رضا بندریان

سازمان های پژوهش و فناوری یکی از سازمان های مرتبط با فعالیت های توسعه فناوری هستند که بخش عمده ای از مراکز و موسسات پژوهشی دولتی کشور را تشکیل می دهند. با توجه به تسری خصوصی سازی به حوزه پژوهش و فناوری در کشور و قرارگرفتن مراکز و موسسات پژوهشی دولتی در دستور کار خصوصی سازی دولت، هدف این مقاله بررسی انتقادی سیاست خصوصی سازی سازمان های پژوهش و فناوری بر مبنای تبیین مبانی رویکرد کسب و کارگرا در سازمان های پژوهش و فناوری است. بدین منظور با بررسی ویژگی ها و روند تکامل تاریخی سازمان های پژوهش و فناوری و تبیین رویکرد کسب و کارگرا در این سازمان ها، به تشریح چالش های خصوصی سازی سازمان های پژوهش و فناوری در کشور پرداخته شده است. براین اساس فارغ از دولتی بودن یا نبودن سازمان های پژوهش و فناوری، رویکرد کسب و کارگرا در آنها قابل پیاده سازی است و خصوصی سازی الزامی برای تبدیل سازمان های پژوهش و فناوری دولتی به سازمانی کارآفرین و ارزش آفرین نیست و این تفکر که سازمان های پژوهش و فناوری را می توان از طریق اجبار به درآمدزائی از صنعت، به سمت خودگردانی مالی هدایت نمود یک اشتباه راهبردی است که پیش تر در کشورهای پیشتاز جهان در این حوزه آزمون شده و موفق نبوده است. همچنین اینکه رویکرد کسب و کارگرا به سازمان های پژوهش و فناوری معادل با اجبار آنها به درآمدزائی درنظر گرفته شود یک اشتباه راهبردی دیگر است. یک دیدگاه اشتباه دیگر در کشور این تصور است که در صورت حذف سازمان های پژوهش و فناوری، استارت آپ های فناورانه و یا شرکت های دانش بنیان جایگزین بهتر و برتر آنها هستند.

صنعت نفت از موثرترین و بزرگترین صنایع در جهان است و اهمیت این صنعت در اقتصاد جهان، موجب شده بعضی از کشورها به این صنعت روی آورند و با سرمایه گذاری جدی در این بخش، به جایگاهی دستیابند که به عنوان بازیگر جهانی نقش مهمی در این صنعت داشته باشند. بررسی مسیر تاریخی تکامل این بازیگران می تواند برای کشورهایی که در این مسیر قرار گرفته اما نتوانسته اند به جایگاه مناسبی دستیابند و سایر کشورها و شرکت هایی که می خواهند وارد این صنعت شوند راهگشا باشد. صنعت نفت در جهان پس از طی دوره های زمانی مختلف، با پیشران های مختلف و بازیگران متعددی که بر مبنای لزوم پیشرفت این صنعت ظهور و رشد یافته اند، تکامل یافته است. تأثیر برج سته این صنعت در اقتصاد، سیاست و توسعه جهانی موجب شده که شناخت تاریخی تحلیلی این صنعت برای بازیگران آن یک الزام راهبردی باشد. از اینرو این مقاله بدنبال آن است که تاریخچه و روند تکامل این صنعت را در دوره های مختلف تاریخ از گذشته تا به امروز دنبال کرده و نحوه ظهور و شکل گیری بازیگران مختلف صنعت جهانی نفت را که در ساختار فعلی این صنعت بعنوان بازیگران اصلی بشمار می روند، تشریح کند. پس از آن سیر این تکامل بر مبنای دسترسی بازیگران مختلف به ارکان کسب و کار صنعت نفت شامل دسترسی به منابع نفت و گاز، مهارت های مدیریتی، قدرت مالی و توانمندی فناورانه، در مقاطع زمانی مختلف مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در پایان نیز با تبیین الزامات کسب و کار جهانی صنعت نفت در عصر حاضر به نتیجه گیری پرداخته می شود.

هدف: پژوهش فعلی به دنبال ارائه مدل کیفی خرد بنیان های توانمندی های پویا در شرکت های ارائه دهنده رایانش ابری در ایران است. بدین منظور بر اساس مدل مرجع تیس (2007)، خرد بنیان های سه حوزه رصد، تصاحب و بازآرایی استخراج شده است.   روش شناسی پژوهش: روش پژوهش مطالعه فعلی، مطالعه چندموردی ( Extended Case Stud ) است. با توجه به نو بودن موضوع پژوهش و عدم وجود یک مدل مرجع، از طریق بررسی تجربیات بهینه و مصاحبه های عمیق با مدیران اصلی سازمان ها، مؤلفه های پژوهش گردآوری شد. به همین منظور از طریق تدوین پروتکل مصاحبه و گفتگو با 14 نفر از مدیران ارشد شرکت های فعال در حوزه رایانش ابری ایران، اشباع نظری ایجاد شد. سپس از طریق تحلیل محتوای کیفی، مؤلفه ها استخراج شد.   یافته ها: در خرد بنیان های حوزه رصد بیش از همه، سه سازه شهود مدیران ارشد، روند رفتار مصرف کننده در کشورهای مشابه با رفتار مصرف کننده حوزه ICT ایران و بررسی فرصت های صادراتی، متفاوت از نتایج پژوهش های پیشین است. در حوزه تصاحب نیز سه سازه انتقال دانش فناوری، Best Practice و الزامات قانونی ایزو و کیفیت جزو مقوله هایی است که کمتر در پژوهش های پیشین به آن ها اشاره شده است و در نهایت در حوزه بازآرایی نیز مقوله های مدیریت استراتژیک اقتضایی، هم ذهنی استراتژیک سازمانی، مدیریت تجربه مشتریان و پایمردی استراتژیک کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. به شکل کلی نقش کلیدی مدیران ارشد در راهبری موضوعات و ایجاد هم ذهنی و همراهی مناسب با پرسنل و مشتریان به عنوان درون نمایه اصلی مورد توجه مدیران برای پیشبرد توانمندی پویا در سازمان ها بوده است. اصالت/ارزش افزوده علمی: با توجه به ماهیت فناوری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی حاکم بر فعالیت این شرکت ها نیاز است از طریق شناسایی خرد بنیان های توانمندی های پویا، نقشه راه مشخصی را برای فعالان این حوزه ارائه کرد.  

با وجود تأکید ادبیات بر لزوم وجود استارت آپ های فناورانه در حوزه بالادستی صنعت نفت، این شرکت ها نمی توانند از منافع نوآوری های فناورانه خود بهره مند شوند و با چالش جدی در تجاری سازی این نوآوری ها روبه رو هستند و عمدتاً توسط شرکت های استقراریافته بزرگ که صاحب دارایی های مکمل هستند، تصاحب شده و منافع آنها استثمار می شود. در چارچوب های تجاری سازی موجود در ادبیات، الزامات و شرایط محیطی و محاطی این صنعت لحاظ نشده است. از این رو، در این تحقیق با بررسی هشت پروژه از چهار شرکت فعال در حوزه بالادستی صنعت نفت، ضمن شناخت گزینه های راهبردی تجاری سازی و عوامل مؤثر درون و برون سازمانی، چارچوب مفهومی تدوین راهبرد تجاری سازی نوآوری فناورانه در حوزه بالادستی صنعت نفت بررسی شد. این تحقیق بر مبنای روش تحقیق مطالعه موردی بسط یافته انجام و از شیوه کدگذاری در تحلیل داده ها استفاده شد. در یافته های تحقیق علاوه بر چارچوب مفهومی، فلوچارت تصمیم گیری به دست آمد که برای انتخاب گزینه راهبردی تجاری سازی توسط مدیران و صاحبان استارت آپ ها به کار می رود.

تغییرات اساسی در محیط کسب وکار صنعت نفت بر الگوهای کسب وکار غول های بزرگ نفتی و نیز شرکت های نفتی ملی به عنوان رقیبان تازه وارد این شرکت ها در عرصه رقابت جهانی تأثیر بسزایی داشته و باعث ایجاد تغییراتی در این الگوها شده است. بنابراین، در مقاله پیش رو، با روشی توصیفی- تحلیلی، به ارزیابی تغییرات اساسی در محیط کسب وکار شرکت های نفتی بین المللی و شرکت های نفتی ملی پرداخته ایم تا تأثیر این تغییرات را بر الگوهای کسب وکار این شرکت ها واکاوی کرده و در نهایت، پیشنهادهایی جهت ارتقای الگوهای کسب وکار این دو دسته از شرکت های نفتی ارائه داده ایم. نتایج این مطالعه، نشان می دهد که پنج تغییر اساسی در محیط کسب وکار شرکت های نفتی به وقوع پیوسته است. این تغییرات که به طور کلی به نفع شرکت های نفتی ملی و تا حدود زیادی به زیان شرکت های نفتی بین المللی بوده اند، به ایجاد سه تغییر اساسی در الگوهای کسب وکار شرکت های نفتی بین المللی و سه تغییر اساسی در الگوهای کسب وکار شرکت های نفتی ملی انجامیده است. از این رو، پیشنهادهایی به منظور افزایش مزیت رقابتی شرکت های نفتی ملی و بین المللی ارائه شده است.

پالایشگاه های نفت ایران از نظر رقابت پذیری به شدت در تنگنا قرار دارند و گزینه اصلی برای رفع آن بازآفرینی فناورانه است. اولین گام در این راه، تعیین نیازمندی های فناورانه است. در گذشته محور اصلاحات صنعت پالایش، افزایش تولید بنزین بود؛ درحالی که تولید بنزین کشور در آینده ای نزدیک به دو برابر مصرف خواهد رسید. در این مقاله، با درنظرگرفتن تحولات فناورانه در صنعت انرژی، راهکارهایی برای بازآفرینی صنعت پالایش ایران پیشنهاد شده است. دو محور اصلی بازآفرینی صنعت پالایش نفت ایران عبارتنداز: 1. کاهش ته ماند تولیدی پالایشگاه ها و تبدیل آن ها به محصولات میان تقطیر؛ 2. کاهش سطح گوگرد ته ماند تولیدی پالایشگاه ها؛ درنتیجه فناوری های هزینه اثربخشِ ارتقای ته ماند (هیدروکراکینگ بستر دوغابی) به همراه ککینگ تأخیری، گزینه اصلی برای بازآفرینی صنعت پالایش خواهند بود. با توجه به دردسترس نبودن فناوری های هیدروکراکینگ بستر دوغابی، می توان این راهکار را با ترکیب دو فناوری ککینگ تأخیری و فناوری هیدروکراکینگ بستر ثابت (ISOMAX) موجود در پالایشگاه های نفت ایران اجرا کرد؛ بنابراین استفاده هم زمان از دو فناوری ککینگ تأخیری و هیدروکراکینگ بستر ثابت، ترکیبی مناسب است که قابلیت اجرا برای ارتقای ته ماند را دارد.

شرکت های کوچک صنعت برنامه های کاربردی که زیرمجموعه صنعت نرم افزار است، می تواند نقش مهمی در اقتصاد کشور داشته باشد؛ اما علی رغم وجود توانمندی های فنی، توسعه دهندگان این برنامه ها نمی توانند در تجاری سازی محصولات و کسب درآمد کافی موفق عمل کنند. هدف از این مطالعه، شناسایی مدل مفهومی تجاری سازی محصولات این شرکت هاست. در این مطالعه، با استفاده از روش تحقیق مطالعه موردی بسط یافته، عملکرد 12 شرکت توسعه دهنده برنامه کاربردی مستقر در تهران که در دوره زمانی بهمن 96 تا بهمن 97 حداقل یک برنامه کاربردی در پایگاه کافه بازار منتشر کرده اند، مطالعه شد. با بررسی و تبیین ابعاد فعالیت ها، محرک ها، ظرفیت-های درون سازمانی و برون سازمانی و عملکرد تجاری سازی و شناخت روابط آنها، مدل مفهومی تجاری سازی در این شرکت ها ارائه شد. سپس، با تطبیق یافته ها با چهار مورد از این موارد، مدل به دست آمده تحت آزمون قرار گرفت. شناسایی ظرفیت های درون و برون سازمانی، توجه به پورتفوی پروژه های تجاری سازی و تأکید بر تغییر مسیر تجاری سازی بر اساس فرصت های جدید یا چالش ها و مسائل رخ داده در طول زمان، از نوآوری های این مطالعه است.

شرکت های نوآور فعال در صنعت پالایش و پتروشیمی، به رغم اینکه فناوری های فرایندی نوآورانه خود را از راه پتنت حفاظت می کنند، اما پتنت از آن ها به شکل کامل حفاظت نمی کند و آن ها به منظور تحکیم و تقویت حفاظت و تصاحب منافع اقتصادی فناوری های فرایندی خود در دوره طولانی تر، همزمان از سایر روش های حفاظت نیز بهره می گیرند. علت این امر، اثربخشی پایین پتنت در حفاظت از فناوری های فرایندی صنعت پالایش و پتروشیمی است. صنعت پالایش و پتروشیمی از انواع فناوری های ساده تا پیچیده استفاده می کند. بسیاری از این فناوری ها به فرایندهایی مربوط است که بهره برداری تجاری از آن ها به علت غالب بودن الگوی واگذاری لیسانس در تجاری سازی، نیازمند افشای عمومی جزئیات فناوری است؛ بنابراین مهندسی معکوس آن ها به دست شرکت های لیسانس گیرنده چندان دشوار نیست. در چنین مواردی، اسرار تجاری برای محافظت از دانش فناورانه ابزار مناسبی نیست. هزینه های بسیار بالای توسعه و اثبات و تجاری سازی فناوری در کنار منافع بالای بهره برداری از فناوری و همچنین ویژگی تقلیدپذیری بسیار بالای فناوری های فرایندی در این صنعت، موجب شده با وجود اینکه سیستم پتنت به منزله ابزاری حفاظتی استفاده می شود، اما به علت اینکه اثربخشی لازم را ندارد، ارائه کنندگانِ فناوری های فرایندی در این حوزه از سایر روش های حفاظت (ازجمله فناوری های مکمل) نیز به شکل همزمان بهره گیرند. یکی از این اقدامات، قراردادن فناوری خود در یکی از شرکت های خدمات مهندسی مشاور و واگذاری لیسانس، به همراه ارائه خدمات مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC)، و غیره به مشتریان در قالب بسته ای یکپارچه است. اقدام دیگر، استفاده از فناوری های مکمل در قالب کاتالیست های اختصاصی برای فرایندهای نوآورانه خود است. در این مقاله، تأثیر پتنت در حفاظت از فناوری های فرایندی در صنعت پالایش و پتروشیمی و میزان اثربخشی آن و همچنین علل حفاظت کنشگران نوآور صنعت پالایش و پتروشیمی از فناوری های فرایندی خود با استفاده از کاتالیست های اختصاصی به منزله فناوری مکمل بررسی و تشریح شده است.

پژوهش و فناوری اغلب نیازمند حمایت بوده و در این راستا در اغلب کشورها، سازمان ها یا نهادهایی برای حمایت مالی و غیر مالی از فعالیت های پژوهش و فناوری شکل می گیرد. عدم وجود نگرش جامع و یکپارچه برای هدایت پروژه های پژوهش و فناوری در این سازمان ها منجر به ناکارآمدی فعالیت های انجام شده در حمایت از پژوهش و فناوری گردیده است. هدف از این مقاله تبیین مدل مدیریت راهبردی پژوهش و فناوری در یکی از سازمان های حمایت کننده از پژوهش و فناوری از طریق ارائه یک الگوی تفضیلی از مراحل تکامل دستاوردهای پژوهش و فناوری به منظور فراهم کردن بستر پیاده سازی نظام مدیریت راهبردی پژوهش و فناوری در سازمان مورد مطالعه است. روش تحقیق مورد استفاده «مطالعه موردی بسط یافته» بوده و در راستای اجرای تحقیق حوزه فعالیت های مورد حمایت این سازمان مطابق با فرآیند ایده تا بازار در چهار حوزه شامل حوزه های ایده پردازی، پژوهشی، توسعه فناوری و تجاری سازی تقسیم بندی شد. سپس انواع ورودی ها و خروجی های هر یک از مراحل تعریف گردید و شیوه حمایت سازمان حمایت کننده از پژوهش و فناوری در این حوزه ها تعریف و نحوه تسهیم مالکیت و منافع دستاوردها نیز تعیین شد. در پایان به نتیجه گیری و اشاراتی در خصوص ویژگی های مدل پرداخته شده است.

در دهه 1990، با کم رنگ شدن نقش شرکت های بین المللی نفت در توسعه فناوری در حوزه بالادستی صنعت نفت، شرکت های خدمات میدان های نفتی مسئولیت شناسایی و تأمین نیازهای فناورانه حوزه بالادستی صنعت نفت را عهده دار شدند. با توجه به ریسک و هزینه بالای توسعه و تجاری سازی فناوری های دارای نوآوری بنیادی، شرکت های خدمات میادین نفتی پیشرو به نوآوری های تدریجی روی آوردند. این امر زمینه را برای ورود استارت آپ های فناورانه به حوزه بالادستی صنعت نفت، با هدف دستیابی به نوآوری های غالباً بنیادی، فراهم کرده است. هم اکنون لبه فناوری، در بسیاری از حوزه های فناورانه بالادستی صنعت نفت، در اختیار تعداد زیادی از شرکت های کوچک دانش بنیان است که شکل گیری اغلب آن ها بر مبنای استارت آپ های فناورانه موفق بوده است. استارت آپ ها، به منزله بازوی توسعه فناوری های بنیادی در حوزه بالادستی صنعت نفت، در آینده توجه بیش از پیش مدیران شرکت های فعال در حوزه بالادستی صنعت نفت را به خود جلب خواهند کرد. در این مقاله، پس از مروری بر روند تحول رویکردها و نقش بازیگران حوزه بالادستی صنعت نفت در توسعه فناوری، به نقش استارت آپ های بخش فناوری به منزله محرک های نوآوری در حوزه بالادستی صنعت نفت پرداخته و به چالش های اختصاصی آن ها در این حوزه اشاره خواهد شد.

شرکت های نوآور، در حوزه بالادستی صنعت نفت، تمایلی ندارند از ثبت کردن (پتنت) برای محافظت از دستاوردهای فناورانه خود و تصاحب منافع اقتصادی آن ها استفاده کنند. احتمالاً، این بی میلی به ویژگی ها و میزان اثربخشی پتنت برای حفاظت از فناوری، با توجه به تفاوت های موجود در حوزه بالادستی صنعت نفت و سایر صنایع، مرتبط است. البته، میزان این بی میلی، در میان تصمیم گیران مختلف این حوزه، متفاوت است. براین اساس، در این مقاله، تأثیر پتنت در حفاظت از دستاوردهای فکری در حوزه بالادستی صنعت نفت و میزان اهمیت آن بررسی شده و علل تمایل نداشتن تصمیم گیران این حوزه به استفاده از پتنت مطرح شده است. در پایان، به ضرورت بازنگری در این رویه غالب، با هدف سرعت بخشیدن به روند پیشرفت در این صنعت، پرداخته شده است. درمجموع، هزینه های بسیار بالای توسعه و اثبات و تجاری سازی فناوری، در کنار منافع عظیم بهره برداری از فناوری و ویژگی تقلیدپذیری مفرط در این صنعت، موجب شده است نظام پتنت ابزار حفاظتی ناکارامدی تلقی شود.

سازمان های پژوهش و فناوری ماموریت حمایت فناورانه و نوآورانه از صنایع به منظور ارتقای رقابت پذیری فناورانه آنها را بر عهده دارند. با توجه به لزوم ارتقای اثربخشی و کارآمدی سازمان های پژوهش و فناوری، در این مقاله به منظور شناخت تحلیلی سازمان های پژوهش و فناوری به بررسی مدل کسب و کار آنها به عنوان یک کسب و کار خدماتی دانش بنیان پرداخته شده است. براین اساس ابعاد اصلیِ مدل کسب و کار خدمات شامل مفهوم، فرآیند، منابع و زیر ساخت های خدمات در کسب و کارهای خدماتی دانش بنیان تشریح شده است. نتایج نشان می دهد که ارزش ارائه شده در مفهوم خدمات سازمان های پژوهش و فناوری، مبتنی بر توسعه مستمر حاصل شده از طریق افزایش دانش مشتری و سازمان های پژوهش و فناوری به عنوان ارائه دهنده خدمت است. از جمله مهم ترین منابع برای سازمان های پژوهش و فناوری شایستگی های دانشی و انگیزه کارکنان در یادگیری مستمر و افزایش دانشِ تخصصی حتی فراتر از رشته های تخصصی پیشین خود می باشد.

زمینه و هدف: با افزایش پیچیدگی و شدت جرائم، حصول به اثربخشی برای تأمین امنیت اجتماعی، مهم ترین چالش فرماندهان پلیس است که برای غلبه بر آن، نظریه ها و دیدگاه های مختلفی مطرح شده است. این مقاله رویکرد توانمندی های پویا که یکی از نظریه های جدید مدیریت راهبردی است را به مدیریت راهبردی سازمان های پلیسی اتخاذ کرده است و بر مبنای آن یک الگوی مدیریت راهبردی توسعه و ارائه می کند. روش: این پژوهش براساس روش پژوهش کیفی و روش شناسی نظری برخاسته از داده ها به تبیین مفهوم راهبرد در سازمان های پلیسی و ارائه الگوی مدیریت راهبردی در سازمان های پلیسی می پردازد. سپس براساس نظرسنجی از خبرگان به بررسی اعتبار الگو پرداخته و براساس آن شواهدی برای پشتیبانی و تائید الگوی توسعه یافته، ارائه می کند. یافته ها: یک الگوی فرایندی برای مدیریت راهبردی سازمان های پلیسی، متشکل از شش مقوله اصلی توسعه یافته است که عبارت اند از: «تعیین حوزه ها و حیطه فعالیت و ارکان جهت ساز»، «تعیین اهداف عملکردی سازمان در تأمین امنیت اجتماعی»، «متوازن سازی فعالیت های اکتشاف و بهره برداری»، «یکپارچه سازی مسیرهای سازمانی»، «فرایندها، منابع و توانمندی های سازمان های پلیسی» و «ارائه خدمات». نتیجه گیری: این الگو درک راهبردی از سازمان های پلیسی را ارتقا می دهد و این امکان را برای سازمان های پلیسی فراهم می کند که با تجزیه وتحلیل های خود وضعیت توانمندی های پویای سازمان را شناسایی کنند. ویژگی این مطالعه، تبدیل کردن چارچوب مفهومی مدیریت راهبردی براساس رویکرد توانمندی های پویا به یک الگوی اجرایی و قابل پیاده سازی و از آن مهم تر قابل ارزیابی برای مدیریت راهبردی در سازمان های پلیسی بوده است.

با تغییر ساختار مصرف فرآورده های نفتی در کشور و با توجه به تولید اندک پروپیلن در مجتمع های پتروشیمی کشور، از یک سو صنایع پتروشیمی با هدف تولید پروپیلن به فکر استفاده از فرآورده های نفتی به عنوان خوراک می باشند و از سوی دیگر تولیدکنندگان این فرآورده ها (پالایشگاه های نفت) نیز در اندیشه یافتن جایگزینی برای مصرف فرآورده های نفتی می باشند. براین اساس ایده پتروپالایشگاه به عنوان یک گزینه برای پاسخگوئی به چالش مذکور مطرح است. این مطالعه با بهره گیری از رویکرد کسب وکارگرا به بررسی ایده پتروپالایشگاه در سناریوهای مختلف پتروپالایشگاهی پرداخته است. علیرغم اینکه توسعه پتروپالایشگاه ها براساس کراکینگ نفتا یا کروسین (به عنوان گزینه برتر نسبت به آروماتیک سازی)، تولید پروپیلن بیشتری دارد و مطالعات نشان دهنده افزایش نرخ بازگشت سرمایه به میزان 18% نسبت به پالایشگاه تنها است، اما از دیدگاه رویکرد کسب وکارگرا، ایده پتروپالایشگاه چشم انداز مثبتی برای شرایط ایران ندارد.

کارآمدی سازمان های پژوهش و فناوری علاوه بر متاثر بودن از عوامل متعدد، در گرو بازارگرایی به عنوان یک عامل راهبردی است و سازمان های پژوهش و فناوری برتر در عرصه جهانی، شایستگی های بازارگرایی بالایی دارند. بر این اساس و با توجه به اهمیت و ضرورت روزافزون کسب شایستگی های بازارگرایی برای سازمان های پژوهش و فناوری، نیاز به توسعه مدل های بازارگرایی منطبق بر ویژگی ها و ماهیت این سازمان ها بیش از هر زمانی احساس می شود. هدف اصلی این تحقیق، ارائه مدلی کاربردی برای بازارگرایی در سازمانهای پژوهش و فناوری است. بدین منظور مدل های مختلف بازارگرایی مورد مطالعه قرار گرفته و با توجه به اهمیت و ویژگی های سازمان های پژوهش و فناوری، یکی از مدل های بازارگرایی که تطابق و تناسب بیشتری با سازمان های  پژوهش و فناوری دارد انتخاب و بر اساس شرایط محیط عملیاتی و الزامات این سازمان ها که از ادبیات استخراج شده، اصلاح و تعدیل شده است. مدل ارائه شده علاوه بر تبیین چگونگی بازارگرایی در سازمان های پژوهش و فناوری، 2 نوع رابطه مستقیم و غیرمستقیم بین بازارگرایی و عملکرد سازمان های پژوهش و فناوری را نشان می دهد. در پایان نیز با جمع بندی و ارائه چند پیشنهاد، نتیجه گیری شده است.

مدیریت اثربخش سازمان های پژوهش و فناوری در دنیای پرتلاطم امروز، از مهم ترین چالش های مدیران این سازمان هاست که برای غلبه بر آن، نظریه ها و دیدگاه های مختلفی مطرح شده است. توانمندی های پویا، یکی از دیدگاه هایی است که در دو دهه گذشته بر مبنا و به عنوان مکمل نظریه منبع محور ارائه شده است. این مطالعه رویکرد توانمندی های پویا را به مدیریت راهبردی سازمان های پژوهش و فناوری اتخاذ کرده است. نتایج تجزیه و تحلیل ها با استفاده از رویکرد توانمندی های پویا درک راهبردی از سازمان های پژوهش و فناوری و به طور خاص درک این که چگونه توانمندی های پویا در یک سازمان پژوهش و فناوری پیشران سایر توانمندی ها هستند را ارتقا می دهد. این مقاله در آغاز با نگاهی به پیدایش توانمندی پویا، به شرح مختصر دیدگاه منبع محور روی می آورد و سپس ضمن بررسی دیدگاه توانمندی پویا و ارائه الگویی برای مدیریت راهبردی سازمان های پژوهش و فناوری با استفاده از این دیدگاه، به جمع بندی و ارائه چند پیشنهاد بسنده می کند.

دانش به عنوان منبع مزیت رقابتی دارای اهمیت راهبردی در کسب و کارهای خدماتی دانش بنیان است و در یک محیط رقابتی، عملکرد برتر فقط از طریق نوآوری مستمر می تواند پایدار گردد. نوآوری مستمر نیازمند یادگیری بوده و مهمترین عنصر مربوط به یادگیری سازمانی موضوع «اکتشاف» و «بهره برداری» است. براین اساس سازمان های کارآفرین باید بصورت متوازن در رابطه با اکتشاف و بهره برداری اقدام نمایند و داشتن توازن مناسب در توانمندی های اکتشاف و بهره برداری از فرصت ها، ضرورت اصلی در فضای کسب و کار متغیر با تغییرات سریع فناورانه است. براین اساس در این مقاله مبانی نظری سازماندهی فعالیت های اکتشاف و بهره برداری در درون سازمان های کارآفرین مورد بحث قرار می گیرد. سپس به ساختارهای مختلف مورد استفاده در سازمان های پژوهش و فناوری در خصوص سازماندهی فعالیت های اکتشاف و بهره برداری پرداخته و دلایل مطلوبیت مفهوم «ذو وجهیت همزمان» به عنوان راه حل سازمانی برتر در سازمان های پژوهش و فناوری تشریح می شود. در ادامه وظایف هر یک از بخش های اکتشاف و بهره برداری در سازمان های پژوهش و فناوری تبیین شده و چگونگی ایجاد توازن در این فعالیت ها و هماهنگ نمودن آنها تشریح می شود. در پایان نیز به جمع بندی مطالب پرداخته می شود.

با توجه به عدم توفیق سازمان های پژوهش و فناوری در ایفای نقش و رسالت خود و در نتیجه عدم اثربخشی آنها از یک سو و افزایش فشارها برای پاسخگویی از سوی دیگر، سازمان های پژوهش و فناوری نیازمند تقویت مدیریت راهبردی خود به منظور تبدیل شدن به سازمان های موثر، کارآمد و هدف گرا برای نوآوری و توسعه فناوری می باشند. براین اساس موضوعی که مطرح می شود این است که مفهوم راهبرد در سازمان های پژوهش و فناوری چیست و الگوی مناسب برای مدیریت راهبردی توسعه فناوری این سازمان ها چگونه است. این تحقیق براساس روش «تحقیق آمیخته» از نوع «طرح تحقیق آمیخته اکتشافی متوالی» انجام می گیرد. در مرحله اول براساس روش شناسی تئوری برخاسته از داده ها به تبیین مفهوم راهبرد در سازمان های پژوهش و فناوری و ارائه مدلی برای مدیریت راهبردی توسعه فناوری در سازمان های پژوهش و فناوری مستقل براساس مصاحبه های نیمه ساختار یافته با مدیران و افراد مرتبط، پرداخته شده است. مدل توسعه یافته مبتنی بر رویکرد توانمندی های پویا به مدیریت راهبردی و مدلی فرایندی است که در برگیرنده شش مقوله اصلی «تعیین حیطه فعالیت و چشم انداز»، «تعیین اهداف دانشی فناورانه سازمان»، «متوازن سازی فعالیت های اکتشاف و بهره برداری»، «ره نگاشت ترکیبی مسیرهای فناورانه»، «فرایندها، منابع و توانمندی های سازمان های پژوهش و فناوری» و «انتقال دستاوردها» است. سپس با استفاده از روش تحقیق مطالعه چند موردی، در مورد یافته های سه مطالعه عمیق موردی براساس مدل توسعه یافته در مرحله اول که در سازمان های پژوهش و فناوری منتخب مرتبط با صنعت نفت به اجرا درآمد به تبیین مدل پرداخته شد و براساس آن شواهدی برای پشتیبانی و تائید مدل توسعه یافته، گردآوری گردید.

سازمان های پژوهش و فناوری به منظور ایفای ماموریت خود باید رقابت پذیر، مشتری گرا و هزینه اثربخش باشند که این نیازمند اتخاذ رویکردهای راهبردی در مدیریت این سازمان هاست. با افزایش شدت رقابت جهانی، سازمان های پژوهش و فناوری نیازمند تقویت مدیریت راهبردی خود به منظور تبدیل شدن به سازمان های موثر، کارآمد و هدف گرا برای توسعه فناوری و نوآوری فناورانه می باشند. در چارچوب مدیریت راهبردی پژوهش و فناوری مدل های معدودی برای مدیریت راهبردی سازمان های پژوهش و فناوری توسعه یافته است که هریک از آنها ویژگی ها و رویکرد خاص خود را دارد. این مقاله به بررسی مدل های مختلف توسعه یافته برای مدیریت راهبردی پژوهش و فناوری در سازمان های پژوهش و فناوری می پردازد و در نهایت پس از جمع بندی، به چند توصیه مدیریتی اشاره می شود.