تحلیل سطح برخورداری و دسترسی بهره برداران محصول زیتون به خدمات کشاورزی در ناحیه روستایی طارم (استان زنجان) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

دستیابی به نظام خدمات رسانی مؤثر بر توسعه فعالیت های کشاورزی یکی از مؤلفه های تضمین کننده پایداری اقتصاد نواحی روستایی (به ویژه در زمینه ارائه خدمات پشتیبان تولید و ایجادکننده فرصت اشتغال در بخش خدمات) است. پژوهش در این راستا با هدف تحلیل سطح برخورداری و دسترسی بهره برداران محصول زیتون از خدمات کشاورزی در ناحیه روستایی طارم انجام شد. روش پژوهش، کمی و مبتنی بر منطق قیاس است. جامعه آماری شامل تمام نقاط روستایی تولیدکننده زیتون (79 نقطه روستایی) و همچنین تمام بهره برداران محصول زیتون (5762) در ناحیه روستایی طارم بودند. با توجه به مفهوم کلیدی خدمات کشارزی در پژوهش، این مفهوم در سه گروه پشتیبانی، فرآوری، بازاریابی و فروش، در قالب 23 شاخص تعریف عملیاتی شد. برای جمع آوری داده های مرتبط با شاخص های منتخب، از روش کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و گزارش های آماری و فن فیش برداری استفاده شد. برای تلخیص شاخص ها در قالب عامل ها، از روش تحلیل عاملی در اس.پی.اس.اس.، برای تعیین وزن از مدل تحلیل شبکه ANP در Super Decision و برای تعیین سطح برخورداری از خدمات کشاورزی، از مدل ویکور، شاخص موران، لکه های داغ و توزیع جهت دار جغرافیایی در ArcGis استفاده شد. براساس نتایج تحقیق از میان 79 نقطه روستایی تولیدکننده زیتون، 28 نقطه روستایی به لحاظ برخورداری از خدمات کشاورزی در سطح کاملاً برخوردار قرار دارند و سایر نقاط به لحاظ دسترسی، نیمه برخوردار و محروم هستند. این وضعیت در ناحیه روستایی مورد مطالعه، تحت تأثیر عامل دسترسی نقاط (روستایی) به مراکز شهری و نقاط روستایی بزرگ قرار دارد. به عبارتی نزدیکی به نواحی شهری و مراکزی که جمعیت بیشتری دارند، یک مزیت برای روستاهای کاملاً برخوردار از خدمات کشاورزی بوده است. این الگو پیامد سیاست توزیع و استقرار خدمات مبتنی بر رویکرد جمعیتی به جای رویکرد فضایی (آمایشی) و از سوی دیگر نتیجه برنامه ریزی برای کاهش نقش تصدی گری دولت و تمرکزگرایی برخی از خدمات در مراکز دهستان ها و مراکز پرجمعیت است. البته نتایج پژوهش نشان داد که میان برخورداری نقاط روستایی از خدمات کشاورزی در ناحیه و متغیرهای اقتصادی تولید و کشت زیتون رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بدین معنا که توزیع مناسب سطح خدمات کشاورزی براساس توانمندی ها، موجب استفاده از ظرفیت های توسعه کشاورزی در ناحیه روستایی خواهد شد. لذا برای دستیابی به ظرفیت های توسعه ای در نواحی روستایی، شناسایی شرایط موجود و تدوین برنامه هایی برای بهبود و دسترسی مناسب به خدمات کشاورزی مهم ترین اقدام است.