری و نی ز مکان ی ام ن ب رای اقام ت مس افران و تج ار ب وده اس ت. ای ن کاروان سراها، عمدتاً در جن ب ب ازار و مرتب ط ب ا بازاره ا بوده ان د. حیاط مرکزی در معماری ایرانی الگویی کهن است که در دوره های مختلف و مناطق گوناگون ایران زمین به اشکال متنوع قابل ملاحظه است. این کهن الگو با برخورداری از ویژگی های اصیل و پایه ای، همچون مرکزیت، وحدت و کثرت، فضایی مناسب برای عملکردهای مورد نیاز فراهم می آورده است. چنانچه در گذشته سرای بازار مکانی برای استقرار کاروان های تجاری و عرضه و مبادله کالاها بوده و در دوره معاصر نیز کارکردهای متنوعی را دارد که در ابعاد مختلف نیازمند بازشناسی است؛ بنابراین این پژوهش با هدف بازشناسی سرا به عنوان الگویی اصیل در معماری ایرانی به ویژه در ساختار بازار تاریخی ایرانی است که در مطالعه میدانی بر سراهای بازار تاریخی تبریز متمرکز می شود. پژوهش حاضر کمی-کیفی بوده و با روش پژوهش تحلیلی، اسنادی و استدلال منطقی و نیز شیوه های مطالعه کتابخانه ای و اسنادی و پیمایش میدانی انجام شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که شاخصه های بنیادی سرای بازار شامل مرکزیت، درون گرایی، انسجام و وحدت، شکل هندسی مربع یا مستطیل، انعطاف پذیری عملکردی و سرزندگی است و مهم ترین معیارهای گونه شناسی در ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی شامل شکل، مساحت، موقعیت، راستا، عمده فروشی و خرده فروشی، نوع فعالیت و پوشش گیاهی هستند. در بازار تاریخی تبریز طیف متنوعی از سراها از لحاظ کالبدی و اقتصادی به عنوان حیاط های اختصاصی و عمومی برای فعالیت های گوناگون تجاری، تولیدی، انباری، برگزاری رویدادهایی با مناظر گوناگون از گذشته تاکنون مورد استفاده بوده اند.

باد یکی از پارامترهای مهم اقلیم است و به عنوان یک شاخص مناسب می تواند برای تغییرات اقلیمی و الگوهای مرتبط با جریان هوا به کار برده شود. هدف از این تحقیق بررسی روند تغییرات بلندمدت سرعت باد در ایران مرکزی است. به این منظور، از داده های سرعت باد پایگاه بازتحلیل شده ECMWF نسخه ERA-Interim با تفکیک مکانی 75/0×75/0 درجه قوسی و داده های هفت ایستگاه سینوپتیک طی دوره آماری ۱۹۸۰-2017 استفاده شد. برای درستی سنجی داده های پایگاه ECMWF از روش های R 2 ، MBE، و RMSE و برای محاسبه روند از آزمون ناپارامتریک من- کندال (M-K) استفاده شد. نتایج نشان داد پایگاه ECMWF از دقت مناسبی برای برآورد سرعت باد برخوردار است؛ به طوری که مقدار R 2 در ایستگاه های مورد مطالعه بین 72/0 تا 95/0 متغیر است. متوسط سرعت باد در ایران مرکزی m/s19/3 محاسبه شد. کمینه سرعت باد در ماه ژانویه با 01/2 و بیشینه سرعت باد با m/s 95/3 در ماه ژلای محاسبه شد. به ترتیب بیشترین شدت روند افزایشی و کاهشی سرعت روند سرعت باد در ماه های مارس (نمره Z، 91/4) و دسامبر (نمره Z، 73/2-) محاسبه شد که در سطح آماری 01/0 معنی دار است. همچنین، بیشینه پهنه های روند افزایشی و کاهشی سرعت باد به ترتیب در ماه های فوریه و ژانویه به دست آمده است.

با اجرایی شدن سیاست مسکن مهر در راستای تأمین مسکن اقشار کم درآمد، مشکلات ساختاری-کالبدی و اجتماعی-اقتصادی پدیدار شده است. در این میان، احساس نابرابری اجتماعی و جدایی گزینی فضایی ساکنان (با توجه به وابستگی به کلان شهر هم جوار)، از جمله مسائلی است که با وجود اهمیت داشتن، کمتر مدنظر قرار گرفته است. این پژوهش با هدف شناسایی نحوه ارتباط ساخت کالبدی مجموعه مساکن مهر با ساخت اجتماعی- اقتصادی آن، به کندوکاو در کنش های مرتبط ساکنان پرداخته است. همچنین به روش مقایسه ای در دو نمونه 50 عددی مستقل (مسکن مهر شهر جدید سهند تبریز و شهر گلبهار مشهد) و روش خوشه ای در فازهای مختلف پروژه انجام شده است. داده ها از نظر توصیفی و استنباطی با نرم افزار SPSS نسخه 20 تحلیل شدند. ابتدا برای تعیین نرمال بودن داده ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شد و نتایج آزمون، نرمال بودن داده ها را تأیید کرد؛ از این رو با آزمون t فرضیه اصلی پژوهش آزموده شد. براساس یافته ها، میان ساخت فضایی توسعه مسکن مهر (25 گویه اصلی) و ساخت اجتماعی آن (14 گویه اصلی)، رابطه مستقیم و معناداری (ضریب پیرسون 68/0) وجود دارد. مطالعه نمونه ها با آزمون t نشان می دهد، با وجود تفاوت معنادار داده ها در ابعاد اجتماعی و زیست محیطی (با میانگین بیشتر در نمونه گلبهار) و ابعاد خدماتی و اقتصادی (با میانگین بیشتر در نمونه سهند)، بعد کالبدی از وضعیت نسبتاً مشابهی در نمونه ها برخوردار است. همچنین بین میانگین های محاسباتی آزمون t، مؤلفه های ساخت کالبدی-فضایی و ساخت اجتماعی-اقتصادی تفاوت معناداری مشاهده نشد. با وجود اینکه امتیاز محاسباتی در هر دو گروه، متوسط به پایین بود، در نمونه گلبهار با اختلاف اندک، امتیاز بیشتری برآورد شد. بر مبنای نتایج، تبعیض محسوس در ارائه خدمات و دسترسی به امکانات شهری در کنار دورافتاده بودن امکانات فضایی، در شکل گیری و تشدید احساس نابرابری اجتماعی و جدایی گزینی فضایی این مجتمع ها، نقش مهمی ایفا کرده است.

وجود یک شهر آرمانی یا مدینه فاضله برای هر جامعه ای ضروری و بدیهی است، تا افراد با حرکت در مسیر آرمان های آن مدینه فاضله در نیل به سعادت تلاش نمایند. در اغلب جوامع غربی و شرقی گذشته و معاصر، اندیشمندان، فلاسفه و بزرگان علمی و مذهبی و ادبی، جامعه آرمانی را با اصول، معیارها و ویژگی هایی مشخص ارائه نموده اند. در جامعه اسلامی، آرمانشهر علوی که قرابت و انطباقی بسیار با آرمانهشر نبوی و قرآنی دارد، با محوریت غدیر می تواند، تبیین شود. هدف این پژوهش، بازشناسی و تبیین آرمانشهر علوی به عنوان الگویی برای زندگی سعادتمندانه انسان هاست. این تحقیق با روش پژوهش تحلیلی و میان رشته ای و با رویکرد کیفی تحقیقی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و پژوهش های بین حوزه ای انجام شده است. آرمانشهر علوی، ریشه در اندیشه ها و روش های جامع و اصیل امام علی(ع) در حکومت، عدالت، عبادت، زندگی فردی و جمعی دارد. راهبردهای آرمانشهر علوی عبارتند از: حق جویی و مبارزه با باطل، عدالت، مهرورزی و مردم مداری، یاری فقرا و مظلومان،وحدت یافتگی و یکپارچگی جسم و روح شهر، رعایت عدالت، احترام به طبیعت و محیط زیست به عنوان مخلوقات خداوند، کمک به فقرا و محرومان، وحدت شهر، رعایت تعادل در شهر، ایمنی و امنیت، منش و روش علوی در سبک زندگی، امام علی(ع) به عنوان شهر علم، رعایت حرام و حلال و واجبات و محرمات و دوری از تبعیض

رویدادها و آیین های ایرانی_اسلامی نقش مهمی در هویت شهر و فضاهای شهری برخوردارند. آیینهایی همچون نوروزنامه خوانی و بازیهای ملی و محلی، آیینهای ماه رمضان، جشنها و اعیاد شیعی، سوگواریهای محرم و صفر از جمله آیینهای هویت بخش به فضاهای شهری ایرانی_اسلامی محسوب می شوند. فضاهای عمومی شهری بویژه گره هایی همچون میدان ها، میدانچه ها و جلوخان مساجد با فراهم آوردن امکان اجتماع و برگزاری رویدادهای آیینی، این هنرها را با خود عجین می نمودند. این نوع ارتباط مستحکم بین مردم، به عنوان مجریان و مخاطبان رویدادهای آیینی و فضاهای عمومی شهری تقویت بن مایه های اجتماعی و هویتی جامعه را بدنبال داشته است. در دوره گذشته فضاهای شهری با ارائه زمینه و بستری پیاده مدار، داشتن محل های نشتن و تماشا برای مردمان، سکویی برای مجریان تعزیه و دیگر رویدادهای، شاه نشین و مکانهایی برای نشستن بزرگان شهر و محیطی ایمن و امن، ارتباط مذکور را ایجاد کرده و میزبان رویدادهای آیینی بوده اند. امری که در دوره معاصر دچار تزلزل شده و فضاهای شهری نه تنها میزبان مناسبی برای رویدادهای آیینی نیستند، بلکه با اولویت دادن به سواره، ترکیب نامطلوب کالبد، فعالیتها، کاربریها و ... در جهت عکس این امر، حرکت می نماید. این موضوع می تواند بدلایلی از قبیل کم توجهی به جایگاه انسان و ساحت وی، نگاه های تک بعدی به فضاهای شهری بویژه نگاه صرف مهندسی، اولویت دادن به سواره و ملزومات آن باشد. در این راستا، پرسش اصلی عبارت است از اینکه ویژگیها و روابط مابین فضاها و هنرهای آیینی و دلایل تضعیف این روابط کدامند؟ بنابراین این مقاله با هدف تبیین ابعاد فضاهای شهری به عنوان محملی برای هنرهای آیینی هویت مند با رویکرد کیفی و روش تحقیق توصیفی_تحلیلی، مطالعه نمونه های موردی و مطالعه اسنادی و کتابخانه ای سعی در انجام این تحقیق دارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد طراحی فضاهای شهری در گذشته در راستای هویت مندی و به عنوان بستری برای تجلی رویدادهای آیینی بویژه هنرهای آیینی در نظر گرفته می شد. از این رو بازنگری و احداث فضاهای شهری هویت مند برای پیوند با مفاهیم و مضامین فرهنگی و اجتماعی از سازگاری و زمینه سازی امری ضروری است و فضاهای شهری به عنوان کانونی برای تقویت معنا، آرامش بخشی به شهر و تجلی هنرهای ایرانی_ شیعی برای زیست هویت مند محلی و ملی در نظر گرفته شود.

اَرسن شهری، الگویی ایرانی_اسلامی است که در دوره های گذشته در مراکز محله و شهر شکل می گرفت. ترکیب کاربری های گوناگون در کنار یکدیگر مجموعهای متنوع از عملکردهای محلی یا شهری را پدید می آورد که نیازهای بسیاری از شهروندان را یک جا تامین می نمود. این عملکردها شامل بازار، بازارچه، مسجد، دارالشفاء، کتابخانه و مدرسه علمیه، نمونه هایی از این اجزاء اَرسن شهری هستند که اغلب پیرامون، فضایی مذهبی مانند مسجد یا امام زاده احداث می شده اند و بدین وسیله علاوه بر تامین نیازمندی های روزمره، بین زندگی مراجعین با فضایی معنوی و معنویت پیوند حاصل می شد. از این رو، مقاله حاضر با هدف تبیین جایگاه اَرسن شهری به عنوان الگویی در توسعه شهر ایرانی_اسلامی با تاکید بر مرکزیت فضاهای عبادی و مذهبی است که در بخش نظری با روش تحقیق توصیفی و تحلیل محتوای متون و استدلال منطقی و در بخش نمونه موردی با روش پیمایش میدانی انجام می شود. ارسن شهری الگویی کارآمد برای مرکز شهری ایرانی_اسلامی و قابل استفاده در برنامه ریزی و طراحی مجدد شهرهای ایرانی-اسلامی است. ارسن های شهری در سنت معماری و شهرسازی ایرانی_اسلامی دارای گونه ها و کارکردهای متنوعی است که عبارتند از: ارسن مذهبی، ارسن خدماتی، ارسن درمانی، ارسن ورزشی، ارسن تجاری، ارسن فرهنگی و آموزشی. ارسن شهری دارای ویژگی ها و معیارهای طراحی و برنامه ریزی شهری است که عبارتند از: برخورداری از معنا و هویت برگفته از کانون مذهبی و عبادی، تنوع و سازگاری کارکردی، پیاده مداری، تعادل توده و فضا با حیاط های مرکزی، خط آسمان متعادل و متنوع، سلسله مراتب فضایی و دسترسی.

بازارهای تاریخی ایران، نمونه ای جامع از فرهنگ بومی ایرانی را به نمایش می گذارند و سرمایه اجتماعی این بازارها را می توان در ابعاد فرهنگی و مذهبی، اجتماعی، اقتصادی، تاریخی، معنایی و فضایی بررسی نمود. بازارهای تاریخی از الگوها و کیفیتهای محیطی مطلوبی در فضاها، سنتهای داد و ستد و رویدادها برخوردارند که محمل سرمایه های اجتماعی غنی و پویایی در گذر زمان بود ه اند. امری که با احداث پاساژها و مراکز خرید معاصر با سبکهای غیربومی مورد تضعیف واقع شده است. این مقاله با هدف تبیین ابعاد و کیفیتهای سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی و نمونه موردی بازار تاریخی تبریز انجام می شود، که  با استفاده از روش تحقیق تحلیلی_اسنادی و پیمایش میدانی انجام می شود. بازارهای تاریخی با برخورداری از الگوهای ارزشمند در ساختار و اجزاء سنتهای بومی در فضاهایی همچون راسته، تیمچه ، سرا، دالان و مسجد، مجموعه عظیمی از سرمایه اجماعی را با خود در گذر زمان حمل می نماید. سرمایه اجتماعی در بازار تبریز بر اساس پایه اقتصادی، سیستم فضایی و کالبدی حجره ای؛ فرهنگ ایرانی_ اسلامی (درهم تنیدگی و انسجام نظم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی؛ مرکزیت مساجد و مراجعه کسبه و مراجعین برای ادای نماز؛ برگزاری مراسمات فرهنگی و مذهبی در جشنها، عزاداری؛ اعتقادات دینی؛ همیاری نیازمندان؛ روابط همسایگی مستحکم) استوار است.

فضاهای زیرزمینی یا زیرسطحی فضاهایی هستند که تمام یا درصدی از کالبد آنها در زیرزمین ساخته شده باشد این گونه فضاها در طول تاریخ با فرمها و اهداف گوناگون از جمله امنیتی، ناسازگاری آب و هوا، حفظ و نگهداری محصولات، عمر بیشتر ساختمانهای زیرزمینی، کمبود فضا، کاهش آلودگی و ... مورد استفاده قرار گرفته اند. بررسی سوابق استفاده از فضاهای زیرزمینی در دوران گذشته و معاصر نشان می دهد که این فضاها در گذشته دارای کاربری های متنوع: مسکونی، مذهبی، انباری بوده اند. روستاهای زیرزمینی به جای مانده در چین و تونس نشان می دهد که فضاهای زیرسطحی با کارکرد سکونتی و به دلایل اقلیمی و امنیتی شکل گرفته اند، اما امروزه فضاهای زیرزمینی با رویکردی متفاوت در زمینه های حمل و نقل، شبکه دسترسی پیاده زیرزمینی، ذخیره سازی، تاسیسات زیرساختی شهری، معدن سازی و ... استفاده می شود. از نمونه های معاصر فضاهای زیرسحطی می توان به فضاهای ایجاد شده در کشورهای کانادا، فرانسه، ژاپن، چین اشاره داشت که با کارکردهای مختلط حمل و نقل، تجاری، مسکونی و خدماتی با در نظر داشتن اهداف متنوعی از قبیل رفع کمبود های فضاهای روی سطح،کاهش آلودگی های زیست محیطی، مقابله با شرایط اقلیمی نامناسب، افزایش ایمنی و امنیت احداث شده اند. هدف این نوشتار معرفی فضاهای زیرزمینی، ابعاد، جنبه ها و فواید استفاده از آنهاست که با روش تحقیق توصیفی_تحلیلی و تاریخی و بررسی نمونه های موردی انجام شده است. فرض پژوهش حاضر این است که رویکرد توسعه زیرسطحی می تواند راه کار مناسبی برای حل نیازها و مسائل شهری معاصر بدون تخریب میراث فرهنگی و آسیب زدن به محیط باشد.

 هویت سکونتگاه ها می تواند بر اساس امامزاده ها به عنوان کانونی سبک ساز و قلب تپنده شهرها مطالعه شود. امامزاده ها به عنوان مرکزی مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، نقش مهمی در سبک زندگی و هویت شهرهای ایرانی دارند. این فضاها ضمن داشتن مرکزیت در استخوان بندی شهرهای ایرانی، بسترِ رویدادها و حیات فرهنگی-اجتماعی شهروندان در مناسبت ها و ایام خاص هستند. جایگاه حرم امام زاده ها در سبک زندگی، در تداوم حیات پایدار از طریق آیین زیارت، توسل و نیایش، در مناسبت های خاص به کانون برگزاری آیین ها و سنت های دینی و مذهبی به ویژه جشن ها، اعیاد و عزاداری های تبدیل می شوند. ازاین رو، مقاله حاضر به بازشناسی جایگاه و اهمیت بنیادین حرم امام زاده ها در هویت شهرها و سبک زندگی شهروندان می پردازد. به طورکلی، امام زاده ها نقشی هویت بخش و سبک ساز در ساختار فرهنگی، اجتماعی و کالبدی شهری دارند. در بعد فرهنگی و اجتماعی، جاذب افراد و گروه های جامعه در فضایی واحد و القای حس وحال مذهبی و روحانی، نماد پایدار فرهنگی و بستر بی بدیل نمایشگر هویت اجتماعی محسوب می شود. این امر باعث پایداری فرهنگی و اجتماعی شهرها گشته و موجبات تقویت امنیت روانی، اجتماعی و فرهنگی جامعه را فراهم می آورند. در بعد کالبدی، امام زاده ها، در نقاط کلیدی و ساختاری شهرها و روستاها قرار دارند. در این راستا، ارتباط و اتصال فضاهای امام زاده با اجزا و عناصر پیرامون خود به ویژه شبکه معابر و مسیرهای اصلی و فرعی، مساجد، بازارها و محله های پیرامونی، حائز اهمیتی قابل توجه در طراحی شهری سکونتگاه های مذکور است. رابطه بین سبک زندگی ایرانی-اسلامی و حرم های مطهر امامزادگان را می توان در ابعاد نیایش و زیارت، محضور و معاشرت در اجتماع، رفتار و گفتار، جلو و پوشش، خرید و مصرف، تفریح و فراغت، کسب وکار، تربیت فرزندان بررسی نمود که در هرکدام از ابعاد مذکور سبک زندگی ایرانی-اسلامی دارای اصول، قواعد، الگوها و مصادیقی است.

فرهنگ به عنوان اساس شکل دهی به سکونت گاه ها از دیرباز به طور مستقیم و غیرمستقیم بر ابعاد مختلف شهر تأثیرگذار بوده و هست. به طوری که هر بنا و هر فضایی در موقعیت خاص و زمان خاص خود راوی فرهنگ خاص مردم منطقه خود است. هدف اصلی از طراحی فضاها در شهر، خلق مکان هایی است که در هماهنگی با احتیاجات، رفتار، توقعات و نیازهای کیفی استفاده کنندگان از فضا باشد و این موضوع تنها زمانی محقق خواهد شد که بر مبنای شناخت خصوصیات بهره بران یعنی "فرهنگ" آنان باشد تا بتواند به خواسته های آنان پاسخ دهد و نیز با توجه به اینکه نمی توان رفتار و محیط را از یکدیگر جدا دانست و رفتار در بستر محیط شکل می گیرد، درنتیجه نمی توان بدون توجه به چگونگی تعامل انسان و محیط، طراحی موفقی انجام داد. لذا در این پژوهش ابتدا به شناخت مفاهیم و ابعاد گوناگون فرهنگ می پردازیم سپس با کشف انگاره های آن، اصول فرهنگی تأثیرگذار بر طراحی شهری در بعد کالبدی و فضایی را تبیین خواهیم نمود. درنهایت با کاووش مفاهیم به دست آمده در نمونه موردی پژوهش، مصادیق آن را معرفی می نماییم. روش پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی هست و به لحاظ ماهیت آن توصیفی-تحلیلی است. داده های موردنیاز پژوهش به روش مطالعه کتابخانه ای و برداشت میدانی جمع آوری شده است. هدف از این پژوهش یافتن اصول و انگاره های فرهنگی قابل استفاده در طراحی شهری محله ها است. نتایج پژوهش اصول فرهنگی تأثیرگذار بر کالبد و فضا در طراحی محله را معرفی می نماید. ازجمله مهم ترین موارد این اصول می توان، توجه به الگوی فرهنگی در مداخلات عملکردی و کاربری ها، در نظر گرفتن سنت ها و رویدادهای بومی در طراحی فضاهای شهری محله، توجه به رنگ ها، نقوش و طرح های بومی منطقه در منظرسازی و ... اشاره نمود.

آب جایگاه و اهمیتی مقدس و حیاتی در ایران و توسعه مناطق و شهرهای ایرانی را داراست. دریای خزر منبعی مهم، استراتژیک برای ایران و کشورهای منطقه خزر به شمار میرود. مداخله در نظام طبیعت در قالب پروژه ها و طرح هایی همچون احداث تاسیسات انتقال آب از دریا به شهرهای کم آب و تاسیسات آب شیرین کنی، علاوه بر هزینه های اقتصادی و اجرایی، موجب بازتولید مسایل متعدد زیست محیطی و ایمنی و امنیتی در گذر زمان خواهد شد تحلیل طرح انتقال آب از دریای خزر به استان کم آب سمنان با توجه به نقش جدید این استان در تاسیسات آمایشی کشور و برعهده گرفتن بخشی از تراکم جمعیتی و اقتصادی منطقه از ابعاد مختلف زیست محیطی اقتصادی بین المللی سیاسی فنی و. . . با رویکرد پدافندغیرعامل، ضروری است. در این طرح در نظر گرفتن تهدیدها و آسیب پذیری مربوط به تبعات زیست محیطی، اقتصادی، سیاسی و بین المللی، اختلال در شبکه انتقال حملات هوایی آلودگی آب در محدوده های حساس ساحلی، جنگلی، رشته کوه البرز، کویرسمنان نیز تاسیسات آب شیرین کنی توصیه میشود.

طرح مسئله: حیات اقتصادی هر شهر و منطقه ای با مفهوم رقابت پذیری پایدار معطوف به هویت و زمینه های هویتی آن شهرها و مناطق سنجیده می شود. بی توجهی به این زمینه ها به مثابه ظرفیت های بومی، پایداری حیات اقتصادی و رقابت پذیری را با مشکل مواجه می سازد؛ چنانچه برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری ها در بعضی شهرها و مناطق ایران در بلندمدت به تضعیف پایداری اقتصادی آنها منجر می شود. بازشناسی ظرفیت های بومی در شهر تبریز و آسیب شناسی وضعیت موجود با نگرش زمینه گرایی، مسئله اصلی این پژوهش است. هدف: این پژوهش با هدف تبیین ابعاد و راهبردهای ارتقای رقابت پذیری شهری و منطقه ای با تمرکز بر ظرفیت های زمینه ای در نمونه موردی شهر تبریز انجام شده است. روش پژوهش: پژوهش حاضر نخست با روش پژوهش توصیفی و تحلیلی، مبانی نظری و ابعاد رقابت پذیری زمینه گرا را استخراج کرده، سپس بخش نمونه موردی با روش پژوهش ترکیبی تحلیلی و پیمایشی راهبردی زمینه مدار بررسی شده است. این پیمایش برای سنجش عوامل مؤثر بر رقابت پذیری و برندسازی شهر تبریز با نظرسنجی از متخصصان و مدیران شهری و تکنیک توزیع پرسش نامه دلفی بین 30 نفر، انجام و تحلیل شده است. نتایج: نتایج بیان کننده این است کهرقابتی زمینه گرا در زمینه های طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، فضایی کالبدی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ورزشی قابل تعریف است. نتایج پژوهش میدانی و تحلیل آماری درباره رقابت پذیری شهر تبریز به این شرح است: ازنظر متخصصان و مدیران «اصالت، وجهه و شهرت جهانی» و «خلاقیت و نوآوری» مهم ترین عوامل مؤثر بر رقابت پذیری شهر تبریز، «آشنانبودن تصمیم گیرندگان با دانش و تجارب رقابت پذیری، نبود نگاه تخصصی و آموزش برندسازی، در اولویت نبودن هویت بومی» و «موانع سیاسی و قانونی» مهم ترین موانع رقابت پذیری شهر تبریز، «مکان های تاریخی»، «کالاهای اصیل» و «باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام» مهم ترین زمینه های رقابت پذیری شهر تبریز و «تسهیل فضای سیاسی و قانونی»، «ایجاد صرفه اقتصادی» و «تأمین امکانات گردشگری (دسترسی، رفاهی و خدماتی)»، مهم ترین راهبردهای ارتقای رقابت پذیری شهر تبریز محسوب می شوند. نوآوری : مهم ترین نوآوری های پیشنهادی این پژوهش با تأکید بر شرایط شهر تبریز عبارت اند از: ارائه فرصت های سرمایه گذاری جدید و سازگار با شرایط بومی، کارآفرینی در حوزه مشاغل بومی، ایجاد و رشد برندهای باهویت، خلق مزایای رقابتی معطوف به زمینه ها و برندسازی آنها، توسعه زیرساخت های گردشگری مذهبی، برندسازی و توسعه زیرساخت های گردشگری تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، طبیعی و زیست محیطی. همچنین از دیدگاه پرسش شوندگان، واکاوی مناسب ترین زمینه رقابت پذیری زمینه گرای تبریز، احیای مکان های تاریخی و کالاهای اصیل، برندسازی باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام، از دیگر نوآوری های این پژوهش به شمار می آید.

در شهر ایرانی_اسلامی، نظم اجتماعی و فرهنگی یا برگرفته از اصول و تعالیم دین مبین اسلام بوده یا هماهنگ با تعالیم اسلامی بوده که در زندگی روزمره مسلمانان جاری می باشند بطوریکه رعایت این اصول و حقوق در شهر اسلامی به عنوان جزئی از عقاید و حقوق مسلم برای مسلمانان پذیرفته می شود. مهمترین قاعده تنظیم کننده روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در شهر اسلامی نظم اجتماعی همان قوانین و احکام شریعت که به رفتارها، تعاملات و امورات مسلمانان در شهر اسلامی نظم می بخشد. این مقاله که با هدف تبیین اصول، مبانی و ویژگیهای نظم اجتماعی در شهر اسلامی و با استفاده از روش تحقیق تحلیل کیفی محتوای متون در بخش نظری و روش تحقیق پیمایشی در مطالعه موردی انجام شده است که از طریق توزیع 750 پرسشنامه میان کسبه و بازاریان با گویه های مربوط به نظم اجتماعی و استفاده از طیف لیکرت به مقایسه تطبیقی بازار تاریخی و پاساژهای پیرامون آن پرداخته است. یافته های بخش نمونه موردی نشان می دهد که گویه های مربوط به نظم اجتماعی از دیدگاه کسبه و بازاریان و مراجعین بازار تاریخی نسبت به پاساژهای پیرامون آن از امتیاز بیشتری برخوردار می باشد.

پایداری حیات شهری و منطقه ای، به ویژه در بعد اقتصادی، یکی از وجوه مهم مدیریت شهر ها و جوامع است که با رقابت های شهری، منطقه ای، ملی و بین المللی ارتباط دارد. در این راستا، برنامه ریزی جامع معطوف به ارکان هویتی مناطق و شهر ها لازم است و باید از ظرفیت های بومی برای رسیدن به آینده ی اقتصادی پایدار و هویت مند استفاده شود. بی توجهی به زمینه های هویتی، به ویژه در ابعاد طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، نتایج منفی ازقبیل تضعیف محیط زیست و فرهنگ بومی، ناپایداری اقتصاد شهر ها و مناطق در تحولات جهانی و نیز کاهش منابع و بی عدالتی را به دنبال دارد؛ مسئله ای که بسیاری از شهر ها و مناطق ایران با آن مواجه هستند و هویت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی مناطق را تضعیف می کند. هدف این پژوهش، تبیین ابعاد، زمینه ها و ظرفیت های رقابت پذیری هویتی شهری، به عبارتی دیگر تدوین چارچوب رقابت پذیری هویتی در شهر های ایرانی باتوجه به زمینه و نهایتاً چگونگی و سازکار به کارگیری زمینه های هویتی در ارتقای رقابت پذیری شهر ها و مناطق است که با روش تحلیلی و اسنادی با راهبردی زمینه مدار انجام شده است. برای ارتقای شهر به شهری رقابت پذیر و هویت مند، باید برنامه ی جامع توسعه ی شهر و مناطق معطوف به هویت شهر ها و مناطق را با تأکید بر مزیت های رقابتی تدوین کرد. این مزیت های رقابتی در ابعاد و زمینه های طبیعی و زیست محیطی، تاریخی، فضایی- کالبدی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ورزشی تبیین و دسته بندی می شوند. درراستای ارتقای رقابت پذیری در شهر ها توجه کامل به زمینه های هویتی بسیار ضروری و کلیدی به نظر می رسد. زمینه ها و ویژگی های هویتی نیازمند مستندسازی دقیق و به روز است و این کار در برنامه ریزی رقابت پذیری مناطق، شهر ها و ... ، بسیار مؤثر است. تحقق شهر های رقابت پذیر، نیازمند چشم اندازسازی، تدوین راهبرد ها و سیاست های عملیاتی است که در تمامی ابعاد شهری تبیین شده باشند. ایجاد شهر رقابتی، از مسیر شناخت مزیت های رقابتی بالقوه شروع و با تدوین چشم انداز ها و راهکار های عملی معطوف به زمینه های هویتی به نقطه ی آرمانی نزدیک می شود. مهم ترین راهبرد های رقابت پذیری هویتی با رویکرد زمینه گرای شهری عبارت اند از: شناخت مزیت های رقابتی در ابعاد هویتی و برندسازی آن ها، نوآوری، تسهیل زیرساخت های رقابتی، گردشگری شهری، برندسازی شهری، برندسازی مکان معماری، اصالت کالا و برند های معطوف به زمینه های هویتی.

گورستان محلی است که آخرت و حیات پس از مرگ را به عنوان یکی از اصول دین اسلام به انسان یادآوری می نماید و از مهمترین تجلی-گاه های فرهنگ و باورهای مردمی محسوب می شود.این گونه فضاها که محلی برای نمایش تعلق خاطر به متوفیان و زندگی پس از مرگ هستند، می تواند به عنوان یکی از نشانه ها و نمادهای هویت فرهنگی و تمایز فرهنگها از یکدیگر محسوب شودآرامستان های ایران در دوره اسلامی هویت و مفاهیمی متفاوت با آنچه امروزه در حال رخ دادن است، داشته اند و به عنوان مکانی برای زیارت و تفریح مطرح بوده اند؛ امری که در طراحی گورستان های امروزی مورد بی توجهی واقع و با طرح های تیپ جایگزین شده اند. مطالعه حاضر با رویکرد پژوهشی کیفی و روش تحقیق تحلیلی- تطبیقی و پژوهش میدانی با مطالعات کتابخانه ای به بازشناسی بایدها و نبایدهای مکانیابی و احداث گورستان ها می پردازد. از نتایج این پژوهش چنین بر می آید که گورستان، به عنوان یک فضای شهری بومی، محلی برای تعاملات اجتماعی، تجلی تعلق خاطر بازماندگان ، تشخص فرهنگی و خوانایی فضاهای شهری در گذشته کاربرد داشته است. به عنوان مثال گورستان تخت فولاد اصفهان به عنوان یکی از با ارزشترین گورستانهای جهان تشیع مورد بررسی قرار گرفته است.این پژوهش با مقایسه تطبیقی میان آرامستان رضوان که در خارج از شهر احداث شده و تخت فولاد که به تدریج در حال تخریب است، جهت باز زنده سازی مفهومی گورستانهای پیشین انجام گرفته است.

امروزه شهرسازی زیرزمینی، استفاده از تمامی قابلیتهای زیرزمین، به عنوان ثروتی دست نخورده، برای تامین نیازهای فضایی و عملکردی، حل مسایل زیست محیطی، ترافیکی، توسعه زیرساخت های شهری، افزایش پایداری و کارایی شهرها و مراکز شهری، استفاده میباشد. نیاز حیاتی شهرها به زیرساخت های شهری و نیز آسیب پذیری شهرهای بزرگ بویژه مراکز این شهرها در مواقع بحرانی از طرفی و حساسیت آنها را مضاعف مینماید. هدف این مقاله مطالعه قابلیت های شهرسازی زیرزمینی از دیدگاه پدافند غیرعامل و ایجاد شهر ایمن است که با روش تحقیق تحلیلی و بررسی موردی نمونه هاست. فضاهای زیرسطحی با دارا بودن قابلیت های مثبتی از قبیل ثبات دمایی، مخفی بودن، استحکام و مقاومت باال، میتواند با جایدهی زیرساخت های شهری و انسانها بویژه در سوانح و مواقع بحرانی در کاهش آسیب پذیری شهرها و مراکز آنها مفید واقع شوند.تحقیق حاضر ضمن بررسی سوابق جهانی و ایرانی استفاده از فضاهای زیرسطحی، به مطالعه قابلیتهای این فضاها از دیدگاه پدافند غیرعامل میپردازد.فضاهای زیرزمینی به عنوان فضاهایی با فرصت ها و تعدیدهای متعدد پیشروی شهر و توسعه شهری قرار دارد که با نگرشی جامع و در نظرگرفتن تمامی جوانب ایمنی و امنیتی میتواند به ارتقای ایمنی شهر کمک نماید. شهرسازی زیرزمینی با جبران کمبود فضا در شهرهای بزرگ و حل مسایل ترافیکی و زیست محیطی، با فراهم نمودن فضاهای ایمن و امن، پایداری و تابآوری شهر را ارتقا بخشیده و میتواند در راستای اهداف پدافند غیرعامل بکار گرفته شود. با توجه به قرارگیری ایران بر روی کمربند زلزله؛ بویژه کلان شهرهایی همچون تهران، توسعه فضاهای زیرسطحی با لحاظ ملاحظات پدافندغیرعامل می تواند ضمن پاسخ دهی به برخی نیازها و مسایل شهری، مکان هایی امن در برابر سوانح و بحران ها برای شهروندان فراهم آورد.

ساختار از جمله مفاهیم پرکاربرد در حوزه های مختلف دانشی می باشد. این مفهوم با ورود به حوزه شهرسازی، موضوع مهم ساختار شهری را پدید آورده است. ساختار شهری را می توان از جمله ابزارهای هدفمند در بازشناسی شهر قلمداد نمود. عوامل، عناصر و ویژگی های اجتماعی جزء جدایی ناپذیر از اجتماعات انسانی بوده و به تبع آن تاثیرات بسیاری را در نحوه شکل گیری شهر وارد نموده است. در پژوهش حاضر به تبیین و تدقیق جایگاه عوامل اجتماعی در شکل گیری ساختار شهرهای ایرانی پرداخته شده است. در این راستا این پژوهش با هدف بازشناسی جایگاه عوامل اجتماعی در چیدایش ساختار شهرهای ایرانی، به واژه شناسی و بررسی ساختار، ساختار شهری پرداخته و در ادامه بازشناسی عوامل اجتماعی در ساختار شهری آورده شده است. یکی از نکات مهم در این پژوهش، بررسی ریشه ها و سرمنشا بروز عوامل اجتماعی در اجتماعات شهری که مقدم تر از مولفه های این مهم می باشد، است. روش تحقیق تحلیلی-اسنادی است که برای تنظیم مفاهیم و تدوین یک چارچوب مفهومی از روش " تحلیل محتوای کیفی" استفاده گردید. روش گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای و اسنادی می باشد. آنچه که در مطالعه حاضر به عنوان نتیجه کلی می توان مورد اشاره قرار داد این است که عوامل اجتماعی در شکل گیری، تکامل و خاصه تعالی ساختار شهری نقش بسزایی را ایفا نموده و یک رابطه دو طرفه بین این دو امر وجود دارد. عوامل اجتماعی در قالب نمودهای کالبدی، فضاهایی را به ساختار شهرهای ایرانی افزوده اند که نمایشی باارزش از اصالت است. وجود این رابطه علاوه بر تکامل ساختار شهری، موجبات ارتقا عوامل اجتماعی را نیز فراهم می آورد.