فرهنگ رضوی

ائمه طاهرین (ع) رهبران برگزیده الهی برای جامعه بشری و تبیین گر پیام رسولان الهی و هادیان مردم بوده اند. بخش عمده ای از تلاش ایشان معطوف به توسعه فرهنگی عصر خود بوده است. با عبور جریان امامت از فراز و نشیب هایی که پس از رحلت رسول خاتم (ص) بر ایشان تحمیل شد، پس از ولایت عهدی امام رضا (ع) در عهد مأمون و شهادت ایشان تا دوره غیبت حضرت حجت (عج)، امامان نهم، دهم و یازدهم در فاصله بیش از نیم قرن عهده دار این منصب خطیر بودند. در این مقاله به بررسی سیاست های فرهنگی امامان (ع) در این دوره پرداخته شده است. در این مقاله با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای اطلاعات مورد نیاز جمع آوری و در چارچوب مدل چرخه ای سیاست گذاری تحلیل شده است. بر اساس مدل چرخه ای برای تحلیل سیاست های فرهنگی ابتدا «مسئله شناسی» و در ادامه «طراحی و انتخاب» سیاست و پس از آن «اجرا» و در نهایت «ارزیابی» سیاست صورت خواهد گرفت. مسائل فرهنگی این عصر در سه دسته: مسائل دستگاه خلافت، مسائل فرهنگ عمومی و مسائل فرهنگ شیعی تحلیل شده اند و سپس سیاست های فرهنگی امامان این عصر (ع) بررسی و تحلیل شده است؛ سیاست هایی که از لایه های بنیادین فرهنگ (اعتقادات و ارزش ها) تا لایه های رفتاری را مورد تأثیر قرار داده اند.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل روش های آموزشی امام رضا (ع) با تکیه بر مسند الإمام الرضا (ع) انجام شده است. نوع پژوهش، کاربردی و روش آن تحلیل مفهومی و اسنادی است. جامعه پژوهش متنی و شامل کلیه مضامین مرتبط با روش های آموزشی امام رضا (ع) در مسند آن حضرت است که به صورت هدفمند و در راستای سؤالات پژوهش انجام گرفته است. یافته های پژوهش حاکی است که روش های آموزشی امام رضا (ع) در برگیرنده فنون آسان ساز شامل دسته بندی مطالب، جملات کوتاه و بهره گیری از داستان؛ فنون جلب توجه مخاطب شامل تأکید بر اهمیت مطلب، استفاده از کلمات خطابی و استفاده از ادات تنبیه و تحضیض؛ شیوه های عینیت بخش شامل ذکر مثال و تشبیه و شیوه پرسش و پاسخ شامل طرح پرسش ابتدایی از سوی امام (ع) و پاسخ آن از سوی شاگرد با تأیید، تصحیح و تکمیل آن از سوی امام (ع) ، طرح پرسش های احتمالی و پاسخ آن توسط امام (ع) و طرح پرسش ابتدا از سوی شاگرد و پاسخ توسط امام (ع) است. نتیجه آن که از میان روش های نام برده، پرسش و پاسخ از بیشترین اهمیت برخوردار است. استفاده از این روش توسط امام رضا (ع) سبب ایجاد روحیه پرسش گری در مخاطبان و موجب افزایش انگیزه یادگیری و شرکت فعال شاگرد در فرایند آموزش می شود و با تقویت قوه تفکر، تعمیق و تمرکز بر زوایای آموزش را در پی دارد.

اغلب پژوهندگان در مطالعه و بررسی شهرت حضرت احمدبن موسی (ع) و تاریخ کشف مرقد ایشان، صرفاً به اسناد تاریخی اکتفا کرده اند؛ در این مقاله با تأکید بر اشعار سده های هشتم تا دهم، سیر توجه به مرقد و شهرت آن حضرت بررسی و همچنین نخستین مناقب احمدبن موسی در شعر فارسی استخراج و تحلیل شده است. از یافته های این پژوهش این است که تا اواخر سده هشتم، اشاره ای مشخص به مرقد آن بزرگوار در دیوان شاعران وجود ندارد. در سده نهم، شاه داعی(810-870) و منصور حافظ نخستین ابیات را در منقبت آن حضرت سروده اند و در سده دهم و با گسترش عمارت مرقد مطهر، اهلی شیرازی(858-942) در اشعارش، توصیف هایی تازه از نام و مرقد آن حضرت ارائه کرده است. به روایت اشعار، آن حضرت در سده نهم به لقب احمدبن موسی الرضا (ع) مشهور بوده و در سده دهم، زمینه های شهرت ایشان به سیدسادات و شاه چراغ فراهم شده است.

رویکرد طراحی شهری و منطقه ای زمینه گرا، مبتنی بر توجه و احترام به زمینه های ارزشمند است. این امر طی فرایندی منعطف و پویا با جامع نگری به ابعاد تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، طبیعی و ... به تقویت کیفیات محیطی در ابعاد مذکور و پایداری محیط می پردازد. یکی از زمینه های ارزشمند سرزمین ایران، سفر امام رضا (ع) به ایران به عنوان بزرگ ترین رویداد مذهبی تاریخ ایران است. مفاهیم و مضامین مربوط به امام رضا (ع) در مسیر و سکونتگاه ها می تواند در قالب طراحی شهری و منطقه ای زمینه گرا به کارگیری، تبیین و احیا شود و توجه به این مفاهیم در مسیر حرکت امام رضا (ع) اعم از پدیده های کالبدی، کاربری، فرهنگی، اجتماعی، طبیعی می تواند به تعمیق ریشه های ایرانی اسلامی به ویژه هویت مکانی رضوی کمک کند. با این توصیف هدف این مقاله، بازشناسی محور حرکت امام رضا (ع) در ایران به منظور توسعه برنامه ریزی و طراحی شهرها و مناطق در این مسیر، بر مدار زمینه ها و ارزش های رضوی می باشد. پژوهش حاضر با روش تحقیق تاریخی، تحلیلی و پژوهش میان رشته ای و با استفاده از شیوه های مطالعه اسنادی، کتابخانه ای و پژوهش های موردی انجام می شود. این مقاله با روش تحقیق کتابخانه ای و تکنیک تحلیلی سوات در استخراج نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهایی پیش روی این محور انجام شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که ایجاد محور فرهنگی رضوی به صورت یکپارچه نیازمند تقویت و ایجاد زیرساخت های موردنیاز در ابعاد مختلف خواهد بود. این نیازها شامل تاسیسات و تجهیزات حمل ونقل عمومی، رفاهی، تفریحی و تفرج گاهی، بهداشتی و درمانی، ایمنی و امنیتی، نشانه ها و نمادهای راهنما و خاطره انگیز و ... است.

تحلیل مفهومی وتبیین مصداقی حرص هدف این مقاله است. در این پژوهش با مرجعیت علمی احادیث امام رضا (ع) مفهوم ومصادیق حرص واقسام آن از نصوص رضوی استنباط شده است. مسئله اصلی تحقیق کشف کارکردها وموارد "حرص مقدس" در بیان عالم آل محمد (ع) است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی وبنیادی است و با مطالعات احادیث رضوی (ع) حقیقت حرص ممدوح ومصادیق ونمونه های آن آشکارخواهد شد. مطالعات وبررسی احادیث امام رضا (ع) به انگیزه حرص شناسی نشان داد که عالم آل محمد (ع) در مواردی مردم را بر حرص ورزیدن امر کرده اند. امام هشتم (ع) با صیغه امر "احرصوا" دریک حدیث جامع سه سرفصل حرص ممدوح رابه جهانیان آموزش داده اند. حرص بر" قضای حوایج مومنان" و"ادخال سرور برمومنان "و"دفع مکروه ازآنان" دستور امام رضا (ع) بوده است. معطوف به احادیث رضوی با درایة الحدیث کلام سایر معصومین (ع) نیز مصادیق ونمونه های دیگری از" حرص مقدس" استنباط وتبیین شده است.

مسئله این پژوهش، واکاوی ارکان و شاخص های آموزه امامت در روایات رضوی و هدف از آن، ارائه چارچوب مناسبی برای تبیین آموزه امامت است تا بر اساس آن، مخاطبان به نگرشی جامع و روشن تر دست یابند. بدین منظور، با روش توصیفی- تحلیلی، در قالب برجسته ترین دغدغه های فکریِ انسان شامل حکیمانه بودن خلقت، بهره مندی از راهنمایان حقیقی و مرجع کسب رضایت پایدار و تأمل در سه سئوال بنیادین درباره آموزه امامت شامل حکمت، ویژگی های برجسته و لوازم تحقق کامل آثار وجودیِ آن، به تحلیل روایات مربوطه پرداخته شده است. می توان بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش، چارچوبی شامل سه رُکن حکمت، هدایت و رضایت الهی و هفت شاخص متناظر به آن ها شامل «ضرورت تکمیل آخرین دین الهی»، «انحصار امامت در اهل بیت پیامبر و نفی خلافت»، «هدایت جامع نگر»، «مهم ترین ویژگی های مادی و معنوی امام»، «معرفت به امام»، «محبت به امام» و «تبعیت از امام» ارائه کرد.

یکی از موضوعات مهم و کاربردی در زندگی اجتماعی، نوع تعامل و رفتارهای متقابل میان انسان هاست. قرآن و عترت به عنوان منابع اصیل اسلامی سرشار از آموزه های ارزنده درباره نحوه تعامل انسان ها با یکدیگر در مسائل گوناگون است. فرمایش ها و مکاتبات امام رضا (ع) به عنوان امام معصوم که منصوب پروردگار و ملهم از علوم وحیانی است؛ تکیه گاه محکم و استواری برای شناخت و عمل به این آموزه های الهی است. این پژوهش در صدد پاسخگویی به این پرسش اصلی است که مولفه های اصلی در تعاملات اجتماعی در آموزه های رضوی با تأکید بر نامه حضرت به عبد العظیم حسنی ( ره ) چیست؟ آنچه در این مقاله تحلیل شده شامل مواردی است که با مراجعه مسئله محورانه به قرآن و روایات معتبر معصومان به ویژه فرمایش ها و سیره عملی امام رضا (ع) بوده است؛ هرچند این پژوهش در ارائه این مؤلفه ها قائل به حصر نیست. بر این اساس مؤلفه های اصلی در تعاملات اجتماعی عبارت است از: سلام کردن و تحیت، راستگویی، امانتداری، ترک جدال، احسان، محبت، به دیدار یکدیگر رفتن، همدلی، پرهیز از تفرقه.

امامان معصوم (ع) در تفکر شیعی نه بانی شریعت الهی اند و نه در افزودن یا کاستن آن نقشی ایفا می کنند. آن چه آنان به عنوان مراجع دینی بر عهده دارند، تبیین حقیقت دیانت، بیان سنت و سیره صحیح نبوی است که در گذر زمان و دوره های تاریخی، عمداً یا سهواً مورد فهم و تفسیرهای مختلف قرار می گرفت و چه بسا از مسیر اصلی خویش دور می افتاد. این مقاله که با انگیزه تبارشناسی یکی از آموزه های اخلاقی یعنی سنت تعامل با خانواده در سیره رضوی شکل گرفته، بر آن است تا ریشه ها و منابع سخنان امام رضا (ع) در خصوص مسئله پیش گفته را بکاود و نشان دهد از منظر آن حضرت، این مقوله که امروزه نیز مثل همیشه از مسائل پیچیده، مهم و تا حدی مبهم است و هر کسی از زاویه ای به آن نگریسته، چگونه انعکاس یافته است. این که اساساً تشکیل خانواده با چه شرایطی است، چه نوع رابطه ای می تواند به تحکیم و تداوم آن بینجامد و زندگی متعالی و درخوری را به ارمغان آورد از دغدغه های کانونی است، اما این که در زبان و سیره امام رضا (ع) در این باره چه آمده و مهم تر از آن، داده های ایشان از چه سرچشمه ای ناشی شده و به تعبیر دیگر مناشی و تبار آن ها چیست؟ پرسش اصلی و محوری است که با بررسی روایات منقول از امام و تطبیق آن با سخن پیشینیان بدان پاسخ خواهیم داد. فرضیه نویسنده آن است که انگیزه محوری امام در استناد به کلام رسول خدا (ص) و پیشوایان پیشین، علاوه بر دغدغه احیای سنت اسلامی و ترویج ارزش های دینی، ایجاد پشتوانه برای سخنان و اظهار نظرهای خویش است، عاملی که در تبلیغ و تبیین دین برای تنفیذ کلام و تسلیم مخاطب ضرورت دارد.