ره آورد نور

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، در همان نخستین ایام توسعه اینترنت در کشور، بر لزوم مراقبت از فضای مجازی و انجام اقدام های لازم تأکید نمودند؛ چنان که بیانات معظمٌ له در آذرماه سال 1381ش گواه این موضوع است. ایشان در سال 1390 با تشکیل شورای عالی فضای مجازی، تلاش برای مدیریت فضای مجازی، بومی سازی سخت افزارها و نرم افزارهای پُرکاربرد، بهره گیری حداکثری از فرصت ها و پیشگیری جدی از تهدیدها و آسیب های این فضا را از مسئولان امر مطالبه کردند. کوتاهی و بی توجّهی برخی از متولّیان و مجریان به این مطالبات، باعث شد ایشان در سال های اخیر نیز بارها از وضعیت آسیب زا و رهاشده فضای مجازی کشور و سلطه دشمنان بر آن، به شدّت اظهار نارضایتی نمایند و از کوتاهی مسئولان گلایه کنند؛ بیانات ایشان از سال 1395 تا 1400ش، بیانگر دغدغه های رهبری در خصوص مدیریت سنجیده و درست فضای مجازی است. در این نوشتار، ضمن اشاره به برخی از منویات رهبری، به گوشه ای از کاستی ها و نقایص عملکرد مسئولان مدیریت فضای مجازی می پردازیم؛ هرچند این انتقادها و انتظارهای بجا، نفی کننده زحماتِ انجام شده یا در دستِ انجامِ متولّیان امر در تحقّق بخش اندکی از مطالبات رهبری، نیست.

هم زمان با گسترش فضای مجازی، بحث مدیریت و کنترل این فضا و به ویژه مدیریت سکوهای ارتباطی هم به میان آمده است. از آنجا که مالکیت و مدیریت سکوهای ارتباطی در اختیار دشمن بوده است، در هنگامه فتنه و آشوب، نقش این ابزار ارتباطی در زمینه سازی برای نفوذ دشمن، به مراتب روشن تر شده است. مدیریت فضای مجازی و کنترل روش های ارتباط و نظارت بر محتواها و ابزارهای ارتباطی، از جمله مسائل مهمی است که همیشه و به خصوص در زمان هایی که امنیت جامعه به خطر افتاده، مورد توجّه قرار گرفته است. در این نوشتار به ضرورت مدیریت فضای مجازی و ابعاد مدیریت آن اشاره شده و لزوم استفاده از زیرساخت های داخلی، تبیین شده است.

نظارت بر فضای مجازی با هدف صیانت از حقوق کاربران، از الزامات این فضاست که در کشورهای گوناگون، قوانین و مقرراتی برای آن تدوین شده و بر پایه آن، حقوق و تکالیفی برای کاربران فضای مجازی تعیین گردیده است. از چالش های مطرح در نظارت بر فضای مجازی، تعارض احتمالی آن با حریم خصوصی کاربران است. در این مقاله، به بررسی جنبه های نقض حریم خصوصی کاربران با وضع قوانین نظارتی و راه های جلوگیری از نقض حریم خصوصی پرداخته خواهد شد.

سانسور یا فیلترینگ، چیز تازه ای در تاریخ بشر نیست؛ بلکه به تناسب زمان و موضوع و اقتضائات و شرایط، پدیده ای بوده است که در میان انسان ها همواره در قالب های مختلف خودنمایی داشته است. البته باید غایت و هدف فیلترینگ را نیز مورد توجّه و سنجش قرار داد. آنچه در تاریخ روی داده و در وقایع تاریخی رخ نموده، بیشتر برای سرپوش گذاشتن به حقایق یا برای انحراف و گمراهی و اغفال و پنهان کاری بوده است. البته در مقابل گستره نفوذ دشمن و ترس از انحراف و رسوخ فساد او، یا باید دیوارها و مرزهای عقیدتی را چنان استوار ساخت که در مقابل هجوم دشمن نگسلد و یا برای حفاظت از آن، باید سپرها و محافظ هایی ایجاد نمود تا در مقابلش آسیب پذیر نباشد. فیلترینگ عمومی، در هر صورت، مطلوب نیست؛ بلکه در فیلترینگ و سانسور، طیف بندی مخاطب نیز بهتر است مدنظر باشد. بنابراین، ابتداء باید هدف و علل سانسور و پوشش و دور نمودن اذهان و جامعه از انحرافات را مورد توجّه قرار داد و تبیین نمود.

پژوهش حاضر، با هدف واکاوی فرصت ها، تهدیدها و پیامدهای آموزش مبتنی بر فضای مجازی در تربیت دانش آموزان با رویکرد آموزه های دینی - اسلامی به صورت مطالعه کیفی انجام و جمع آوری اطّلاعات به روش پدیدارشناسی و از طریق مصاحبه بوده است. در این روش، تجزیه و تحلیل اطّلاعات هم با روش هفت مرحله ای کلایزری صورت پذیرفته است. جامعه مورد مطالعه، معلّمان مدارس متوسطه اوّل و کتب، مقالات، مجلات و منابع مرتبط با موضوع پژوهش است. حجم نمونه گیری، بدین صورت بود که مصاحبه ها تا زمان اشباع داده ها و به صورت هدفمند ادامه یافت. گفتنی است که مقاله حاضر، توسط هیئت تحریریه فصلنامه انتخاب گردیده و به دلیل حجم زیاد مطالب آن، به میزان لازم خلاصه سازی شده است.

امروزه فضای مجازی یا دیجیتال، اهمیتی همسانِ فضای واقعی یا بیرونی دارد. بدیهی است که شناخت درستِ ویژگی ها، آثار و پیامدها و نیز نظارت و مدیریت صحیحِ این فضا، نقش بسزایی در سلامت و پیشرفت زندگی بشری ایفا می کند. در این راستا، دقایقی را با جناب حجّت الاسلام و المسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس محترم مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به گفت وگو نشستیم تا بایدها و نبایدهای نظارت بر فضای مجازی را مرور نماییم. نوشتار پیش رو، ضمن نگاه به وضعیت فعلی مجازی، مسئولیت و جایگاه متولیان، سازمان ها و نهادهای علمی و فرهنگی را در زمینه نظارتی بایسته و شایسته بر این فضا یادآور شده است. امید است، آنچه از نظر شما خوانندگان عزیز و علاقه مندان این دست مباحث می گذرد، مورد استفاده قرار گیرد.

رسانه های اجتماعی، علاوه بر نقش رسانه ای خود در فضای مجازی، ظرفیت ساماندهی و سازماندهی حرکت های اجتماعی و مانورهای خیابانی را در فضای حقیقی دارند. شبکه های اجتماعی، شامل: وبلاگ ها، میکروبلاگ ها، سایت های به اشتراک گذاری لینک، عکس، فیلم و خبر، ویکی ها، فروم ها، خبرخوان ها و سایت های اجتماعی، از جمله فنّاوری هایی هستند که امکان تعامل اطّلاعات و دیدگاه ها را در محیط اینترنت به وجود می آورند. سرمایه گذاری ایالت متحده روی فنّاوری شبکه های اجتماعی با برنامه ریزی، راهبرد مدون و بودجه مصوب در حمایت از اغتشاش های ایران، نشان دهنده اهمیت فوق العاده و بهره گیری ابزاری نظام سلطه از این نوع رسانه است. در این گفت وگو، حجّت الاسلام والمسلمین سعید صلح میرزایی، مسئول دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی در قم، به بررسی دغدغه ها و منظومه فکری رهبری در باره فضای مجازی و آسیب های این حوزه پرداخته است که در ادامه، تقدیم می شود.

اهمیت فضای مجازی و فراگیری آن، موجب شده است که مقام معظم رهبری در جلسات و دیدارهای عمومی، بارها در باب فضای مجازی سخن گفته اند. وضعیت نابسامان فعلی فضای مجازی در ایران و بحث و گفت وگو و اختلاف نظرها در این باره، همچنان وجود دارد؛ اما باید گفت که فرمایش های ایشان در این خصوص، کامل و روشنگر است. متأسّفانه، هرکس برای تبیین یا اثبات نظر خود در مورد فضای مجازی، تنها به گوشه ای از سخنان ایشان توجّه می کند و از نگاه جامع به تمام بیانات و فرمایش های ایشان غفلت می ورزد. سخنان ایشان در باب فضای مجازی را می توان به دو حوزه حاکمیتی و کاربری فضای مجازی تقسیم کرد. در این گفت وگو، با جناب آقای محمدرضا سیفی، فعّال و پژوهشگر فضای مجازی، در باره این دو حوزه به بحث نشسته ایم.