میترا انصاری

بروز بحران های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی حاصل از مدرنیته شدن منجر به زنده شدن واژه شهر انسان مدار شد. در شهر انسان محور، توجه به مقیاس انسانی، ویژگی های فیزیولوژیکی، روان شناسانه و ویژگی های روحی انسان موردتوجه قرار می گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف، بررسی عوامل مؤثر بر تحقق شهر انسان محور در شهر همدان تدوین شده است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی، گردآوری داده ها مبتنی بر منابع اسنادی - پیمایشی (پرسش نامه محقق ساخته) می باشد، جامعه آماری موردمطالعه 30 نفر از کارشناسان، صاحب نظران و خبرگان موضوع تحقیق می باشند. جهت تجزیه وتحلیل داده ها، از نرم افزار میک مک و Scenario Wizard استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می دهد؛ متغیر احساس امنیت شهروندان با مجموع امتیاز 170063 ارزش سطری محاسبه شده، دارای بیشترین میزان اثرگذاری غیرمستقیم بر تحقق شهر انسان محور در فضاهای شهری همدان را داراست. سایر متغیرهای موردمطالعه؛ مانند وجود زیرساخت های شهر هوشمند (158216)؛ ایمنی شهری (157027) و میزان انعطاف پذیری برنامه ها و طرح های توسعه شهری با امتیاز 156537 بیشترین ضریب تأثیرگذاری غیرمستقیم بر دیگر متغیرها را دارند. در تأثیرگذاری مستقیم، متغیرهایی مانند احساس امنیت شهروندان با امتیاز 422 در جایگاه نخست واقع شده است و شاخص میزان انعطاف پذیری برنامه ها و طرح های توسعه شهری نیز با امتیاز 388 در جایگاه دوم و ایمنی شهری با امتیاز 388 در جایگاه سوم قرار دارند که بیشترین تأثیرگذاری مستقیم را در بهبود و توسعه شهر انسان محور در شهر همدان دارند. بر اساس سناریو ویزارد، محتمل ترین سناریو برای تحقق شهر انسان محور برای شهر همدان، سناریو شرایط مطلوب؛ امکان تحقق شهر انسان محور می باشد.

مقدمه:   شهرخرم آباد به سبب شمار فراوان جاذبه ها و نیز تنوع در آن ها از شهر های جاذب گردشگر در استان می باشد، وضعیت استقرار و نوع جاذبه های این شهر موقعیت مناسبی را برای زون بندی و برنامه ریزی تجهیز جاذبه ها فراهم کرده است. هدف: پژوهش حاضر؛ ارزیابی نقش کیفیت خدمات گردشگری بر وفاداری و تمایل به بازدید مجدد گردشگران در شهرخرم آباد می باشد. این پژوهش بر اساس هدف  از نوع کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی – تحلیلی است. روش شناسی :  داده های مورد نیاز با استفاده از شیوه کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) گردآوری شده است. روایی پرسشنامه از طریق متخصصان و کارشناسان تأیید گردید. جامعه آماری مورد مطالعه شامل گردشگرانی است که در سال 1399 از شهر خرم آباد دیدن کردند. با توجه به نامشخص بودن تعداد گردشگران وارد شده، حجم اقناع محقق 300 نفر انتخاب گردید که به صورت تصادفی میان گردشگران توزیع گردید. جهت تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه آزمون توکی، همبستگی پیرسون و  معادلات ساختاری در نرم افزار SPSS استفاده شد. قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی مورد مطالعه در این پژوهش شهرخرم آباد می باشد. یافته ها و بحث:   آزمون توکی کیفیت خدمات گردشگری (تصویر شناختی و تصویر منحصربه فرد) را به سه گروه تقسیم کرده است. نماگرهای معماری و جذابیت های شهری، حمل ونقل و اطلاع رسانی، امکانات، محیط اجتماعی و محیط زیست در گروه کیفیت کم، جاذبه های تاریخی و فرهنگی با میانگین 08/3 در گروه متوسط و جاذبه های تاریخی و محلی در گروه کیفیت تصویر شناختی زیاد قرار گرفته اند. ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که یک رابطه مستقیم و معناداری بین کیفیت خدمات و وفاداری گردشگران وجود دارد. نتیجه گیری:  نتایج تحلیل داده ها بر اساس معادلات ساختاری  بیانگر این واقعیت است که مولفه تصویر شناختی، تصویر منحصر به فرد  دارای نقش (اثر) مثبت و معنادار  در وفاداری و تمایل به بازدید مجدد) می باشد.

اصطلاح توسعه به ارتقای سطح و کیفیت زندگی افراد و بهبود رفاه عمومی جامعه معطوف است و پایداری آن، به استمرار این فرآیند در طول نسل های بشر اشاره دارد. به این ترتیب توسعه پایدار تمام جنبه ها و ابعاد زندگی بشر را در برمیگیرد. در این زمینه شهر هوشمند نه واقعیت بلکه نوعی راهبرد محسوب میشود که در جهت چشم انداز توسعه آینده به آن توجه شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، توصیفی و از نوع پیمایشی است. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه است. جامعه آماری تحقیق را خبرگان و متخصصین حوزه شهری در برمیگیرند. در این راستا با توجه به اهداف پژوهش، ابزار جمع آوری، نوع داده ها و روش شناسی پژوهش، مستلزم شناسایی عوامل موثر بر تحقق پذیری اصول رشد هوشمند در شهر ملایر از یکسو و از سوی دیگر، بهره گیری از متدولوژی تحلیلی مدلسازی ساختاری تفسیری به منظور تعیین و تحلیل روابط بین عوامل موثر بر تحقق پذیری اصول رشد هوشمند در شهر ملایر است که در نهایت نوع متغیرها با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر متغیرها خوشه بندی شده است. نتایج بدست آمده بیانگر اینست که عامل ایجاد کاربری های مختلط در شهر ملایر با میزان قدرت نفوذ 9 بیشترین تاثیر و همانند سنگ زیربنای مدل عمل میکند و ترغیب و تشویق افراد به توسعه همکاری و مشارکت با میزان قدرت نفوذ 4 کمترین تاثیر را دارد.

در دو دهه گذشته راهبرد رشد هوشمند در چارچوب نظریه توسعه پایدار شهری و حمایت از الگوی شهر فشرده بنا شده است. در حقیقت، توجه به شهر فشرده و رشد هوشمند به عنوان یکی از راه های رسیدن به این فرم شهری، به دلیل آثار نامطلوب الگوهای توسعه پراکنده در زمینه های سیاسی و زیست محیطی به صورت وسیعی افزایش یافته است. در این راستا هدف از این پژوهش، تحلیل فضایی توزیع شاخص های رشد هوشمند در محلات شهر ملایر می باشد. بدین منظور 18 محله از لحاظ شاخص های زیربنایی در قالب 82 شاخص قابل سنجش بررسی شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از مدل آنتروپی شانون تعمیم یافته، تکنیک ویکور (Vikor)، ضریب همبستگی پیرسون در قالب نرم افزارهای GIS و SPSS استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که توزیع فضایی شاخص های رشد هوشمند شهری در محلات 18 گانه شهر ملایر یکسان نبوده و بین محلات فاصله زیادی وجود دارد. بر این اساس محله های 17، 1، 14، 4، 3، 16، 18، 11، 9، 10، 12، 13 به ترتیب بیشترین برخورداری را از شاخص های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی رشد هوشمند شهری را دارا می باشند و این شاخص ها در محلات 7،8،6،2،5،15 به ترتیب کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده اند. نتایج دیگر پژوهش نشانگر این است که بین شاخص های رشد هوشمند در شهر ملایر و میزان جمعیت آنها تقریباً رابطه و همبستگی مثبتی وجود دارد. بطوری که میزان برخورداری از شاخص های رشد هوشمند شهری و جمعیت شهر 512/0 و در سطح 007/0 از لحاظ آماری معنادار است. پس در حالت کلی می توان نتیجه گیری کرد که در شهر ملایر امکانات و زیرساخت های رشد هوشمند شهری به سمت محلاتی سوق دارد که از جمعیّت بیشتری برخوردارند.

با وقوع انقلاب صنعتی روند توسعه شهرنشینی در دهه های اخیر ، فزونی یافته و باعث تقدم شهرنشینی بر شهرسازی شده است. شواهد نشان می دهد که در دهه های اخیر شهرها به صورتی بی برنامه رشد کرده و محدوده های شهری به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیده اند.گسترش بی رویه و کنترل نشده شهرها،آسیب زیادی به بافت شهر از لحاظ انسجام فضایی و هم چنین پراکندگی مناسب خدمات وارد کرده است. به همین خاطر برنامه ریزان و سیاست گذاران در سراسر جهان تلاش می کنند تا با شناخت الگوی توسعه کالبدی شهر، رشد آن را در راستای توسعه پایدار شهری هدایت و مدیریت کنند. شهر ملایر نیز در طی 4 دهه، مستثنی از این حادثه عظیم شهرنشینی نبوده است. این تحقیق به صورت پیمایشی و توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن و تراکم و نیز با به کارگیری نقشه های موجود و عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ایی، به تجزیه و تحلیل چگونگی توسعه فیزیکی شهر وتعیین پهنه ها و محلات شهری با هدف ساماندهی الگوی فیزیکی توسعه و توسعه درونی شهر ملایر می پردازد. براساس نتایج حاصل از یافته های تحقیق، باتوجه به گسترش شکاف عمیق بین ارزش آنتروپی ناشی از رشد افقی و اسپرال شهری، طی دهه های مختلف که خود متأثر از رشد قطاعی شهر می باشد، الگوی توسعه تمرکز درون بافتی با استفاده از افزایش تراکم ساختمانی و الگوی گسترش قطاعی- پیوسته، با توجه به محدودیت فیزیکی به دلیل عوامل طبیعی و وجود زمینهای کشاورزی، به عنوان الگوی توسعه آتی شهر پیشنهاد شده است.

شهر دانایی محور از مفاهیم خلق شده ی هزاره ی جدید است. هرچند نشانه هایی از مفهوم شهر دانایی را می توان تا یک دهه ی پیش نیز جستجو کرد، امّا این از پگاه سده ی بیست و یکم است که شهرهایی از گوشه و کنار جهان، به سوی مفهوم توسعه ی دانایی محور میل نمودند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش آفرینی شهرهای جدید دانائی محور در ارتقاء رقابت پذیری ملی پرداخته ونمونه موردی نیز شهر جدید اندیشه انتخاب شده است. یافته ها حول سه محور اصلی دانائی محور، رقابت پذیری و پیشرفته می باشد و جهت تجزیه و تحلیل آنها از روش چندمعیاره (تاپسیس) استفاده شده است. با توجه به یافته های حاصل از مدل تاپسیس، در توسعه یافته زیرمعیار کیفیت زندگی، در مؤلفه رقابت پذیری زیرمعیار عوامل تولید و در مولفه دانایی محور زیرمعیار توجه به پتانسیل شهروندان توانسته اند به ترتیب در جایگاههای نخست قرار بگیرند. لذا با ترکیب و ادغام زیرمعیارها نتایج حاکی از ان است که توجه به پتانسیل شهروندان، کیفیت بالای زندگی و دسترسی به فناوری اطلاعات به ترتیب با کسب امتیازهای (1)، (0.377) و (0.324) جایگاه های اول تا سوم را به خود اختصاص دهند و سایر زیرمعیارها مانند فعالیت های پژوهشی، شرایط تقاضا و شبکه های تجاری در رتبه های آخر قرار دارند و اثرگذاری آن ها نسبت به مؤلفه های دیگر کمتر می باشد.