جلال الدین قراطای - قره طای
حوزه های تخصصی:
مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
۱۳.
۱۴.
۱۵.
۱۶.
۱۷.
۱۸.
۱۹.
۲۰.
روم
اقلیم های زیباخیز شعر فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
معشوق شعر فارسی ریشه در کدام سرزمین دارد؟ این زیبایی وام گرفته از کدام اقلیم است؟ آیا آن اقلیمی که در شعر فارسی به داشتن خوب روی شهره است، اساساً در کتب صوره الارض نیز دارای همین ویژگی است؟ یعنی شاعر در شعر خود به دقت، ویژگی های بوم شناختی کتب جغرافیایی را هم مراعات کرده است؟ آیا زیبایی معشوق شعر دری ، یک زیبایی ایرانی است؟ یا آمیغی است از نژادها و سرزمینهای گوناگون؟ در نگاه بوم شناختی قدما هر سرزمین و ملکتی شهره به خصلتی است. مردم دیلم به تنومندی شهره اند، ترکان خوبروی اند و زنگیان به طرب و موسیقی منتسب اند. تجلی اقوام و ملل گوناگون در شعر فارسی چگونه است؟ در این مقال پس از بررسی هر یک از اقالیم در شعر فارسی و مقایسه تعاریف صورت گرفته از آنها در کتب جغرافیایی با قوامیس لغت و متون ادبی، کوشیده ایم که به سئوالاتی از این دست پاسخ دهیم.
کعبه زرتشت و اهمیت تاریخی کتیبه شاپور اول ساسانی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
حوزه های تخصصی:
از جمله بناهای مهم نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید که از نظر مذهبی و تاریخی دارای اهمیت بسیار است کعبهی زرتشت میباشد. بنای کعبه زرتشت اگر چه مربوط به عصر هخامنشی است ولی کتیبه های شاپور اول و کرتیر بر دیواره این بنا سبب اهمیت بیشتر آن برای شناخت تحولات عصر ساسانی شده است. اهمیت کتیبه تاریخی شاپور اول که به سه زبان پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی، و یونانی نگاشته شده اطلاعات گران قدری را مربوط به عصر ساسانی در اختیار ما میگذارد.
این کتیبه کامل ترین اطلاعات را در مقایسه با دیگر آثار به جای مانده از عصر ساسانی درخصوص قلمرو ایران، شرح جنگهای ایران با روم، القاب و مناصب بزرگان دربار ساسانی را در اختیار ما قرار میدهد.
واکاوی شاخص های تاثیرگذار بر سیاست های مرزی اردشیر بابکان در قبال امپراتوری روم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
سلسله ساسانی در سال 224 م پس از غلبه اردشیر اول بر اردوان پنجم، پادشاه اشکانی در نبرد هرمزدگان پا به عرصه وجود نهاد.مؤسس این سلسله پس از تثبیت و تحکیم دولت مرکزی در پی گسترش مرزهای شمال غربی، غرب و جنوبی برآمد؛ بنابراین در راستای این هدف بایستی با امپراتوری روم می جنگید.این امپراتوری از عصر اشکانیان همواره با ایران درگیر بود.پژوهش حاضر بر آن است به بررسی شاخص های تأثیرگذار بر سیاست های مرزی اردشیر اول در قبال امپراتوری روم و میزان دست یابی وی به اهداف خود در این زمینه بپردازد.بر اساس موضوع، روش و انجام کار در این تحقیق توصیفی- تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای است.آنچه پایان این نوشتار می توان نتیجه گرفت این است که اردشیر اول که خود را وارث شاهنشاهی هخامنشی می پنداشت، در درجه اول درصدد برآمد تا مرزهای آن را احیا کند.رسیدن به این هدف خود نیازمند اقدامات مهم دیگری مانند؛ تسلط بر ارمنستان، تسخیر مناطق سوق الجیشی بین النهرین و به ویژه شهر استراتژیک هتره و کنترل تجارت خلیج فارس و راه های بازرگانی بین النهرین بود.
نقش فرهنگ ایرانشهری در ساختار دولت اموی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
ساختار دولت اموی متأثر از چهار فرهنگ، وحیانی، قبیله ای، ایرانشهری و رومی، بوده است. درباره میزان تأثیر هریک از این گونه های فرهنگی، اتفاق نظر وجود ندارد. این مقاله، ضمن درنظر گرفتن دیگر عناصر فرهنگی، تأکیدی ویژه بر تأثیر فرهنگ ایرانشهری در ساختار دولت اموی دارد. برای سهولت بررسی، مقاله به دو بخش ساختار سیاسی و اداری دولت اموی تقسیم می شود. در بخش نخست، ضمن بررسی مؤلفه هایی چون استقرار، مشروعیت، اِعمال و انتقال قدرت، به میزان تأثیر فرهنگ ایرانی در هریک از مراحل مذکور پرداخته می شود و در بخش دوم، با برشماری نهادهای اداری مرتبط با دولت، سهم عنصر ایرانی در پیدایش یا تداوم این نهادها تحلیل می شود
اشکانیان و مسئله استقلال هیرکانیا(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
اشکانیان، به منزله دولتی با نظام ملوک الطوایفی که نزدیک به پنج سده در ایرانِ عهد باستان حکمرانی و طولانی ترین حکومت ایران باستان را به نامِ خویش ثبت کرد، در نظام سیاسی و حکومتی خود دارای ویژگی متمایزی در مقایسه با حکومت های هخامنشی، سلوکی و ساسانی بود.البته، برخی از این ویژگی ها وام دار ومیراث دار حکومت های پیشین و برخی نیز ویژه زمام داری آنان بود.در این بین، بر اساس نظام فئودالیته اشکانی، برخی ساتراپ ها یا ایالات با نظارت مستقیم حکومت مرکزی اداره می شدند، برخی در امور داخلی خودمختار بودند و برخی نیز «متحد» این حکومت به شمار می آمدند.بنابراین، شاهنشاهی پارتیان، علاوه بر شهرها، تعدادی از پادشاهی های نیمه مستقل کوچک و ساتراپ ها(استان ها) را نیز دربر می گرفت که از حقوق «هم پیمانان» برخوردار بودند.با این حال، تمامی ایالات و استان های دوران اشکانی وضعیتی یکسان و تعریف شده- به منزله ایالت های کاملاً مطیع، نیمه مستقل/پولیس و یا هم پیمان- نداشتند و برخی از این ایالات همواره درصد قدرت یابی و دستیابی به موقعیتی برتر در جایگاه ایالتی مستقل و یا در زمره هم پیمانان (و گاه مستقل از حکومت مرکزی) بودند.هیرکانیا به مثابه ساتراپی بسیار مهم – که نه تنها حامی برخی از شاهنشاهان اشکانی در مواقع بحرانی بود، بلکه دست کم تا سده نخست میلادی از تختگاه های مهم و ارزشمند و از جنبه سیاسی و استراتژیک، استان مهم اشکانیان به شما می رفت- نمونه ای از این ایالات بود.این ایالت با دردسرهایی که برای اشکانیان ایجاد کرد، در مواقعی مهم از عوامل بحران ساز و اغتشاش برانگیز بود و هرگاه اوضاع سیاسی پیچیده و بغرنجی پیش می آمد، گرایش جدایی خواهانه در پیش می گرفت؛ به گونه ای که این گرایش ها و بحران زایی ِ حاصل از آن، سبب شده است برخی پژوهشگران این ایالت را مستقل از دولت پارتیان، با اهداف و سیاست های کاملاً مخالف با دولت مرکزی و مجزا از آن، قلمداد کنند.این مقاله می کوشد این موضوع را بررسی کند و جوانب گوناگون آن را بکاود.
پیامدهای تقسیم ارمنستان میان ایران و روم در دوره ساسانی(387-428 م)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
ارمنستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و راهبردی و داشتن دشت های حاصلخیز، منابع زیرزمینی و نیز واقع شدن در مسیر راه تجارتی ابریشم یکی از علل کشمکش های بین دو دولت ایران وروم از دوره اشکانیان – به ویژه در روزگار ساسانیان- بوده است.این رویارویی ها در نهایت به تقسیم این سرزمین در سال 387 م منجر شد.اگرچه پس از این تقسیم، همچنان شاهزاده های اشکانی در رأس قدرت باقی ماندند؛ اما اندیشه دست یابی به وحدت ملی و یکپارچگی ارمنستان در میان مردم این سرزمین فراموش نشد.از جمله تلاش ها برای دست یابی به این وحدت، استقلال کلیسای ارمنی، اختراع الفبای ارمنی در اوایل قرن پنجم و ترجمه کتاب مقدس به زبان ارمنی بود.در برابر این اقدامات، ساسانیان درصدد الحاق این سرزمین برآمدند؛ این امر در نهایت در سال 428 م اتفاق افتاد و ساسانیان توانستند سلسله اشکانی ارمنستان را منقرض کنند و این سرزمین را به قلمرو خود ملحق کنند.در این مقاله با استفاده از شیوه پژوهش های تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی، روند تحولات منجر به تقسیم ارمنستان میان ایران و روم در دوره ساسانی و پیامدهای این تقسیم، بررسی می شود.
حمله به روم در تخیلات فاتحانه سلطان محمود غزنوی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
با وجود آنکه در کارنامه دوران فرمانروایی سلطان محمود غزنوی (389 – 421 ه.ق.) افتخارات سیاسی و نظامی چشمگیری وجود دارد؛ اما او بیشتر به دلیل فتوحات خویش در هندوستان از شهرتی ویژه برخوردار است. پیروزی های پی در پی سلطان محمود در لشکرکشی های گوناگون، ولع او را برای تصرف سرزمین های جدید، بیشتر بر می انگیخت. سلطان محمود که با لشکرکشی های مکرر، بر سرزمینی بسیار گسترده سلطه یافته بود، در سال 420 ه.ق. به شهر ری، پایتخت سلسله آل بویه مرکزی لشکر کشید و قلمرو مجدالدوله بویهی در عراق عجم را تصرف کرد و آن سلسله را بر انداخت. پس از آن، سرزمین های وسیعی از غرب ایران تا حدود ارمنستان، نسبت به آن کشورگشای خستگی ناپذیر اظهار اطاعت کردند. به این ترتیب، متصرفات سلطان محمود غزنوی با قلمرو امپراتور روم شرقی( بیزانس) هم مرز گردید. در آن هنگام، برای سلطان غزنوی، لشکر کشی به روم شرقی، جاذبه ای فراوان داشت، زیرا در صورت تصرف حتی بخش هایی از مملکت امپراتور بیزانس، او می توانست در زمره جهانگشایان بزرگ جهان به شمار رود ؛ اما مرگ محمود در پی شدت بیماری علاج ناپذیرش، او را از رسیدن به اهداف بلند پروازانه خود بازداشت. بدین صورت، سلطان محمود با ناکامی جهان را بدرود گفت، آرزوهای طلایی آن فاتح نامجوی در هجوم به بیزانس و پیروزی بر امپراتور روم، بر باد رفت.
ارزیابی نتایج احتمالی مهاجرت فیلسوفان نوافلاتونی به قلمرو شاهنشاهی ساسانی
حوزه های تخصصی:
بعد از بسته شدن مدرسه آتن در سال 529 میلادی داماسکیوس و شش تن از فیلسوفان نوافلاتونی دیگر در سال 531 آتن را به قصد دربار خسرو انوشیروان ترک گفتند. اما پس از امضای عهدنامه بین خسرو و یوستی نیانوس در سال 532 میلادی از تیسفون نیز بیرون رفتند. چرا که از مفاد این قرارداد، تضمین آزادی و امنیت کامل برای این فیلسوفان بود. شاید مهم ترین نتیجه ی مهاجرت نوافلاتونیان به قلمرو شاهنشاهی ساسانی، سرنوشت این مکتب فلسفی پس از بازگشت شان باشد. در این باره که این فیلسوفان بعد از ترک تیسفون به کدام منطقه رفتند، و آیا حوزه ای فلسفی تشکیل دادند، یا پراکنده شدند، پرسش ها بسیار است. فرضیه برخی پژوهشگران این است که فیلسوفان مورد نظر، پس از پیمان صلح ساسانیان با امپراتوری روم، به منطقه ی حران در سوریه رفتند و کار فلسفی خود را در این منطقه پی گرفتند، به طوری که هسته ی اولیه ی حوزه ی فلسفی حران را تشکیل دادند. در دوره های بعد، اندیشه فلسفی حوزه ی حران به بغداد نیز رسید که می توان این حوزه را حلقه ی اتصال فلسفه ی یونانی با فلسفه ی عربی دانست. پژوهش حاضر، این فرضیه را از آن جهت قابل توجه تر یافته است که می تواند توضیح دهنده ی برخی پرسش های مهم دیگر در تاریخ اندیشه نیز باشد.
مطالعه ی تطبیقی بناهای تئاتر یونان، آمفی تئاتر رومی و استادیوم امروزی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بنای تئاتر که یونانیان پدیدآورنده آن بودند ازجمله قدیمی ترین مکان های اجتماع مردم، باانگیزه ی مشترک است. این بندرها طول دوران متفاوت با توجه به رشد فنّاوری و ساخت به عوامل انگیزشی دوران در هرزمانی به شکلی متکامل از گذشته خویش جلوه می کند. دلیل اهمیت این پژوهش نیز همین سیر تکاملی این گونه از ابنیه است که ردپای آن تا دنیای معاصر نیز قابل بررسی است. در این مقاله سعی بر این است که شباهت ها و تفاوت های بناهای تئاتر، آمفی تئاتر و استادیوم های عصر فنّاوری موردبررسی قرار گیرد. پژوهش به روش تحلیلی – تطبیقی و روش گردآوری اطلاعات آن به شیوه ی اسنادی (کتابخانه ای) است. هدف اصلی این پژوهش جستجوی ریشه های شکل گیری این گونه بناها در یونان، ارتقاء سطح فنی آن درروم باستان و نهایتاً استحاله ی آن در استادیوم های امروزی است و تلاش بر این است تا در حد امکان ویژگی های انگیزشی و دلایل پیدایش آن بیان شود. در بررسی این روند ابتدا ویژگی و انگیزه های ساخت بنای تئاتر یونانی و خصوصیات معماری آن به عنوان پایه ای بر شکل گیری آمفی تئاتر و استادیوم موردبررسی قرارگرفته است. با توجه به آنکه رومیان میراث دار هنر یونان بوده اند، ویژگی های این بناها به واسطه ی رشد و کشف مواد نو و درعین حال تفاوت های نهفته در بستر جامعه ی رومی متحول و موجب پیدایش آمفی تئاتر گردید و این روند با تکامل، واسطه ی شکل گیری بناهای معاصر شد. درنهایت استادیوم های امروزی که پس از انقلاب صنعتی ساخته شدند به عنوان ادامه روند ساخت آمفی تئاتر موردتوجه قرارگرفته است. شایان توجه است که این ابنیه علی رغم پیروی از الگوی رومی به لحاظ انگیزشی، ورود مواد جدید و بهره مندی از علوم نوین با ابنیه گذشته تفاوت چشمگیری دارند. به طورکلی در این پژوهش موضوع از دو منظر انگیزه و فن ساخت بنا با اشاره به نمونه های معروف و قابل توجه موردبررسی قرارگرفته است.
ساخت و کارکرد شهر مرزیِ آرتاشاد در مناسبات ایران و روم در دوره ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
زمانی که در قرن اول پیش از میلاد (ح 92 ق.م) ایران و روم دو قدرت عصر باستان، با یکدیگر هم مرز شدند، درگیری و تنش هایی را با هم آغاز کردند که تا انقراض ساسانیان و ورود اعراب مسلمان همچنان ادامه داشت. شهرهای مرزی، از جمله شهر آرتاشاد، نقش مهمی را در این درگیری ها ایفا کرده اند. بنابراین این پژوهش با توجه به اهمیت موضوع بر آن است تا ساخت و کارکرد شهر مرزی آرتاشاد را مورد واکاوی قرار دهد. یافته های این تحقیق که با رویکردی توصیفی تحلیلی براساس گردآوری منابع کتابخانه ای صورت گرفته است، نشان می دهد که شهر آرتاشاد توسط آرتاشس پادشاه ارمنستان در قرن دوم پیش از میلاد (ح سال 176 ق.م) ساخته شده است. این شهر که از ساخت مستحکمی برخوردار بوده، از جنبه های ژئوپلیتیکی، سیاسی و نظامی و همچنین اقتصادی و تجاری برای ایران و روم حائز اهمیت بوده است؛ چنان که هرکدام از این قدرت ها درصدد تسلط بر این شهر مهم بودند. دستیابی به این شهر کلید فتح ارمنستان بود و دو قدرت باستانی با تصرف این شهر می توانستند از آن جا به مانند استراحتگاهایی برای لشکرکشی ها، زرادخانه ها استفاده کنند و سرزمین های یکدیگر را مورد تعرّض قرار دهند. از حیث اقتصادی و تجاری نیز تصرف آرتاشاد، که یکی از مراکز گمرکی میان دو امپراتوری مطرح بود، به منزله دستیابی به سود سرشار مالی در این شهر مرزی به شمار می رفت.
جغرافیای تاریخی شهر آمد و جایگاه آن در مناسبات ایران و روم در روزگار ساسانیان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۱
89 - 116
حوزه های تخصصی:
در آثار نویسندگان عصر باستان و همچنین پژوهش های تاریخی جدید این دوره ، درباره جغرافیای تاریخی و بررسی ساختار شهری و عمرانی مناطق و شهرهای این دوره اطلاعات چندانی به دست نمی آید ؛ تا جایی که می توان گفت که این حوزه تاکنون مورد توجّه قرار نگرفته است و تحقیق در این حوزه می تواند روشنگر زوایای تاریک مناسبات ایران و قدرت های همجوار محسوب شود. شهر مرزی آمد با توجّه به برخورداری از موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک مناسب که در بین النهرین واقع شده، از زمان های بسیار دور میان سلسله های متعدّد دست به دست می شده است. از اواسط دوره اشکانی که ایران و روم با یکدیگر ارتباط برقرار کردند تا اواخر دوره ساسانی، برای تصرّف این منطقه کلیدی، همواره تلاش هایی توسط دو قدرت عصر باستان صورت گرفته است. حال با توجّه به این مسائل، در این پژوهش جغرافیایِ تاریخی و ساختار عمرانی شهر آمد و نقش سیاسی، بازرگانی و دینی این شهر مهم در مناسبات ایران و روم در دوره ساسانی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد . این پژوهش می خواهد نشان دهد که تصرّف شهر مرزی آمد برای هر دو قدرت عصر باستان به منزله دسترسی به ارمنستان، تمرکز در بین النهرین و همچنین پایگاه مستحکمی برای قلمرو کشور خود، به شمار می رفته است ؛ چنانکه ساختار عمرانی آمد، تحت تأثیر همین مسأله بوده و بارها توسط قدرت حاکم بر استحکام آن افزوده می شد . علاوه بر آن دستیابی به این شهر که بر سر راه های تجاری واقع شده بود، هم از لحاظ بازرگانی هم از لحاظ تبلیغات دینی در مناسبات دو کشور اهمیت دو چندانی پیدا کرده بود.
خوانشی تطبیقی ریشه های برخی الگوهای تزئیناتی در معماری سنتی مراکش
منبع:
هنر و تمدن شرق سال پنجم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱۵
55 - 62
حوزه های تخصصی:
تزئینات یکی از شاخص ترین مؤلفه هایی است که معماری سنتی مراکش با آن شناخته می شود و با توجه به اینکه نشانه شناسی جریانات تأثیرگذار در حوزه تزئینات با روایی بیشتری نیز انجام می پذیرد، پرداختن به ریشه شناسی الگوهای تزئیناتی می تواند بازنمایی صحیح تری از ریشه های کلیت معماری مراکش را رقم بزند. مبتنی بر بررسی های میدانی صورت گرفته، سه حوزه تأثیرگذاری زیبایی شناسی رومی، بربر و اسلامی به الگوهایی تزیینی دیواری در معماری مراکش شکل داده است. برهم نهی الگوهای رنگین بربری و هندسه نقوش اسلامی و نشانه ریسمانی بربری که بعدتر جایگزین نقش کلید قوس رومی در این گونه تزیینات می شود، بهره گیری از طرحواره های صدفی در مقیاس های مختلف و افزونه های رنگین نقوش هندسه اسلامی از این جمله اند. در این مقاله با معرفی ریشه های خالص این نقوش در نمونه های خالص تر مراکشی و سپس توضیح و تحلیل موارد اولیه تلفیقی و پس از آن نمونه های مرکب پیش رفته، سیر تحول این نقوش تبیین می شود. یافته ها دلالت بر ترکیب های دوتایی و سه تایی از این ریشه ها دارد.
تحلیل چشم انداز ژئوپلیتیک ارمنستان در دوره اشکانی؛ با استناد به یافته های باستان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
ژئوپلیتیک سال سیزدهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳ (پیاپی ۴۷)
203 - 230
حوزه های تخصصی:
ارمنستان از دیرباز به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک خاص خود، توجه بسیاری از اقوام و ملل مختلف را جلب کرده است، به گونه ای که این کشور با موقعیت راهبردی آن به کانون اصلی جنگ های ایران و روم در عصر اشکانی بدل شده بود؛ منازعاتی که سرانجام در دوران حکومت ساسانیان، با تقسیم ارمنستان میان این دو قدرت بزرگ به پایان رسید. ارتش روم بارها در رویارویی با نیروهای پارتیزان اشکانی در دشت های بین النهرین مغلوب و سرانجام برای رفع ناکامی های خود، از جغرافیای طبیعی ارمنستان به منظور نفوذ و لشکرکشی استفاده کرد. به همین منظور و در راستای اقدامات رومی ها که این منطقه را برای لشکرکشی به داخل ایران انتخاب نمودند، دولت اشکانی برای مقابله با حملات متناوب آنها، رشته استحکامات تدافعی در گذرگاه های طبیعی ورودی به فلات ایران ایجاد کرد. در این پژوهش، با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با روش میدانی و کتابخانه ای و با استناد به منابع مکتوب تاریخی و داده های باستان شناختی که شامل بررسی قلاع دوره اشکانی و مستندات باستان شناسی بوده به مطالعه ارتباطات و منازعات مابین بین ملل قدرتمند در دوران اشکانی پرداخته شده است. همچنین مطالعه فوق به بازشناسی روابط بین دو امپراتوری مذکور و به تبع آن شناخت جغرافیایی سیاسی- نظامی ارمنستان توجه کرده است. نتیجه به دست آمده نشان دهنده اهمیت موقعیت ژئوپلیتیک ارمنستان، در روابط سیاسی- نظامی ایران با کشورهای همسایه و رقبا بوده است.<br /> <br />
شکل گیری سلسله اشکانیان ارمنستان (سلسله آرشاکونی)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ایرانی سال هجدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۶
149-185
حوزه های تخصصی:
در دوران اشکانیان، ارمنستان به سبب گسترش و پیشروی روزافزون امپراتوری روم به شرق و جایگاهش در روابط ایران و روم، بیش از پیش برای پادشاهی اشکانی اهمیت یافت. هدف عمده این مقاله بررسی چگونگی شکل گیری سلسله اشکانیان ارمنستان از طریق تحلیل روابط سیاسی ایران و روم و شناساندن عوامل و زمینه های آن برای فهم بیشتر از تاریخ اشکانیان، به کمک منابع اولیه و تحقیقات جدید، است. یافته های این جستار حکایت ازآن دارد که امپراتوری روم در برابر پایداری اشکانیان برای سلطه بر این سرزمین، می کوشید با گماردن نامزدهای هوادار خود سیطره سیاسی روم را بر این سرزمین پابرجا کند. این سیاست روم، اشراف و ناخارارهای ارمنی را، که از دخالت های روم و تحمیل شاهزادگان دست نشانده آنان به تنگ آمده بودند، واداشت تا در پیِ هواداری از هم-پیمانان دیرینه خود در ایران برآیند. زمینه سیاسی و اجتماعی که، در نیمه نخست قرن یکم میلادی در جهت منافع ایران، بدین سان در ارمنستان پدید آمد، بلاش یکم اشکانی را بر آن داشت تا با گفتگوی سیاسی با روم و مداخله نظامی در این سرزمین، برادرش تیرداد را بر پادشاهی این سرزمین بگمارد. ارمنستانِ اشکانی که از جهات دیگر هم برای اشکانیانِ ایران اهمیت داشت، از این پس تا روی کا آمدن ساسانیان، نقش سپر دفاعی در برابر لشکرکشی های رومیان از غرب و یورش های چادرنشینان از شمال را برعهده گرفت.
پل ها در ایران دوره ساسانی در بستر ارتباطات فرهنگی بین ایران و روم
منبع:
جندی شاپور سال ششم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۲
122-135
حوزه های تخصصی:
پل ها معمولاً به عنوان یکی از عناصر خاص و متمایز در چشم انداز فرهنگی ایرانِ ساسانی به شمار می روند. برنامه های وسیع سرمایه گذاری در مدیریت کشاورزی و آبی در دوره ساسانی منجر به ساخت تعداد قابل توجهی از این زیرساخت ها شد. بسیاری از دانشمندان معتقدند که پل های متعدد ساسانی، به وضوح، مُبیّن انتقال مستقیم و متعدد از امپراتوری روم به ایران ساسانی بوده است. آن ها در بعضی از موارد، تعدادی از زیرساخت های ذکر شده را به طور قطع، بناهای رومی می دانند که اسیران رومی، تحت نظارت مهندسان نظامی آن ها را ساخته اند. این مقاله تلاش دارد تا بر اساس شواهد موجود باستان شناختی و سازه های هیدرولیکیِ خاص و نقش ویژه تعدادی از آن بناها، فرضیه ای مشابه را مورد پژوهش قرار دهد.
نقد کتاب تاریخ اشکانیان در کتاب سالنامه، تاسیت(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم شهریور ۱۳۹۹ شماره ۶ (پیاپی ۸۲)
295-315
این مقاله نقدی بر کتاب تاریخ اشکانیان در کتاب سالنامه، تاسیت است. با تطبیق نسخه انگلیسی اثر The Annals by Tacitus و ترجمه فارسی آن به بررسی محتوا و ترجمه کتاب پرداخته شده است. نادر میرسعیدیِ مترجم، از ترجمه انگلیسی متن مفصل لاتین این اثر بخش های مربوط به تاریخ اشکانیان را برگزیده و به فارسی برگردانده است. نگارندگان مقاله تلاش کرده اند پس از معرفی متن اصلی کتاب و برخی ویرایش های مهم آن به زبان های غیرفارسی، به بررسی ترجمه میرسعیدی و مقایسه آن با ترجمه انگلیسی اثر پرداخته و با یادآوری ارزش کار میرسعیدی به برخی نکات مغفول مانده در ترجمه اشاره کنند. فزون بر این، نگارندگان بخش هایی از تاریخ اشکانیان در کتاب سالنامه تاسیت که در ترجمه میرسعیدی وارد نشده است را در نوشتار کنونی گنجانده اند. هرچند متنی که در ترجمه میرسعیدی از قلم افتاده است عمدتاً مربوط به تاریخ معارضات گرجستان و ارمنستان است ولی در این سرزمین ها خاندان های ایرانی و اشکانی ایفای نقش می کردند که تاریخ آن ها از تاریخ ایران اشکانی مستقل نبوده است.
بررسی روابط ایران و روم در سده یکم پیش از میلاد (با تأکید بر جنگ های مهردادی)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۵)
119 - 141
حوزه های تخصصی:
نخستین ارتباط دیپلماتیک بین ایران و روم در نتیجه تلاقی منافع اشکانیان با روم در آسیای کوچک شکل گرفت. اتحاد مهرداد ششم (پونتی) با تیگران دوم (ارمنی) و دخالت آن ها در امور کاپادوکیه باعث شد پای روم به سرزمین های آسیای کوچک باز شود. ورود رومی ها به این منطقه باعث به وجود آمدن چالشی در روابط ایران و روم شد که تا پایان اشکانیان ادامه پیدا کرد. ازاین رو هدف این پژوهش تبیین و بررسی روابط ایران و روم در دوران جنگ های مهردادی است. بررسی این مسئله با رویکرد توصیفی و تحلیل تاریخی بیانگر آن است که پس از مهرداد دوم و ظهور مدعیان سلطنت، شاهنشاهی اشکانی دچار ضعف و زوال شد. در چنین موقعیتی از طرفی، روم سعی در نفوذ در آسیای کوچک و قفقاز را داشت و از سوی دیگر تیگران دوم ابتدا از این فرصت برای حمله به قلمرو اشکانیان و توسعه نفوذ خود به سمت غرب و سوریه استفاده کرد و در ادامه از طریق اتحاد با مهرداد ششم با روم درگیر شد و اشکانیان با در پیش گرفتن سیاست موازنه منفی در قبال جنگ های مهردادی، به فاصله اندکی توانستند دوباره پایگاه های پیشین خود را در آسیای کوچک و قفقاز به دست آورند.
بررسی هویت ملی در روابط ایران و روم (با تکیه بر شعر فارسی قرون چهارم و ششم ه .ق )(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ملی سال ۱۲ پاییز ۱۳۹۰ شماره ۳ (پیاپی ۴۷)
83 - 102
شعر و ادب فارسی ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ و هویت ملی ایرانیان دارد. این سخن گزافه نیست اگر بگوییم آثار ادبی فارسی شناسنامه تاریخی ملت ماست. زیرا بسیاری از اطلاعات تاریخی سرزمین خود را از راه مطالعه ادب فارسی به ویژه شاهنامه فردوسی به دست می آوریم. یکی از موارد مؤثر در شناخت هویت ملی، آگاهی از چگونگی روابط گذشته ما با دیگر سرزمین هاست. اگرچه هویت امری اختصاصی برای یک فرد یا یک جامعه است؛ اما به مرور زمان رشد می کند و برای بالندگی بهتر به ارتباط با دیگران نیازمند است. در این پژوهش ضمن تعریف هویت و هویت ملی، اندکی از ارتباطات گذشته دو کشور ایران و روم مطالعه شده و با تقسیم این روابط به سه دسته دشمنانه، دوستانه و بینابین (گاه دشمنانه و گاه دوستانه)موضوع هویت ایرانی در روابط دو ملت بررسی شد. در این مقاله روابط دو سرزمین را از نوع بین بین معرفی کرده ایم و شاخصه های آن را در پنج مورد مذهبی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و هنری همراه با شاهد مثال هایی از اشعار شاعران ایرانی قرن های چهارم تا ششم هجری قمری نشان داده ایم.
سیمای ایرانشهر ساسانی در سده چهارم میلادی در منابع رومی: تصویرسازیِ دوگانه مسیحی -پاگانی از شرق
منبع:
پژوهش در تاریخ سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۱
27 - 60
حوزه های تخصصی:
سده چهارم مسیحی، که با چرخش کنستانتینی و انقلابِ مذهبی آغاز شد، بی گمان یکی از مهم ترین سده های تاریخ است که منشاء تحولاتی بزرگ و ژرف در امپراتوری روم و به تبعِ آن، جهانِ مدیترانه ای شد و همسایه خاوریِ روم یعنی ایرانِ ساسانی نیز به هیچ روی از این دگرگونی ها برکنار نماند. به این ترتیب دوره ای که در نیم سده اخیر پژوهشگران آن را با برچسبِ جذاب و سازنده پسین باستان (Late Antiquity) شناسایی کرده اند، آغاز گشت. پئیدیای یونانی -که سپس پاگانیسم خوانده شد- با سرعت بیشتری جای خود را به فرهنگ و اندیشه شرقی (خاورنزدیکی داد) و تلاشِ نافرجامِ ژولیانِ مرتد برای نجاتِ جهانِ هیجان انگیزِ کلاسیک با شکست روبرو گشت. نه تنها ایرانشهر و ایرانشهریان در همه این رخدادهای مهم نقش آفرینی کردند، بلکه تأثیراتی جدی پذیرفتند. به گونه ای که سده سوم میلادی را باید دوره گذار در تاریخ ایران دانست. این دو مهم یعنی دگرگونی در جهان زیستِ مشاهده گر (روم) و تحولات در درونِ سوژه (ایرانشهر) اهمیتِ بررسیِ موضوع سیمای ایرانشهر در منابعِ رومیِ این دوره را نمایان می کند. بر پایه این پژوهش در این دوره نگرشِ و دریافتِ رومیان از ایرانشهر به دو جناح کلاسیک -پاگانی کهن و کلیسایی -مسیحیِ نوین بخش بندی شد و پژوهشگر شکاف و تعارض فراوانی میانِ این دو جریانِ تاریخ نگاری مشاهده می کند.