ویژگی های مختص به فرهنگ در ارزش های ایرانیان: بررسی در سه نموه از سه نسل (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

این مطالعه ویژگی های مختص به فرهنگ ارزش های ایرانیان را شناسایی و خاستگاه های الگوی ارزشی خاص آن را بر حسب تأثیرهای علّی شرایط اجتماعی سیاسی تبیین می کند. در سه مطالعة مجزا، سه گروه سنی (17 15 سال، 1532 نفر؛ 26 18 سال،600 نفر؛ 62 24 سال، 821 نفر) با «زمینه یاب ارزشی شوارتز» (شوارتز، 1992) و نسخة 40 ماده ای «پرسشنامة تشبیهی ارزش» (شوارتز و دیگران، 2001) ارزیابی شدند، و از خلال «تحلیل های جداگانه کوچک ترین فضا» در باب روابط ساختار ارزشی برای هر نمونه و مقایسة آن با الگوی اصلی (ارزش های بنیادی انسانی؛ شوارتز، 1992، 1994) تفاوت های بینِ فرهنگی محتمل بازنمایی شد. آن چنان که انتظار می رفت مواردی از انحراف از الگوی نظری مشاهده شد که بیانگر تأثیر ایدئولوژی اسلامی انقلابی در عرصة اجتماعی سیاسی است: (1) رابطة پویشی ابعاد مرتبة بالاتر «تعالی خود» و «گسترش خود» در هر سه نمونه نقض شد، (2) همچون نمونه های اروپای شرقی، در بُعد «تعالی خود» کانونی از ارزش های اجتماعی سیاسی شکل گرفت، (3) ارزش «معتدل» از مجموعه ارزش های سنت و مذهب بیرون رانده شد، و (4) در تأثیرهای افتراقی جو سیاسی اجتماعی بر ارزش های نسل های جوان تر نسبت به بزرگسالان، نکته شایان توجه اینکه نوجوانان از کنش ارزش های تعالی جویی در دو سطح روابط نزدیک (خیرخواهی) و گسترده (جهان شمولی نگری) به ادراکی متجانس و پیوسته نائل نمی گردند.