مهندسی

در مهندسی هنر و خلاقیت در بستر پدیده های علمی بارزترین شاخصه شمرده می شود. اگر زیر ساختار علمی بدون تکیه بر فلسفه باشد، آموزش و توسعه علمی در مهندسی از دو محور معرفت و استحکام برخوردار نخواهد بود. این نوشته اشاره ای است بر اهمیت تعریف فلسفه آموزش مهندسی تا آغازی برای برقراری دیالوگی در میان اهل نظر در حوزه فلسفه و مهندسی در آینده باشد.

اگرچه موضوع  "محیط زیست" مشتمل بر رشته های آموزشی متعددی است که بسیاری از آنها با عنوان رشته های " مهندسی" قابل طقه بندی هستند، اما هم به سبب اهمیت موضوع، هم به دلیل ارتباط مباحث زیست محیطی با همه رشته های مهندسی و هم از نظر وحدتی که بر موضوعات و مفاهیم و پدیده ها حاکم است و طی سالیان اخیر [ با توجه به اشکلات تفکر جزء گرایانه] مورد توجه محافل علمی قرار گرفته و به عنوان تفکر "کل گرایی" مطرح شده است، نوشتار حاضر سعی بر آن خواهد داشت تا ضمن بیان اهمیت و آموزش زیست محیطی و ارتباط آن با سایر رشته های مهندسی، روند عمومی آموزش مباحث مربوط را پیشنهاد کند. برای حصول به سظحی قابل قبول از توسعه پایدار توجه به یک سری عوامل ضروری است که یکی از اصلی ترین آنها توجه به برنامه های آموزشی، به خصوص برای رشته های دانشگاهی است. به این ترتیب، برنامه ریزی برای ارتباط آگاهی ها در سطوح مختلف مدیران و متخصصان و عامه شهروندان برای وصول به توسعه پایدار ضروری است. به منظور ارائه طریقی برای رفع مشکلات موجود در شیوه آموزش محیط زیست، این نوشتار سعی بر ان خواهد داشت تا مباحث مرتبط و مورد نظر را با این عناوین مورد توجه قرار دهد: مقدمه، فرهنگ بومی و تعریف برخی تعابیر، آموزش گروه های مختلف، شیوه و عناوین آموزش، سامانه های آموزشی و نتیجه گیری.

مهندسی زیستی یکی از علوم بین رشته ای نوین است که در این علم ارتباط مباحث علمی پژوهشی متقابل و کارآمدی از تداخل گرایش های مختلف مهندسی و زیست شناسی ایجاد می شود. اخیراً در اکثر کشورهای پیشرفته تمایل فراوانی برای اصلاح یا ایجاد برنامه های تحصیلی دروه های مهندسی زیستی پیدا شده است. مهندسی زیستی دارای مفاهیم و ساختارهای بسیار گسترده از دو جنبه زیست شناسی و مهندسی است. بعضی مواقع در ظاهر مفاهیم اساسی مهندسی و زیست شناسی با یکدیگر ناهماهنگ هستند که با ایجاد دوره های کارشناسی در این رشته نوین امکان درک متقابل رشته های زیست شناسی و مهندسی و استفاده از آن در حل ابداعانه مسائل صنایع مختلف کشور فراهم می آید. در این دوره تحصیلی موضوعات مهندسی، موضوعات علم حیات و دوره های ترکیبی این دو مورد بحث قرار می گیرد و در این مقاله مختصری از برنامه های تحصیلی مهندسی زیستی در کشورهای مدرن ارائه و ایجاد این رشته در آموزش عالی کشور پیشنهاد می شود.

پس از مقدمه کوتاهی که به ترسیم موقعیت فنی و مهندسی ایران در قرن نوزدهم اختصاص دارد، ریشته های تاریخی آموزش های نوین فنی و مهندسی متالورژی و مواد در ایران از تأسیس دارالفنون تا زمان کنونی(1382) تجزیه و سپس ترکیب گرایش ها بعد از انقلاب فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. در هر قسمتی که ضرورت داشته است به چندی، چونی و چرایی ها اشاره و در پایان در نتیجه گیری و سگالش، توسعه مراکز آموزشی متالورژی و مواد، افزایش جمعیت دانشجویی و تجزیه و ترکیب گرایش تحلیل می شود.

 اگر مهندس را خلاق و مهندسی را عمل خلاقه او تعریف کنیم، انتظار متفاوتی از آموزشهای مهندسی رایج خواهیم داشت. مهندسان مانند سایر افراد در زندگی روزمره خود درگیر مسائل مختلف اند، با روش حل خلاق مسئله می توان هر نوع مسئله ای را نوآورانه حل کرد. تحقق اهداف بلند پروازانه 1404، به تغییر سیستمهای موجود نیاز دارد. آموزش مهندسیِ مبتنی بر روش حل خلاق مسئله می-تواند راهکاری مناسب برای اعمال تغییر در نظام آموزش مهندسی کشور باشد. در نوشتار حاضر، روش حل مسائل خلاق و پیاده سازی آن به عنوان یک نظام یکپارچه آموزش مهندسی انتخاب شده است. در این مدل نیازهای همگانی آموزش مهندسی برای دوره چهار ساله در قالب دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی با رعایت دیدگاه آموزش مهندسی خلاق و نوآور که نگرشی سیستمی آن را حمایت می کند، پیشنهاد می شود. تحقق اهداف آموزشی برنامه ریزی شده را می توان از طریق اندازه گیری اندیس تغییر حاکمیت مغز ارزیابی کرد. برای اثر بخش بودن مدل ارائه شده، نحوه ارتباط دانشگاه با صنعت بحث شده است. شیوه آموزش مهندسی پیشنهادی به دلیل سادگی، جاذب و پرتحرک بودن، اگر فرصت مطرح شدن پیدا کند، می تواند پس از تکمیل و رفع کاستیها به عنوان یک روش ملی آموزش مهندسی در سطح کلان جامعه به کار گرفته شود.

 در این مقاله ابتدا واژهایی چون مهندسی، مهندس، فناوری و حرفه تعریف و سپس، مشخصات هر یک بررسی شده است. اسامی معروفت ترین مهندسان در ایران و جهان آورده و در انتها به نقش حیاتی مهندسان در پاسخگویی به چهارده چالش عمده که جهان درقرن بیست و یکم با آن رو به رو ست، پرداخته شده است.

 مهندسی و اخلاق دو حوزه متفاوت و مستقل هستند و در کار علم و مهندسی معمولاً اخلاق و حکم اخلاقی دخالت ندارد، اما از آن جهت که علم با حقیقت سر و کار دارد و حقیقت بالاترین ارزشهاست، کسی که به علم می پردازد کاری کرده است که از نظر اخلاق ارزش دارد. مهندسان در جهان جدید و به خصوص در دهه های اخیر، در طراحیهایی وارد شده اند که در سرنوشت کشورها و گاهی در زندگی همه مردم روی زمین تأثیر دارد، از این رو باید بیندیشند که چه می کنند و آثار و نتایج کارشان چیست. اکنون سرنوشت جهان و مردم جهان به فناوری و سیر آن بسته شده است و مهندسان، این مقام و مسئولیت را باید درک کنند.

 موضوع اخلاق(Morals)، آیین( Ethics) و اخلاق مهندسی از جمله موضوعهای نسبتاً جدیدی است که در ایران هم به آن توجه شده است. در این مقاله به اخلاق مهندسی از نظرهای مختلف توجه شده است، با توجه به آنکه از مهندسان که سازنده جهان هستند گاه به عنوان مخرب و منهدم کننده نیز یاد شده است، مقاله حاضر کوششی است تا با ارائه تعریف مهندسی و توجه به دانایی، توانایی و اخلاق مهندسی، مشخص کند که مهم ترین ویژگی اخلاقی و آیینی مهندسان جهان پایی و پایش جهان است که به عنوان محور سوم به تعریف مهندسی افزوده می شود. در همین حال، جهان پایی در سه زمینه اصلی و ثابت، درک ارزشهای جهان، توسعه پایدار و درک ارزشهای انسان و درک ارزشهای خود تبلور می یابد که هر یک می توانند اجزا و عناصر دیگری را با خود داشته باشد؛ در این مقاله واژه آیین در مقابل کلمه Ethics، کاربرد یافته است.

 در این پژوهش هدف آن بوده است که تولیدات علمی مهندسی ایران طی سالهای 1990 تا 2008 در پایگاه اطلاعاتی دایالوگ تجزیه و تحلیل شود. دایالوگ مجموعه ای با بیش از 900 پایگاه اطلاعاتی است که نمایه استنادی علوم آی. اس. آی. را نیز با عنوان سای سرچ از سال 1990 تاکنون تحت پوشش قرار می دهد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و با استفاده از روش علم سنجی و تحلیل استنادی انجام شده است. تعداد مدارک نمایه شده نویسندگان ایرانی در نمایه استنادی علوم در بازه زمانی مذکور 8396 مدرک بوده است. نرخ رشد تولیدات علمی حوزه مهندسی ایران در طی این مدت، 24 درصد به دست آمد و پر تولید ترین و پر استنادترین نویسنده ها نیز شناسایی شدند. بیشترین حجم مدارک ایرانی نمایه شده در پایگاه اطلاعاتی دایالوگ مربوط به موضوع مهندسی شیمی و مهندسی برق بوده است. مجله Chemistry & Chemical Engineering Iranian Journal of با 348 مدرک بیشترین تعداد تولیدات را منتشر کرده است. در بین دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی، دانشگاه صنعتی شریف بیشترین تکرار نام را در بین مدارک بازیابی شده این حوزه به خود اختصاص داده است. مقالات با 24/97 درصد بیشترین سهم از انواع مدارک منتشر شده در مجلات آی. اس. آی. را دارند و زبان انگلیسی با 8/99 درصد، زبان عمده مدارک منتشر شده است. بیشترین میزان مشارکت نویسندگان ایرانی در انتشار مدارک با کشور های آمریکا و کانادا بوده است.

صنعت ساخت واجد پتانسیل ها و بسترهای شگرفی برای وقوع انواع جرایم است. این جرایم در مواردی در پیوند با رفتارها و سیاست های جرم زای دولتی شکل می گیرد و وقوع آنها عملاً بدون دخالت مستقیم یا غیرمستقیم دولت، نهادهای عمومی و تصمیم ساز حاکمیتی میسر نیست. مقاله حاضر، با تکیه بر روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای با کنکاش در جرائم دولتی-شرکتی چگونگی ظهور و تأثیر «ساختارهای صنعتی جرم زا» در صنعت ساخت در پیوند با تصمیمات و دخالت های حاکمیت را بررسی نموده و مشخص می نماید که چگونه ساختارهای صنعتی جرم زا تعاملات دو سویه را بین فرآیندهای سازمانی و مناسبات سیاسی-اقتصادی را شکل می دهد، که برای توسعه گفتمان جرم شناسی انتقادی حیاتی است و می تواند تبیین کننده چارچوبی مشخص در شناسایی علل وقوع جرم و سیاست گذاری های کیفری در برخورد با جرائم دولتی-شرکتی را فراهم آورد. نهایتاً مشخص گردید که آنچه دولت را به سوی هم زیستی جرم زا با بخش خصوصی سوق می دهد کم رنگ شدن جایگاه اجرایی دولت ها در مناسبات اقتصادی و اجتماعی است زیرا دولت ها امروزه بیشتر نقش ناظر و تعریف کننده فرایندها را ایفا می کند و این بخش خصوصی است که به نیازهای اقتصادی-اجتماعی پاسخ می دهد و مصلحت دولتی ایجاب می نماید تا حاکمیت همنوا با بخش خصوصی (شرکت ها) گام بردارد. 

در ایران، رشته های ریاضی دانشگاهی از شروع دهه 1390، با افت کمّی و کیفی فزاینده ای مواجه شده است و سیاست گذاران آموزش عالی را با چالش مواجه کرده است. به ویژه جایگزینی آموزش حضوری با آموزش مجازی در دوران همه گیری و حضور پُررنگ تکنولوژی دیجیتال و هوش مصنوعی، مانند شتاب دهنده ای[1] عمل کرد که هم سلیقه یادگیری و انتظار دانشجویان را از تحصیلات دانشگاهی تغییرداد و هم قواعد بازارکار را دگرگون نمود. برای رویارویی با این بحران، رویکردمتفاوتی به چهارحوزه «علوم[2]-تکنولوژی-مهندسی-ریاضی» (اِستِم) در آموزش عالی، توجه دوباره ای را جلب کرد. هدف از این پژوهش، بررسی استفاده از آموزش اِستم برای رویارویی با چالش های رشته ریاضی دانشگاهی درایران بود. بدین منظور، ابتدا سیرتاریخی توجه به رشته های تشکیل دهنده اِستم در ایالات متحده که خاستگاه این آموزش بوده، مطالعه شد. سپس با مرور نظام وار[3] اسناد، ابتکارهای پنج کشور که هرکدام نقش عمده ای در پیشبرد اِستم داشته اند، استخراج شده و چارچوبی برای مواجهه با بحران رشته های ریاضی دانشگاهی در ایران تدوین شد. دستاورد اصلی این مطالعه این است که آموزش اِستم، نیازمند مشارکت بین گروهی/ بین دانشکده ای و مراکز پژوهشی دانشگاه ها با تبیین هدف مشترک، حمایت از پژوهش های تلفیقی توسط سیاست گذاران، توانمند سازی نیروی انسانی در مدرسه و دانشگاه از طریق توسعه حرفه ای، عبور از برنامه های آموزشیِ تجویزی و همچنین توجه به نقش کلیدی ریاضی در توسعه تکنولوژی و هوش مصنوعی و متحول شدن بازار کار است.   [1] Accelerator [2] در این مقاله، علوم و علوم تجربی مترادف هم آمده اند. [3] Research Synthesis

هدف: هدف اصلی این مقاله، ارزیابی نقّادانه جایگاه معرفت شناسانه مهندسی و تعیین حدود و ثغور تقریبی محدوده ای است که مهندسی را (با همه تنوعی که در آن به چشم می خورد) اولاً، از علوم جدا می سازد و ثانیاً، در میان انواع فنّاوری ها ممتاز می گرداند. همچنین، رابطه میان مهندسی و علوم انسانی و اجتماعی پرداخته است. روش: روش تحقیق مورد استفاده، تحلیل اسنادی است. یافته ها: استدلال محوری مقاله آن است که: اولاً، مهندسی شعبه ای شاخص از فنّاوری است و به این اعتبار با دیگر فنّاوری ها قرابت و ارتباط برهم افزا دارد. ثانیاً، همانند همه دیگر فنّاوری هاست و عموماً به گونه ای بارزتر از آنها، علاوه بر آنکه به نحو مستقل در کار خلق و ابداع واقعیت (برساختن واقعیت) سهیم است، در خدمت بسط علوم قرار می گیرد و ثالثاً، از آنجا که علوم اجتماعی و انسانی، به اعتباری فنّاوری های انسانی و اجتماعی نیز محسوب می شوند، رابطه میان مهندسی و این دسته از علوم/فنّاوری ها رابطه ای ویژه و مثمر ثمر است (یا به گونه ای هنجاری، چنین باید باشد). نتیجه گیری: عنایت به این مسئله است که ابزار ها و رویّه ها و شیوه ها و فنّاوری ها، به خودی خود اقتضای شرّ و خیر ندارند و اخلاقی بودن کنشگران و مجهز بودن آنان به بصیرتهای معرفتی و اخلاقی و بهره گیری مؤثر آنان از نهاد های نظارتی مناسب، مهم ترین امکانی است که برای اصلاح و کاستن از تبعات نامطلوب فنّاوری ها (از انواع مختلف آنها) در اختیار کنشگران است .

هدف: مقاله در پی توضیح این نکته است که توجه به اهمیت مهندسی و ارتباط فقه با آن، می تواند از یک سو خطای معرفتی پیشین را تصحیح کند و از سوی دیگر، جایگاه و نقش تازه و حائز اهمیتی را برای این حوزه ارائه کند. روش: روش مورد استفاده در مقاله، تحلیل اسنادی است. یافته ها: 1. اگر فقها بخواهند به نحو مؤثری فعالیت خود را پیش ببرند، باید نظیر مهندسان، معرفت خود را در باره مسئله- موقعیت های خاص که در زمره امور مستحدث هستند و با ظرف و زمینه های متنوع سروکار دارند افزایش دهند. 2. نظر به پیچیدگی فزاینده مسائل نوظهور، همه مهندسانی که در اندیشه ارائه راه حلهای هر چه کارامدتر برای مسائل و چالش ها هستند، دریافته اند که یک شرط ضروری برای موفقیت، به روز نگاه داشتن دانش و اطلاع خود از تحولات جدید معرفتی، علمی و فنّاورانه است.3. اگر فقه به قلمرو فراخ مهندسی تعلق داشته باشد و اگر در تکاپوی همگام شدن با تحولات زمانه جدید است، تخصصی شدن قلمرو های مختلف فقه گریز ناپذیر خواهد بود. نتیجه گیری: با توجه به آهنگ شتابان و بی وقفه تحولات در دوران مدرن، اگر فقه خود را با این پیشرفت ها همگام نسازد، در معرض این خطر جدّی قرار خواهد گرفت که نظیر بسیاری از فنّاوری های از دور خارج شده، به فعالیتی بدل شود که دیگر کسی را بدان حاجت نیست.