سناریوویزارد

سناریونگاری، تکنیکی است که با در نظر گرفتن عدم قطعیت های محیطی، چندین چشم انداز متفاوت از آینده را ارائه می دهد. سناریوها آینده هایی که امکان وقوع آن ها محتمل است را در قالب داستان هایی بیان نموده و روایت های بدیلی درباره ی موقعیت های مرتبط با آینده ارائه می دهند. سناریونویسی یکی از بهترین و قوی ترین ابزارها برای شناخت و بررسی علمی آینده است که با استفاده از آن می توان تغییرات و عدم قطعیت های محیطی آینده را شناسایی و بررسی نمود. با توجه به اهمیت سناریونگاری و تأثیرات آن بر برنامه های کلان کشور، سازمان ها، بنگاه ها و ...، موفقیت و کارآمدی فرآیندهای سناریونگاری همواره از دغدغه های دست اندرکاران مدیریت کشورها بوده و هست. با توجه به نقش کلیدی بازیگران در آینده نگاری، این پژوهش در پی آن است که در جهت توسعه ی روش های موجود، رفتار بازیگران را در هر کدام از عوامل کلیدی آینده ساز استخراج نماید و سپس اقدام به سناریونگاری نماید. روش نمونه گیری پژوهش حاضر به صورت گلوله برفی بوده و از ابزار مصاحبه و پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات استفاده گردید. بدین منظور، نمونه آماری 12 نفری از خبرگان و پژوهشگران حوزه ی آینده پژوهی جهت مصاحبه و نمونه آماری 43 نفری برای تکمیل پرسشنامه انتخاب گردیدند و چارچوب های سناریونگاری موجود توسط پژوهشگران و صاحب نظران این حوزه بررسی و چارچوب جدیدی برای مطالعه سناریونگاری به دست آمده و اعتبار آن توسط جمعی از خبرگان این حوزه تأیید شد.

دانش برای سازمان ها ازجمله دارایی های راهبردی است، به طوری که صاحب نظران علم مدیریت، دانش را ایجادکننده مزیت پایدار می دانند؛ پس، به منظور حفظ این مزیت در آینده، سازمان ها باید آمادگی اقدام در برابر شرایط احتمالی و تجویز راهبرد مناسب مدیریت دانش را داشته باشند. هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر راهبرد مدیریت دانش، شناسایی سناریوهای احتمالی پیشروی سازمان، ارایه اقدامات لازم برای آینده های محتمل و پیشنهاد راهبرد مدیریت دانش مناسب برای آن ها هست. در این پژوهش، از رویکرد سناریو نگاری با نرم افزار سناریوویزارد برای پیش میانی آینده های ممکن استفاده و شرکت رجا به عنوان نمونه موردی انتخاب گردید. این پژوهش برحسب هدف کاربردی و از حیث روش، پیمایشی است که در سطح اکتشافی انجام می شود. با استفاده از تحلیل متوازن تأثیر متقابل توسط نرم افزار سناریوویزارد، 8 سناریوی قوی و 81 سناریوی ضعیف به دست آمد که 3 سناریو به عنوان سناریوهای خوش میانانه، بدمیانانه و محتمل انتخاب و در اختیار هییتی قرار گرفتند تا برای هرکدام، تمهیداتی در نظر گرفته و راهبرد مدیریت دانش متناسب با آن را پیشنهاد نمایند. درنتیجه، برای سناریوی خوش میانانه راهبرد پویا با تمرکز بیشتر بر راهبرد انسان محور و برای سناریوهای بدمیانانه و محتمل راهبرد پویا با تمرکز بیشتر بر راهبرد سیستم محور پیشنهاد گردید.

هدف: . تبیین وضعیت های احتمالی نیروهای پیشران راهبردی، تدوین سناریوهای ممکن و انتخاب سناریوهای مطلوب برای آینده فهرست های کتابخانه ای ایران است. روش : داده ها از نظرات متخصصان و تحلیل متوازن تأثیر متقابل و سناریوپردازی به دست آمد و از نرم افزار سناریوویزارد برای تحلیل داده ها استفاده شد. یافته ها: با استفاده از 4 نیروی پیشران راهبردی شامل «کمیت و کیفیت فهرست های کتابخانه ای در محیط مجازی»، « اصلاح و روزآمد سازی ابزارها و استانداردها»، «کتابخانه بدون دیوار»، و « تعامل متخصصان فهرست های کتابخانه ای با طراحان سیستم های کتابخانه ای»، 12 وضعیت مطلوب، ایستا، و بحرانی برای آینده فهرست های کتابخانه ای تعیین شد. در نهایت، 5 سناریو شامل وضعیت مطلوب، ایستا، روندهای نامطلوب، در آستانه بحران، و بحران با بالاترین سازگاری انتخاب و ویژگی های هر یک از آن ها بررسی شد. به دلیل تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بالای 4 نیروی پیشران راهبردی بر یکدیگر، سناریوی وضعیت مطلوب و سناریوی وضعیت بحران با احتمال وقوع قوی شناسایی شد. نتیجه گیری: کنار هم قرار گرفتن و تعامل نیروهای پیشران راهبردی، سناریوهای متنوعی را برای آینده فهرست های کتابخانه ای در ایران ترسیم می کند که وقوع هر یک پیامدهای مختلفی برای کتابخانه ها و جامعه خواهد داشت.  

در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ روﻧﺪ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و در ﭘﯽ آن اﻓﺰاﯾﺶ و ﺗﻨﻮع ﻣﺸﮑﻼت ﺷﻬﺮی در ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از یک سو و دگرگونی های حاصل از پیشرفت علم و صنعت و طرح نیازهای جدید سازمانی و اجتماعی از سوی دیگر، ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺟﺪﯾﺪ و ﮐﺎرایی می باشد. یکی از مفاهیم جدید جهت مقابله با چالش های کنونی شهرها در عرصه برنامه ریزی شهری، توسعه شهر هوشمند است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر برنامه ریزی شهر هوشمند ارومیه با تاکید بر رویکرد سناریونویسی می باشد. روش پژوهش مبتنی بر رویکرد آینده پژوهی است و از تکنیک هایی مانند روش دلفی، ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺛﺮات ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ، نرم افزار میک مک ، نرم افزار سناریوویزارد جهت تحلیل یافته ها بهره گرفته شده است. نتایج نشان می دهد که 12 عامل کلیدی در هوشمندسازی شهر ارومیه نقش اساسی دارند که 36 وضعیت محتمل در آینده برای آن ها در نظر گرفته شد. سپس با اخذ نظرات کارشناسان و براساس تحلیل های نرم افزار سناریو ویزارد، 7 سناریو قوی استخراج گردید. نتایج به دست آمده حاکی از این می باشد که؛ 61/22 درصد از این سناریوها مطلوب هستند و 04/19 درصد از سناریوهای 7 گانه، حالت های بحرانی را نشان می دهند، احتمال تحقق شرایط ایستا هم حدود 33/58 درصد می باشد که این امر نشان می دهد که در هوشمندسازی شهر ارومیه احتمال وقوع شرایط ایستا بیشتر از دو حالت مطلوب و بحرانی می باشد. با توجه به شرایط حاکم بر شهر ارومیه، ادامه وضعیت فعلی (شرایط ایستا) در واقع نوعی بحران در هوشمند سازی این شهر می باشد. درنهایت براساس شرایط سناریوها و وضعیت عوامل کلیدی در تابلوی سناریوها راهکارهای هوشمندسازی شهر ارومیه ارائه گردید.

درحال حاضر صنعت گردشگری جزو حوزه های مطرح اقتصادی در سطح جهان بوده و با ایجاد بازارکاری پرجنب و جوش، میلیون ها نفر را مشغول به کار نموده است. آگاهی از عدم اطمینان های پیش رو و آمادگی برای حالات ممکن در این صنعت، پیشبرد راهبردهای کلان محلی، ملی و فراملی را تسهیل خواهد نمود. این پژوهش آینده های صنعت گردشگری استان هرمزگان را بررسی می نماید. از تحلیل استیپ و نرم افزار انویو برای شناسایی پیش ران های اصلی و از سناریوویزارد برای تدوین سناریوها استفاده شد. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی و باروش آمیخته و بر مبنای آینده نگاری است که در سطح اکتشافی انجام می شود . مطالعات کتابخانهای و مصاحبههای نیمه ساختاریافته، ابزار گردآوری دادهها می باشد. پیش ران ها با تحلیل داده ها شناسایی و به 15 عامل کلیدی کاهش یافت. از سناریوویزارد برای تحلیل اثرات متقابل عوامل کلیدی بر یکدیگر استفاده شد. نهایتاً از بین 18 سناریوی محتمل 6 سناریو با بالاترین احتمال وقوع مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل وضعیت ها نشان دهنده سیطره کلی روندهای نسبتاً مطلوب در آینده گردشگری استان بوده و در افق 10 ساله برخی عوامل نمی توانند به حد مطلوبیت کامل برسند و برخی با وضعیت رکود نشان دهنده نیاز این صنعت به بازبینی مجدد برنامه های کلان و استراتژی های تدوین شده در سطح ملی برای رشد و خروج از بلاتکلیفی است.

تلاش برای داشتن یک برنامه ملی آمایش سرزمین در طول 45 سال گذشته همواره با موانع و چالش های متعددی مواجه شده است، اما آینده پژوهی در برنامه ریزی آمایش سرزمین با تأکید بر عوامل کلیدی، پیشران ها و فقدان قطعیت های توسعه مناطق، اجازه می دهد با تمرکز بر پیشران های کلیدی به حل مسائل مبهم فایق آمد؛ و به نگاشت و مدیریت آینده مطلوب پرداخت. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با مشارکت مدیران استانی و خبرگان دانشگاهی، مهمترین عوامل تأثیرگذار بر تحقق پذیری آمایش استان خراسان رضوی شناسایی و درنهایت سناریوهای موثر بر تحقق پذیری آمایش استان تدوین شود. فرایند حاکم بر این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و نوع روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. ماهیت داده ها کیفی بوده و روش گردآوری داده ها و اطلاعات به صورت کتابخانه ای، اسنادی و پیمایشی (مصاحبه) است. با بررسی منابع علمی، 107 عامل موثر بر تحقق پذیری طرح های امایش سرزمین شناسایی شد که در 10 بُعد دسته بندی شدند؛ که از دو گروه و در مجموع 29 نفر، شامل مدیران سازمانهای مرتبط با فرآیند آمایش سرزمین در استان و متخصصان دانشگاهی طی پرسشنامه حضوری و انلاین درخواست شد مقایسه زوجی میان عوامل تأثیرگذار صورت پذیرد. تجزیه و تحلیل داده ها مبتنی بر تکنیک های آینده پژوهی ازجمله پویش محیطی، تحلیل ساختاری و تحلیل تأثیر متقابل است. نتایج نشان داد تعداد خیلی زیاد سناریوی ممکن پیش روی برنامه ریزی آمایش سرزمین در استان خراسان رضوی وجود دارد که تعداد 598 سناریو با سازگاری ضعیف و تنها 2 سناریو در حالت سازگاری قوی و پایدار (ناسازگاری صفر) قرار دارد (33/3 درصد سناریوهای ممکن، باورپذیر هستند). سناریوی اول که یک سناریو با جهت مثبت است، دارای مجموع امتیاز اثر متقابل 228 و ارزش سازگاری 6 است، درحالی که سناریوی دوم که گویای شرایط نامطلوب برای آینده برنامه ریزی آمایش سرزمین در استان خراسان رضوی است، دارای مجموع امتیاز اثر متقابل 163 و ارزش سازگاری 9 می باشد.

با وجود گذشت چهار دهه تعامل میان دو حوزه مطالعات آینده و سیاست گذاری، به دلیل عدم ایجاد پیوند مناسب میان مفاهیم و روش های این دو حوزه، همچنان از به کارگیری مطالعات آینده در فرآیند سیاست گذاری چشم پوشی می شود. این در حالی است که نقش مطالعات آینده به منظور اتخاذ سیاست های به روز و مناسب برای آینده های ناشناخته و دارای عدم قطعیت، امری انکارناپذیر است. از این رو، پژوهش حاضر، به دنبال ارائه رویکردی کاریردی به منظور کاربست مطالعات آینده در سیاست گذاری در فضای واقعی و به دور از ایده آل گرایی است. برای نیل به این هدف، با تمرکز بر بهبود ارتباط میان مطالعات آینده و تحلیل سیاست، ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، یازده عامل شناسایی و سپس با استفاده از نظر گروه کانونی، هشت عامل اصلی تایید و بدیل های آن استخراج شد. در ادامه با استفاده از روش سناریونگاری و نرم افزار سناریوویزارد، چهار سناریو سازگار با اسامی «آینده شناسی»، «پیش بینی»، «آینده نگاری» و «آینده پژوهی» و هفت سناریوی بینابینی نزدیک به واقعیت با عناوین «آینده شناسی تفسیری»، «پیش بینی سری زمانی»، «پیش بینی علی و معلولی»، «پیش بینی قضاوتی»، «آینده نگاری مدل محور»، «آینده نگاری پویا» و «آینده نگاری باز» به دست آمد. این سناریوها، سیاست گذاران را قادر می سازند در مختصات های مختلف تصمیم گیری، تحلیل سیاست و سیاست گذاری دقیق تری انجام داده و راهبردهای خود را در مورد تهدیدها و فرصت های آینده بهبود دهند.

مقدمه: پدیده اجتماعی ورزش همگانی، تحت تأثیر عوامل مختلف و عدم قطعیت های مداوم قرار دارد؛ آینده نگاری، نقشه راه مطمئن و بهینه را فراهم خواهد کرد؛ هدف پژوهش تدوین سناریوهای آینده مطلوب ورزش همگانی ایران می باشد. روش پژوهش: پژوهش حاضر با روش شناسی آمیخته، به دنبال اکتشاف است. مشارکت کنندگان، به صورت هدفمند انتخاب و به ترتیب مراحل پژوهش، شامل 20، 10، 8 ،8 نفر بوده اند. از مصاحبه نیمه ساختاریافته، پرسشنامه و ماتریس برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. برای تجزیه وتحلیل، ابتدا با روش تحلیل محتوای پنهان عوامل موثر استخراج و با روش دلفی مورد تائید خبرگان قرار گرفت و با مشارکت شورای راهبردی و تحلیل اثرات متقابل عوامل راهبردی شناسایی و نهایتا با روش تحلیل متوازن تاثیر متقابل، سناریوهای پژوهش استخراج گردید. یافته ها: نتایج بیانگر تدوین 3 سناریو برای تحقق آینده مطلوب می باشد. سناریو اول شامل، مؤلفه های تخصیص منابع مالی، ورود همه جانبه اقشار، مدیریت واحد و یکپارچه و پرداختن رسانه ها، سناریو دوم شامل، مؤلفه های تخصیص منابع مالی، جایگاه اجتماعی خانواده، تخصص گرایی و برجسته سازی و الگوسازی، سناریو سوم شامل مؤلفه های تخصیص منابع مالی، ورود همه جانبه اقشار، تخصص گرایی و پرداختن رسانه ها می باشد. نتیجه گیری: سناریوها، این امکان را برای سیاست گذاران و مدیران عالی ورزش ایران فراهم می نماید تا با به کارگیری و ایجاد ارتباط بین راهبردهای اولویت دار برای مؤلفه های تشکیل دهنده سناریو، با نهادینه کردن ورزش همگانی، کارکردهای غنی آن را در جامعه جاری گردانند و در نهایت منجر به ساخت آینده مطلوب و توفیق ملی گردند.

  رهیافت رشد هوشمند نقش بسیار مهمی در توسعه پایدار روستایی دارد؛ ازاین رو تدوین سناریوهایی که زمینه تحقق رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی شهرستان جیرفت را فراهم می سازد، باید موردتوجه قرار گیرد. در پژوهش حاضر تلاش شده با مشارکت مدیران و مسئولان و خبرگان دانشگاهی، پیشران های کلیدی تأثیرگذار بر رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی شهرستان جیرفت شناسایی و درنهایت سناریوهای مؤثر بر شکل گیری رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی تدوین شود. پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است. روش گردآوری داده ها و اطلاعات به صورت کتابخانه ای، اسنادی و پیمایشی (مصاحبه) بود. با بررسی منابع علمی 57 عامل تأثیرگذار بر رشد هوشمند سکونتگاه های روستایی شناسایی شد که در 4 بُعد دسته بندی شدند و درمجموع 30 نفر، شامل مدیران سازمان های مرتبط و متخصصان دانشگاهی، مصاحبه انجام شد. تجزیه وتحلیل داده ها مبتنی بر تکنیک های آینده پژوهی بود؛ ازجمله تحلیل ساختار، تحلیل اثرات متقابل (نرم افزارهای میک مک و سناریوویزارد). نتایج نشان داد 35 سناریو با سازگاری ضعیف و تنها یک سناریو در حالت سازگاری قوی و پایدار (ناسازگاری صفر) قرار دارد. سناریوی اول که یک سناریو با جهت مثبت است، دارای مجموع امتیاز اثر متقابل 446 و ارزش سازگاری 5 است؛ درحالی که سناریوی دوم که سناریوی نامطلوب است، مجموع امتیاز اثر متقابل 93- و ارزش سازگاری 1- دارد. سناریوی سوم (پابرجا) نیز دارای ارزش سازگاری 3 بود و با امتیاز مجموع اثر متقابل 42 می تواند از سناریوهای محتمل برای آینده تحولات کالبدی- فضایی روستایی باشد.

گردشگری مذهبی می تواند تغییرات عمده ای در شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع محلی ایجاد کند. این صنعت به منزله بزرگ ترین تحرک اجتماعی با پیامدهای فرهنگی، اقتصادی و کالبدی متعدّد همواره نیازمند اثربخش کردن توسعه آن در حال و آینده است. شهر مهران به عنوان مناسب ترین گذرگاه مرزیِ بزرگ ترین رویداد مذهبی جهان؛ یعنی پیاده روی چندمیلیونی اربعین، با پذیرش تردد 70 درصدی جمعیت زائران عتبات عالیات از خود، پتانسیل بسیار بالایی برای دستیابی به آینده توسعه پایدار منطقه ای - ناحیه ای متأثر از گردشگری مذهبی را دارد. شناسایی عوامل حیاتی و پیشران های اصلی در آینده توسعه گردشگری مذهبی شهر مهران، در راستای مدیریت و طراحی سناریوهای ممکن در آینده، چارچوب سیاست گذاری و برنامه ریزی انعطاف پذیر متناسب با شرایط منطقه است. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی - تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و پایش محیطی است که با استفاده از مطالعات موجود در زمینه آینده توسعه گردشگری مذهبی، پنج شاخص (اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی، برنامه ریزی – مدیریتی، زیرساختی – کالبدی، عوامل محیطی – جغرافیایی)، انتخاب، طبقه بندی و تدوین شده است. سپس با استفاده از روش دُلفی مدیران و نخبگان، ماتریس اثرات متقاطع موّلفه ها تشکیل شد، در مرحله بعد تحلیل ماتریس با استفاده از نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد انجام شده است که پس از بررسی میزان و چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر بر وضعیت آینده توسعه گردشگری مذهبی 13 عامل کلیدی (جذب سرمایه گذار، مدیریت یکپارچه، تحریم ها، شرایط آب و هوایی، تورهای گردشگری، رفع موانع قانونی، بخش خصوصی، توسعه اقتصادی، نظارت ها، زیست محیطی، موقعیت ژئوپلیتیکی، روادید، شبکه های ارتباطی) که بیشترین نقش را در وضعیت آینده توسعه گردشگری مذهبی شهر مهران دارند، انتخاب شدند. سپس با استفاده از قابلیت های سناریو ویزارد 2 سناریوی قوی، 9999 سناریوی ضعیف و 4 سناریو باورکردنی استخراج شد.

جمهوری اسلامی ایران نمونه کاملی از یک دولت «منزلت طلب» در نظام بین الملل است که با تعریف منزلت های مطلوب متفاوت و استراتژی های متعدد در طول سالیان پس از انقلاب، درصدد ارتقای جایگاه و منزلت منطقه ای و بین المللی خویش بوده است. انتشار سند «چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404» شاهدی انکارناپذیر بر منزلت طلبی جمهوری اسلامی است. در این سند ایران به عنوان کشوری «توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در نظام بین الملل» ترسیم شده است. بر این اساس، مقاله پیش رو با نگاهی آینده نگارانه درصدد پاسخ به دو سؤال است: نخست، قوی ترین سناریوها درباره آینده منزلتی جمهوری اسلامی ایران کدام اند؟ دوم، سناریوهای مذکور چه دلالت هایی بر سیاست های منزلتی جمهوری اسلامی خواهند داشت؟ در پاسخ به سؤال نخست، با استفاده از روش آینده نگاری، تحلیل تأثیرات متقاطع و دو نرم افزار پیشرفته میک مک و سناریوویزارد، شش سناریو استخراج شده است. اشتراکات شش سناریو درباره هفده عامل مؤثر جهانی و منطقه ای منتهی به پاسخ سؤال دوم شده و بیانگر آن است که اهداف منزلتی جمهوری اسلامی در افق 1404 با دشواری ها و محدودیت های شدیدی مواجه خواهد بود.