آرشیو ملی ایران

این پژوهش، به بررسى وضعیت موجود شناسائى و فراهمآ ورى اسناد در آرشیو ملى ایران و ارتباط سازمان ها و وزارتخانه ها، در انتقال اسناد به آرشیو ملى مىپ ردازد. روش هاى مورد استفاده در این پژوهش، روش مطالعه کتابخانها ى و روش پیمایش توصیفى است. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه مىب اشد که محققان، با توجه به شاخص بومى سازى قوانین آرشیوى در دنیا، براساس قوانین و مقررات و آئینن امه هاى انتقال اسناد ملى ایران، طراحى کردها ند. قوانین و آئینن امه هاى مذکور، موضوعات ارزشیابى، امحا، انتقال و مدیریت اسناد را دربرمى گیرد. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش، شامل دو گروه کارشناسان رابط آرشیو ملى و نیز مدیران اسناد وزارتخانه ها و سازمان هاى دولتى مادر مىب اشد. پس از تجزیه - تحلیل پژوهش، نتایج بررسى ارائه شد و در نهایت، پیشنهادهائى در زمینه بهبود وضعیت شناسائى و فراهمآ ورى اسناد در آشیو ملى، ارائه گردید.

هدف: هدف این پژوهش بررسی وضعیت عوامل بازاریابی خدمات آرشیوی در آرشیو ملی ایران در مدل آمیختة بازاریابی(7P) است. روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر رویکرد، از نوع تحقیقات آمیختة اکتشافی و پیمایشی است. جامعة آماری این پژوهش در بخش کیفی و کمّی، کارکنان آرشیو ملی ایران هستند. برای این منظور، در بخش کیفی، با انجام مصاحبه با کارکنان آرشیو به مصادیق هریک از عوامل مدل آمیختة بازاریابی در خدمات آرشیو دست یافته و سپس برای شناسایی و بررسی عوامل بازاریابی خدمات آرشیوی از پرسشنامة محقق ساخته ای استفاده شد که دارای ابعاد مختلف عوامل مدل آمیختة بازاریابی بود. پس از آن، داده ها، با استفاده از نرم افزار اس.پی.اس.اس.، با روش های آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته ها و نتایج پژوهش: یافته های پژوهش در بخش کیفی نشان داد هریک از عوامل آمیخته بازاریابی در مراکز آرشیوی شامل محصول، هزینه، مکان، فعالیت های تشویقی، و ترغیبی، و مانند آن از چه شاخص هایی تشکیل می شوند. سپس، در بخش کمّی مشخص شد وضعیت مدل آمیخته بازاریابی در خدمات آرشیو ملی ایران در سطح متوسط قرار دارد واز نظر کارمندان آرشیو ملی ایران از بین مؤلفه های این مدل، به ترتیب شواهد فیزیکی، با رتبة 97/4 رتبة نخست؛ هزینه، با رتبة 73/4 رتبة دوم؛ محصول، با رتبة 63/4 رتبة سوم؛فرآیند، با رتبة 28/4 رتبة چهارم؛ افراد، با رتبة 16/4 رتبة پنجم، فعالیت های تشویقی و ترغیبی، با رتبة 66/3؛ و مکان(کانال توزیع) با رتبة 59/1رتبة هفتم را به خود اختصاص داده اند. همچنین، بین عوامل مدل آمیخته بازاریابی و جنسیت، سن، تحصیلات، و سابقة خدمت کارکنان آرشیو ملی ایران رابطة معنا داری وجود نداشت.

هدف: در پژوهش حاضر، هدف، مشخص کردن وضعیت کدگذاری اسناد موجود در آرشیو ملی ایران و پیشنهاد روش مناسب برای کدگذاری اسناد موجود در آرشیو ملی ایران است. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر از نوع روش شناسی ترکیبی است که در آن، از هر دو روش کمّی و کیفی به طور همزمان بهره گرفته شده است. در بخش کمّی، برای گردآوری داده ها از پرسشنامة محقق ساخته و در بخش کیفی از فن مصاحبة ساختاریافته استفاده شده است. تعداد 17نفر از متخصصان آرشیو در آرشیو ملی ایران با توجه به میزان تجربه، سوابق کاری، و میزان آشنایی ایشان با حوزة تنظیم و توصیف و کدگذاری اسناد آرشیو به عنوان جامعة پژوهش انتخاب شدند. از این میان، تعداد 15 نفر به پرسشنامه پاسخ دادند و همزمان با آن، پرسش های مصاحبه به صورت ساختاریافته در اختیار افراد جامعه قرار گرفت که از بین ایشان 8 نفر به پرسش های مصاحبه پاسخ دادند. یافته های پژوهش: یافته های بخش کمّی پژوهش نشان داد که کمتر از نیمی از کارشناسان، به میزان خیلی زیاد معتقدند که باید نظام کدگذاری کارآمدتری جایگزین نظام کدگذاری فعلی در آرشیو ملی ایران شود و بیشتر از نیمی از پاسخ دهندگان، به میزان زیادی معتقدند که نظام کدگذاری فعلی اسناد آرشیو ملی ایران، شیوه و الگوی مناسبی برای کدگذاری اسناد آرشیو ملی ایران است. یافته های بخش کیفی پژوهش نشان داد شماره های متنوعی برای بازیابی اسناد مورد استفاده قرار می گیرند و نظام کدگذاری کنونی دارای مشکلات زیادی است. بیشتر مصاحبه شوندگان معتقدند که بین عناصر شمارة بازیابی، هماهنگی لازم وجود دارد و بهتر است که کدگذاری در سطح تک تک اقلام صورت گیرد. نتیجه گیری: با توجه به تنوع یافته های پژوهش، در پایان پیشنهاد شد که کدگذاری اسناد نوشتاری(متنی-کاغذی) موجود در آرشیو ملی ایران به ترتیب شامل عناصر رمزکشور، شمارة انتقال، شمارة منشأ، شمارة مخزن، شمارة ردیف، و شمارة فقره باشد.

هدف: تعیین کیفیت دوره های حضوری علوم آرشیوی برگزار شده درمرکز آموزش سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از دیدگاه آرشیویست ها و مدرسان این علوم است. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش پیمایشی تحلیلی، و ابزار پژوهش پرسشنامه ای است که در مقیاس طیف لیکرت طراحی شده است. جامعه مورد مطالعه شامل 100 آرشیویست به همراه 13 نفر مدرس است که در سال 1392 و 1393 در دوره های آموزشی حضوری در حوزه علوم آرشیوی آرشیو ملی شرکت کرده اند. یافته های پژوهش: میانگین کلی نظرات مدرسین در مورد موفقیت دوره های برگزار شده برابر با 45/3 و بالاتر از حد متوسط است. از دیدگاه آرشیویست ها نیز کیفیت دوره ها بالاتر از حد متوسط، و هماهنگی مفاهیم و محتوای دوره های آموزشی ارائه شده با مهارت تخصصی آرشیویست ها نزدیک به حد متوسط است. مطابقت سرفصل دروس ارائه شده با اهداف آموزشی، و نحوه تدریس مدرسان نیز از نظر آرشیویست ها بالاتر از حد متوسط ارزیابی شده است. بر اساس سایر یافته ها کیفیت فضای آموزشی از نظر روشنایی و از نظر صدا بالاتر از حدمتوسط، و از نظر گرمایش و سرمایش پایین تر از حد متوسط بوده است. نتیجه گیری: شرکت کنندگان دوره ها، بکارگیری روش های حضوری در آموزش علوم آرشیوی را مثبت می دانند. در مورد کیفیت خدمات آموزشی ارائه شده در دوره ها و نحوه تدریس مدرسان نتایج نشان دهنده عملکرد نسبتاً موفق مرکز بوده است. مرکز در آموزش مهارت های حوزه تنظیم و پردازش موفق تر از همه حوزه ها بوده و جا دارد در سایر حوزه ها نیز آموزش مهارت های تخصصی لازم برای آرشسویسیت ها ارائه شود.

هدف: تبیین شیوة توصیف اسناد آرشیوی در آرشیو ملی ایران. روش/ رویکرد پژوهش: برای اجرای پژوهش از روش پیمایش توصیفی استفاده شد و برای گردآوری داده ها، آیین نامه ها، شیوه نامه های تنظیم و توصیف اسناد، دفاتر راهنمای موجود در سازمان، و کاربرگه های توصیف تدوین شده از سال1350-1390 (جمعاً 11 کاربرگه) مطالعه و بررسی شدند و با چهار نفر از کارشناسان ادارة تنظیم و پردازش اسناد آرشیوی سازمان مذکور مصاحبه شد. یافته های پژوهش: یازده کاربرگة توصیف اسناد آرشیوی در طی سال های 1350-1390 در آرشیو ملی ایران تدوین شده است. عناصر کاربرگه های توصیف در آرشیو ملی ایران با گذشت زمان استاندارد شده اند و سطح توصیف عموماً پرونده و آیتم بوده است. نتیجه گیری: با درنظرداشتن ماهیت اسناد اداری و دولتی و عواملی چون کمیت و حجم اسناد، میزان مراجعة پژوهشگران، زمان، بودجه، نیروی انسانی در دسترس و نیز تأکید شورای آرشیو جهانی، ضروری است که در آرشیو ملی ایران هم توصیف در سطوح بالاتری مانند مجموعه و ردیف آغاز شود. گام نخست، توجیه مسئولان و ایجاد کاربرگه های متناسب این سطوح توصیف است.

هدف: پژوهش حاضر به سنجش نگرش مدیران و کارکنان آرشیو ملی ایران درباره بهره مندی آرشیو ملی ایران از شبکه های اجتماعی همراه تلگرام و اینستاگرام پرداخته است. روش و رویکرد پژوهش: این مقاله، کَمّی و با روش پیمایشی-توصیفی است و نظر 150 نفر از مدیران و کارکنان آرشیو ملی ایران درباره بهره مندی آرشیو ملی ایران از شبکه های اجتماعی همراه با پرسش نامه سنجیده شده است.  یافته های پژوهش:یافته ها حکایت از آن دارند که درصد مشخصی از جامعة آماری پاسخ متوسط به بالا دربارة خدمات مورد نظر پژوهشگر داده اند از آن جمله می توان به درصد فراوانی تجمعی موارد زیر اشاره کرد: 70.9 درصد پتانسیل، 68.6 درصد خدمت رسانی به کاربران و 72.1 درصد انتقال فایل در شبکه اجتماعی همراه اینستاگرام و همچنین 82.7 درصد پتانسیل و 81.8 درصد خدمت رسانی به کاربران و 78.2 درصد انتقال فایل و در شبکه اجتماعی همراه تلگرام . درواقع بیانگر پتانسیل مطلوب متوسط به بالا برای بهره مندی آرشیو ملی ایران در افزایش ارتباط متقابل آرشیو ملی ایران و کاربران آن، و انجام فعالیت هایی همچون اطلاع رسانی و آگاهی از روند فعالیت سازمان ها است. نتیجه گیری: بر مبنای یافته ها، امکان بهره مندی آرشیو ملی ایران از پتانسیل شبکه اجتماعی همراه تلگرام در حد مطلوب تری تخمین زده شده است. از دیدگاه جامعه آماری در مواردی چون امکان ارتباط آرشیو ملی با کاربران، خدمت رسانی آرشیو ملی ایران به کاربران، بهره مندی از خدمات پیام رسانی ، خدمات غیرِرایگان احتمالی آینده، انتقال فایل و تسریع فعالیت های آرشیو ملی ایران ازجمله فعالیت اطلاع رسانی به کاربران، شبکه اجتماعی همراه تلگرام موفق تر عمل کرده است.

هدف: آرشیو ملی ایران برای حفاظت از اسناد خود و سهولت دسترسی به آن ها، از سال 1383 شروع به رقمی سازی اسناد خود کرده است و همچنان ادامه دارد. برای بهبود رقمی کردن اسناد، داشتن خطِّ مشی مدون لازم است. هدف از پژوهش حاضر تدوین الگوی پیشنهادی خطِّ مشی مدون برای رقمی سازی اسناد در آرشیو ملی ایران است. روش / رویکرد پژوهش: پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و اَزنظر رویکرد، از نوع تحقیقات آمیختة اکتشافی و پیمایشی است. ابزار پژوهش در مرحلة اول مصاحبه با متخصصان آرشیو ملی، سپس استخراج معیارهای خطِّ مشی رقمی سازی اسناد موجود در سطح بین المللی و ساخت پرسش نامه و به اجماع رسیدن روی آن با استفاده از تکنیک دلفی بوده است. درنهایت، نتایج حاصل از مصاحبه، با معیارهای به دست آمده از خطِّ مشی رقمی سازی اسناد در آرشیو ملی کشورهای دیگر مقایسه و سپس تحلیل شد. یافته ها و نتایج پژوهش: یافته های پژوهش نشان داد که 18 مؤلفة اصلی از بین راهنماها و خطِّ مشی های رقمی سازی اسناد در مراکز آرشیوی، در تدوین خطِّ مشی رقمی سازی ضروری شناخته شدند. تعدادی از این مؤلفه ها عبارت اند از: مدیریت پروژه؛ انتخاب منابع برای رقمی سازی؛ آمادگی برای رقمی سازی اسناد آرشیوی؛ محل رقمی سازی اسناد؛ تجهیزات و الزامات فنی برای رقمی سازی اسناد؛ سازمان دهی اسناد رقمی شده؛ نام گذاری اسناد رقمی شده ؛ توصیف اسناد رقمی شده ؛ ذخیره سازی اسناد رقمی شده ؛ مدیریت اصل سند فیزیکی بعد از رقمی شدن و... . آرشیو ملی ایران تنها 7 مؤلفة اصلی را به صورت مکتوب و مصوب دارد که عبارت اند از: انتخاب اسناد برای رقمی سازی؛ تجهیزات و الزامات فنی؛ سازمان دهی اسناد رقمی شده؛ نام گذاری اسناد رقمی شده؛ توصیف اسناد رقمی شده؛ توجه به مسائل حقوقی و قانونی؛ و سیاست دسترسی به اسناد رقمی شده. نتیجه گیری: نتایج تجزیه وتحلیل های آماری، اختلاف معنا داری بین مؤلفه های موجود در تدوین خطِّ مشی رقمی سازی اسناد نشان نمی دهد، بنابراین ضروری است که تمام مؤلفه های اصلی و زیرمؤلفه های به دست آمده از متون و راهنماها و خطِّ مشی ها و نظرات کارشناسان و متخصصان، در تدوین خطِّ مشی لحاظ شوند.

هدف: استخراج و ترسیم شبکه مفهومی اسناد شرعی موجود در آرشیو ملی ایران روش/ رویکرد پژوهش:. داده ها با با استفاده از سیاهه وارسی گردآوری شد. برای ماتریس سازی مفهوم-واژه از نرم افزار راوَرماتریس ، و برای استخراج، تحلیل و ترسیم مفاهیم از نرم افزار پروتژه 5 استفاده شد. یافته ها و نتیجه گیری: استفاده از تحلیل محتوای کیفی روش مناسب برای تعیین سلسله مراتبِ «فرارده-زیررده» در ساخت هستی شناسی اسناد شرعی است. برای مفهوم شناسی شبکه ای، روابط معنایی افقیِ واژگانی بین نمایه واژه ها و توصیفگرهای اسناد شرعی با استفاده از نرم افزار پروتژه 5 در قالب زبان های استاندارد اُ.دبلیو.اِل و آر.دی.اف پیاده سازی و ترسیم و شبکه مفهومی طراحی شد تا به عنوان ابزاری استاندارد برای ذخیره و بازیابی اطلاعات به کار گرفته شود.

هدف: سازمان دهی گروه واژگانِ اسناد شرعیِ آرشیو ملی ایران با رویکرد اصطلاح نامه ای به منظور شناسایی و استخراج روابط معنایی آنان. روش/ رویکرد پژوهش: هدف پژوهش کاربردی است و روش آن سندی (کتابخانه ای) و نیز مشاهده و مصاحبه حضوری با 10 تن از متخصصان و صاحب نظران نمایه سازی اسناد است. داده ها ازطریق سیاهه وارسی گردآوری شده است و در دو بخشِ تحلیل محتوایی برای ساختارهای شکلی اصطلاح نامه با آرایه های «نمایه الفبایی»، «نمایه درختی» و «نمایه گردشی/ چرخشی»؛ و  در بخش آزمون استفاده پذیری برای معیارهای پنج گانه: «مفاهیم»، «روابط»، «یادداشت دامنه»، «درک کاربر» و «جست وجو و بازیابی» در طرح اصطلاح نامه اسناد شرعی، با نرم افزار SPSS ارزیابی، توصیف آماری و تحلیل استنباطی شده است. یافته ها و نتیجه گیری: ازنظر کاربران برای طرح اصطلاح نامه اسناد شرعی، معیارهای «درک کاربر» و «جست وجو و بازیابی» با 100 درصد کامل ترین میزانِ مطلوبیت را دارند؛ معیارهای «یادداشت دامنه» و «مفاهیم» 90 درصد مطلوبیت دارند و معیار «روابط» با 80 درصد مطلوبیت کمتری از سایر معیارها دارد. روابط معنایی در گروه واژگانِ اسناد شرعی با رویکرد اصطلاح نامه ای در نمایه های الفبایی، درختی و گردشی دارای مطلوبیت است.

هدف: مطالعه مفاهیم اسناد دیوانی دوره قاجار تا پایان عهد ناصری با هدف مقوله بندی و برقراری روابط اصطلاح نامه ای. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کمّی و کیفی است. در این روش، ابتدا منابع معتبر تاریخی و ردیف اول دوره قاجار مطالعه و بررسی شد و مفاهیم موضوعی اصلی دیوان سالاری دوره قاجار تا پایان عهد ناصری شناسایی شد. سپس با تحلیل محتوا و چکیده اسناد دیوانی دوره قاجار تا پایان عهد ناصری در پایگاه اسناد آرشیو ملی ایران، مفاهیم موضوعی اصلی و فرعی همراه با فراوانی مقوله ها و زیرمقوله های موضوعی براساس پشتوانه سندی و انتشاراتی استخراج شد. یافته ها و نتیجه گیری: از 19771 زیرمقوله به دست آمده از اسناد دیوانی، القاب و مناصب دیوانی با 6895 زیرمقوله (9/34 درصد)؛ اصطلاحات دیوانی با 6811 زیرمقوله (2/34 درصد)؛ نهادهای دیوانی با 3445 زیرمقوله (4/17 درصد)؛ عناصر و گونه های اسناد دیوانی با 2620 زیرمقوله (3/13 درصد) شناسائی شد. مفهوم القاب و مناصب دیوانی، پربسامدترین مفهوم از مفاهیم اصلی اسناد دیوانی است. این مفهوم  پنج مقوله و 167 زیرمقوله دارد که شامل مقوله القاب و مناصب مالی-دیوانی (6/34 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب درباری-دیوانی (22 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب نظامی-دیوانی (56/21 درصد)؛ مقوله القاب و مناصب دیوانی-دیوانی (55/12 درصد) و مقوله القاب و مناصب شرعی-دیوانی و قضایی-دیوانی (25/9 درصد). مناصب مستوفی، مستوفی الممالک، صدراعظم، ملا، قراسوران از پربسامدترین نمایه های (زیرمقوله های) مفهوم القاب و مناصب دیوانی به شمار می آیند. تمام نمایه های موضوعی مفاهیم اصلی اسناد دیوانی با یکدیگر روابط اصطلاح نامه ای دارند. پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی یعنی القاب و مناصب دیوانی بیشترین ارتباط اصطلاح نامه ای را با نمایه های موضوعی مفهوم نهادهای دیوانی دارد.

قحطی بزرگ سال های 1296-1298ه .ش /1917-1919م، طی جنگ جهانی اول ازجمله مباحث تاریخ معاصر ایران محسوب می شود که دچار فقر تاریخ نگاری است و تا سال های اخیر، اهمیت و اثرگذاری آن در تعیین سرنوشت جامعه ی ایران مورد غفلت مورخان قرار داشت. انتشار پاره ای مقالات و تک نگاری ها با ذکر مصائبی که مردم ایران به واسطه ی نقض بی طرفی و حضور قوای بیگانه متحمل شدند، موجب شناسایی گوشه هایی از فجایع این سال ها شد. از همین رو مقاله حاضر تلاش دارد با تأکید بر اسناد منتشرنشده ی آرشیو ملی ایران به بررسی سیاست های دول درگیر جنگ و سوابق استعمارگرایانه ی آن ها طی دوره ی قاجار و بحران قحطی سال های جنگ جهانی اول در مناطق جنوبی ایران بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که چه عوامل در بروز قحطی و اتلاف نفوس مردم این مناطق مؤثر بوده است؟ نتیجه حاصل از پژوهش نیز حکایت از آن دارد که عوامل مختلفی در قحطی و هلاکت شمار زیادی از ایرانیان طی جنگ جهانی اول دخالت داشته که از مهم ترین آن ها می توان به کشیده شدن دامنه ی جنگ به جنوب کشور و حضور بیگانگان ازجمله نظامیان انگلستان اشاره کرد.

هدف: رایانش ابری یکی از اشکال نوین ارائه خدمات اطلاعاتی است که طی سال های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. به منظور بهره برداری از زیرساخت ها و خدمات رایانش ابری در مراکز آرشیوی، نیاز است تا با ارائه مدل هایی، خدمات و برنامه های کاربردی این مراکز، در فضای ابری مستقر شوند؛ بنابراین هدف از انجام پژوهش حاضر ارائه مدلی مفهومی جهت طراحی و پشتیبانی از پیاده سازی رایانش ابری در مرکز آرشیو ملی ایران است. روش شناسی: رویکرد پژوهش حاضر ترکیبی است و در آن از روش های کتابخانه ای، فراترکیب و پیمایشی استفاده شده است. ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانه ای و فراترکیب فیش برداری؛ و در روش پیمایش پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماری شامل خبرگان موضوعی که دارای تجربه یا تخصص در زمینه موضوعات آرشیوی و رایانش ابری یا هر دو حوزه هستند می باشد که با روش نمونه گیری گلوله برفی انجام شده است. یافته ها: یافته ها حاکی از شناسایی 59 مؤلفه در 11 بعد کلی است که پس از تأیید توسط خبرگان موضوعی به ارائه مدل پیشنهادی منتج شد. نتایج: نتیجه پژوهش ارائه مدلی در دو بخش کلی، واسط کاربری مبتنی بر وب و ابر خصوصی است که ابر خصوصی دارای معماری 5 لایه که شامل لایه های تعامل، مدیریت، امنیت، فراداده و زیرساخت است.

هدف: . ترسیم شبکه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق مقوله بندی و برقراری روابط اصطلاح نامه ای هدف پژوهش است. روش: پژوهش حاضر، از لحاظ هدف کاربردی است که از روش تحلیل محتوای کمّی، کیفی و اکتشافی استفاده شده است. برای مفهوم شناسی شبکه ای و درک ارتباط سیستمانیک و تا حدودی سلسله مراتبی میان مفاهیم از نرم افزار مکس کیودا استفاده شد. با تحلیل و واکاوی پربسامدترین مفهوم اسناد دیوانی دوره قاجار از طریق کدگذاری مفاهیم اسناد شبکه معنایی حاصل از آن ترسیم شد. همچنین از نرم افزارهای اس.پی.اس.اس. و اکسل در بخش کمّی پژوهش استفاده شده است. یافته ها: بالاترین بسامد فراوانی مربوط به مفهوم القاب و مناصب با فراوانی 6920 مقوله فرعی یافت شد. با توجه به اهمیت این مفهوم در ساختار دیوان سالاری دوره قاجار، ترسیم شبکه معنایی حاصل از آن براساس رابطه های معنایی اصطلاحنامه ای (سلسله مراتبی، هم ارزی و وابسته) ارائه شده است. این شبکه معنایی براساس مقوله های اصلی و فرعی استخراج شده از القاب و مناصب دیوانی ترسیم شد. مقوله های اصلی عبارت انداز: القاب و مناصب مالی-دیوانی، القاب و مناصب نظامی-دیوانی، القاب و مناصب درباری-دیوانی، القاب و مناصب دیوانی-دیوانی و القاب و مناصب شرعی و قضایی- دیوانی. همچنین پربسامدترین مقوله اصلی مقوله القاب و مناصب مالی-دیوانی با (34 درصد) و پربسامدترین مقوله های فرعی مناصب مستوفی و مستوفی الممالک از مقوله مالی- دیوانی است. نتیجه گیری: شبکه معنایی حاصل از این پژوهش یکی از روش های بازیابی داده است که با استفاده از دانش معناشناسی به تعیین موضوع، تحلیل و مفهوم سازی نیاز اطلاعاتی پژوهشگران کمک می کند. همچنین کاربران اسناد به گستره موضوعی و در نهایت به دانش گستری و تولید دانش در اسناد دیوانی دوره قاجار پی می برند. ترسیم نقشه معنایی اسناد دیوانی دوره قاجار در موضوع مطالعات اسناد دیوانی دوره قاجار، شروعی برای هوشمندسازی، خودکارسازی و کارآیی بیشتر هستی شناسی تخصصی مطالعات آرشیوی است. در پژوهش حاضر تلاش شد برای دست یافتن به راهکارهای نوین احاطه و تسلط بر دایره مفهومی واژگان اسناد دیوانی، الگوهای ادراکی در روابط معنایی اسناد، به صورتی قابل فهم، برای رایانه و نظام های ذخیره و بازیابی ساخته شود، به طوری که هم نمایه ساز و هم جستجوگر (متخصصان و اصطلاح شناسان موضوعی) بتوانند از گستردگی و زمینه ارتباط میان مفاهیم آن و اندیشه های مرتبط با این مفاهیم به خوبی بهره گیرند.

هدف: سنجش میزان کاربردپذیری ابزارهای کمک جستجو در قالب فیلدهای جستجو، پدیدآور، موضوع و عنوان در نرم افزار سازمان اسناد و کتابخانهملی ایران از دیدگاه کاربران. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش توصیفی حاضر از نظر هدف کاربردی بوده و به روش شبه آزمایشی انجام شده است. فنون جمع آوری داده ها، گزارش های کلامی (تفکر با صدای بلند) و مشاهده مستقیم در حین انجام تکالیف بود. برای گردآوری اطلاعات جمعیت شناختی از پرسشنامه استفاده شد؛ جامعه پژوهش را کاربران مبتدی و خبره سازمان اسناد و کتابخانه ملی تشکیل دادند. کاربران پس از انجام تکالیف با نظرسنجی پس آزمون، نظرات خود را بیان کردند. یافته ها و نتیجه گیری: ابزارها برای کاربران خبره در مقایسه با کاربران مبتدی، کاربردپذیرتر بودند. کاربران مبتدی در مقایسه با کاربران خبره در تکمیل تکالیف، دشواری بیشتری به دلایل عدم آشنایی با واژگان آرشیو و چگونگی جستجو در نرم افزار داشتند. حدود 60 درصد از مشارکت کنندگان به سهولت فیلدهای «جستجو» و «پدیدآور» را تکمیل نمودند. هر چند بیشترین کارآیی مربوط به فیلد «پدیدآور» بود؛ اما تکمیل آن در میان 10 درصد از کاربران ناموفق بود. کمترین و بیشترین میانگین زمانی به ترتیب مربوط به فیلدهای «عنوان» و «موضوع» بود. در مجموع ابزارها برای کاربران کاربردپذیر بوده و می توان از طریق آموزش و استفاده از راهنما، کاربردپذیری را افزایش داد. در زمان ورود اطلاعات، واژه شناسی و کاربرپسندی ابزارها مهم است. کاربران با استفاده از ابزارهای کمکی کاربردپذیر، جستجوهای خود را انجام داده و نیاز به حضور واسطه را کاهش می دهند.