رقابت پذیری شهری

در دهه های اخیر، شهرها در جست وجوی یافتن راه های جدیدی جهت ارتقا و رشد اقتصادی خود هستند؛ از این رو بهره گیری مطلوب از دارایی های شهری به منظور جذب سرمایه و ورود به عرصه های رقابتی، بیش ازپیش مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است. در این شرایط رقابتی، با توجه به نقش برندسازی به عنوان ابزاری برای ایجاد مزیت رقابتی، دولت ها بر تقویت فعالیت های برندسازی شهری متمرکز شده اند؛ بر این اساس، پژوهش حاضر سعی دار د تا با بررسی مفاهیم و دیدگاه های موجود در مورد برندسازی شهری، رقابت پذیری و رشد اقتصاد شهری، به استخراج شاخص های هر یک پرداخته و سپس با اولویت بندی شاخص ها، یک مدل مفهومی از برندسازی شهری در راستای رقابت پذیری و رشد اقتصاد شهری ارائه دهد. تحقیق حاضر برحسب هدف، کاربردی و از لحاظ گردآوری اطلاعات، از نوع مطالعات اسنادی- کتابخانه ای و پیمایشی بوده و ابزا ر گردآوری داده ها، پرسشنامه می باشد. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها، از مدل F’ANP استفاده شده است تا ضمن بهره گیری از مزیت های ذاتی روش تحلیل عاملی، ابتدا موضوع به ابعاد تشکیل دهنده تجزیه شود و سپس با استفاده از روش ANP ، این ابعاد، عناصر و ارتباط بین عناصر و خوشه مورد بررسی قرار گیرد. نمونه آماری پژوهش؛ شامل اساتید و دانشجویان دکتری شهرسازی دانشگاه های علوم و تحقیقات تهران و شهر قدس بوده و روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده می باشد. همچنین روش تحلیل عاملی با استفاده از 21 شاخص و با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شده است. نتایج پژوهش، بیانگر اهمیت و لزوم توجه به اصول برندسازی شهری مانند: خلق جاذبه های شهری، ایجاد مزیت های متمایز از مکان، افزایش مشارکت و بهره وری، اتصال و ارتباط شهرها، بهبود مکان، توسعه خلاقیت، حفظ و توسعه دارایی های شهری در زمینه ارتقای قدرت رقابتی و در نتیجه رشد اقتصاد شهری است. در پایان نیز راهبردها و پیشنهادهایی در خصوص برندسازی شهرها در راستای ارتقای رقابت پذیری و رشد اقتصاد شهری ارائه شده است.

بیان مسئله:امروزه بسیاری از شهرها دچار رکود حیات اجتماعی- اقتصادی هستند که منجر به کاهش جذابیت آنها شده است. در این راستا، بهره گیری از فرهنگ در قالب فرایند بازآفرینی فرهنگ مبنا به عنوان راه حلی نوین، مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است و این ادعا وجود دارد که این فرایند قادر است تا ضمن حل مشکلات موجود، شهرها را برای ورود به عرصه های رقابتی آماده سازد. از این رو شناسایی مفهوم بازآفرینی فرهنگ- مبنا، مؤلفه ها و اصول تأثیرگذار آن بر رقابت پذیری شهری حائز اهمیت است. هدف:این پژوهش سعی دارد تا با بررسی مفاهیم، اندیشه های نظری و داده های به دست آمده، اصول دخیل در موفقیت فرایند بازآفرینی فرهنگ- مبنا در راستای رقابت پذیری را استخراج کرده و تحلیل کند. روش تحقیق:روش تحقیق بر حسب هدف کاربردی و از حیث گردآوری داده ها از نوع توصیفی- تحلیلی است. در بخش توصیفی از نوع مطالعات زمینه یابی و در بخش تحلیلی، از نوع مطالعات اکتشافی- کتابخانه ای است. این پژوهش همچنین از نوع کیفی است که با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، مصاحبه به عنوان ابزار گردآوری داده ها و روش نمونه گیری هدفمند انجام شده است. نتیجه گیری: دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که بازآفرینی فرهنگ- مبنا با بهره گیری از فرهنگ به عنوان موتور محرکه توسعه، سعی دارد تا از طریق چهار مؤلفه صنایع خلاق و فرهنگی، آفرینش مکان و خلق محلات فرهنگی، گردشگری فرهنگی و رویدادمداری و برندسازی شهری، شهرها را برای حضور در عرصه های رقابت پذیری آماده کرده و مزیت رقابتی آنها را در مقایسه با شهرهای رقیب ارتقا بخشد. بر اساس یافته ها، این امر از طریق پایبندی به اصول هفتگانه از جمله سرمایه محوری و زایندگی فرهنگ، شکوفایی صنایع خلاق و فرهنگی، شبکه سازی و خلق جاذبه های شهری، پایداری فرآیند بازآفرینی فرهنگ- مبنا، تبلیغات و روابط بین الملل، برندسازی رقابتی مبتنی بر فرهنگ و آفرینش مکان های رقابتی و سودآور ممکن می شود.

بیش از سه دهه است که رقابت پذیری در فضاهای متفاوتی نظیر بنگاه ها، شرکت ها، شهرها، مناطق و ملت ها مطرح شده است و این مفهوم در بررسی علل موفقیت یا ناکامی نهادهای فوق به ویژه در عرصه های اقتصادی از اهمیت به سزایی برخوردار گردیده است. رقابت پذیریِ شهری در سطح حکومت های ملی و تعاملات جهانی به یک جزء حیاتی در رقابت پذیری اقتصاد ملی تبدیل شده است. در این پژوهش، 107 کشور از سرتاسر دنیا با 481 شهر به منظور ارزیابی تأثیر رقابت پذیری شهری بر رقابت پذیری ملی مورد بررسی قرار گرفتند. مطالعه به صورت کتابخانه ای بوده و از داده های برخی نهادهای معتبر دانشگاهی و بین المللی برای این منظور بهره گرفته شده است. گرچه در برخی متون به طور موردی بر رابطه بین رقابت پذیری شهری و ملی تأکید شده است، اما در آن ها بر رویکردی جامع و فراتر از حدود یک شهر یا کشور یا منطقه ای خاص تمرکز نشده است. در این مقاله به صورت کمی نشان داده می شود که بین رقابت پذیری شهری و ملی ارتباط معناداری وجود دارد. بر مبنای تحلیل ارائه شده می توان از شاخص رقابت پذیری شهری به عنوان یک راهنما برای متناسب ساختن سیاست های شهری بهره گرفت. این امر می تواند در عرصه ملی یک بعد مهم از سیاست اقتصاد کلان و پی گرفتن توسعه اقتصادی ملی را تشکیل دهد. Abstract It is more than three decades that competitiveness has been raised in different subjects like, firms, companies, cities, regions and nations. This concept is important in surveying the reasons of success or defeat, especially in the economic areas. Urban/city competitiveness, also, is a crucial factor in the national or global economic interactions debates. There are 481 cities from all around the world in this study and study was performed librarian. The necessary data were retrieved from some reliable international agencies. Although in some papers it is partly noticed on relationship between urban/city competitiveness, but, the authors did not focused on a comprehensive approach beyond an especial city or country or region. In this paper, it is shown that there is a meaningful relationship between urban/city competitiveness and national economic competitiveness (in global level). On the basis of forgoing analysis city's competitiveness index can be used   by policy makers as a guide to obtain some of national urban policies. This, in the national arena, can be a negligible factor in macroeconomic and developmental policy making. Keywords: Competition; City Competitiveness; Urban Competitiveness; National Competitiveness; Territorial Competitiveness; Global Competitiveness.

توانایی شهرها برای حفظ موقعیت رقابتی شان در منطقه ای خاص با هدف بهبود کیفیت زندگی، از مسائل عمده آن ها برای توسعه است. هدف از رقابت پذیری شهری، ایجاد شرایط و چارچوبی است که در آن، هم بنگاه ها و هم جامعه بتوانند در یک زمان رقابت پذیر بوده و به تبع آن در جامعه رونق و کامیابی ایجاد کنند. تحقیق حاضر تلاش دارد با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر در رقابت پذیری شهر تبریز پرداخته و جایگاه هر یک از مؤلفه ها و شاخص های رقابت پذیری شهری را مشخص کند؛ بنابراین دو سطح از محیط شهری شاملِ عوامل محیط خارجی و محیط داخلی مؤثر بر رقابت پذیری شهر تبریز شناسایی شد. به منظور شناسایی عوامل خارجی با استفاده از تحلیل PESTLE، فرصت هاو تهدیدها در شش حوزه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، تکنولوژیکی، قانونی و محیطی و برای شناسایی عوامل داخلی نیز با مطالعه نظرات محققان مختلف در چهار دسته عوامل انسانی، سازمانی، فیزیکی و اقتصادی گروه بندی شدند؛ سپس با به کارگیری تکنیک دلفی و اخذ آرای 15 نفر خبره، زیرمؤلفه های عوامل خارجی و داخلی شناسایی شدند. پس از تبیین مؤلفه ها، به رتبه بندی و استخراج ماتریس تأثیرگذاری عوامل بر یکدیگر با استفاده از نرم افزار میک مک پرداخته شد و حالت های باورکردنی در رقابت پذیری شهر تبریز با رویکرد آینده نگاری تدوین شد. برای شناسایی حالت های محتمل از میان آینده های باورکردنی، از مشارکت 40 نفر از دانش آموختگان و مدیران اجرایی از طریق امتیازدهی بر اساس طیف لیکرت استفاده شد و 28 حالت محتمل به دست آمد. نتایج نشان می دهد، از بین چهار سناریوی وضعیت های «مطلوب»، «بهبود»، «هشدار» و «بحران»، سناریوی وضعیت «بهبود» با امتیاز 62.8 با شرایط رقابت پذیری شهر تبریز تناسب بیشتری دارد. در این سناریو توجه به تحقیق و توسعه و پیوند آن با بخش های اقتصادی، وجود امنیت نسبتاً پایدار برای افزایش جذب کارگران ماهر، ایجاد تغییرات در اقتصاد منطقه به واسطه فعالیت صنعتی و فعال شدن چند شهرک صنعتی در ناحیه شهری، تشویق، حمایت و تسهیل بسترهای کارآفرینی توسط دولت و افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی با تمرکز بر شهر از موارد مدنظر است.

پایداری حیات شهری و منطقه ای، به ویژه در بعد اقتصادی، یکی از وجوه مهم مدیریت شهر ها و جوامع است که با رقابت های شهری، منطقه ای، ملی و بین المللی ارتباط دارد. در این راستا، برنامه ریزی جامع معطوف به ارکان هویتی مناطق و شهر ها لازم است و باید از ظرفیت های بومی برای رسیدن به آینده ی اقتصادی پایدار و هویت مند استفاده شود. بی توجهی به زمینه های هویتی، به ویژه در ابعاد طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، نتایج منفی ازقبیل تضعیف محیط زیست و فرهنگ بومی، ناپایداری اقتصاد شهر ها و مناطق در تحولات جهانی و نیز کاهش منابع و بی عدالتی را به دنبال دارد؛ مسئله ای که بسیاری از شهر ها و مناطق ایران با آن مواجه هستند و هویت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی مناطق را تضعیف می کند. هدف این پژوهش، تبیین ابعاد، زمینه ها و ظرفیت های رقابت پذیری هویتی شهری، به عبارتی دیگر تدوین چارچوب رقابت پذیری هویتی در شهر های ایرانی باتوجه به زمینه و نهایتاً چگونگی و سازکار به کارگیری زمینه های هویتی در ارتقای رقابت پذیری شهر ها و مناطق است که با روش تحلیلی و اسنادی با راهبردی زمینه مدار انجام شده است. برای ارتقای شهر به شهری رقابت پذیر و هویت مند، باید برنامه ی جامع توسعه ی شهر و مناطق معطوف به هویت شهر ها و مناطق را با تأکید بر مزیت های رقابتی تدوین کرد. این مزیت های رقابتی در ابعاد و زمینه های طبیعی و زیست محیطی، تاریخی، فضایی- کالبدی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ورزشی تبیین و دسته بندی می شوند. درراستای ارتقای رقابت پذیری در شهر ها توجه کامل به زمینه های هویتی بسیار ضروری و کلیدی به نظر می رسد. زمینه ها و ویژگی های هویتی نیازمند مستندسازی دقیق و به روز است و این کار در برنامه ریزی رقابت پذیری مناطق، شهر ها و ... ، بسیار مؤثر است. تحقق شهر های رقابت پذیر، نیازمند چشم اندازسازی، تدوین راهبرد ها و سیاست های عملیاتی است که در تمامی ابعاد شهری تبیین شده باشند. ایجاد شهر رقابتی، از مسیر شناخت مزیت های رقابتی بالقوه شروع و با تدوین چشم انداز ها و راهکار های عملی معطوف به زمینه های هویتی به نقطه ی آرمانی نزدیک می شود. مهم ترین راهبرد های رقابت پذیری هویتی با رویکرد زمینه گرای شهری عبارت اند از: شناخت مزیت های رقابتی در ابعاد هویتی و برندسازی آن ها، نوآوری، تسهیل زیرساخت های رقابتی، گردشگری شهری، برندسازی شهری، برندسازی مکان معماری، اصالت کالا و برند های معطوف به زمینه های هویتی.

طرح مسئله: حیات اقتصادی هر شهر و منطقه ای با مفهوم رقابت پذیری پایدار معطوف به هویت و زمینه های هویتی آن شهرها و مناطق سنجیده می شود. بی توجهی به این زمینه ها به مثابه ظرفیت های بومی، پایداری حیات اقتصادی و رقابت پذیری را با مشکل مواجه می سازد؛ چنانچه برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری ها در بعضی شهرها و مناطق ایران در بلندمدت به تضعیف پایداری اقتصادی آنها منجر می شود. بازشناسی ظرفیت های بومی در شهر تبریز و آسیب شناسی وضعیت موجود با نگرش زمینه گرایی، مسئله اصلی این پژوهش است. هدف: این پژوهش با هدف تبیین ابعاد و راهبردهای ارتقای رقابت پذیری شهری و منطقه ای با تمرکز بر ظرفیت های زمینه ای در نمونه موردی شهر تبریز انجام شده است. روش پژوهش: پژوهش حاضر نخست با روش پژوهش توصیفی و تحلیلی، مبانی نظری و ابعاد رقابت پذیری زمینه گرا را استخراج کرده، سپس بخش نمونه موردی با روش پژوهش ترکیبی تحلیلی و پیمایشی راهبردی زمینه مدار بررسی شده است. این پیمایش برای سنجش عوامل مؤثر بر رقابت پذیری و برندسازی شهر تبریز با نظرسنجی از متخصصان و مدیران شهری و تکنیک توزیع پرسش نامه دلفی بین 30 نفر، انجام و تحلیل شده است. نتایج: نتایج بیان کننده این است کهرقابتی زمینه گرا در زمینه های طبیعی، جغرافیایی، تاریخی، فضایی کالبدی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ورزشی قابل تعریف است. نتایج پژوهش میدانی و تحلیل آماری درباره رقابت پذیری شهر تبریز به این شرح است: ازنظر متخصصان و مدیران «اصالت، وجهه و شهرت جهانی» و «خلاقیت و نوآوری» مهم ترین عوامل مؤثر بر رقابت پذیری شهر تبریز، «آشنانبودن تصمیم گیرندگان با دانش و تجارب رقابت پذیری، نبود نگاه تخصصی و آموزش برندسازی، در اولویت نبودن هویت بومی» و «موانع سیاسی و قانونی» مهم ترین موانع رقابت پذیری شهر تبریز، «مکان های تاریخی»، «کالاهای اصیل» و «باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام» مهم ترین زمینه های رقابت پذیری شهر تبریز و «تسهیل فضای سیاسی و قانونی»، «ایجاد صرفه اقتصادی» و «تأمین امکانات گردشگری (دسترسی، رفاهی و خدماتی)»، مهم ترین راهبردهای ارتقای رقابت پذیری شهر تبریز محسوب می شوند. نوآوری : مهم ترین نوآوری های پیشنهادی این پژوهش با تأکید بر شرایط شهر تبریز عبارت اند از: ارائه فرصت های سرمایه گذاری جدید و سازگار با شرایط بومی، کارآفرینی در حوزه مشاغل بومی، ایجاد و رشد برندهای باهویت، خلق مزایای رقابتی معطوف به زمینه ها و برندسازی آنها، توسعه زیرساخت های گردشگری مذهبی، برندسازی و توسعه زیرساخت های گردشگری تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، طبیعی و زیست محیطی. همچنین از دیدگاه پرسش شوندگان، واکاوی مناسب ترین زمینه رقابت پذیری زمینه گرای تبریز، احیای مکان های تاریخی و کالاهای اصیل، برندسازی باشگاه تراکتورسازی و ورزشگاه یادگار امام، از دیگر نوآوری های این پژوهش به شمار می آید.

امروزه شهرهای پیشرفته برای بدست آوردن فرصتهای مناسب جهت توسعه وجذب سرمایه گذاری ها، با یکدیگر دررقابت هستند. رقابت ازموضوعات کلیدی درتئوری های برنامه ریزی منطقه ای وشهری دردوره معاصر محسوب می شود. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی توان رقابت پذیری کلان شهر تهران به عنوان پایتخت و مقایسه آن با کلان شهرهایی از چهار منطقه مهم و استراتژیک کشورصورت گرفته است تا ضمن تعیین موقعیت رقابتی فعلی آنها، امکان تدوین سیاستهای رقابتی موثرتر در آینده فراهم شود. روش تحقیق دراین مقاله از نوع توصیفی –تحلیلی واستفاده ازمدلی است که saez برای ارزیابی توان رقابت پذیری 159 شهر در 26 کشور اروپایی به کار برده است. نتایج حاصل از تحقیق، کسب امتیاز 9.37 در تهران را نشان می دهد. امتیازی که تقریباً به کلانشهرهای طراز اول اروپا مانند لندن، پاریس ومادرید نزدیک است. همچنین یک شیب ملایم کاهشی در امتیازات کلان شهرهای مشهد، تبریز و اهوازدرمقایسه با تهران و یک نتیجه غیر قابل انتظار در نمره زاهدان مشاهده می گردد. تحلیل شاخصهای رقابت پذیری، حاکی از تفاوت قابل ملاحظه در ماهیت پتانسیلهایی است که کلان شهرهای مورد مطالعه با اتکا به آنها وارد این عرصه شده اند. بنابراین به منظوردستیابی به یک موقعیت رقابتی پایدار، تهران و دیگر کلان شهرها بایستی با تقویت بعد نوآوری و اتکا بر استراتژیهای دانش محوربه تجدید نظر در الگوی فعلی رقابتی خود بپردازند

پژوهش حاضر با هدف تبیین نقش ظرفیت نهادی در رقابت پذیری شهرهای میانی زنجان و سنندج به نگارش درآمده تا، علاوه بر ارزیابی وضعیت این شهرها به لحاظ ظرفیت نهادی در رقابت پذیری شهری، میزان اثرگذاری ظرفیت نهادی بر رقابت پذیری آن ها را تعیین کند. روش پژوهش برحسب هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی - تحلیلی است. روش جمع آوری داده ها به صورت میدانی با استفاده از تکنیک پرسش نامه بوده است؛ بدین ترتیب، داده های تحقیق از دو گروه جامعه آماری یعنی نهادها(مسئولان) و مراجعه کنندگان(مردم) جمع آوری و برای تحلیل داده ها از نرم افزارهایSPSSوLisrelاستفاده شده است. روش نمونه گیری نهادها غیرتصادفی وهدفمند ومردم به صورت تصادفی بوده است. براساس نتایج پژوهش، وضعیت ظرفیت نهادی در رقابت پذیری شهرهای زنجان وسنندج، براساس نظر هردو گروه، وضعیت قابل قبولی نیست؛ به گونه ای که، ازنظر مسئولان، شهرزنجان با ارزش عددی87 / 2 و سنندج با 91 / 2 و از نظر مردم زنجان با ارزش02 / 3 و سنندج با 82 / 2 از لحاظ ظرفیت نهادی در سطح کلی دروضعیت نامناسبی قرار گرفته اند؛ در این میان، در هر دوشهر، شاخص «سرمایه انسانی» بیشترین ارزش را به خود اختصاص داده و مؤلفه«توانایی نهادی» نیز در شهرهای زنجان(02 / 3) و سنندج(08 / 3) به عنوان مؤثرترین مؤلفه ظرفیت نهادی در رقابت پذیری شهری تعیین شده است. درنهایت، ارزیابی میزان تأثیرگذاری متغیر مستقل بر متغیروابسته درمدل معادلات ساختاری، علاوه بر تأیید معناداری رابطه دو متغیر، تأثیر ظرفیت نهادی بر رقابت پذیری شهری را درسطحی بالا با ارزش عددی98 / 11 پذیرفته که این امر نشان دهنده تأثیر «بسیار بالای ظرفیت نهادی بر رقابت پذیری شهری» است. بنابراین، برمبنای نتایج پژوهش حاضر، تأثیر بسیار بالای ظرفیت سازی در امورشهری به طور عام و رقابت پذیری شهری به طور خاص نمایان می شود.

رقابت مهم ترین ابزار برای جذب مزیت ها و موقعیت ها به شکل صحیح است. در اندیشه برنامه ریزی توسعه شهری پرداختن به توسعه کلان شهرها به مثابه یکی از اصلی ترین پایگاه های تولید و توزیع ثروت و ارزش افزوده به شمار می رود. در چنین شرایطی، اهمیت نواحی اداری- سیاسی با کارکردهای ملی و فراملی افزایش می یابد؛ به طوری که نواحی پیرامونی آن از جریان های اجتماعی- اقتصادی تأثیر می پذیرد. بررسی این تأثیرات می تواند بازخورد رقابت پذیری نواحی کلان شهری را بازگو کند. بنابراین، هدف کلی پژوهش بررسی نقش رقابتی کلان شهر تهران در توسعه منطقه ای است. روش تحقیق از نوع پیمایشی است؛ تحقق هدف فوق و شناخت دقیق ابعاد مسئله در گرو مطالعه، بررسی، و تحلیل دیدگاه های صاحب نظران است که به دنبال مقدمه پژوهش به آن پرداخته خواهد شد. پیش فرض پژوهش بر این گزاره که «توسعه منطقه ای نتیجه نقش و تأثیر رقابت پذیری کلان شهر (تهران) است» استوار شده است. این تحقیق از نوع کاربردی و در آن نوع پرسش نامه از نوع محقق ساخته است. جامعه آماری تحقیق را 70 نفر از استادان و اعضای هیئت علمی تشکیل می دهد که داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS و Lisrel اندازه گیری شد. بر اساس آزمون میسر- می بر و اولین و با توجه به اینکه مقدار آن برابر با 72 / 0 است، قضاوت درباره آن در حد خوب گزارش می شود. با توجه به مقدار مجذور گای و سطح معناداری آزمون کروی ات بارتلت (01 / 0 P < و15 / 62 X2 = ) نتیجه گرفته می شود که بین عامل ها همبستگی وجود دارد. ملاحظه می شود که همه مؤلفه ها با نقش کلان شهر تهران در توسعه منطقه ای دارای همبستگی قابل قبول اند.

شهر دانایی محور از مفاهیم خلق شده ی هزاره ی جدید است. هرچند نشانه هایی از مفهوم شهر دانایی را می توان تا یک دهه ی پیش نیز جستجو کرد، امّا این از پگاه سده ی بیست و یکم است که شهرهایی از گوشه و کنار جهان، به سوی مفهوم توسعه ی دانایی محور میل نمودند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش آفرینی شهرهای جدید دانائی محور در ارتقاء رقابت پذیری ملی پرداخته ونمونه موردی نیز شهر جدید اندیشه انتخاب شده است. یافته ها حول سه محور اصلی دانائی محور، رقابت پذیری و پیشرفته می باشد و جهت تجزیه و تحلیل آنها از روش چندمعیاره (تاپسیس) استفاده شده است. با توجه به یافته های حاصل از مدل تاپسیس، در توسعه یافته زیرمعیار کیفیت زندگی، در مؤلفه رقابت پذیری زیرمعیار عوامل تولید و در مولفه دانایی محور زیرمعیار توجه به پتانسیل شهروندان توانسته اند به ترتیب در جایگاههای نخست قرار بگیرند. لذا با ترکیب و ادغام زیرمعیارها نتایج حاکی از ان است که توجه به پتانسیل شهروندان، کیفیت بالای زندگی و دسترسی به فناوری اطلاعات به ترتیب با کسب امتیازهای (1)، (0.377) و (0.324) جایگاه های اول تا سوم را به خود اختصاص دهند و سایر زیرمعیارها مانند فعالیت های پژوهشی، شرایط تقاضا و شبکه های تجاری در رتبه های آخر قرار دارند و اثرگذاری آن ها نسبت به مؤلفه های دیگر کمتر می باشد.

جهانی شدن، ابعاد، آثار و پیامدهای آن به عنوان یکی از مهم ترین حوزه های فعالیت پژوهشگران و دانشوران عصر حاضر، بیش از سه دهه است که در حوزه های مختلف موضوعی و سطوح و مقیاس های مختلف با شهر، به کانون بحث های محققان علوم شهری بدل شده است. در چنین شرایطی، جهانشمولی پدیده شهرنشینی در جهان از یکسو و ورود بحث جهانی شدن به علوم شهری از سوی دیگر، موجب شکل گیری پاسخ-ها و نظریات جدیدی در حوزه های مختلف سیاستگذاری شهری شده است. مقاله حاضر، به منظور بهره مندی شهر- منطقه ها از مزایای مثبت جهانی شدن و کاهش اثرات منفی آن، به ضرورت تجدید ساختار در نظام حکمروایی شهر- منطقه ها در عصرجهانی شدن تاکید دارد. از این رو، چارچوبی مبتنی بر حکمروایی کلانشهری خوب پیشنهاد شده است که پیگیری چهار اصل هنجاری 1- ارتقای سطح رقابت پذیری شهری، 2-نقش آفرینی فعال در حوزه دیپلماسی شهری و حکمروایی جهانی، 3- ارتقای سطح زیست پذیری و عدالت فضایی و 4-حکمروایی کلانشهری خوب و یکپارچه را مبتنی بر مجموعه ای از رویکردهای نظری پشتیبان به منظور توفیق حکمروایی کلانشهری در عصر جهانی شدن ضروری می شمارد. در پایان، این مقاله به فرصت ها، چالش ها و دستاوردهای محتملِ استقرار چارچوب پیشنهادی حکمروایی کلانشهری خوب درشهر- منطقه تهران اشاره دارد.

فرآیند جهانی شدن، ابعاد و پیامدهای آن بیش از سه دهه است که در حوزه های مختلف موضوعی و در سطوح مختلف شهری، به کانون بحث های محققان علوم شهری بدل گشته و موجب شکل گیری پاسخ ها و نظریات جدیدی در حوزه های مختلف سیاستگذاری شهری شده است. یکی از تحولات حاصل شده در این عرصه، اهمیت یافتن دیپلماسی شهری، به عنوان گونه ای نوین از اشکال دیپلماسی است. بررسی های مقاله حاضر که با تکیه بر روش تحلیل داده های ثانویه و روش فراتحلیل انجام پذیرفته، نشان می دهد تهران با وجود فرصت هایی چون روابط خواهرخواندگی با تعدادی از شهرهای جهان، حضور در برخی از نهادهای بین المللی حوزه توسعه شهری و موقعیت ژئوپلیتیک و جایگاه ویژه آن در روابط منطقه ای، به سبب موانع مختلفی چون چالش های سیاسی برخاسته از سطح ملی، فقدان چارچوب نهادی لازم در حوزه توسعه دیپلماسی شهری و نیز آماده نبودن زیرساخت ها و شرایط نرم افزاری لازم، تاکنون نتوانسته است به جایگاهی درخور در عرصه دیپلماسی شهری دست یابد. این در حالی است که تحقق نقش آفرینی فعال تهران در عصر دیپلماسی شهری می تواند منافع پایداری را چون امکان پذیرشدن تبادل تجارب و دریافت کمک های فنی و مالی، کاهش تأثیرات نامطلوب تصمیمات و سیاست های نهادهای فراملی، افزایش امکان چانه زنی و کسب امتیاز در سازمان های بین المللی به منظور برون رفت از محدودیت های حاکم بر نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری به ارمغان آورد.

رقابت پذیری و برندسازی مقصد یک مقوله تحقیقاتی نسبتاً جدید در ادبیات برنامه ریزی شهری و منطقه ای است؛ هدف این تحقیق شناسایی و تحلیل ظرفیت های رقابت پذیری و برندسازی شهر سنقر به عنوان مقصدی با قابلیت های فراوان رقابت پذیری است. این تحقیق در زمره پژوهش های تحلیلی کاربردی است. در مرحله اول با توزیع پرسش نامه در میان شهروندان سنقر با حجم نمونه 382 نفر به بررسی ظرفیت های رقابت پذیری این مقصد پرداخته شد. پایایی پرسش نامه با ضریب آلفای کرونباخ بالای 7/0 برای کل پرسش نامه و برای همه شاخص ها تأیید شد. سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی و بهره گیری از نرم افزار ایموس مشخص شد که بُعد اقتصادی دارای بیشترین هم بستگی با شاخص رقابت پذیری شهر سنقر است. همچنین در سطح شاخص ها، شاخص های فرهنگ و هویت، کشاورزی، حمل و نقل و بوم گردی و جاذبه های طبیعی به ترتیب بیشترین هم بستگی با ابعاد فرهنگی اجتماعی، اقتصادی، کالبدی محیطی و زیرساختی را دارند. در مرحله بعدی پس از ارائه نتایج به جامعه خبرگان، هفت برند اصلی برای شهر سنقر تعیین شد که در سه بعد فرهنگی، اقتصادی و گردشگری دسته بندی شدند.سپس این گزینه ها مجدداً در قالب پرسش نامه مقایسات زوجی جهت اولویت بندی گزینه ها با استفاده از روش ANP، دسته بندی و در میان بیست نفر از خبرگان توزیع شد. نتایج این مرحله نشان داد که معیار اقتصادی به عنوان مهم ترین معیار برای برندسازی شهر سنقر مطرح است. همچنین گزینه «شهر گل های آفتابگردان» به عنوان برند اصلی شهر سنقر و برند اصلی در بُعد اقتصادی مطرح است.

طرح های جامع شهری به دلیل مسائلی همچون بلندپروازانه بودن، عدم ملاحظه امکانات واقعی، عدم انعطاف پذیری، عدم مشارکت شهروندی، کمرنگ بودند نقش هدایت کنندگی و نقش بازدارندگی ناکارآمدی خود را در برنامه ریزی و مدیریت شهری نشان دادند. راهبرد توسعه شهر به عنوان یک برنامه کل نگر و یک فرآیند عمل گرا به شهرها کمک می کند تا رویکرد راهبردی و دیدگاه بلندمدت را در برنامه ریزی شهری ادغام و تلاش می کند رشد عادلانه در شهر را ارتقاء دهد تا کیفیت زندگی برای همه شهروندان بهبود یابد. در شهر گلوگاه علاوه بر مسائل اعم مذکور مسائل دیگری از جمله مدیریت شهری، دسترسی به خدمات شهری، کیفیت فضاهای کالبدی و محیط زیستی مشاهده می شود. بنابراین هدف این تحقیق، تحلیل و ارزیابی مولفه های راهبرد توسعه در این شهر می باشد تا درک بهتری از وضعیت شهر ایجاد شود. برای این منظور ابعاد راهبرد توسعه شهر شامل زیست پذیری، حکمروایی، بانکی بودن و رقابت پذیری مورد سنجش قرار گرفت. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و پیمایشی و از طریق مشاهده و توزیع پرسش نامه بین دو جامعه شهروندان و کارشناسان مختلف شهری صورت گرفت. برای ارزیابی ابعاد راهبرد توسعه شهر، از آمار توصیفی و استنباطی شامل تی تک نمونه ای، تی مستقل، تحلیل واریانس یک طرفه و همبستگی استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که شهر گلوگاه با چالش هایی مواجه است که اینها همه منجر به کاهش کیفیت زندگی شهری در آن شده است. در این میان میانگین شاخص ها برای ساکنین، شاخص زیست پذیری شهری ضعیف تر از سایر شاخص ها می باشد و بعد از آن شاخص رقابت پذیری شهری قرار دارد. شاخص حکمروایی شهری و بانکی بودن در مرتبه بعدی قرار می گیرند. همچنین نتایج همبستگی روابط متوسط تا ضعیفی را بین ابعاد نشان می دهد. به طورکلی ارزیابی از ابعاد راهبرد توسعه شهر در شهر گلوگاه از دید کارشناسان و از دید شهروندان با میزان کمتر از میانگین استاندارد در حد پایین قرار دارد که نشان دهنده وضعیت نه چندان مطلوب از نگاه این دو گروه می باشد. این تحقیق وضعیت شاخص های موجب قبل از تهیه برنامه راهبرد توسعه شهر را برای درک بهتر وضعیت شهر نشان می دهد و همچنین تهیه و اجرای این برنامه را برای این شهر ضروری می داند تا در راستای آن موجب پایداری شهری گردد.

مقدمه: رقابت پذیری شهری به عنوان رویکردی نوین در برنامه ریزی شهری می کوشد با داشتن وجود نوعی از رقابت بین شهرها بر سر جذب سرمایه های مؤثر در توسعه و با تأکید بر مزیت رقابتی، از منظری جدید به بحث توسعه شهری بپردازد. هدف پژوهش: هدف مقاله فوق ارائه تحلیل اثرات ساختاری پیشران های مؤثر بر وضعیت آینده رقابت پذیری شهری در کلان شهر تهران است. روش شناسی تحقیق: پژوهش ازنظر هدف کاربردی، گردآوری اطلاعات از نوع مطالعات اسنادی در قالب تحلیل محتوا و مصاحبه های تخصصی با 20 نفر از خبرگان و به صورت دلفی است. 43 پیشران مؤثر بر آینده وضعیت رقابت پذیری کلان شهر تهران در 7 بعد اقتصادی، نهادی، کالبدی- مکانی، زیست محیطی، فردی- انسانی، اجتماعی- فرهنگی و فناوری و ارتباطات انتخاب شده که با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم افزار MICMAC پردازش شده است. قلمرو جغرافیایی پژوهش: کلان شهر تهران بر اساس نتایج سرشماری سال 1395، در محدوده مناطق 22 گانه 8679936 نفر جمعیت دارد که در پهنه معادل 716 کیلومترمربع اسکان یافته اند. یافته ها و بحث: یافته های پژوهش حاکی از آن است که از مجموع 1359 محرک قابل ارزیابی، 548 رابطه با عدد 2 دارای روابط اثرگذاری نسبتاً قوی است، بعلاوه 196 رابطه عدد 3 دارد و این بدان معنا است که روابط پیشران های کلیدی بسیار زیاد بوده و از تأثیرگذاری و تأثیرپذیری زیادی برخوردارند. نظام خوشه بندی پیشران ها حاکی از تمرکز بر پیشران های مستقل است و در حدود 20 پیشران دارای میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری پایینی هستند. نتایج: نتایج نشان می دهد که از میان 43 پیشران، 9 پیشران، کلیدی ترین پیشران های مؤثر بر وضعیت آینده رقابت پذیری کلان شهر تهران شناخته شده است، به ترتیب: حکمروایی شهری، کیفیت دانشگاه ها و نهادهای پژوهشی، دولت الکترونیک، فرم و تراکم شهری، ثبات اقتصادی، سیستم کاربست حمل ونقل هوشمند، ایجاد نوآوری از طریق تخصصی شدن اقتصاد منطقه، وجود کسب وکار دانش بنیان و نوآور، برنامه ریزی مدیریت شهر و مدیریت بازار محور شناسایی شده است، لذا بایستی اولویت دهی به این پیش برنده های کلیدی در تدوین راهبرد اصلی آینده رقابت پذیری کلان شهر تهران از طریق شالوده اسناد فرادست و محتوی طرح برنامه ریزی رقابت پذیری شهری فراهم آید.

مقدمه رقابت پذیری موضوعی مهم و محوری است که از آن به عنوان وسیله ای برای دستیابی به رشد اقتصادی مطلوب و توسعه پایدار یاد می شود. رقابت پذیری یک شهر به مجموعه ای از عوامل بستگی دارد که شامل نوع حاکمیت، ارتباطات جهانی، زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی، کیفیت سرمایه انسانی و محیط طبیعی، محیط تجاری و قابلیت مؤسسه های محلی است. طی چند دهه اخیر شهر، سنندج به عنوان مرکز استان کردستان با رشد روزافزون جمعیت و مهاجرت که منجر به ساخت وساز و تغییرات زیاد در ساختار فضایی به ویژه رشد و گسترش کالبدی - فیزیکی شهر در مکان های نامساعد طبیعی شده است. موقعیت بافت قدیم و بازار تاریخی در مرکز ثقل جغرافیایی شهر و بارگذاری پتانسیل های گردشگری- تفریحی به خصوص آبیدر، توجه به پتانسیل رودخانه قشلاق و لبه های طبیعی می تواند با تأکید بر تعیین عوامل و تعیین الگوها و شاخص ها که لزوم توجه به مسائل شهری و به خصوص رقابت پذیری اقتصاد شهری آن را ضروری ساخته است. این پژوهش ضمن مرور مفاهیم، رویکردها و نظریه های رقابت پذیری شهری و بازآفرینی شهری به ارائه الگوها، مضامین و شاخص های رقابت پذیری شهری پایدار با تأکید بر رویه اقتصادمبنا در برنامه های مدیریتی بازآفرینی پایدار خواهد پرداخت. مواد و روش ماهیت روش شناسی پژوهش حاضر بر اساس نتیجه از نوع توسعه ای و بر اساس ماهیت، هدف و روش، از جنس ترکیبی به صورت توصیفی - تحلیلی است. با توجه به مسئله پژوهش حاضر که ضمن بررسی استنادی، شاخص و معیارها، مفاهیم و الگوهای مستخرج از بخش مبانی نظری از طریق تحلیل محتوا و تکنیک تحلیل کیفی (تحلیل مضمون) و بررسی وضع موجود محدوده مورد مطالعه با روش رگرسیون چندگانه در محور اصلی پژوهش با استفاده از تحلیل داده های محتوای و کدگذاری، نرم افزار کتاب شناختی (VOSviewer) و نرم افزاری (SPSS20) در عنوان، چکیده، کلیدواژه، متن و نتایج مقالات که به زبان انگلیسی در ژورنال های معتبر شامل مقاله (article) یا مقاله مروری (review) چاپ شده در نشریات (ScienceDirect) و (Scopus) در مجموع 623 سند حاوی یکی از کلیدواژه های رقابت پذیری شهری، بازآفرینی اقتصادی در این پایگاه های علمی مورد بررسی و مطالعه اولیه قرار گرفته است. همچنین، جامعه آماری 76 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی در دسترس شامل سازمان ها و نهادهای دخیل در امر بازآفرینی شهری و تأثیرگذار بر اقتصاد شهری و همچنین، نهادهای مردمی و خصوصی شهر سنندج در ارتباط با مناطق انتخابی به عنوان نمونه های مورد مطالعه شامل پارک تفریحی و گردشگری کوه آبیدر به عنوان نشانه کلان و شاخص شهری، بازار سنتی به عنوان هویت تاریخی، رودخانه قشلاق و لبه های طبیعی تعیین شده است. یافته ها مرحله اول: بخش کیفی؛ این نتایج بیانگر آن است که (ScienceDirect) 311 سند و (Scopus) با 312 سند در مجموع 623 سند علمی معتبر حاوی یکی از کلیدواژه های رقابت پذیری شهری، بازآفرینی اقتصادی در این پایگاه های علمی مورد بررسی و مطالعه اولیه قرار گرفته است. در نهایت، با بررسی مقالات؛ تعداد 15 مقاله علمی معتبر که بیشترین ارتباط موضوعی و محتوایی را با عنوان پژوهش و مقاله حاضر داشتند، تجزیه و تحلیل نهایی شدند. بیشترین تعداد مقالات و اسناد علمی منتشر شده در این بازه مربوط به سال 2021 و مرتبط به مقالاتی از نوع پژوهشی با 61.1 است. نشریات Sustainability Switzerland بیشترین استناد علمی بر اساس سال انتشار در زمینه بازآفرینی و رقابت پذیری شهری است. بیشترین تعداد مقالات در این زمینه موضوعی به لحاظ قلمروی جغرافیایی به آمریکا با 202 مقاله و پس از آن به انگلستان با 96 و ایالت متحده آمریکا با 90 مقاله اختصاص دارد. بر اساس تحلیل و بررسی محتوایی و کیفی جدول 1 کدگذاری انجام شده نتایج نشان دهنده 55 معیار/شاخص، 12 مضامین (محتوایی و رویه ای) و 5 مؤلفه اصلی «اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، سیاسی و مدیریتی، کالبدی» است. نتایج تحلیل ثانویه و مستخرج از کدگذاری اولیه در جدول 2 بررسی شده است. مرحله دوم: بخش کمی؛ برای تهیه پرسشنامه به منظور بررسی شناسایی الگوها، شاخص ها/معیارها و مفاهیم مؤثر بر رقابت پذیری اقتصادی شهر سنندج و جامعه آماری منتخب از طریق روش دلفی و ابزار پرسشنامه، جامعه آماری 76 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی در دسترس از کارمندان و شاغلان در سازمان ها و و نهادهای دخیل در امر بازآفرینی شهری و تأثیرگذار بر اقتصاد شهری و همچنین، نهادهای مردمی و خصوصی شهر سنندج در ارتباط با مناطق انتخابی به عنوان نمونه های مورد مطالعه شامل پارک تفریحی و گردشگری کوه آبیدر به عنوان نشانه کلان و شاخص شهری، بازار سنتی به عنوان هویت تاریخی، رودخانه قشلاق و لبه های طبیعی هستند. با توجه به روش ترکیبی پژوهش و مشخص کردن مضامین از طریق تحلیل محتوای کیفی، تعداد 12 مورد از مضامین استنباطی از مرحله اول تجزیه وتحلیل برای ادامه در روش کمی مورد بهره برداری و تحلیل نهایی خواهد بود. نتایج جدول 6 و میانه نظری (عدد 3) نیز نشان می دهد اختلاف معناداری وجود دارد (05/0p<). براساس مدل در سطح اول، مضامین متغیر رقابت پذیری شهری اقتصادی شهر مورد بررسی قرار گرفته اند. در مجموع میانگین؛ در مضامین «سرمایه گذاری شهری»، «رقابت پذیری رویدادمحور شهری»، «توسعه رقابتی کاربری های زمین»، «رقابت پذیری گردشگری شهری»، «مسکن و رقابت اقتصادی»، «رقابت در ایجاد دسترسی در شهرها» بالاتر از میانه نظری ارزیابی شده که در جدول 7 به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته و نشان دهنده این مطلب است. نتیجه گیری نتایج حاصل از تحلیل های انجام شده در منابع و نتایج پرسشنامه نشان می دهد مهم ترین مقولات تأثیرگذار بر رقابت پذیری بازآفرینی اقتصادی شهری در قالب پنج مؤلفه (اجتماعی، مدیریتی سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی) و با بررسی و جمع بندی مبانی نظری و روش پژوهشی ترکیبی شامل تحلیل محتوای کیفی و کمی، 5 کلیدواژه موضوعی به عنوان مفهوم «ایجاد رقابت شهری از طریق برنامه های رویدادمحور، سرمایه گذاری در جذابیت های رقابت پذیر شهر، سرمایه گذاری در صنایع دوستدار محیط زیست، رشد خلاقیت و نوآوری رقابتی در کارآفرینی، رقابت پذیری در سطح مکان و مسکن» 55 کلیدواژه به عنوان شاخص های پژوهش «جذابیت مناطق تاریخی شهری، خلاقیت شهری، جذابیت و رقابت پذیری، ساختار اجتماعی شهر، پویایی شهری، کاهش جنبه های فرهنگی، پراکندگی شهری، نوآوری شهری، تولید دانش، سرمایه فرهنگی، جذابیت اقتصادی شهری، رقابت اقتصادی جهانی، توسعه رقابت اقتصادی، رقابت بین شهرهای کوچک و متوسط، مکانیسم های اقتصادی و مالی، بهبود رقابت شهری، ایجاد اشتغال، جذب سرمایه، قیمت مسکن، ارتقای سلامت عمومی، زیست محیطی، اکوسیستم شهری، سیاست های گسترش شهری، موقعیت مکانی، رویدادهای شهری، حاشیه نشین اقتصادی، رقابتی شدن شهرها، سیاست پولی دولت، مقاصد رقابت پذیر گردشگری، فناوری اطلاعات کسب وکار، نابرابری های منطقه ای و شهری، پیاده راه، توسعه مجدد نواحی تاریخی، دسترسی، بازآفرینی توسعه مجدد زمین، توسعه خودبه خود، تراکم شهری، فاصله رفت و آمد شهری، سرمایه گذاری های زیرساختی، آثار تاریخی، بازار مسکن، نوسازی مسکن، گسترش شهری» و 5 کلیدواژه موضوعی به عنوان الگوهای پژوهش «رقابت در نوآوری شهری، رقابت پذیری گردشگری شهری، سرمایه گذاری شهری، پراکندگی شهری و رقابت شهری، عوامل رقابت پذیری در کارآفرینی، مسکن و رقابت اقتصادی، رقابت پذیری رویدادمحور شهری، رقابت در ایجاد دسترسی در شهرها، توسعه رقابتی کاربری های زمین، رقابت پذیری توسعه سبز، سرمایه گذاری های زیست پذیری بر اساس مزیت رقابتی، تجمع و مکان یابی و تجمع استقرار فعالیت ها» از مطالعات مستخرج شده است و اطلاعات و روند مفهومی به صورت تفصیلی در نمودار چارچوب نظری و مفهومی (شکل 6) ارائه شده است.

هدف پژوهش حاضر، ارزیابی و تحلیل سطح رقابت پذیری اقتصادی در بین مناطق پنجگانه شهر زاهدان است. این پژوهش بر اساس ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی- توسعه ای است. گردآوری داده های پژوهش، با استفاده از ابزار پرسشنامه و اسنادی (اطلاعات سالنامه آماری مرکز آمار ایران و مرکز آمار و اطلاعات شهرداری زاهدان) انجام گرفت. ابزار پرسشنامه بر اساس شاخص های جهانی مجمع اقتصاد و همچنین استفاده از سایر مقالات و پژوهش ها طراحی شد. داده های پژوهش در نرم افزار spss تحلیل قرار گرفتند. برای رتبه بندی مناطق شهر زاهدان بر اساس شاخص های رقابت پذیری، ابتدا با بهره گیری از تکنیک آنتروپی شانون داده ها وزن دهی شدند، سپس از تکنیک چندشاخصه آراس استفاده شد. نتایج پژوهش حاکی از نابرابری مناطق پنجگانه شهر زاهدان در برخورداری از شاخص های رقابت پذیری اقتصادی هستند. به طوری که منطقه یک شهر زاهدان با وزن 765/0 در رتبه اول و با سطح رقابت پذیری بالا، منطقه دو با وزن 542/0 و منطقه پنج با وزن 407/0 به ترتیب در رتبه های دوم و سوم و با سطح رقابت پذیری متوسط، منطقه چهار با وزن 234/0 در رتبه چهارم و نهایتاً منطقه سه با وزن 199/0 در رتبه پنجم با سطح رقابت پذیری پایین قرار دارد.

امروزه توسعه شهری دانش بنیان به عنوان ابزاری استراتژیک جهت دستیابی به شهردانش بنیان و افزایش رقابت پذیری شهری درنظر گرفته می شود. ادبیات نظری موجود نشان می دهد که مفهوم نواحی نوآوری به عنوان نیروی محرک اصلی توسعه شهری دانش بنیان که منجر به رقابت پذیری در سطوح متعدد می گردد، معرفی شده است. اما شاکله های اصلی (عوامل و جریان های این مفهوم) مورد شناسایی قرار نگرفته است. بنابراین هدف اصلی پژوهش فوق، پوشش این بخش از شکاف نظری در ادبیات جهانی در مکانی سازی توسعه شهری دانش بنیان رقابت پذیر (نواحی نوآور) در کلان شهر تهران است. پژوهش فوق ازنظر هدف کاربردی- توسعه ای، گردآوری اطلاعات از نوع مطالعات اسنادی در قالب تحلیل محتوا و مصاحبه های تخصصی با 20 نفر از خبرگان و به صورت دلفی است. 54 محرک مؤثر بر وضعیت آینده توسعه شهری دانش بنیان رقابت پذیر، کلان شهر تهران در قالب 13 مولفه و 6 بعد (نهادی- سازمانی، اقتصادی، کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، فعالیتی- عملکردی و فن آوری- ارتباطات) احصاء شده و در ادامه با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم افزار MICMAC پردازش شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که 13 محرک، مؤثرترین بر وضعیت آینده توسعه شهری دانش بنیان رقابت پذیر کلان شهر تهران شناخته شده است، که از میان آنها، تعداد شش محرک تاثیرگذار اصلی (فرهنگ تصمیم گیری بر پایه دانش، همیاری عاملان دانش و تصمیم گیران در اشتراک گذاری دانش، تعامل میان سازمانی، چارچوب قانونی حمایتی فعالیت های دانش بنیان، سرمایه گذاری دولت در فعالیت های دانش بنیان، همکاری استراتژیک و شبکه سازی میان سازمانی) در بعد نهادی-سازمانی و تعداد پنج محرک (کسب و کار دانش بنیان، زیرساخت مکان های دانش، شاخص رقابت پذیری شهری جهانی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، سرانه تولید ناخالص داخلی شهر، جایگاه بین المللی محیط کسب و کار و نوآوری شهر) در بعد اقتصادی و یک محرک شامل ضریب جینی منطقه شهری در بعد اجتماعی-فرهنگی قرار گرفته است که حکایت از نقش پررنگ دولت ها و سازمان ها و همچنین شیوه برنامه ریزی اقتصادی و اهمیت مطالبه گری نخبگان در دستیابی به آینده توسعه شهری دانش بنیان رقابت پذیر در کلان شهر تهران را دارد.

رقابت شدید بین شهرها به عنوان مقاصد گردشگری، شهرها را ناگزیر به یافتن راهکارهایی برای متمایز شدن از سایر شهرها و مقاصد کرده است؛ ازاین رو خلاقیت عنصری ضروری در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهرها است که برای افزایش ظرفیت تجاری شهرها ضرورت دارد. امروزه گردشگری در گذر زمان اشکال مختلفی را با توجه به افراد و فرهنگ ها می پذیرد و نیاز است که در آینده نزدیک همسو با تفکرات نوین سامان دهی شود. گردشگری خلاق، آخرین حلقه از زنجیره تکامل گردشگری است. امکان توسعه گردشگری خلاق در ایران به ویژه در کلان شهرهایی مانند تبریز، به دلایلی نظیر برخورداری از جاذبه های تاریخی، فرهنگی، هنری، طبیعی و مذهبی وجود دارد. آمارها نشان می دهد، میزان ورود گردشگر بین المللی و کیفیت صنعت گردشگری ایران و به تبع آن شهر تبریز، متناسب با جاذبه های گردشگری آن نیست؛ بنابراین توجه به مقوله گردشگری به عنوان یکی از سیاست های اصلی توسعه شهری تبریز الزامی است. به کارگیری ابعاد گردشگری خلاق در تمامی حوزه های شهری می تواند اهرم بسیار خوبی برای ارتقای رقابت پذیری شهری این شهر در ابعاد منطقه ای، ملی و حتی جهانی باشد. مقاله حاضر از لحاظ هدف، کاربردی-توسعه ای و از نظر روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. مهم ترین هدف این مقاله، شناخت دقیق و بررسی علمی مؤلفه ها و شاخص های گردشگری خلاق با توجه به شرایط شهر تبریز و ارزیابی تأثیر این مؤلفه ها و شاخص ها در وضعیت رقابت پذیری شهری این شهر است. ابزار و روش های نیل به این هدف نیز استفاده از ابزار پرسش نامه و مصاحبه با متخصصان و کارشناسان امر گردشگری شهر تبریز است. نتایج تحقیق نشان می دهد، از بین 44 شاخص شناسایی شده با استفاده از روش تحلیل ساختاری، 13 عامل به عنوان پیشران حیاتی انتخاب شدند که در این میان شاخص برگزاری مشارکت اجتماعی با مجموع امتیاز تأثیرگذاری 1410 به عنوان مؤثرترین شاخص و رویدادهای بینش راهبردی با امتیاز 710 به عنوان سیزدهمین پیشران انتخاب شده اند.