مطالعات برنامه درسی آموزش عالی

این پژوهش با هدف شناخت چالش های نیکبودی در بین اساتید برای نیل به تدوین برنامه درسی تعالی حرفه ای استادان دانشگاه پیام نور فارس در قالب یک پژوهش کاربردی-توسعه ای با رویکرد آمیخته انجام شد. در بخش اول؛ با روش تحلیل مضمون چالش های نیکبودی آکادمیک برای نیل به تدوین برنامه درسی تعالی حرفه ای استادان شناسایی شد و در مرحله دوم با رویکرد کمی سوارا چالشهای شناسایی شده اولویت بندی گردید. در بخش کیفی پژوهش مشارکت کنندگان شامل اساتید دانشگاه پیام نور استان فارس بوده که فرایند نمونه گیری با رویکرد هدفمند و روش نمونه گیری معیار با 20 نفر از اساتید تا رسیدن به اشباع نظری مصاحبه نیمه ساختارمند انجام گرفت. تحلیل یافته ها نشان داد چالش های نیکبودی در قالب چالش های فزاینده و کاهنده در چهار محور چالش های مرتبط با تدریس، پژوهش، مشاوره و اجتماعی قابل بررسی است. در بخش کمی اقدام به تعیین وزن شاخص های الگوی نیکبودی آکادمیک برای تدوین برنامه درسی تعالی حرفه ای استادان گردید. به منظور تعیین وزن شاخص های موجود از روش تحلیل نسبت ارزیابی وزن دهی تدریجی (سوارا) استفاده شد. در میان چالش های مورد بررسی علاقه شخصی استاد به تدریس و پژوهش، پیشرفت علمی دانشجویان، ایجاد حس اعتماد در دانشجو و وجود شرایط و امکانات مناسب از بیشترین اولویت برخوردار بودند.

با توجه به  ضرورت تغییر در برنامه های درسی تربیت معلم و آماده سازی معلم شایسته و حرفه ای، هدف این پژوهش، روشن ساختن چارچوب کلی شایستگی های حرفه ای معلمان با مطالعه ی نظام مند و ارائه ی فراترکیبی از الگوهای نظری و پژوهش های صورت گرفته  در این حوزه با تمرکز بر صلاحیت حرفه ای معلمان و ارائه ی مدل ادراکی آن جهت اصلاح و باز طراحی  برنامه ی درسی تربیت معلم می باشد.  رویکرد این پژوهش کیفی و از نوع سنتز پژوهی است که با روش تحلیل محتوا و با استفاده از راهبرد فراترکیب انجام شده و از نظر هدف، کاربردی می باشد. جامعه ی آماری پژوهش شامل تمام کتاب ها(20)، مقالات(156 )، پایان نامه ها( 16 ) و پژوهش های  متعدد در بازه ی زمانی(2023- 1980میلادی) در زمینه ی صلاحیت حرفه ای معلم در داخل و خارج از ایران می باشد. نمونه ی پژوهش شامل 68 مورد است که بر اساس ارتباط موضوعی و اشباع نظری داده ها به صورت هدفمند انتخاب و داده های پژوهش با روش تحلیل محتوا( کیفی)  مورد مطالعه قرار گرفته است که کد گذاری و طبقه بندی اطلاعات، 24 مؤلفه ی پرتکرار شناسایی و از 94 مفهوم نهایی، مقولات و مضامین اصلی استخراج شدند.  براساس تحلیل محتوای استقرایی و ترکیبی مقولات، یافته های پژوهش نشان داد که الگوی مورد نظر؛ 5 مقوله ی اصلی  ناظر بر ابعاد صلاحیت و 10 مقوله ی پایه ناظر بر ارکان صلاحیت و نیز 25 زیر مقوله ناظر بر انواع صلاحیت است که ترسیم چارچوب ادراکی صلاحیت برنامه درسی و نیز دلالت های آن برای  بازطراحی برنامه درسی  تربیت معلم از آن قابل تفکیک است.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی محتوای کتاب های روان شناسی تربیتی در  برنامه ی درسی آموزش عالی ایران بر اساس مؤلفه های سبک های یادگیری و انطباق آن ها با روش های تدریس انجام گرفته است. رویکردِ تحقیق کیفی و روش آن تحلیل محتوا بوده است. جامعه ی پژوهش، کلیه ی کتاب های روان شناسی تربیتی تألیفی و ترجمه شده در ایران بود که 10کتاب پس از مشورت با استادان مرجع دانشگاه های مادر و متصدیان فروش انتشاراتی های معتبر دانشگاهی برای تحلیل انتخاب گردید. یافته ها نشان داد 11 نوع سبک یادگیری در کتاب های روان شناسی تربیتی وجود دارد که سبک تکانشی/تأملی با 3/16 درصد بیشترین و مدل پیازی با 3/1 درصدکمترین میزان فراوانی را به خود اختصاص داده اند. همچنین 60% مؤلفان کتاب ها نگرشی مثبت نسبت به انطباق روش های تدریس با سبک های یادگیری دارند؛ 20% بدون موضع مشخص اند و 20% نیز نگرشی خنثی در این زمینه دارند. مطابق یافته ها، تنها در 30% از کتاب های مورد مطالعه، مؤلفان به انتقادات پژوهشگران نسبت به نظریه های سبک های یادگیری و نیز کمبود شواهد در زمینه تأثیر انطباق روش های تدریس با سبک های یادگیری بر بهبود عملکرد تحصیلی یادگیرندگان، اشاره کرده اند. نتایج نشان داد علی رغم نبود شواهد پژوهشی کافی، مؤلفان ایرانی نگرش مثبتی نسبت به انطباق روش های تدریس با سبک های یادگیری دارند و خوانندگان را به کاربست آن ها ترغیب می کنند.

هدف پژوهش حاضر بررسی برنامه درسی رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در توانمندسازی دانشجویان از نظر مهارت های فنی، اجرایی، دانشی و نگرشی بود. طرح پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی و از نظر رویکرد، کمی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل دانشجویان رشته های برنامه ریزی درسی در دوره کارشناسی ارشد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در هفت سال اخیر به تعداد 122 نفر بود. برای تعیین حجم نمونه از جدول کرجسی مورگان استفاده شد و 85 نفر به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شد. برای جمع آوری داده های پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که در چهار بخش مهارت های فنی، اجرایی، دانشی و نگرشی بود. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه به تائید متخصصان رسید. پایایی کل پرسشنامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ 978/0 برآورد شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد و...) و همچنین برای پاسخ به سؤال های پژوهش از آزمون تی تک نمونه ای استفاده شد. نتایج نشانگر آن بود که میانگین برنامه درسی رشته برنامه ریزی درسی در توانمندسازی دانشجویان برابر با 40/3 بود. همچنین نتایج نشان داد که تفاوت معنادار در سطح 05/0 معناداری بین میانگین برنامه درسی در توانمندسازی دانشجویان از نظر مهارت های فنی، اجرایی، دانشی و نگرشی با میانگین مطلوب (4) وجود دارد و میانگین به دست آمده در هر چهار مهارت کمتر از وضعیت مطلوب (4) می باشد. در این راستا چنین می توان نتیجه گرفت که برنامه درسی رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در توانمندسازی دانشجویان از نظر مهارت های فنی، اجرایی، دانشی و نگرشی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و باید در این چهار مهارت، در برنامه درسی رشته تغییراتی داده شود.

جامعه پزشکی اروپا از باورمندی به استقلال علوم تجربی از علوم انسانی که با تجربه گرایی بیکن و دوگانه انگاری  دکارت آغازشد و آموزش پزشکی را از نگاه جامع به انسان وهستی دورساخت ، گذرکرده و آموزش علوم انسانی را به دانشجویان علوم پزشکی ضرورتی انکارناپذیر برای بازگشت پزشکی به نگرشهای جامع انسانگرا می داند این درحالیست که پیوستگی علوم انسانی و دانش پزشکی از دیرباز بنیادی ترین عامل تولیدعلم درتمدن ایرانی-اسلامی بوده است. توجه به لزوم این پیوستگی با بهره مندی از پیشینه غنی حکمت پزشکی می تواند یکبار دیگر خاستگاه تولیدعلمی گردد وارزشها و آرمانهای انسانی-اجتماعی آن را امکانپذیر سازد..  همکاری دانشگاههای وزارت علوم و بهداشت دربرنامه ریزی آموزشی واحدهای علوم انسانی پزشکی با بهره مندی ازپیشینه حکمت پزشکی،  استفاده از راهکارهایی همچون تبییین جایگاه پزشکی ، ایجاد نهادهای آموزشی- پژوهشی ، وتوجه به میان رشته ها وبرنامه درسی علوم انسانی پزشکی ، ،می تواند خیزشی علمی وفکری در آموزش کاربردی علوم انسانی در آموزش پزشکی باشد.این پژوهش از رهگذرمطالعه اسنادی- کتابخانه ای به بررسی تاریخچه ارتباط علوم انسانی و دانش پزشکی براساس اندیشمندان غربی  و اندیشه و زندگی پزشکان  فرهنگ ایرانی- اسلامی پرداخته تا ضرورت پیوند بنیادین علوم انسانی را به برنامه درسی علوم پزشکی تبیین نماید تحقق اخلاق پزشکی نه تنها نیازمند استواری پزشکی برنگاه گسترده به هویت انسان در جهان هستی است. پیوند آموزش علوم انسانی و پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور باید با چنین نگاهی، احیاگر پزشکی انسان گرا گردد.

پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی اثر بخش برنامه درسی دروس آزمایشگاهی رشته های فنی و مهندسی دانشگاه های آموزش عالی با رویکرد مبتنی بر نظریه داده بنیاد مشتمل بر کدگذاری باز، کد گذاری محوری و کد گذاری انتخابی صورت پذیرفت. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر داده کیفی و از نظر اجرای پژوهش داده بنیاد است. شرکت کنندگان در پژوهش صاحب نظران و خبرگان در زمینه آموزش دروس آزمایشگاهی بودند. روش نمونه گیری به روش هدفمند گلوله برفی صورت پذیرفت و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. مرحله کد گذاری باز با مطالعه ادبیات پژوهشی ملی و بین المللی و همچنین سند کاوی انجام شد  و نتایج حاصله در کد گذاری انتخابی مورد دسته بندی قرار گرفت. سپس یافته ها با  نظر 16 نفر از خبرگان  این حوزه و به کمک فن دلفی و همچنین برگزاری جلسه بارش مغزی مورد ارزیابی قرار گرفت و الگویی شامل 84 گویه، 21 شاخص، 10 مولفه و 5 بعد منطق با نظر خبرگان پژوهش تدوین شد. در این پژوهش ابعاد: انتظارات دانشجویان، دانش پیش آزمایشگاهی، چرخه ی ارائه، ارزیابی و مقاصد نهایی برای برنامه درسی دروس آزمایشگاهی رشته های فنی و مهندسی پیشنهاد شد.

پژوهش حاضر باهدف بررسی تاثیر کیفیت برنامه درسی مهارت محور دوره کارشناسی و خودتعیین گری روان شناختی بر نیت کارآفرینی دانشجویان، با نقش میانجی الهام کارآفرینانه و خلاقیت انجام شد. پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و مبتنی بر مدل یابی معادلات ساختاری بود. 341 نفر از دانشجویان کارشناسی دانشگاه ارومیه در سه دانشکده به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای به عنوان نمونه در پژوهش شرکت داشتند. از پرسش نامه های نیت کارآفرینی لینان و چن، مقیاس محمدشفیع، نیستانی، میرشاه جعفری و تقوایی برای کیفیت برنامه درسی، مقیاس ارضای نیازهای بنیادین روان شناختی گانیه در بررسی خودتعیین گری دانشجویان، پرسشنامه سوئیتاریس، زربیناتی و اللحام در الهام کارآفرینانه و پرسش نامه های استاندارد دلیللو و هاگتون در سنجش خلاقیت کارآفرینانه و زامپتاکیس و موستاکیس در خلاقیت فردی، خانوادگی و دانشگاهی استفاده شد. پایایی و روایی پرسشنامه های پژوهش تایید شد. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که کیفیت برنامه درسی نتوانست تاثیری مستقیم بر نیت کارآفرینی داشته باشد؛ بین خودتعیین گری با نیت کارآفرینی رابطه مثبت و معناداری برقرار بود و الهام کارآفرینانه و خلاقیت در این رابطه نقشی میانجی داشتند. لذا برنامه درسی مهارت محور دانشگاه ها می تواند در کنار آگاهی از پایه های فردی و روان شناختی کارآفرینی و استعدادهای بالقوه دانشجویان، با هدف تاثیرگذاری بر انگیزه های شناختی و عاطفی ایشان در افزایش نیت کارآفرینی آنان، تاثیرگذار باشد.

هدف پژوهش حاضر ارائه الگوی برنامه درسی آموزش عالی در شهرهای مبتنی بر دانش است. این پژوهش از نظر روش، در زمره تحقیقات کاربردی و از نوع داده بنیاد محسوب می شود که جمع آوری داده های مورد نیاز آن از میان مقالات منتشر شده در پایگاه های معتبر علمی بدست آمده است. اطلاعات بدست آمده بعد از استخراج طبقه بندی و کدگذاری شدند و الگوی برنامه درسی که مبتنی بر فرهنگ جامعه ایرانی باشد با کدگذاری اطلاعات استخراج شد، روند کدگذاری تارسیدن به مرحله اشباع ادامه یافت و سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی صورت پذیرفت؛ سپس یک مدل مفهومی از پژوهش های مربوطه استخراج گردید. نتایج پژوهش نشان داد در ارائه الگوی برنامه درسی شهر دانشی می تواند به توسعه نقش آموزش عالی، آموزش، تولید و انتشار دانش، بومی سازی دانش و تبدیل دانش و فناوری به محصول کمک کند و این رسالت نیاز به آماده سازی زیرساخت هایی از جمله تدوین قوانین و مقررات حمایتی، حقوق مالکیت فکری و زیرساخت های ارتباطی و اطلاعاتی دارد.

ماده درسی الزامی تحت عنوان «ژئوتوریسم با تاکید بر ایران « در برنامه درسی آموزش جغرافیای دانشگاه فرهنگیان تعریف شده که فلسفه وجودی و سرفصل های ارائه شده برای آن جای تامل دارد؛ به طوری که اساتید این رشته در تدوین و ارائه آن و دانشجومعلمان نیز از درک عمیق محتوای آن عاجز شده اند. جهت بررسی این موضوع، از روش تحقیق کیفی در قالب مقایسه تطبیقی استفاده شده و عنوان و سرفصل های ارائه شده برای این درس با منابع ذکر شده برای آن در برنامه درسی کارشناسی آموزش جغرافیا دانشگاه فرهنگیان و همچنین، برنامه های درسی کارشناسی رشته های جغرافیا و زمین شناسی سایر دانشگاه ها مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج به دست آمده، وجود این تناقض را تایید می کند. پیشنهاد می شود که و به جای این ماده درسی، «جغرافیای گردشگری با تاکید بر اجرای گردش های علمی دانش آموزی» جایگزین گردد که با اهداف و ساختار برنامه درسی آموزش جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان همخوانی دارد.

در ایران، رشته های ریاضی دانشگاهی از شروع دهه 1390، با افت کمّی و کیفی فزاینده ای مواجه شده است و سیاست گذاران آموزش عالی را با چالش مواجه کرده است. به ویژه جایگزینی آموزش حضوری با آموزش مجازی در دوران همه گیری و حضور پُررنگ تکنولوژی دیجیتال و هوش مصنوعی، مانند شتاب دهنده ای[1] عمل کرد که هم سلیقه یادگیری و انتظار دانشجویان را از تحصیلات دانشگاهی تغییرداد و هم قواعد بازارکار را دگرگون نمود. برای رویارویی با این بحران، رویکردمتفاوتی به چهارحوزه «علوم[2]-تکنولوژی-مهندسی-ریاضی» (اِستِم) در آموزش عالی، توجه دوباره ای را جلب کرد. هدف از این پژوهش، بررسی استفاده از آموزش اِستم برای رویارویی با چالش های رشته ریاضی دانشگاهی درایران بود. بدین منظور، ابتدا سیرتاریخی توجه به رشته های تشکیل دهنده اِستم در ایالات متحده که خاستگاه این آموزش بوده، مطالعه شد. سپس با مرور نظام وار[3] اسناد، ابتکارهای پنج کشور که هرکدام نقش عمده ای در پیشبرد اِستم داشته اند، استخراج شده و چارچوبی برای مواجهه با بحران رشته های ریاضی دانشگاهی در ایران تدوین شد. دستاورد اصلی این مطالعه این است که آموزش اِستم، نیازمند مشارکت بین گروهی/ بین دانشکده ای و مراکز پژوهشی دانشگاه ها با تبیین هدف مشترک، حمایت از پژوهش های تلفیقی توسط سیاست گذاران، توانمند سازی نیروی انسانی در مدرسه و دانشگاه از طریق توسعه حرفه ای، عبور از برنامه های آموزشیِ تجویزی و همچنین توجه به نقش کلیدی ریاضی در توسعه تکنولوژی و هوش مصنوعی و متحول شدن بازار کار است.   [1] Accelerator [2] در این مقاله، علوم و علوم تجربی مترادف هم آمده اند. [3] Research Synthesis

این پژوهش با هدف ارائه الگوی برنامه درسی برای تحقق رسالت دانشگاه نسل چهارم با رویکرد کیفی و روش پایه انجام شده است. نمونه مورد مطالعه بر اساس روش نمونهگیری از نوع ملاکی و بر اساس قاعده رسیدن به حد اشباع در تحقیق کیفی، با حضور 13 نفر از صاحبنظران حوزه برنامه درسی آموزش عالی صورت گرفت. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختار یافته بود. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش کد گذاری استفاده شد. اعتبار داده ها از طریق بازبینی اعضاء و ممیزخارجی تعیین گردید. نتایج نشان داد، مبانی فلسفی الگو برنامه درسی رئالیسم اسلامی، عملگرایی، نوعملگرایی و پدیدارشناسی، نظریه اصلی پشتیبان بازسازی اجتماعی و نظریههای گزینشی شامل شایستگیهای خاص، پیچیدگی، نومفهومگرایی و پیشرفتگرایی است. به دنبال این یافته ها برای عناصر برنامه درسی در مجموع 140 مقوله استخراج گردید، برای تعین اعتبار مدل از CVR استفاده شد و میزان آن 93.92 صدم محاسبه گردید. به طور کلی می توان گفت جهت بازنگری برنامه درسی های در جهت پاسخ گویی و رسیدگی به مشکلات آشکار و پنهان جامعه، ارائه الگوی برنامه درسی مبتنی بر مسئولیت پذیری اجتماعی می تواند راهگشا باشد.

هدف از انجام پژوهش حاضر مطالعه و شناسایی مؤلفه های رفتاری مرتبط با تدریس اثربخش اساتید و مربیان دانشگاه از نظر دانشجویان است. برای این منظور، از تکنیک رویدادهای بحرانی به عنوان روش پژوهش استفاده شده است. محل انجام این پژوهش شهر تهران بود و مشارکت کنندگان پژوهش 50 نفر از دانشجویان رشته ی علوم تربیتی دانشگاه های دولتی تهران بودند که از طریق نمونه گیری هدفمند از نوع  موارد عادی انتخاب شده اند. با توجه به یافته های پژوهش، و بر اساس تحلیل های انجام شده، 7 مؤلفه ی رفتاری اصلی تدریس اثربخش شناسایی شدند که شامل انتخاب راهبرد تدریس و آموزش، نظم و انضباط شغلی، رعایت انصاف و عدالت، ارتباط و تعامل با دانشجویان، آمادگی و داشتن طرح درس، اختصاص زمان به دانشجویان خارج از کلاس درس و مدیریت و کنترل کلاس درس است. به نظر می رسد توجه به این مؤلفه های رفتاری و بهره گیری از آن ها در توسعه و ارتقای شایستگی های معلمان، ارزیابی اثربخشی تدریس، جذب و استخدام اساتید دانشگاه راهگشا خواهد بود.