آسیب های فضای مجازی

در این مقاله سعی بر این است تا پس از ارائه تعریف مفهوم حوزه عمومی در ادبیات نظری هابرماس و شناخت سازوکار انطباق این مفهوم با محیط های مجازی به عنوان حوزه عمومی جدید به مطالعه چالش ها، فرصت ها، و امکانات رسانه ها به ویژه روزنامه نگاری الکترونیک در عصر حاضر بپردازیم. نقطه تمرکز مقاله بر گسترش چالش برانگیز روزنامه نگاری الکترونیک در جهان جدید است که برخی آن را آسیب‏زا و برخی آن را فرصت‏آفرین برای شکل‏گیری یا بازتولید حوزه عمومی تلقی می‏کنند. مقاله بر همین اساس به این پرسش پاسخ می‏دهد که آیا زمینه رشد و یا بازتولید حوزه عمومی با استفاده از روزنامه‏نگاری الکترونیک وجود دارد یا خیر؟ در پایان مقاله، نیز راهکارها و راهبردهایی برای برون رفت از بحران ایجادشده در فضای مجازی مطرح خواهد شد. برای رسیدن به پاسخ، «روزنامه نگاری الکترونیک» را که امروزه رایج تر و در عین حال آسیب پذیرتر از سایر رسانه هایی همچون رادیو و تلویزیون است، ‏انتخاب کرده‏ایم. این امر کمک می کند تا با رویکردی جدید به حوزه عمومی و با استفاده از روزنامه‏نگاری الکترونیک بپردازیم.

هدف نوشتار حاضر، شناسایی آسیـب های فضای مجازی بیـن دانش آموزان دختـر مقطع متـوسطة شهر یـزد است. روش، توصیفی ـ پیمایشی و جامعة آماری شامل کلیة دانش آموزان دختر مقطع متوسطة شهر یزد است که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. ابزار شامل پرسش نامة «محقق ساخته» می باشد. برای آزمون فرضیه ها از تحلیل واریانس رتبه ای «فریدمن» استفاده شد. نتایج نشان داد که استفاده از فضای مجازی در ابعاد خانوادگی، تحصیلی، سازگاری، اعتقادی ـ عبادی و روانی دانش آموزان تأثیر منفی دارد و بین وسایل، «تلفن همراه» بیشترین و بازی های رایانه ای کمترین آسیب را بر دانش آموزان داشته است. دانش آموزان در اولویت بندی راهکارهای مقابله با آسیب های فضای مجازی، تقویت ارتباطات منطقی و عاطفی در خانواده و جایگزین کردن تفریح های سالم، درگیرکردن افراد در فعالیت ها و برنامه های مثبت را مهم ترین و افزایش نظارت حوزه های سیاسی ـ امنیتی و فیلترینگ را کم اهمیت ترین راهکار برای کاهش آسیب های فضای مجازی دانسته اند

این مقاله با هدف بررسی اثربخشی مداخلات مبتنی بر آسیبهای فضای مجازی بر کیفیت رابطه زناشویی زنان انجام شده است. طرح پژوهش از نوع پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل زنان شهر اصفهان است که به فرهنگسراها مراجعه کرده و بر اساس پرسشنامه آسیبهای فضای مجازی از این ناحیه آسیب دیده بودند که از آن میان 32 زن متأهل، که میانگین نمره آنها در ارتباط با پرسشنامه آسیبهای فضای مجازی به طور معناداری بیش از میانگین بوده است در دو گروه آزمایشی و کنترل گمارده شدند. سپس هر دو گروه پرسشنامه کیفیت رابطه فلیچر و برادبوری (2000) را پر کردند و مداخلات مبتنی بر آسیبهای فضای مجازی در ده جلسه 90 دقیقه ای برای گروه آموزش اجرا شد. در حالی که گروه کنترل هیچ مداخلاتی دریافت نکردند. در پایان هر دو گروه به پرسشنامه کیفیت رابطه پاسخ دادند. نتایج تحلیل واریانس نشان داد که مداخلات مبتنی بر آسیبهای فضای مجازی بر کیفیت رابطه زناشویی زنان متأهل در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل در مرحله پس آزمون و پیگیری تأثیر معناداری داشته است و می تواند به عنوان مداخله مؤثر در جهت ارتقای کیفیت رابطه زناشویی زنان متأهل آسیب دیده از فضای مجازی مورد استفاده قرار گیرد.

 با اینکه زمان زیادی از راهیابی فضای مجازی به جامعه ایران نمی گذرد، این فضا تمام جامعه را به خود وابسته کرده است؛ از دولت و مؤسسات گرفته تا همه اقشار جامعه. فضای مجازی که زندگی دوم نیز نام گرفته است، در کنار کارکردهای متنوع و فواید پرشمار، آثار مخرّبی نیز دارد. این آسیب ها به ویژه در   برخی از ساحت های آن همچون شبکه های اجتماعی، بازی های رایانه ای،  اینترنت و... نمود بیشتری دارد و خانواده ها را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. در این نوشتار می کوشیم ضمن برشمردن مهم ترین آسیب های فضای مجازی، برخی از راهکارهای صیانت از خانواده در برابر آن ها را بیان کنیم تا خانواده ها بتوانند با استفاده از این راهکارها از آثار مخرّب آن بکاهند.

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه نقش سواد رسانه ای و سبک فرزندپروری با آسیب های فضای مجازی در مقطع ابتدایی پایه پنجم دبستان می باشد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه والدین دانش آموزان مقطع پنجم دبستان شهرستان شیروان در سال تحصیلی 400-1399 تشکیل داده بودند که تعداد 90 نفر از والدین دانش آموزان مقطع پنجم دبستان با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. جهت گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استاندارد محقق ساخته سواد رسانه ای ( فلسفی، 1393)، 2)پرسشنامه آسیب های فضای مجازی (زندوانیان و همکاران، 1392)، 3)پرسشنامه سبک فرزند پروری(حسین پور،1381) استفاده گردید. روش تحقیق این پژوهش از نوع همبستگی و رگرسیون بود. نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل داده های تحقیق، مبین رابطه معنادار میان نقش سواد رسانه ای و سبک فرزندپروری با آسیب های فضای مجازی بوده است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش ابعاد شخصیتی هگزاکو و نگرش های مذهبی و هوش اخلاقی در پیش بینی آسیب های فضای مجازی در دانش آموزان دختر دوره دوم مقطع متوسطه شهر مشهد بود. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر مشهد در سال تحصیلی 1399-1400 تشکیل داد. حجم نمونه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای 228 نفر انتخاب شد. در این پژوهش از پرسشنامه شخصیت هگزاکو (اشتون و لی، 2000)، سنجش نگرش مذهبی (خدایاری فرد و همکاران، 1397)، هوش اخلاقی (لنیک و کیل، 2005) و آسیب های فضای مجازی (زندوانیان و همکاران، 1392) استفاده شد. یافته ها به روش همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره گام به گام، تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که هیچ یک از مولفه های هوش اخلاقی و نگرش های مذهبی با آسیب های فضای مجازی ارتباط معناداری نداشتند و از بین مولفه های ابعاد شخصیتی هگزاکو فقط عامل توافق و سازگاری(192/0- =r) با آسیب های فضای مجازی رابطه مثبت معنادار دارند(05/0P˂). همچنین نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه که توافق و سازگاری می تواند به صورت معناداری تغییرات مربوط به احساس تنهایی را دانشجویان تبیین کنند(05/0P˂). همچنین این نتایج نشان داد که 12 درصد از واریانس آسیب های فضای مجازی دانش آموزان، توسط بعاد شخصیتی هگزاکو و نگرش های مذهبی و هوش اخلاقی تبیین می شود. نتایج پژوهش حاضر، پیشنهاد می کند که بعد شخصیتی توافق و سازگاری در پیش بینی آسیب های فضای مجازی در نوجوانان لحاظ شود.

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، در همان نخستین ایام توسعه اینترنت در کشور، بر لزوم مراقبت از فضای مجازی و انجام اقدام های لازم تأکید نمودند؛ چنان که بیانات معظمٌ له در آذرماه سال 1381ش گواه این موضوع است. ایشان در سال 1390 با تشکیل شورای عالی فضای مجازی، تلاش برای مدیریت فضای مجازی، بومی سازی سخت افزارها و نرم افزارهای پُرکاربرد، بهره گیری حداکثری از فرصت ها و پیشگیری جدی از تهدیدها و آسیب های این فضا را از مسئولان امر مطالبه کردند. کوتاهی و بی توجّهی برخی از متولّیان و مجریان به این مطالبات، باعث شد ایشان در سال های اخیر نیز بارها از وضعیت آسیب زا و رهاشده فضای مجازی کشور و سلطه دشمنان بر آن، به شدّت اظهار نارضایتی نمایند و از کوتاهی مسئولان گلایه کنند؛ بیانات ایشان از سال 1395 تا 1400ش، بیانگر دغدغه های رهبری در خصوص مدیریت سنجیده و درست فضای مجازی است. در این نوشتار، ضمن اشاره به برخی از منویات رهبری، به گوشه ای از کاستی ها و نقایص عملکرد مسئولان مدیریت فضای مجازی می پردازیم؛ هرچند این انتقادها و انتظارهای بجا، نفی کننده زحماتِ انجام شده یا در دستِ انجامِ متولّیان امر در تحقّق بخش اندکی از مطالبات رهبری، نیست.

فضای مجازی به دلیل ویژگی های خاص مانند گمنامی و سهولت ارتباط، محملی برای انواع آسیب ها و جرایم است و با گذشت زمان بر حجم آسیب ها و جرایم این فضا افزوده می شود. فضای مجازی امکان آسیب رسانی به دیگران و آسیب دیدن را توامان دارد؛ بنابراین پرداختن به مقوله پیشگیری از آسیب های مختلف این فضا که گستره تأثیر آن همه قشرهای جامعه را دربرمی گیرد، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. بررسی تحقیقات انجام شده در حوزه پیشگیری از آسیب های فضای مجازی نشان می دهد که در این حوزه تحقیق زیادی انجام نشده است.  زمینه و هدف: هدف این تحقیق ارائه راهبردهایی برای پیشگیری وضعی از آسیب های فضای مجازی است. در این تحقیق با مطالعات گسترده کتابخانه ای و تجارب محقق در حوزه فناوری اطلاعات، تدابیری در قالب راهبردهای پیشگیری وضعی برای جلوگیری از آسیب های فضای مجازی ارائه می شود. تحقیق حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی و از نظر ماهیت از نوع پیمایشی است. در این تحقیق از شیوه کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته است روش: برای تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. یافته ها: در زمینه راهبردهای پیشگیری وضعی از آسیب های فضای مجازی، ابعاد حذف توجیه کننده ها ، کاهش منافع حاصل از جرم، افزایش تلاش و زحمت تراشی برای ارتکاب جرم و افزایش خطرهای مد نظر برای ارتکاب جرم به ترتیب بالاترین تا پایین ترین میانگین رتبه ای تأثیر در پیشگیری از آسیب های فضای مجازی را دارند. مهم ترین نتیجه این تحقیق، استخراج تدابیری در قالب راهبردهای پیشگیری وضعی برای جلوگیری از آسیب های فضای مجازی است که استفاده از آنها می تواند تأثیر زیادی در پیشگیری از آسیب های فضای مجازی داشته باشد.  

رسانه های اجتماعی مجازی یکی از مهم ترین و اثرگذارترین رسانه های اجتماعی هستند که امروزه توانسته اند در قالب ابزار روزمره و کاربردی، بر روابط خصوصی شهروندان اثرگذارد. این فضا در کنار مزایای بی شمار، معایبی هم به همراه دارد و به کاربران ناآشنا با فضای مجازی آسیب های جدی وارد می کند. بنابراین اهمیت، شناسایی و بررسی آسیب های رسانه های اجتماعی مجازی مورد توجه قرار گرفته؛ به گونه ای که سالانه مقاله های پژوهشی زیادی در این خصوص نگارش و چاپ شده است. اما، با توجه به اینکه این مقاله ها با جامعه آماری متفاوت، و شرایط متفاوت جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انجام شده، نتایج متفاوتی داشته است. بر این اساس، پژوهش حاضر تلاش کرد ابعاد این آسیب ها را با استفاده از شیوه فراترکیب شناسایی، طبقه بندی، و در نهایت مدل نهایی ابعاد آسیب های فضای مجازی را طراحی و ارائه کند. لذا، هدف پژوهش شناسایی و طبقه بندی آسیب های فضای مجازی، و طراحی مدلی جدید برای شناخت ابعاد آسیب های رسانه های اجتماعی مجازی است. به همین دلیل، با استفاده از روش فراترکیب نتایج پژوهش های پیشین، در سال های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰، مورد واکاوی قرار گرفت. با بررسی کیفیت مقاله ها در نهایت ۴۲ مقاله از بین ۵۴ مقاله برای تجزیه وتحلیل انتخاب شد. یافته های تحقیق نشان داد ابعاد فرهنگی، شبکه های اجتماعی، نهاد دین، شخصیت و واقعیت زدایی از مهم ترین ابعاد آسیب پذیر رسانه های اجتماعی مجازی به شمار می روند.