مطالب مرتبط با کلیدواژه
۲۱.
۲۲.
۲۳.
۲۴.
۲۵.
۲۶.
۲۷.
۲۸.
۲۹.
۳۰.
۳۱.
۳۲.
۳۳.
۳۴.
۳۵.
قحطی
حوزه های تخصصی:
ایرانیان در طول تاریخ به صورت متناوب با قحطی و کمبود ارزاق مواجه بوده اند. در این سالیان متمادی، عوامل متعددی بر بحران ارزاق تأثیر گذاشته که می توان در یک نگرش کلی این عوامل را به طبیعی و انسانی (داخلی و خارجی) تقسیم کرد. از میان عوامل انسانیِ داخلی که نقش مهمی در بحران ارزاق عمومی (در اسناد، بیشتر با عناوین غله و نان آمده است) داشته اند، عملکرد ملاکین و مسئولین حکومتی در سال های 1297 و 1296ش بسیار قابل تأمل است؛ چرا که اقدامات این گروه ها تأثیر قابل توجهی بر قحطی ارزاق و سایر مشکلات اجتماعی- اقتصادی بر جای نهاد. این پژوهش با هدف تبیین یکی از عوامل مؤثر در بحران ارزاق عمومی (غله) و پیامدهای آن، با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال آن است تا مشخص سازد عملکرد ملاکین و مسئولین حکومتی چه نمودهایی در بحران ارزاق در سال های 1297- 1296ش داشت؟ و این عملکرد چه پیامدهایی به دنبال داشت؟
کاوشی در تاریخ فرهنگی تغذیه در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
جامعه شناسی فرهنگ و هنر دوره اول زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱
121 - 93
حوزه های تخصصی:
بیش از نود درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزی به مصرف می رسد. این در حالی است که محصولات زراعی تولیدی عمدتاً مصرف داخلی دارند. این گونه به نظر می رسد روی دیگر بحران آب حاصل شده از کشاورزی در ایران، تقاضا و رژیم غذایی مصرف کنندگان است. رژیم غذایی شهروندان اکنون به سرعت در حال چرب، پُرپیمان و کالریک شدن است و از این جهت تغذیه به شکلی غیرمستقیم حجم بالایی از منابع آبی را به خود اختصاص می دهد. با اشراف بر بحرانی شدن وضعیت آب کشور در نیم قرن اخیر، ما در این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش ایم که چه عادات غذایی و سبکی از زندگی در تاریخ ایران، مانع از خشکی کشور و دست اندازی به نظم طبیعی می گشته است؟ برای پاسخگویی به این پرسش، ضمن بررسی کتب و سفرنامه های تاریخی، از خلال مصاحبه های کیفی با سالمندان و عشایر، صحت این نوشته ها مورد واکاوی و مداقه قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که سازگاری ایرانیان با طبیعت، مرهون عواملی چون جمعیت 10 میلیونی و کمتر، تحرک و پویایی شدید جمعیتی، رژیم غذایی منطقه ای، کم تنوع و محدود، استقامت بالا و تقدیرگرایی است. بدیهی است که ادامه حیات پایدار در ایران، منوط به ترویج رژیم های غذایی سازگار با اقلیم خشک کشور می باشد.
بازتاب روحی و روانی بلایای طبیعی در متون ادبی قرن چهارم تا هشتم هجری(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
منبع:
مطالعات زبان و ادبیات غنایی سال هشتم بهار ۱۳۹۷ شماره ۲۶
17 - 34
حوزه های تخصصی:
از دیرباز، سرزمین ایران در معرض بلایای طبیعی مختلفی از جمله خشک سالی و قحطی، سرمای شدید، سیل، زلزله و نیز انواع بیماری های خطرناک و مختلف قرارداشته وهر کدام از این وقایع باعث مرگ و میر تعداد زیادی از مردم و نامساعد شدن اوضاع جامعه شده است.در بیشتر موارد شدت این بلایا به حدی بوده است که حتی شاعران و نویسندگان نیز آن را در متون ادبی گزارش کرده اند. در پژوهش حاضر ضمن مطالعه تعدادی از متون نظم و نثر ادبی و تاریخیِ قرن چهارم تا هشتم ه. ق بازتاب این وقایع را تا حد امکان نشان داده و از حیث سیاسی و اجتماعی بررسی و تحلیل نموده است . نتایج نشان می دهد شیوه شاعران و نویسندگان در بازتاب این وقایع یکسان نبوده است؛ بیان متون نظم با عواطف بیشتر و متون نظم با تفصیل و جزئیات بیشتری همراه است . آثار روحی و روانی مردم، مرگ و میر و ویرانی شهرها و روستاها، شیوه حاکمیت در برخورد با این بلایا ، مباحثی ست که در مطالب پیشِ رو به آن ها پرداخته-شده است.
روایت اسنادی علل بروز قحطی مناطق جنوبی ایران طی جنگ جهانی اول(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۵)
95 - 118
حوزه های تخصصی:
قحطی بزرگ سال های 1296-1298ه .ش /1917-1919م، طی جنگ جهانی اول ازجمله مباحث تاریخ معاصر ایران محسوب می شود که دچار فقر تاریخ نگاری است و تا سال های اخیر، اهمیت و اثرگذاری آن در تعیین سرنوشت جامعه ی ایران مورد غفلت مورخان قرار داشت. انتشار پاره ای مقالات و تک نگاری ها با ذکر مصائبی که مردم ایران به واسطه ی نقض بی طرفی و حضور قوای بیگانه متحمل شدند، موجب شناسایی گوشه هایی از فجایع این سال ها شد. از همین رو مقاله حاضر تلاش دارد با تأکید بر اسناد منتشرنشده ی آرشیو ملی ایران به بررسی سیاست های دول درگیر جنگ و سوابق استعمارگرایانه ی آن ها طی دوره ی قاجار و بحران قحطی سال های جنگ جهانی اول در مناطق جنوبی ایران بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که چه عوامل در بروز قحطی و اتلاف نفوس مردم این مناطق مؤثر بوده است؟ نتیجه حاصل از پژوهش نیز حکایت از آن دارد که عوامل مختلفی در قحطی و هلاکت شمار زیادی از ایرانیان طی جنگ جهانی اول دخالت داشته که از مهم ترین آن ها می توان به کشیده شدن دامنه ی جنگ به جنوب کشور و حضور بیگانگان ازجمله نظامیان انگلستان اشاره کرد.
علل و پیامدهای قحطی کرمانشاهان در جنگ جهانی اول(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۶)
81 - 102
حوزه های تخصصی:
قحطی کرمانشاهان در خلال جنگ جهانی اول و در فاصله سال های (1338-1336ق/ 1919-1917م)، پیامد های مخرب و زیان باری در حوزه های اقتصادی و اجتماعی در این دیار بر جای نهاد. این پژوهش بر این فرض استوار است که جنگ جهانی اول در کرمانشاهان و اشغال این منطقه توسط نیروهای تحت کنترل دولت های روسیه، عثمانی و انگلیس آثار ویرانگری چون کمبود غله و بروز قحطی در پی داشت. این مهم به اتفاق خشک سالی، احتکار و رواج بیماری های واگیر دار جان بسیاری از اهالی کرمانشاهان را ستاند. پژوهش حاضر تلاش دارد با روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از اسناد منتشرنشده آرشیوی و منابع کتابخانه ای معتبر به این پرسش پاسخ دهد که چه عواملی در بروز قحطی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی مترتب بر آن در کرمانشاهان مؤثر بوده است؟ دستاورد پژوهش نشان داد که غیر از خشک سالی، حضور طولانی مدت نیرو های نظامی دولت های متحد و متفق در کرمانشاهان و غارت انبارهای غله مردمی و دولتی، چپاول دام ها و ویران کردن منازل، احتکار غله توسط عوامل داخلی و خارجی، ضعف ساختاری حکومت مرکزی و ناکارآمدی حکام محلی در مدیریت بحران، نقش بنیادینی در ایجاد قحطی و تداوم آن در این منطقه داشت.
سیاست ها و برنامه های دولت های ایران در بحران قند وشکر در جنگ جهانی دوم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
جنگ جهانی دوم از مهم ترین ادوار تاریخ جهان به شمار می آید . اثرات و نتایج نامطلوب این جنگ همه کشورها را، چه کشور های متخاصم ودر گیر جنگ و چه دیگر کشورها که بی طرف بودند، از لحاظ اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی تحت تاثیر قرار داد . عرصه سیاسی ایران در طی چهار سال حضور متفقین بطور مداوم در حال تغییر و تحول بود . در عرصه اقتصادی و اجتماعی نیز وضع به همین منوال آشفته و غیرقابل کنترل بود. کمبود غلات از جمله گندم ، قند وشکر و حبوبات و غیره.... موجب اغتشاشاتی در سراسر شهرهای ایران شد . اتخاذ سیاست ها و برنامه های مفید و کارساز برای بهترکردن اوضاع، در زمانی که سراسر جهان دچار بحران و جنگ بود، می توانست موجب بهترشدن اوضاع و حتی برون رفت از بحران ها شود. بحران قند وشکر یکی از بحرانهای این دوره است. مصارف قندوشکر علاوه بر مصرف روزانه مردم همراه با چای در مصارف صنعتی نظیر داروسازی ، کارخانه های مواد غذایی و شیرینی پزیها مورد استفاده بود. از این رو سیاست ها و بر نامه هایی از سوی دولت های ایران برای رفع این بحران و کاهش اثرات جنگ برکمبود قند وشکر صورت گرفت ، با اتخاذ سیاست هایی چون : انحصاری کردن قند وشکر، جیره بندی اقلام اساسی و مورد نیاز مردم از اقداماتی بود که دولتمردان ایران برای رفع بحران قند وشکر انجام دادند. انحصار قرار دادن تجارت قند وشکر نشان از مصرف بالای این محصول و میزان صادرات واردات آن دارد. آوردن نام قندو شکر در لیست اقلام ضروری جهت جیره بندی، که در شرایط خاص و بحرانی این اقدام جهت توزیع اقلام ضروری و مهم صورت می گیرد، خود گواهی است بر آشکار ساختن بحران قند وشکر در بین دولتیان و اهمیت مصرف آن در بین مردم ایران. بنابراین آنها با این اقدامات سعی بر توزیع عادلانه آن در بین مردم داشتند . مقاله پیش رو سعی بر این دارد با روش تحلیلی -اسنادی برنامه و سیاست های به کار گرفته شده از سوی دولت ها را مورد تجزیه تحلیل قرار گیرد. بنابراین سوال اصلی پژوهش این است که دولت ایران برای برون رفت از بحران و کمبود قند وشکر در این دوره زمانی چه اقداماتی انجام داد؟ و با تجزیه و تحلیل دادها میزان کار آمدی یا نا کار آمدی اقدامات مورد بررسی قرار گیرد. آیا اقدامات انجام گرفته در بهبود اوضاع موثر واقع شده است یا خیر ؟ مقاله براین فرضیه استوار است که این اقدمات نه تنها به بهبود اوضاع کمک نکرد بلکه به بحرران قند وشکر نیز دامن زد.
سوانح طبیعی غیر مترقبه در قم و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن در عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از مهم ترین تحولات اجتماعی ایران، وقوع حوادث و سوانح طبیعی غیر مترقبه است که در بررسی رویداد اجتماعی و اقتصادی شهری به علت تأثیر همه جانبه آن در زندگی مردم شرح سوانح و بلایای طبیعی محل نقد و توجه جدی است، چون این حوادث نقطه شروع بسیاری از تحولات تاریخی است که در دگرگونی های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی ملی و بومی قابل توجه است. این پژوهش بر آن است که تأثیر اقتصادی و اجتماعی حوادث غیر مترقبه مانند قحطی و گرسنگی، سرما زدگی، سیل، زلزله و بیماری های واگیردار را بر شهر قم در عصر ناصری مورد بررسی قرار دهد و پیامد طولانی آن را بر ابعاد مختلف زندگی مردم تحلیل نماید. در این بررسی که از نوع پژوهش تاریخی است بر اساس منابع و به شیوه توصیفی - تحلیلی، برخی از تأثیر و تأثرات حوادث غیر مترقبه طبیعی را بر زندگی اجتماعی مردم قم تحلیل نماید. یافته پژوهش نشان می دهد که حوادث ناگوار و غیر مترقبه طبیعی قم موجب کاهش جمعیت، تضعیف نظام اقتصادی و معیشت مردم، مهاجرت مردم به دیگر مناطق، تبدیل زمین های مرغوب کشاورزی به کشت تریاک و پنبه ، شورش محلی شده و زمینه را برای حوادث سیاسی و اجتماعی بزرگتر در ادوار بعدی، مانند پیدایش شورش ها و اعتراضات اجتماعی و انقلاب مشروطه فراهم نمود._x000D_
One of the most important social developments in Iran is the occurrence of unexpected natural disasters. In the local historical study, due to its comprehensive impact on people's lives, the description of natural disasters is a source of serious criticism, because these events are the starting point of many historical developments Is significant in national, local social, political, and economic transformations.This study aims to investigate the economic and social impact of unexpected events such as famine and starvation, cold, flood, earthquake, infectious diseases on the city of Qom in the Nasserite era and its long-term consequences with descriptive-analytical method and data collection method. Explain in the form of libraries and documents. The research findings show that unfortunate and unexpected natural disasters have a negative effect on population decline and weakening the economic system and people's livelihood and have significant effects on political and social events in later periods.
تاریخ کاشان ناصری و جان گیری علمِ سرشماری(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
جمعیت پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۱۳ و ۱۱۴
۲۹۷-۲۷۷
حوزه های تخصصی:
پیدایش خشکسالی و کمیابی و تاثیرات سهمگین اقتصادی و اجتماعی آن از یک سوبا نخستین قحطی بزرگ سال1288ق و از سوی دیگر با التفات و اهمیت بخشی به آمار و نفوس، دو موضوع مهم و سراغاز دو رشته علمی در عصرقاجار است که بدانها کمتر پرداخته شده است. جستار زیر با تمرکز بر دو تاریخ و گزارش محلی از ناحیه کاشان(وقم) وضعیت این دو موضوع مهم را در سالهای پیدایش بررسی می کند. شناسایی و احصای داده های اولین سرشماری در کاشان و مقایسه آن با داده های مشابه اخذ شده در ده سال بعد حاصل این بررسی است: احصائیه ای که بازنمای نخستین پیمایش ثبت شده آماری کاشان است. نتیجه مهم دیگر از این اولین سرشماری، تایید آماری قحطی سالهای 1288ق و تاثیرات شدید آن بر نواحی عمدتا روستایی کاشان تاقم است. برای واکاوی موضوع نخست به کتاب تاریخ کاشان از این بعدپرداخته شده سپس با رجوع به منبع دست اول دیگر سعی به ارایه تصویری روشن تر از وضعیت آمار در آن عصر نموده و به علت کاهش جمعیت در این برهه تاریخی پرداخته شده است. در نهایت دستاورد آماری کوتاهی از این حوزه را که می تواند به مطالعات توسعه ای کاشان از بعد تاریخی یاری رساند و اولین سرشماری ناقص و نمونه ای کاشان تلقی شود جمع بندی و ارائه می گردد.آمار جمعیتی ارائه شده در اینجا تایید کننده قطعی و کم و کیف فاجعه بزرگ سال1288 کاشان و عسرت بزرگ ملی و نیز جان گرفتن علم سرشماری در پیرامون دارالخلافه تا زمان اولین سرشماری در کاشان است.
بررسی خلقیات ایرانیان در خلال قحطی جنگ جهانی اول با روش فازی کیفی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در این مقاله، خلقیات ایرانیان به روش فازی بررسی شد تا نشان داده شود خلقیات نیز مانند بسیاری از مفاهیم فازی است. به همین دلیل، واقعه حساس و نقطه گسستی چون قحطی جنگ جهانی اول که تأثیر زیادی بر خلق وخوی مردم ایران داشت انتخاب شد. جنگ جهانی اول، تأثیرات زیادی بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان بر جای گذاشت، لذا در این مقاله به طور خاص این تأثیرات بر خلقیات ایرانیان بررسی شده است. یافته ها نشان داد مردم در قحطی جنگ جهانی اول ویژگی هایی چون فردگرایی، جمع گرایی، استبدادستیزی و قانون گریزی را از خود نشان دادند که هر ویژگی در شاخص های متفاوت و درجات مختلف ظاهر شد. جمع گرایی با دو شاخص بخشش و مشارکت اجتماعی، و فردگرایی با شاخص هایی مانند ترجیح منافع مادی و غیرمادی ظهور یافت که ترجیح منافع مادی از سوی توانمندان نمره عضویت بالاتری (48/0) دریافت کرد. درقالب قانون گریزی، جرایم مختلفی در جامعه رخ داد که گران فروشی با 52/0، نمره عضویت بالاتری را به خود اختصاص داد. استبدادستیزی نیز با شاخص هایی مانند دخالت در امور و پاسخگویی حاکمان شناسایی شد که پاسخگویی حاکمان با 18/0، بالاترین نمره عضویت را دریافت کرد. بررسی نهایی مفاهیم نیز نشان داد قانون گریزی (در قالب مصداق گران فروشی) خلق معرف ایرانیان در قحطی جنگ جهانی اول بود. براین اساس، می توان گفت خلقیات مانند بسیاری مفاهیم فازی بوده و با استفاده از روش فازی می توان تحلیل واقع بینانه تری از آن ارائه کرد.
واکاوی خشک سالی و قحطی در نواحی شمالی خلیج فارس و واکنش ها نسبت به آن (1324-1317ش)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱
121 - 146
حوزه های تخصصی:
ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود با خشک سالی ها و قحطی های زیادی در طول تاریخ مواجه بوده است. یکی از این موارد خشک سالی و قحطی گسترده و فراگیر در نواحی شمالی خلیج فارس در فاصله سال های ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۴ ش بوده است. با وجود پژوهش هایی چند در این زمینه، تصویری ناقص از این بحران توسط پژوهشگران فراهم شده است. این پژوهش در پی آن است تا بازتاب این بحران در نواحی شمالی خلیج فارس واقع در استان های هفتم و هشتم در دوره زمانی مذکور را بررسی نموده و اقدامات انجام شده در قبال این بحران را بررسی نماید. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، اسناد آرشیوی، نشریات و منابع محلی نویافته انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد این بحران در نشریات آن دوره، اسناد دولتی و کتب خاطرات در قالب گزارش کمبود شدید مواد غذایی، ناامنی، مرگ ومیر فراگیر و مهاجرت گسترده، انعکاس قابل توجهی یافته است. بااین حال مراجعه به همین منابع نشان می دهد دولت مرکزی بنا بر عوامل مختلف نتوانست نقش مؤثری در کنترل این خشک سالی و قحطی ایفا کند. در همین رابطه درخواست کمک از متفقین برای تأمین ارزاق نیز چندان نتیجه بخش نبود. هرچند در مواردی اقداماتی توسط آن ها انجام شد. در مقابل، نقش بخشی از اقشار اجتماعی نواحی درگیر در این بحران، در کاستن از رنج مردم مؤثر و قابل توجه بوده است.
نظام جهانی سرمایه، تجاری شدن کشاورزی ایران و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن در نیمه دوم قرن نوزدهم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
با کشانده شدن اقتصاد ایران به پیرامون نظام جهانی سرمایه در نیمه دوم قرن نوزدهم تغییرات و دگرگونی های مختلفی در اقتصاد کشور به وجود آمد که یکی از مهمترین آنها تجاری شدن بخش عمده ای از اقتصاد ارضی ایران بود که شیوه و مناسبات تولید ارضی در ایران را دچار تغییر و تحولات محسوسی نمود و پیامدهای اجتماعی و سیاسی خاصی را نیز برجای گذاشت. مسئله اصلی در این پژوهش بررسی چرایی و چگونگی تجاری شدن کشاورزی ایران تحت تاثیرات اقتصاد جهانی سرمایه داری و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن می باشد. در این مقاله با کاربست نظریه وابستگی نشان می دهیم که تجاری شدن کشاورزی ایران در قرن نوزدهم تحت شرایط پیرامونی نظام جهانی سرمایه، علاوه بر اینکه فرایندی توسعه ای در اقتصاد ارضی ایران نبوده بلکه هیچ حاصلی نیز در جهت رشد اقتصادی و برخورداری جامعه ایرانی از سود حاصله از آن نداشته است. کشاورزی تجاری ایران در نیمه دوم قرن نوزدهم هیچ توفیق بلندمدتی در تراز کردن تجارت خارجی ایران به دست نیاورد و تنها باعث ایجاد مشکلات عدیده ی در تامین مایحتاج ضروری مردم ایران، وقوع قحطی های مختلف، گرانی ارزاق عمومی و تحمیل فشار و گرسنگی بی امان به اکثریت جامعه ایرانی به مدت نزدیک به یک قرن گشته و یکی از علل عمده تلف شدن نفوس فراوانی از جمعیت این کشور در اثر قحطی های مداوم نیمه دوم قرن نوزدهم و کمبود ارزاق عمومی بوده است.
پیامدهای حضور نظامی متفقین در لرستان (1320- 1324 ش)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
پس از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم لرستان به دلایل مختلفی از جمله قرارگرفتن در یکی از دالان های اصلی راه آهن و مسیرهای شوسه شمال به جنو ، موقعیت سوق الجیشی(مجاورت با کرمانشاه، عراق، خوزستان و شمال کشور) و حضور طوایف با ظرفیت های نارضایتی از حکومت مرکزی ، مورد توجه اشغالگران قرار گرفت. حضور نیروهای نظامی خارجی در لرستان به سرعت نابسامانی ها و پیامدهای ناگواری را از نظر اقتصادی و اجتماعی به وجود آورد. در این بررسی به چرائی و چگونگی ورود نیروی نظامی متفقین به منطقه لرستان پرداخته و نیز پیامدهای حضور آنان از منظر اقتصادی و اجتماعی را مطالعه می کنیم. نتایج پژوهش نشان می دهد نیروهای متفقین پس از شکست تیپ مختلط لرستان( تابع لشکر 6 خوزستان ) و اشغال خوزستان، از مسیر جنوب لرستان بدون مقاومت وارد منطقه شدند. حضور و عملیات این نیروها به تدریج موجب بروز ناامنی ، کمبود مواد خوراکی ، قحطی، تورم ، و بروز اختلال در آموزش برخی نواحی منطقه شد. این امور تأثیرات دراز مدتی بر زندگی شهرها و روستاها در پی داشت. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی به تبیین موقعیت لرستان در برنامه متفقین در ایران و نیز چگونگی تأثیر گذاری آنان بر اقتصاد و جامعه لرستان در این دوره می پردازد. شواهد با تکیه بر منابع تاریخی، اسناد و مدارک، روایات معمرین محل و روزنامه ها جمع آوری و تحلیل شده است.
روایت اسنادی قحطی شرق ایران در جنگ جهانی اول(مقاله علمی وزارت علوم)
کشور ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و قرار گرفتن در اقلیم خشک، پیوسته در معرض هجوم بیگانگان و بروز خشکی ها و قحطی های ادواری بوده است. موقعیت خاص جغرافیائی ایران در واقع، باعث شده بود این کشور با داشتن موانع طبیعی، آب و هوا و دیگر ویژگی های اقلیمی به قسمت های کاملاً متفاوتی تقسیم شود که در بسیاری از موارد، این بخش ها از یکدیگر مجزا شده بودند که در مواقع بحرانی نمی توانستند به یاری یکدیگر بشتابند. نبود راه های حمل و نقل سریع و ارزان، مزید بر علت شده و گردش کالاهای گوناگون بویژه غلات و مواد خوراکی بین ایالات و ولایات را دائماً با اشکال روبه رو می کرد و در نتیجه، بر سایر بخش های اقتصادی و اجتماعی کشور تأثیری نامطلوب بر جای می گذاشت. در این بین در پی وقوع جنگ جهانی اول که سراسر ایران به تصرف دولت های روسیه و انگلیس درآمد، مقارن با ایامی شد که در بسیاری از نقاط کشور بارش اندک و ناکافی موجب آشکار شدن قحطی شد و مردم ایران در سختی حاصل از آن به سر می بردند. بررسی های انجام شده از منظر تاریخی و بویژه با تکیه بر اسناد منتشر نشده نشان می دهند در این دوره که با آشفتگی های برآمده از جنگ و پریشانی های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی توأم شده بود، عوامل گوناگون طبیعی و انسانی چندی باعث خشکی و قحطی شده و حضور نیروهای بیگانه نیز بر شدت آن افزود و در نتیجه، قحطی بزرگ سال های 1296- 1298ش./ 1917- 1919 م. پدیدار شد. مقاله ی کنونی با تکیه بر اسناد آرشیوی منتشر نشده ی موجود در سازمان اسناد ملی ایران و مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، قحطی و مصائب ناشی از آن را مورد بررسی و تحقیق علمی و تاریخی قرار می دهد و نقش هریک از عوامل اصلی و فرعی آن، به خصوص حضور نیروهای نظامی روسیه را تحلیل و تبیین نماید و میزان اثرگذاری ایشان بر این قحطی را معلوم نماید.
قحطی شمال خراسان طی جنگ جهانی اول به روایت اسناد منتشرنشده آرشیو ملی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)
ایران سرزمینی است که به دلایل متعدد جغرافیایی، هجوم بیگانگان، فقدان راه های مناسب مواصلاتی و غیره، پیوسته در معرض قحطی های مختلف و ادواری بوده است. با وقوع جنگ جهانی اول و اشغال ایران، مقارن با خشکسالی، آشفتگی هایی پیش آمد که وضعیت را پیچیده تر کرد. مسئله ی اصلی و پرسش مقاله ی حاض، با تمرکز بر منطقه شمالی خراسان به عنوان یکی از مناطق درگیر قحطی جنگ جهانی اول و تبعات حاصل از آن، این است که عوامل موجد یا تشدیدکننده ی بروز و گسترش قحطی وغلای پیش آمده چه بود؟ در این شرایط، دولت ایران جهت کاستن شدت قحطی و گرسنگی یا غلبه بر این وضعیت، چه اقداماتی انجام داد؟برای انجام این پژوهش از اسناد آرشیوی منتشرنشده به عنوان اصلی ترین منبع مطالعاتی موجود که حاوی اطلاعاتی بکر و تازه است، استفاده شده و تلاش شده با بهره گیری از روش تحقیق مطالعات تاریخی و بر پایه شیوه توصیفی تحلیلی پس از مطالعه و بررسی اسناد مربوطه، با توجه به خلأ مطالعاتی درخصوص موضوع کنونی، به پرسش های بالا پاسخ داده شود.نتیجه ی حاصله، نشان گر این واقعیت است که علاوه بر روند اقدامات غیر عادلانه ی روس ها در ایجاد اخلال و تخریب نظام خرید محصولات مناطق شمال خراسان، اعم از محصولات کشاورزی و دامی، عوامل مختلف دیگری از جمله بارش کم، احتکار گندم و جو، سودجویی بیش از اندازه فروشندگان غله، بی کفایتی و بی خردی مأموران گمرکی، بی تدبیری مسئولان دولتی و غیره، مهم و مؤثر بوده اند و باعث بروز قحطی در سال های 1291 1297 شده اند.
پیامدهای اجتماعی قحطی در نواحی شمالی خلیج فارس (1317- 1324ش)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
گنجینه اسناد سال ۳۴ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۱۳۳)
34 - 56
حوزه های تخصصی:
هدف: بررسی پیامدهای اجتماعی قحطی در نواحی شمالی خلیج فارس در فاصله سال های 1317ش تا 1324ش.روش/ رویکرد پژوهش: این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد آرشیوی، منابع کتاب خانه ای و نشریات انجام شده است. پس از ارزیابی و تحلیل داده های تاریخی نتیجه گیری انجام شده است.یافته ها و نتیجه گیری: این قحطی باعث مرگ ومیر قابل توجه سکنه نواحی شمالی خلیج فارس از حدفاصل استان هشتم (هرمزگان) تا مناطقی از استان هفتم مانند لارستان و بوشهر شد؛ هم چنین سبب گسترش ناامنی در این مناطق شد. مهم تر از این، تداوم خشک سالی و قحطی باعث شد تا سکنه مناطق مذکور برای فرار از بحران به استان ششم (خوزستان) مهاجرت کنند. این مهاجرت بر فعالیت گسترده صنعت نفت در خوزستان و امید مهاجران به کسب درآمد و تأمین معاش در آن جا متکی بود. نتیجه این بحران تغییرات گسترده اجتماعی در نواحی شمالی خلیج فارس بود.