الهه پنجه باشی

نقاشی در انتهای دوره قاجار تحت تأثیر ارتباط با اروپا و ظهور تکنولوژی دچار تغییرات شد. این مقاله با رویکرد بینامتنیت به مطالعه دو اثر نقاشی از زنان قاجار می پردازد که یکی از آن ها کار هنرمندی گمنام و دیگری اثر اسماعیل جلایر دانش آموخته مدرسه دارالفنون است. مسئله مورد پژوهش در این مقاله، مطالعه نشانه ها و تحلیل آن ها در نقاشی از زنان و تطبیق معنای نشانه ها به صورت بینامتنی و لایه ای است. نشانه ها در هر تصویر سبب خوانش تصویر متفاوتی در متن آثار می شود. در این دو تصویر، موضوع هر دو متن زنان درباری است، ولی نشانه ها مفاهیم متفاوتی در بردارند. این مقاله به این پرسش ها پاسخ می دهد: آیا در نقاشی های دوره قاجار ارزش نشانه ای در آثار مطرح است؟ آیا نشانه ها در تعامل با دیگر نشانه ها معنای گفتمانی می یابند؟ روش این پژوهش تاریخی تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات اسنادی است و با توجه به نظریه های نشانه شناسی بیان شده است. در این مقاله، نتیجه گرفته می شود: در خوانش نشانه های این تصاویر، نشانه ها معنادارند و در این تصاویر از نشانه های تصویری مشابه و متفاوت برای زنان قاجار استفاده شده است.

خط به عنوان اصلی ترین عنصر بصری، نقش کاربردی بسزایی در شکل گیری و تعالی فرهنگ و تمدن، داشته است. خط و نوشتار یک راه حل کاربردی برای اعتلای فرهنگ و توسعه داد و ستد بوده است. در تاریخ خط نگاری ایران، آثار خط میخی دوران هخامنشی از چند جهت اهمیت دارد. ریشه های تصویری خط میخی ایران باستان، از خط میخی اکدی گرفته شده است. خط میخی در دوره هخامنشیان تکامل یافته است. تا به امروز مطالعات زیادی در حیطه خوانش زبانی خط میخی صورت گرفته است که بیشتر بر جنبه های تاریخی و هویت خط باستانی میخی هخامنشی دلالت دارند. مهمترین کاربرد تایپ قابلیت خوانایی صحیح اطلاعات و خوانایی (خوانش بصری) می باشد که خط میخی هخامنشی از قابلیت خوانایی خوبی برخوردار است. این خط دارای ساختاری منظم، فضای تنفس بصری مناسب و فاصله میان سطر همسان است. فضای منفی میان حروف در این خط بطور هدف مند بوده و گفتمان فرمی مشترکی میان فرم شخصیت ها حضور دارد. این مقاله ضمن بررسی ویژگی های بصری و ساختاری خط میخی هخامنشی، از منظر تایپوگرافی به مطالعه عناصر بصری خط میخی پرداخته است. مقاله حاضر از نوع تاریخی – تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای می باشد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد ریشه های تایپوگرافی به مفهوم زیبایی، خوانایی نوشتار و بیانگر بودن حروف در ساختار فرمی الفبای خط میخی پارسی باستان مشاهده می شود و هخامنشیان سعی داشتند خط را با اصول و مبانی زیبایی شناسانه ای نقش نمایند.

نقاشی گل ومرغ در دوره قاجار یکی از جنبه های درخشان هنر این دوران است که بازشناسی آن کمک شایانی به شناخت قابلیت های این هنر و تحولات آن تا دوره قاجار می کند. مطالعه این آثار نشان می دهد که این هنر در امتداد نقاشی گل ومرغ در دوره های قبل یعنی صفویه و زندیه قرار دارد. عناصر تصویری این هنر با هویت و فرهنگ ایرانی خود را هماهنگ می سازد. این نوع از نقاشی ارتباط معنایی بسیار نزدیکی با ادبیات منظوم ایرانی داشته و دارای نشانه های مشترکی مانند گل و مرغ است. نوشتار حاضر به مطالعه نقشمایه مرغ در نقاشی های لطفعلی شیرازی در دوره قاجار می پردازد. در آثار او این نقش وارد مرحله جدیدی می شود و همچنین در کیفیت پرداز و غنای رنگی با مهارت عمل می کند. این پژوهش به این پرسش ها پاسخ می دهد: مرغ در نقاشی گل ومرغ دارای چه پیوندی با ادبیات است؟ در آثار شیرازی مرغ از لحاظ تجسمی در تصویر دارای چه جایگاهی است و چگونه تصویر شده است؟ چه شباهت و تفاوت هایی با دوره های صفویه و زندیه دارد؟ تحلیل نقاشی های لطفعلی شیرازی نشان می دهد که مرغ در آثار او جنبه نمادین داشته و دارای ارتباطی مفهومی با ادبیات و دیگر عناصر تصویری در نقاشی به ویژه گل است. آثار او با الهام از هنر گل ومرغ در دوره صفویه و زندیه دارای کیفیت بالاتری از لحاظ اجرا و تنوع در نشان دادن مرغ به صورت بیدار، خوابیده و در حال شکار پروانه اجرا می کند. او از جنبه های عرفانی و ادبی در نقاشی های خود بهره می گیرد وآنها را در نقاشی به صورتی عارفانه تجسم می کند. روش این تحقیق از نوع تحلیلی بوده و روش جمع آوری اطلاعات از نوع اسنادی است. 

در اواخر دوره قاجار معماری ایران با مذهب هم گام می شود و کاشی کاری به نحو گسترده ای برای جلوه بخشیدن به سطوح بناهای ایرانی، اسلامی متداول م یگردد. نوآوری در شیوه ساخت و مضامین از ویژگی های کاش یکاری در این دوره است. از شاخص ترین حضور کاشی در تزیین بناهای مذهبی دوره قاجار، می توان به تکیه «معاون الملک » در «کرمانشاه » اشاره داشت. این بنا مجموعه ای تصویری از نقش های متنوع و مضامین ملی، مذهبی و تاریخی است، که بر روی قطعات کاشی نقش بسته است. تلاش نگارندگان در مقاله حاضر بر آن بوده تا به معرفی ویژگی های تصویری کاشی های تکیه «معاون الملک » بپردازند. آن چه در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است، حضور نقش های مذهبی به عنوان اصلی ترین مضمون نقش بسته در این کاشیها می باشد. پرسش های این مقاله به این ترتیب است: ویژگی تصویری نقوش مذهبی در کاشی های تکیه «معاون الملک » چیست؟ نقوش مذهبی تکیه «معاون الملک » بیشتر در قالب چه مضمونی ترسیم شده است؟روش تحقیق صورت گرفته توصیفی-تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی )کتابخانه ای( و میدانی می باشد. نتیجه بررسی ها نشان می دهد که تصاویر مذهبی، بیشترین نقش تصویر شده در کاشی کاری های تکیه «معاون الملک » است، این نقشها در قالب های مختلف انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی، معماری و دیگر عناصر تصویری ترسیم شد هاند و بیشتر در تابلوهای کاش یکاری شده که دارای مضامین عاشورایی هستند به نمایش درآمد هاست. تمامی این نقوش نمایانگر ویژگی هنرهای مختلف در دوره قاجار است و علاوه بر ارزشهای هنری، معرف خوبی برای ویژگی های فرهنگی مردم این سرزمین است.

روزنامه های وقایع اتفاقیه و دولت علیه ایران، از اصلیترین روزنامه های زمان قاجار بودند. این روزنامه ها، دارای سرلوح رسمی دولت ایران در آن زمان هستند که نشان از اهمیت و رسمیبودن آنها دارد. دو هنرمند بزرگ دوران قاجار، میرزا علیقلی خویی، هنرمند مردمی و پرکار دوران قاجار سرلوح روزنامه وقایع اتفاقیه را و میرزا ابوالحسنخان غفاری(صنیعالملک)سرلوح روزنامه دولت علیه ایران را در روزنامه ها مصورکردهاند. تلاش نگارندگان در مقاله حاضر برآن بوده تا با معرفی روزنامه های وقایع اتفاقیه و دولت علیه ایران از وجه بصری و هنرمندان آنها، به شباهتها و تفاوتهای سرلوحه این دو روزنامه با تأکید بر ارزشهای بصری آنها که هدف این پژوهش نیز هست، دستیابند. آنچه در این پژوهش مورد بررسیقرارگرفته، اهمیت روزنامه های قاجار و تزئینات اطراف نشان رسمی دولتی است آنچنانکه، کیفیت و ظرافت تصویرها و نقشهای اطراف شیر و خورشید نیز، متفاوت تصویرشدهاند. بنابر آنچه بیانشد، پرسشهای این مقاله بدینترتیب است: هماهنگی موجود در فضای تزئینی اطراف نشان شیروخورشید، چگونه طراحیشدهاست. در طراحی سرلوحه های دو روزنامه وقایع اتفاقیه و دولت علیه ایران، چه تفاوتها و شباهتهایی دیدهمیشود. روش تحقیق بهکارگرفتهشده، توصیفی- تاریخی است و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانهای با توجه به منابع مکتوب و آثار هنری آن دوران است. نهایت، آنچه در بخش نتیجهگیری بهدستآمد این است که هر دو روزنامه دارای سر لوحه هایی خلاقانه بوده و متأثر از اتفاقات روزنامه ها هستند. افزونبراینکه، آثار میرزاعلیقلی خویی عامیانه و آثار صنیعالملک، رسمی و درباریاند.