دیپلماسی فرهنگی

اهمیت دیپلماسی فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری دارای سابقة تمدنی-فرهنگی چندهزار ساله و نیز مبتنی بر آموزه ها و ارزش های الهی، بسیار زیاد است. اما تغییر گفتمان های حاکم بر سیاست خارجی ایران منجر به تفاوت در میزان اهمیت آن، عدم توجه یکسان، عدم یک دستی کاربرد و در نتیجه دستاوردهای نه چندان چشم گیر آن است. در واقع در ایران، هر گفتمان با ارایة یک هویت نقشیِ متفاوت، منجر به رویکرد خاصی در ارتباط با نظام بین الملل شده است. به این معنا، تأکید گفتمان خاتمیبر مؤلفه های مدرنیته، و ابتناء گفتمان احمدی نژادبر مؤلفه های سنت باعث نزدیکی ارزش ها و هنجارهای فرهنگی ایران و نظام بین الملل در دوران خاتمی و اختلاف بین آن ها در دوران احمدی نژاد شد. هدف اصلی این مقاله، براساس چارچوب نظری سازه انگاری، پاسخ گویی به این سؤال است که: «کنش و واکنش دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در دوران خاتمی و احمدی نژاد با نظام بین الملل مبتنی بر چه رویکردی بوده است؟» فرض اصلی ما بر این است که «نزدیکی ساختارهای بین الاذهانی داخلی با ساختارهای بین الملل در گفتمان خاتمی منجر به تعامل کانتی، و دوری بین این دو ساختار در گفتمان احمدی نژاد منجر به تقابل هابزیدیپلماسی فرهنگی او با نظام بین الملل شده است». روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی با استفاده از ابزار کتابخانه ای است.

انقلاب اسلامی ایران یکی از انقلاب های مهم جهان تلقی می شود که در زمینه دیپلماسی فرهنگی بر سایر کشورها تاثیرگذار است. یکی از کشورهای متاثر از انقلاب ایران، افغانستان بوده است که دارای اشتراکات عمیق سیاسی و فرهنگی با ایران می باشد. در این نوشتار به بررسی دیپلماسی فرهنگی ایران در افغانستان و تاثیرات در این زمینه پرداخته شده است. سوال اصلی در این پژوهش اینست که، جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که ظرفیت های عظیم تمدنی و فرهنگی زیادی دارد و همچنین با اتکا به مؤلفه های دیپلماسی فرهنگی خود، چگونه می تواند در افغانستان عمل کند؟ که در پاسخ، فرضیه اصلی ما اینست که «جمهوری اسلامی ایران با داشتن اشتراکات تاریخی و ایجاد منافع جدید مشترک در زمینه دیپلماسی فرهنگی بر کشور افغانستان می تواند تاثیرات عمیق و مبتنی بر منافع ملی خود داشته باشد». روش تحقیق استفاده شده در مقاله، توصیفی -تحلیلی است همچنین مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است.پرداختن به دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، فرصتها و چالشهای تحقق دیپلماسی فرهنگی ایران در افغانستان از اجزای این نوشتار است. در انتها به فرصت ها و چالش های جمهوری اسلامی ایران در زمینه دیپلماسی فرهنگی با کشور افغانستان پرداخته شده است. فرصت های مهم جمهوری اسلامی ایران در افغانستان ایجاد گروه های مشترک المنافع و پیشبرد استراتژی وابستگی متقابل است و مهمترین چالش های ما در این زمینه حضور نظامی آمریکا، اختلافات مذهبی و رقابت سایر قدرت ها و مسائل قومی در افغانستان می باشد.

بررسی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در قبال چین گواه آن است که کاخ الیزه در تنظیم روابط دیپلماتیک با چین به دنبال تحقق منافع اقتصادی خود و سرمایه گذاری ویژه در چین در بخش های مختلف اقتصاد چین از راه تقویت قدرت نرم فرهنگی بوده است. به رغم آنکه روابط فرهنگی دو کشور فرانسه و چین متأثر از مناسبات تجاری فی ما بین است، دولت فرانسه برای جبران کسری تراز تجاری در روابط دوجانبه با چین در صدد آن است که با تکیه بر قدرت نرم خود و اختصاص بودجه قابل ملاحظه به این بخش به جبران موازنه منفی تجاری با پکن مبادرت نماید. تلاش برای جذب توریست های بیشتر از چین، اهتمام به استفاده از مزیت نسبی در سرمایه گذاری بر کالاهای لوکس، تقویت خلاقیت در طراحی داخلی، تروج فرانکوفونی در زمره برنامه های متکی به قدرت نرم در دیپلماسی فرهنگی فرانسه محسوب می شود.

در این مقاله به مفاهیم رسانه و نقش محتوایی آن، سینما به عنوان رسانه جمعی، همچنین رسانه در نقش ابزاری د یپلماتیک برای القای محتوا و معنای هد ف به مخاطب بین المللی، پرداخته شد ه است. اهمیت استفاد ه از سینما برای معرفی فرهنگ، بیان واقعیت و جایگاه آن در این مسیر مورد بررسی قرار گرفته و سپس به د لایل استفاد ه از آن در نقش ابزار د یپلماسی رسانه ای و د یپلماسی فرهنگی پرداخته شد ه و هر یک از این مفاهیم اخیر نیز به تفکیک مورد کنکاش قرار گرفته اند . در این پژوهش، با روش کتابخانه ای و بر پایه داد ه ثانویه تلاش شد ه است تا با استفاد ه از مقوله علمی و اسناد بالاد ستی حوزه سینما در کشور، چارچوبی فرایند ی برای این منظور ارائه شود . این چارچوب در چهار گام طراحی شد ه و نتیجه نهایی نشان می د هد که سینما، در صورتی که هد فمند و برنامه ریزی شد ه به کار گرفته شود ، می تواند در طراحی مناسبات بین المللی و همگام کرد ن مخاطب جهانی برای آگاهی از فرهنگ ایرانی و هویت کشور ما نقشی منحصربه فرد داشته باشد ؛ در ضمن با تصویر غلطی که رهبران برخی کشورها از ایران ساخته اند ، مقابله کند .

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ایجاد دولت های جدید التاسیس در آسیای مرکزی و قفقاز، فصل جدیدی از مناسبات جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز آغاز شد. از این رو، تبیین استراتژی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این کشورها و نیز بررسی نقش عوامل تاثیرگذار حاکم بر مناسبات میان کشورها از ضروریات موجود در این پژوهش است. زیرا فرهنگ از لحاظ تاثیر وثیق آن بر حیات سیاسی- اجتماعی ملت ها از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. در این پژوهش تلاش شده تا پس از بررسی شرایط فرهنگی حاکم بر این کشورها، به شناخت و بررسی اولویت ها، جهت گیری ها و نیز رویکردهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران باتوجه به سوابق فرهنگی و تاریخی آن با واحدهای نوپدید در این منطقه و همچنین تبیین آسیب هایی که در این زمینه متوجه کشور ایران هست پرداخته شود. یافته های پژوهش در این نکته خلاصه می گردد که عملکرد دیپلماسی فرهنگی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز به دلیل نحوه تعامل متفاوت دو کشور با نظام بین الملل، شیوه و کاربست راهبردهای فرهنگی و نیز میزان کارآمدی نهادهای مسئول امر دیپلماسی فرهنگی از نتایج متفاوتی بهره مند شده است.

همگرایی یکی از روش های تحقق اهداف و منافع مادی و غیرمادی دولت ها، در عرصه مناسبات بین المللی است. هریک از دولت ها براساس ارزش هایی که در نظر دارند بخشی از منافع خود را برای دستیابی به اهداف و چشم اندازهای موردنظر در فرایند شکل گیری همگرایی هزینه می کنند. موضوع همگرایی در جهان اسلام و نیاز به اتحاد و اتفاق میان مسلمانان از مهمترین ضروریات جوامع اسلامی در عصر حاضر است. حفظ منافع و امنیت کشورهای اسلامی در سایه یکپارچگی ملل آنها است و هویت فرهنگی- اجتماعی آنها ایجاب می کند که از تمام فرقه ها و نحله ها برای حفظ کیان اسلام بپا خیزد. هدف از پژوهش پیش رو بررسی نقش دیپلماسی فرهنگی در همگرایی کشورهای اسلامی می باشد. سوال پژوهش این می باشد که کشورهای اسلامی چگونه می توانند از طریق دیپلماسی فرهنگی به همگرایی دست یابند که به شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی این فرضیه می پردازد که از طریق دیپلماسی فرهنگی می توان موانع همگرایی منطقه ای را کاهش داد و اراده و تصمیم کشورهای اسلامی نقش موثری در رسیدن به همگرایی دارد.

در این مقاله ضمن تبیین مفهوم دیپلماسی فرهنگی، وضعیت موجود آن در ایران با رویکرد آسیب شناسی و در سطوح نظری، تقنینی، ساختاری، سیاست گذاری، مدیریتی، برنامه ای و عملکردی مورد بررسی قرار گرفته است. روش مورد استفاده در این پژوهش، روش ترکیبی است و با استفاده از ابزارهای مختلف همچون منابع مکتوب، سایت های رسمی و معتبر، مصاحبه های عمقی و پرسشنامه به بررسی روند گفتمان های دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران، وضعیت موجود دیپلماسی فرهنگی ایران و آسیب شناسی آن پرداخته ایم. جامعه مورد پژوهش، کارشناسان، دیپلمات ها و رایزنان فرهنگی شاغل در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و وزارت امور خارجه هستند. داده های کمی پژوهش با استفاده از روش های آماری توصیفی و استنباطی و با استفاده از نرم افزار SPSS 20 و لیزرل 8.5 مورد تحلیل قرارگرفته و با استفاده از مدل تحلیل سوات، وضعیت موجود دیپلماسی فرهنگی ایران بررسی شده است. نتیجه تحلیل محیط داخلی و خارجی دیپلماسی فرهنگی نشان می دهد که ایران در موقعیت استراتژی محافظه کارانه قرار دارد و لازم است نسبت به تقویت اشتراکات دینی، فرهنگی و تاریخی، گسترش مناسبات و همکاری فرهنگی، اقتصادی و علمی، تربیت نیروی انسانی متخصص، بازنگری در قوانین، تقویت هماهنگی بین دستگاه های مختلف و حمایت و تقویت کرسی های زبان فارسی و ایران شناسی اقدام شود.

این پژوهش به دنبال تدوین راهبردهای مدیریت دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران در منطقه غرب آسیا است. در این راستا ضمن احصاء نقاط قوت، ضعف، تهدید، فرصت فضای فرهنگی کشور با اخذ نظر خبرگان روابط بین الملل و متخصصان فرهنگی، راهبردهای مدیریت دیپلماسی فرهنگی ج.ا.ایران شناسایی شد. هدف پژوهش اکتشافی، نوع پژوهش کاربردی، روش پژوهش پیمایشی، تحلیل داده ها تلفیقی (کمی-کیفی) است. شناسایی شاخص های SWOT از روش دلفی )کیفی) و تدوین راهبردهای مدیریت دیپلماسی فرهنگی از روش برنامه ریزی راهبردی فرد.آر.دیوید (کمی) انجام گرفت. جامعه آماری در این پژوهش با حجم نمونه منطبق بوده و روش نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند از نوع نمونه گیری قضاوتی است و شامل دو گروه: خبرگان روابط بین الملل و متخصصان فرهنگی به تعداد 20 نفر است. جهت جمع آوری داده ها از فهرست کنترل خبرگی و تحلیل داده ها بر اساس تحلیل نتایج دلفی انجام گرفت و با به کارگیری ابزارهای برنامه ریزی راهبردی (SWOT و QSPM) درنهایت 10 راهبرد بهینه ارائه شد. این راهبردها به کارگیری ظرفیت فضای مجازی و نسل جوان در راستای خنثی سازی اقدامات دشمن با تولید محتوای سازنده فرهنگی، هدایت فضای فرهنگی کشور جهت ارتقاء سطح فرهنگ عمومی منطبق با فرهنگ ایرانی اسلامی و تقویت صادرات فرهنگی در منطقه غرب آسیا، تأثیرگذاری در تخصیص هدفمند اعتبارات فرهنگی به نخبگان جهت ارتقاء جاذبه های فرهنگی بومی، اعمال سیاست های منطبق با رهنمودهای رهبری در حوزه های فرهنگی جهت گسترش نفوذ منطقه ای، مقابله با نفوذ فرهنگی دشمن و به کارگیری ظرفیت منتقدان در راستای خنثی سازی اقدامات دشمن، عملیات رسانه ای و مجازی با به کارگیری شیوه های مناسب جهت انتقال فرهنگ ایرانی اسلامی، مدیریت تولیدات فرهنگی در فضای مجازی و حقیقی جهت اثرگذاری در منطقه غرب آسیا، ظرفیت سازی در کارگروه های تخصصی فرهنگی جهت تقویت و تولید محتوای فرهنگی در فضای حقیقی و مجازی منطبق با سیاست های کشور در منطقه، به کارگیری راهبردهای تهاجمی به جای راهبردهای تدافعی و استفاده از ظرفیت نخبگان فرهنگی در مقابل اقدامات دشمن جهت تغییر ارزش ها و هنجارهای جامعه، برنامه ریزی مناسب جهت هدایت کیفی فضای فرهنگی با رویکرد افزایش نفوذ فرهنگی و تأثیرگذاری در منطقه می باشند.

امروزه جایگاه مؤلفه های فرهنگی در روابط بین الملل و سیاست خارجی بیشتر از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است و ابزارهای فرهنگی به مثابه یکی از مهم ترین روش ها و تاکتیک های قدرت نرم مطرح می شود. از آنجاکه دیپلماسی فرهنگی تأمین کننده منافع ملی با استفاده از ابزارهای فرهنگی است، در شرایط کنونی نیازمند ابزارهای نوین، عمومی و فراگیرتری است تا بتواند به عرصه ای برای ظهور همه ظرفیت های بالقوه و قابلیت های تاریخی، علمی آموزشی و هنری یک کشور با هدف جذب مخاطبین بیشتر تبدیل شود. مقاله حاضر به دنبال تبیین ظرفیت ها و مؤلفه های قدرت نرم دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است تا بتواند ضمن مطالعه و بررسی روش مند و گویاتر دیپلماسی ایران، در جهت پردازش دقیق و منسجم تر ادراک های آن مؤثر واقع شود. در پایان، نگارندگان به ارائه راهکارهای مؤثر برای بهبود و تقویت مناسبات روابط خارجی و ارتقای جایگاه بین المللی ایران نیز پرداخته اند.

با پایان جنگ سرد و فروپاشی نظام دوقطبی ماهیت قدرت دچار تحول ماهوی و شکلی گردیده و در کنار قدرت سخت بعد دیگری از قدرت به نام قدرت نرم مطرح شده است. یکی از ویژگی های برجسته دوران جدید افزایش روز افزون اهمیت قدرت نرم در روابط بین الملل است. برای سالیان متمادی قدرت نظامی تنها ابزار کشورها برای پیشبرد منافع خود بوده است. اما امروزه استفاده از نیروی نظامی برای کسب نفوذ در میان دیگر ملت ها کارایی خود را از دست داده است به طوری که یک رسانه، تاثیرگذارتر از نیروی نظامی ارزیابی می شود. ایران به عنوان کشوری کهن که دارای تاریخ و پیشینه فرهنگی در منطقه آسیای مرکزی و به ویژه تاجیکستان است می تواند بیشترین استفاده را از قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی به عمل آورد. با توجه به شرایط از پیش گفته این پرسش به وجود می آید که مولفه های تاریخی قدرت نرم ایران در تاجیکستان کدام است؟ و چه محدودیت ها و ملاحظاتی مانع تحقق عملی در استفاده صحیح از این ظرفیت ها شده است؟ به منظور پاسخ به پرسش های یاد شده در این پژوهش زبان و ادبیات فارسی، آداب و رسوم و مفاخر تاریخی بررسی گردیده و این فرضیه مطرح می شود که عوامل سیاسی و وجود فرهنگ های رقیب از جمله دلایل و موانع تحقق عملی ظرفیت ها می باشند.

در میان کشورهای عرب منطقه خاورمیانه، عراق دارای بیشترین قرابت های فرهنگی و مذهبی با ایران است. تغییر حاکمیت در عراق وضعیت دوگانه ای از تهدید و فرصت را پیش روی دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در این کشور قرار داده است. بهره گیری از ابزارهای فرهنگی جهت دستیابی به اهداف سیاست خارجی همواره محور مهمی در روابط میان کشورها بوده است. پررنگ شدن این ابزار در دهه های اخیر و تغییرات سیاسی در عراق پس از سال2003میلادی فرصت های جدیدی را پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار داده است تا به گسترش و تحکیم مناسبات خود با عراق پرداخته و هر چه بیشتر از قرابت های فرهنگی دو کشور جهت تامین منافع ملی بهره گیرد. بر این اساس، مقاله حاضر به بررسی دیپلماسی فرهنگی ایران در عراق و چشم انداز آینده در روابط دو کشور می پردازد. چالش های پیش روی ایران: گروه های معارض سنی، کدورت های باقیمانده بین دو ملت ناشی از جنگ هشت ساله و در بعد منطقه ای، کشورهای عرب، رقیب ایران در تحولات داخلی عراق هستند. مقاله به این نتیجه می رسد مذهب تشیع مهم ترین اهرم نقش آفرینی ایران در عراق است.

دیپلماسی گردشگری مورد توجه بسیاری از کشورها از جمله ایران برای اهداف فرهنگی و اقتصادی است. هدف اصلی دیپلماسی گردشگری که بخشی از دیپلماسی فرهنگی قلمداد می گردد، تقویت قدرت نرم است. به بیان واضح تر، دیپلماسی گردشگری می کوشد تصویر یک کشور را در نظام بین الملل از طریق جذب گردشگر و ارتباطات فرهنگی بهبود ببخشد. با توجه به اِعمال تحریم های مالی و نفتی امریکا علیه ایران، توجه به حوزه گردشگری می تواند منافع زیادی را برای ایران به همراه داشته باشد. بر این اساس، آسیب شناسی دیپلماسی گردشگری ایران با تمرکز بر شناخت چالش ها و موانع موجود در این زمینه و ارائه راهکارهای رسانه ای، هدف اصلی این مقاله را تشکیل می دهد که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. نتایج این مقاله نشان می دهد در صورت اتخاذ رویکردی کنشگرانه، فعال و بهره گیری بهینه از رسانه در دیپلماسی گردشگری می توان ضمن کاهش تنش با برخی از کشورها، درآمدهای ارزی ناشی از گردشگری و قدرت نرم ایران را افزایش داد. در این روند نقش رسانه های برون مرزی در معرفی جاذبه های گردشگری کشور و جذب گردشگر خارجی انکارناپذیر است. بر این اساس، پیشنهادهایی برای بخش برون مرزی صداوسیما ارائه شده است.

دیپلماسی فرهنگی، به عنوان ابزاری کار آمد و قابل انعطاف در سیاست خارجی که نمونه ی بارز و اَعلای اِعمال قدرت نرم است، شکل نوینی از دیپلماسی قرن است که ضمن بهره گیری از تمامی اَشکال دیپلماسی، درصدد برقراری، توسعه و پیگیری روابط با سایر دولت ملت ها از طریق فرهنگ، هنر و آموزش در راستای پیگیری منافع ملی و اهداف سیاست خارجی است. در این بین هندوستان به عنوان قدرت نو ظهور اقتصادی در فضای پس از جنگ سرد و طی سالیان اخیر، در راستای پیگیری منافع ملی و بیشنیه سازی قدرتِ رو به تزاید خود، درصدد برآمده تا از ظرفیت بالای دیپلماسی فرهنگی بهره گیری حداکثری را به عمل آورد. حال با توجه به موارد فوق الذکر، پرسشی که نگارندگان پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی و با به کارگری مؤلفه های دیپلماسی فرهنگی درصدد پاسخ به چرایی آن بر آمده اند این است که دیپلماسی فرهنگی چه جایگاهی در سیاست خارجی دهلی نو در فضای پساجنگ سرد داشته است؟ طبق نتایج پژوهش حاضر، دهلی نو با توجه به پیشینه مذهبی، تاریخی، فرهنگی و تمدنی خود، از منابع عظیم فرهنگی در مقایسه با بسیاری از کشور های دیگر برخوردار است. این امر به نوبه خود سبب شده تا مقامات دهلی نو پس از پایان جنگ سرد روی به سمت مؤلفه هایِ ژرف دیپلماسی فرهنگی در سیاست خارجی خود بیاورند.

با توجه به اهمیت روزافزون فرهنگ در روابط بین الملل و تأثیر گذاری این مؤلفه در کشورهای مختلف و بویژه اثربخشی فرهنگی ایران و ترکیه در آسیای مرکزی از جمله زبان،تاریخ،دین و اشتراکات فرهنگی دیگر، نگارنده با چارچوب نظری قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی و روش پژوهشی توصیفی-تحلیلی با رویکرد مقایسه ای به این پرسش اساسی پرداخته است که عملکرد دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در منطقه آسیای مرکزی طی سالهای 1991-2014 از چه وجوه همسان/ ناهمسانی در الگوی ساختاری و الگوی اجرایی برخوردار بوده است؟ فرضیه آن که به نظر میرسد با توجه به همسانی/ناهمسانی الگوی ساختاری و الگوی اجرایی دیپلماسی فرهنگی دو کشور ایران و ترکیه،شباهت/تفاوت هایی در کاربرد ابزارهای دیپلماسی فرهنگی دو کشورهمچون ابزارهای رسانه ای ، آموزش زبان ملی، نمایشگاه های فرهنگی و تصویرسازی مثبت وجهه ملی در آسیای مرکزی وجود دارد.یافته های پژوهش علیرغم همانندیها و ناهمانندیهای دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در کشورهای آسیای مرکزی، به عملکرد اثربخش دیپلماسی فرهنگی ایران در تاجیکستان و همچنین موفقیت نسبی ترکیه در قزاقستان اشاره دارد. چارچوب نظری این پژوهش مبتنی بر نظریه قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی می باشد.

اصیل ترین کنش جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین الملل، کنش فرهنگی است و این از آن روست که نظام ما برآمده از انقلابی برخوردار از هویت و اهداف فرهنگی شاخص است. از سوی دیگر، با توجه به مصالح عمومی و نیز تصریح قانون، ارتباط با کشورهای اسلامی و همسایه، باید در اولویت دستگاه دیپلماسی کشور قرار داشته باشد. تحقیق حاضر در صدد است با پیوند دادن کارکردهای فرهنگی دستگاه دیپلماسی با اولویت های اسلامی و منطقه ایِ سیاست خارجی، دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در منطقه استراتژیک خلیج فارس را به اجمال معرفی کند تا از رهگذر طرح مجدد این موضوع، مجال برای تحقیقات گسترده تر و به روزتر فراهم آید.

یکی از مهم ترین سازوکار ها و ابزارهای تأمین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که بر گسترش فرهنگ ایرانی اسلامی و طبق سند چشم انداز فرهنگی بر الهام بخشی فرهنگی سایر جوامع ابتناء دارد، دیپلماسی فرهنگی کارآمد است. با توجه به اهمیت دیپلماسی فرهنگی در دنیای امروز و تأثیرگذاری بالای آن در جوامع مختلف لازم است که جمهوری اسلامی ایران هر چه بیشتر بر کارآمدی و بررسی متخصصانه وضعیت دیپلماسی فرهنگی خود همت گمارد. به همین منظور پژوهش پیش رو در صدد است با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی به تبیین مختصری از جایگاه دیپلماسی فرهنگی در ایران بپردازد. لذا پژوهش حاضر ضمن ارائه تعریفی علمی از دیپلماسی فرهنگی و تبیین ضرورت و اهمیت آن در جمهوری اسلامی ایران به بررسی اسناد رسمی و سازمان های متولی این امر و همچنین به بیان چالش ها و فرصت ها و آسیب شناسی این حوزه می پردازد.

جمهوری اسلامی ایران بواسطه رخداد انقلاب اسلامی 1979 و تقابل ارزش های انقلابی و اسلامی خود با غرب و شرق و ارزش های فرهنگی آنها مورد توجه سیاستمداران جهان از یک سو و به سبب رویکرد خاص خود در سیاست خارجی و حمایت از جنبش های آزادیبخش و مبارز علیه استبداد، مورد تحریم سیاسی، اقتصادی و درعین حال مورد هجوم تهاجم فرهنگی آن قرار گرفته است؛ که حاصل این تحریم و تهاجم، بدبینی مردم جهان نسبت به ایرانیان با وجود تاریخ و تمدن کهن ایران شده است. مسلم است که مهمترین اقدام و واکنش ایران نسبت به این شرایط ترسیم و سپس فعال کردن دیپلماسی فرهنگی مطلوب در سیاست خارجی خود باشد. لذا در این مقاله تلاش شده است که ضمن آسیب شناسی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، پیشنهاداتی در قالب درآمدی بر دکترین با روش تحقیقی کیفی و کاربردی به این مهم پرداخته شود. سوالات فرعی ما چیستی فرهنگ و چگونگی دیپلماسی فرهنگی و سوال اصلی درآمدی بر دکترین دیپلماسی فرهنگی مطلوب جمهوری اسلامی ایران است. بطور خلاصه در این تحقیق بیان شد که مدل تصمیم گیری دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران باید از گونه «فزاینده» به مدل بینش «فوق العاده» تغییر پیدا کند، تا از رکود فرهنگ بین المللی کنونی، به تحرک، خلاقیت و استفاده از حداکثر ظرفیت ها حرکت کند.

انقلاب اسلامی ایران با تمرکز بر امور فرهنگی به پیروزی دست یافت و عناصر فرهنگی در آن غلبه داشت. این غلبه باعث شد تا در عرصه داخلی و بین المللی انتظار رفتارهای فرهنگی از جمهوری اسلامی بالا برود. در میان انواع دیپلماسی عمومی، دیپلماسی فرهنگی نقشی اساسی و تأثیرگذار ایفا می کرد. این عوامل موجب شد تا دیپلماسی فرهنگی در جمهوری اسلامی دارای اهمیت فراوان گردد. این مقاله تلاش کرده تا راهبردهای قوای مجریه در جمهوری اسلامی ایران را در دوره های مختلف و متناسب با گفتمان های آن ها موردمطالعه و بررسی قرار دهد. هرچند دیپلماسی فرهنگی در جمهوری اسلامی تنها در قوه مجریه خلاصه نشده است و نهادهای گوناگونی در این امر تشریک مساعی می کنند. نهادهایی که برخی ذیل قوه مجریه و برخی ذیل مقام معظم رهبری عمل می کنند. دغدغه اصلی نگارندگان مطالعه راهبردهای حاکم در دیپلماسی فرهنگی همچنین نهادها و ساختارهای موجود در دیپلماسی فرهنگی در جمهوری اسلامی بوده است. این مقاله در عرصه روابط فرهنگی حدفاصل دوران ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای تا حجت الاسلام حسن روحانی را در عرصه دیپلماسی فرهنگی موردمطالعه قرار داده است. روش پژوهش در این مقاله تلفیقی از گفتمان و نهادگرایی است.

آیین پیاده روی زیارت اربعین یکی از نمادهای تمدن ساز عصر حاضر برای مسلمانان محسوب می شود. استفاده از دیپلماسی فرهنگی از ملزومات تمدن سازی این پدیده تمدنی محسوب می گردد. موضوع این نوشتار بررسی زیارت اربعین از منظر دیپلماسی فرهنگی است. سوال این پژوهش عبارت است از این که ابعاد و راهبردهای استفاده از عناصر فرهنگی در دیپلماسی زیارت اربعین چیست؟ در پاسخ به این سوال از روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و تحلیل آن ها مبتنی بر روش تحلیل مضمون استفاده شده است. بر اساس نتایج این پژوهش چهار مضمون اصلی و فراگیری که از تحلیل مضمون منابع کتبی مرتبط به دست آمده عبارت اند از: «تعریف دیپلماسی فرهنگی زیارت اربعین»، «مؤلفه های گفتمان زیارت اربعین»، «بازیگران دیپلماسی فرهنگی زیارت اربعین» و «راهبردهای دیپلماسی فرهنگی زیارت اربعین». دیپلماسی را می توان به فن ارائه تصویر صحیح از خود برای دیگری و دیپلماسی فرهنگی را به استفاده از عناصر فرهنگی در ارائه تصویر صحیح از خود برای مردم جهان تعریف کرد. دیپلماسی فرهنگی زیارت اربعین عبارت است از استفاده از عناصر فرهنگی در ارائه تصویر صحیح از زیارت اربعین به مردم جهان. نتایج این پژوهش نشان می دهد معرفی مؤلفه های فرهنگ عاشورایی و بهره گیری از مؤلفه های آن برای همگرایی منطقه ای و جهانی، شناخت دقیق مخاطبان در سطح جهان تشیع، جهان اسلام و دیگر حوزه های فرهنگی جهان و افزایش سرمایه گذاری در حوزه فنّاوری های نوین ارتباطات و اطلاعات از مهم ترین راهبردهای دیپلماسی فرهنگی زیارت اربعین محسوب می گردد.

امروزه دیپلماسی فرهنگی به عنوان یک اصل اساسی و تأثیرگذار در عرصه روابط بین الملل مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از کشورها از این ظرفیت برای دستیابی به اهداف و منافع خود استفاده می کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به فرهنگ غنی ایرانی – اسلامی و با هدف ارائه دیدگاهی روشن و موجه نسبت به فرهنگ ارزشی و رفتاری خود برای بازیگران مختلف عرصه بین الملل، در مواجهه با پدیده ها و موضوعات مختلف جهانی می تواند از دیپلماسی فرهنگی بهره گیرد. در همین زمینه، این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و تکیه بر مطالعات کتابخانه ای در پی پاسخگویی به این سؤال اصلی پژوهش است که ابعاد و مؤلفه های دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کدام است؟ یافته ها و نتایج تحقیق حاکی از آن است که فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی، ارزش های انقلاب اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ابعاد اصلی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می دهند. هرکدام از این ابعاد نیز دارای مؤلفه هایی هستند که می توان با اعمال آنها براساس ظرفیت های مشترک با جوامع هدف بر دامنه نفوذ و تأثیرگذاری جمهوری اسلامی ایران افزود و اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی ایران را به شکلی اثربخش در قالب یک الگوی کارامد پیگیری کرد و دشمنان را در دامن زدن به اسلام هراسی ناکام گذاشت.