کتابداری و اطلاع رسانی

هدف: هدف از پژوهش حاضر، مطالعه مفهوم و ضرورت سواد الگوریتمی و نیز نقش کتابداران در آموزش این سواد است. روش پژوهش: این پژوهش به روش مروری روایتی انجام شده است. بدین صورت که با جستجوی عبارت سواد الگوریتمی در پایگاه های علمی معتبر داخلی و خارجی، مقالات مرتبط استخراج شد. سپس، این مفهوم، از لحاظ تعریف، ابعاد، مؤلفه ها و دیگر جنبه ها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت و اتفاق نظرها، اختلاف نظرها و شکاف های پژوهشی، آشکار گردید. یافته ها: بررسی متون مشخص ساخت که با وجود این که در خارج از کشور طی سال های اخیر، پژوهش هایی در مورد سواد الگوریتمی انجام گرفته است، هنوز در ایران به بررسی این مفهوم، پرداخته نشده است. در این پژوهش، توسعه مفهوم سواد از عصر اطلاعات تا عصر هوش مصنوعی بررسی شد. همچنین، به تعاریف مختلفی که در مورد سواد الگوریتمی وجود دارد اشاره شد. در ادامه، به ابعاد و مؤلفه های سواد الگوریتمی و اهمیت و ضرورت آن پرداخته شد و در پایان، نقش کتابداران و کتابخانه ها در آموزش سواد الگوریتمی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. نتیجه گیری: برسی متون مربوط به سواد الگوریتمی نشان داد که هنوز تعریف واحد جهانی از سواد الگوریتمی وجود ندارد ولی تعاریف موجود، بر آگاهی از نحوه کارکرد الگوریتم ها و مهارت ارزیابی انتقادی آن ها تأکید دارند. همچنین، ابعاد و مؤلفه های مختلفی توسط پژوهشگران مطرح شده است که در مجموع، این پژوهش ها نشان داد سواد الگوریتمی با ابعاد شناختی، رفتاری و عاطفی کاربر در ارتباط است. امروزه با گسترش روزافزون استفاده از الگوریتم ها در سایه توسعه سریع هوش مصنوعی، لزوم برخورداری از این سواد، ملموس تر است. کتابداران به عنوان پیشگامان در آموزش سواد اطلاعاتی، اکنون می توانند با توجه به رسالت ذاتی خود به عنوان تسهیلگران آموزش و پژوهش، به آموزش سواد الگوریتمی به کاربران کمک و مبادرت ورزند.

هدف: سوگیری های شناختی از انواع خطاهای شناختی هستند که بر فرایندهای شناختی انسان اثر می گذارند و به شکل الگوهای فکری درآمده و در ارزیابی و تصمیم گیری افراد ایفای نقش کرده و منجر به نگرش، باور، قضاوت و تصمیم گیری نادرست می شوند. هدف پژوهش حاضر آن است که سوگیری های شناختی را در کتاب های داستانی کودکان شناسایی و معرفی کند. روش: پژوهش حاضر به روش ارزیابانه انجام شده است. جامعه پژوهش کتاب های داستانی تألیفی رده سنی (ب)، (ج) و (ب و ج) است که ۲۰ مورد از کتاب های انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1399 تا 1402) و ۱۷ مورد از کتاب های پرفروش کودکان و نوجوان (۱۴۰۲) و در مجموع ۳۷ اثر مصور زیر 120 صفحه به عنوان نمونه انتخاب شدند. از سیاهه ارزیابی استاندارد مؤسسه آکاپس برای ارزیابی کتاب ها ی داستانی استفاده شد. سیاهه ارزیابی یاد شده ترجمه شد و با کمک متخصصان حوزه علوم شناختی، نحوه بازنمایی سوگیری در کتب داستانی به سیاهه ارزیابی اضافه گردید. سپس، با استفاده از روش سی وی آی روایی آن بررسی و پس از اصلاح تأیید شد و پایایی ابزار نیز با روش دو نیم کردن و شاخص اسپیرمن براون بررسی و به تأیید رسید. یافته ها: یافته ها نشان داد که کتاب های کانون پرورش فکری کودکان دارای 11 سوگیری و کتاب های پرفروش دارای 13 سوگیری شناختی بودند. همچنین، طبق یافته ها، تنوع سوگیری های شناختی آثار پرفروش بیش از آثار کانون پرورش فکری بود. همچنین، یافته ها نشان داد که سوگیری تأییدی، پربسامدترین سوگیری شناختی در داستان های کودک و نوجوان است و به نظر می رسد سوگیری های دیگر موجود در آثار چون سوگیری کلیشه ای، تمرکز بر واضحات، اعتمادبه نفس بیش از حد، پذیرش شواهد، عدم تمرکز بر شواهد و سوگیری خواسته اندیشی به لحاظ مفهومی به سوگیری تأییدی بسیار نزدیک اند و به تقویت آن کمک می کنند. نتیجه گیری: هر چند تعداد سوگیری های شناختی در آثار کانون 11 مورد و در آثار پرفروش 13 مورد بود ولی به نظر نمی رسد که این تفاوت قابل توجه باشد. به نظر می رسد که جهت گیری برخی آثار کانون به سمت موفقیت گرایی و جهت گیری برخی آثار پرفروش به سمت موفقیت گرایی و الگوسازی، موجد سوگیری های شناختی در برخی آثار شده است. با این حال، احتمال می رود آثاری که با رویه ها و ضابطه های مشخص و مدونی ارزیابی شوند، از نظر توجه به خطاها وضعیت بهتری داشته باشند. بنابراین، لازم است در ارزیابی قبل از انتشار آثار، مسئله سوگیری های شناختی و به خصوص سوگیری تأییدی بررسی شود و روایت ها از این منظر پالوده گردد. 

هدف: یکی از مشکلات و چالش های نوظهور که با رشد و گسترش فناوری های جدید و ظهور و رشد مکاتب فلسفی جدید از جمله پساساختارگرایی ظاهر شد، اضطراب اطلاعاتی است. پساساختارگرایی یکی از مکاتب نوظهوری است که در باب دانش و رشد ریزومی دانش دیدگاه های برجسته ای دارد. این نوع اضطراب که عمدتاً یک نوع بحران معرفت شناختی است، در سایه گسترش تفکر ریزومی به وجود آمده است. هدف پژوهش حاضر، واکاوی ادراکات و تجربیات اساتید دانشگاه تبریز از اضطراب اطلاعاتی و ابعاد و پیامدهای آن است. روش شناسی: روش مورد استفاده در این پژوهش از نوع پارادایم کیفی و از نوع پدیدارشناسی تفسیری است. شرکت کنندگان در این پژوهش، 20 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه تبریز بودند که به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. داده ها با توجه به مصاحبه های عمیق، فردی و نیمه ساختاریافته گردآوری شد و تا زمان اشباع داده ها، مصاحبه ها تداوم پیدا کرد. پس از پیاده سازی مکتوب مصاحبه ها، داده ها ی مصاحبه ها بر اساس رویکرد هرمنیوتیک و بر اساس روش دیکلمن، تانر و الن (1989) مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. یافته ها : از تجزیه و تحلیل تجربیات اعضای هیئت علمی دانشگاه تبریز 513 کد، 4 مضمون اصلی ماهیت حرفه (فرهنگ شغلی، ارتقای شغلی، تعامل حرفه ای، تولید دانش)، عوامل مداخله گر اضطراب اطلاعاتی (حجم زیاد اطلاعات و کمبود زمان، ظهور فناوری های جدید، ترس از دست دادن اطلاعات مهم، ناتوانی مدیریت نظام شناختی، فرهنگ اشتراک دانش و دستیابی به یافته های علمی نوین)، پیامدهای اضطراب اطلاعاتی (تشویش و اضطراب ذهنی، احساس وانهادگی، بحران تصمیم گیری، عملکرد حرفه ای و انباشت وظایف حرفه ای) و راهبردهای مدیریت اضطراب اطلاعاتی (ارتقای مهارتهای شناختی و فراشناختی، ارتقای مهارت های ارزیابی اطلاعات، ارتقای سواد رسانه ای، خودمراقبتی و خویشتن داری و مهارت های مدیریت) حاصل شد. نتیجه گیری: با توجه به ماهیت شغلی اعضای هیئت علمی دانشگاه و این که این قشر بیشتر در معرض اضطراب اطلاعاتی هستند و این اضطراب می تواند عملکرد شغلی آنان را تحت تأثیر قرار دهد، می توان با اتخاذ راهبردهایی نظیر رشد مهارت های شناختی و فراشناختی، مدیریت اطلاعات و ارتقای نظام معرفت شناختی فرد، اضطراب اطلاعاتی را در آنان کاهش داد.

هدف : بررسی تحلیلی مراکز و کانون های تألیف و کتابت آثار فقهی دوره دوم صفوی و تعیین مراکز استنساخ منابع و تطبیق آن با آثار فقهی دوره اول است. روش پژوهش: این پژوهش به روش پیمایشی از نوع تحلیل محتوا به شیوه سرشماری انجام می شود. یافته ها: در میان 672 اثر فقهی تاریخ دار دوره دوم صفوی، محل کتابت 59 عنوان اثر فقهی در 22 شهر در انجامه نسخه مشخص شده است که بیشترین فراوانی آن مربوط به شهر اصفهان است؛ همچنین فقط در 11 نسخه فقهی این دوره، کانون کتابت ذکر شده که بیشترین فراوانی مربوط به مدرسه است. در دوره اول صفوی، در میان 392 نسخه فقهی، محل کتابت 190 عنوان اثر فقهی در 6 شهر در انجامه نسخه تعیین شده که بیشترین فراوانی مربوط به شهرهای مشهد مقدس و اصفهان است؛ همچنین در دوره نخست صفویه، فقط در 86 نسخه، کانون استنساخ ذکر شده که بیشترین فراوانی مربوط به مدرسه با فاصله معنی داری از کانون های دیگر است. نتیجه گیری: در دوره نخست صفویه چون در شهر مشهد تعداد زیادی مدارس شیعی فعالیت داشت که 10 مدرسه از آن ها فقط در دوره صفویه ساخته شده، بیشترین فراوانی استنساخ آثار فقهی در آن شهر به عنوان پایتخت معنوی با 52 عنوان و سپس در شهر اصفهان به عنوان پایتخت سیاسی ایران صورت گرفته است؛ در حالی که در نیمه دوم صفویه با توجه به گسترش مدارس شیعی در اصفهان که 8 مدرسه فقط در نیمه دوم صفویه احداث شده، بیشترین استنساخ آثار فقهی با 25 عنوان نسخه در این شهر انجام شده است. به جز مدارس، در دوره صفویه کانون های مدرسه، قلعه، دولتخانه و قریه نشیمن، حرم، مسجد، منزل و خانه، نظامیه، خانقاه و محله در امر استنساخ آثار فقهی فعالیت داشته اند.

هدف: مقصود پژوهش حاضر شناسایی سویه های ایدئولوژیک «ترویج خواندن» و مطالعه نحوه برساخت گفتمانی - ایدئولوژیکی سوژگی و کردار در «نشست های کتابخوان» است. روش پژوهش: روش پژوهش تحلیل گفتمان است. داده های پژوهش از 21 متن مرتبط با ترویج خواندن در «نشست های کتابخوان» که به طور هدفمند نمونه گیری شدند، استخراج شد. تحلیل داده ها به واسطه ابزارهای تحلیل متن و فرامتن رویکرد فرکلاف، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، در نرم افزار مکس کیودا 2 انجام شد. یافته ها: سوژه «ارائه دهنده» در شناسایی و دستیابی به اطلاعات تواناست، راه درمان و پیشگیری بیماری ها را می شناسد، نوع بیماری و اطلاعات مورد نیاز برای درمان و پیشگیری سوژه «مخاطب» را می شناسد. در مقابل، سوژه «مخاطب» بیمار بالقوه یا بالفعلی است که نیازمند درمان یا پیشگیری با اطلاعات است، توان شناسایی اطلاعات، نوع بیماری خود و اطلاعات مورد نیاز برای درمان و پیشگیری را ندارد. در نتیجه به کارگیری گونه «ارائه»، سوژه «ارائه دهنده» در جایگاهی بالاتر از سوژه «مخاطب» قرار دارد، بر جریان سخن و نوبت گیری ها تسلط دارد، در بیشتر مواقع متکلم است و اطلاعات را به سوژه «مخاطب» منتقل و معرفی می کند. در مقابل، سوژه «مخاطب» در جایگاهی پایین تر از سوژه «ارائه دهنده» قرار دارد، کنترل زیادی بر جریان سخن و نوبت گیری ها ندارد، در بیشتر مواقع شنونده است و با دریافت اطلاعات بیماری اش بهبود یافته یا مصون می شود. نتیجه گیری: ایدئولوژی «ترویج خواندن» زمینه انتقال دژ اطلاعات به سوژه «مخاطب»، کنترل خوراک اطلاعاتی وی و سلطه سوژه «ارائه دهنده» بر سوژه «مخاطب» را فراهم می کند، علت نابسامانی به نبود اطلاعات تقلیل پیدا کرده و مناسبات سلطه موجود در نظام اجتماعی، جلوه ای طبیعی به خود می گیرد.

هدف: هدف این پژوهش، شناسایی علل و عوامل اجتناب از اطلاعات و همچنین طراحی الگوی نظری رفتار اطلاعاتی اجتناب از اطلاعات فرهنگی و اجتماعی در میان دانشجویان است. روش پژوهش: این پژوهش کیفی با رویکرد نظریه زمینه ای و با استفاده از مصاحبه شوندگان با مصاحبه مفصل نیمه ساختاریافته انجام گردید. نمونه ها شامل 12نفر از دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاه های کشور که تا حدودی با این نوع از اطلاعات آشنایی داشتند، بودند. داده های مؤلفه های شش گانه طی سه مرحله کدگذاری از مصاحبه کدگذاری باز، کدگذاری محوری و انتخابی با کمک نرم افزار مکس کیودای نسخه 2020 استخراج گردید. یافته ها : در کدگذاری باز 526 کد اولیه و در کدگذاری محوری 77 کد و در کدگذاری انتخابی 23 مقوله محوری استخراج گردید. در الگوی به دست آمده شرایط علی عبارت بودند: از علل شناختی، علل روانی، علل مهارتی، علل فرهنگی- اجتماعی و علل مهاجم. همچنین، زیرساخت منابع، عوامل سیاسی، عوامل فرهنگی- اجتماعی، عوامل محیطی دانشگاه، نظام اطلاعاتی، نظام آموزشی و نگرش و رویکردهای دانشگاه شرایط مداخله گر این رفتار اطلاعاتی است. شرایط زمینه ای این رفتار اطلاعاتی نیز عبارت بودند از: شناخت زمینه ای اطلاعات، شناخت زمینه ای فرد، ماهیت و ویژگی اطلاعات و منبع اطلاعاتی، مدل ها و سیاست های اطلاعاتی و هزینه کرد برای اطلاعات. نتیجه گیری : باتوجه به تأثیر اطلاعات فرهنگی و اجتماعی در رشد و شکوفایی دانشجویان و شیوع رفتار اجتناب از اطلاعات در میان دانشجویان با شناخت این رفتار و راهکارهای مقابله ای، آسیب ها و تأثیرات منفی این رفتار را با عواملی می توان کاهش داد.

هدف: کارآفرینی اجتماعی، رویکردی نوین در حل مسائل اجتماعی است که با تقویت تعاملات اجتماعی و ارائه خدمات حمایتی، به ارتقای کیفیت زندگی جامعه کمک می نماید. کتابخانه های عمومی به عنوان مراکز اطلاعاتی، با ارائه خدمات تخصصی به کارآفرینان اجتماعی، نقش مؤثری در توسعه کسب وکارهای اجتماعی و بهبود شرایط اقتصادی جامعه ایفا می کنند. این پژوهش، با هدف بررسی تأثیر تسهیم دانش بر کارآفرینی اجتماعی، با در نظر گرفتن نقش میانجی مسئولیت اجتماعی کتابخانه های عمومی استان مرکزی انجام شده است. روش: نوع پژوهش توصیفی پیمایشی با طرح همبستگی و جامعه آماری کلیه کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی استان مرکزی بود. نمونه آماری به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای از طریق فرمول کوکران، 120 نفر تعیین شد. ابزار اندازه گیری شامل پرسشنامه های تسهیم دانش از واندن هوف و وان وینن (2004)، کارآفرینی اجتماعی از عرب (1390) و مسئولیت اجتماعی از کارول (2008) بود که روایی پرسشنامه ها به صورت سازه، همگرا و واگرا تأیید شد و ضرایب آلفای کرونباخ آن ها بالاتر از 7/0 به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اس.پی.اس.اس. نسخه 25 بهره گرفته شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که در سطح خطای کمتر از 01/0 تسهیم دانش تأثیر مثبت و معنی داری بر کارآفرینی اجتماعی (به میزان 249/0) و مسئولیت اجتماعی (به میزان 401/0) کتابخانه های عمومی دارد و همچنین تأثیر مثبت و معنی دار مسئولیت اجتماعی بر کارآفرینی اجتماعی (به میزان 627/0) کتابخانه های عمومی تأیید شد. در نهایت، مسئولیت اجتماعی نقش واسطه ای معنی داری در رابطه بین تسهیم دانش و کارآفرینی اجتماعی کتابخانه های عمومی استان مرکزی ایفا می کند. نتیجه گیری: بر اساس یافته های این پژوهش، کتابخانه های عمومی برای ترویج کارآفرینی اجتماعی، باید برنامه های آموزشی در زمینه کارآفرینی اجتماعی برای اقشار مختلف جامعه برگزار کرده و فضایی برای تبادل ایده ها و همکاری بین کارآفرینان اجتماعی و سایر ذینفعان ایجاد کنند، همچنین، منابع و خدمات لازم برای حمایت از کارآفرینان اجتماعی ارائه دهند، ارتباطات خود را با سایر نهادها و سازمان های فعال در حوزه کارآفرینی اجتماعی تقویت کنند و نقش خود را در ترویج فرهنگ کارآفرینی در جامعه به طور فعال ایفا کنند.

هدف : هدف اصلی این مقاله بررسی ساختار مفهومی پژوهش های مرتبط با سواد در نمایه استنادی علوم ایران و شناسایی زیرحوزه ها و ابعاد مهم مفهوم سواد است. روش: نوع پژوهش حاضر کاربردی است و با استفاده از فنون کتاب سنجی و تحلیل هم رخدادی واژگان انجام شده است. تعداد 1137 مدرک از نمایه استنادی علوم ایران استخراج و مورد مطالعه قرار گرفت تا روند پژوهش های مربوط به سواد در بازه زمانی 25 ساله (1402-1378) شناسایی گردد. از تحلیل خوشه ای و نمودار راهبردی نیز برای ترسیم ساختاری مفهومی پژوهش های حوزه سواد در این مقاله استفاده شده است. یافته ها : پژوهش های مربوط به سواد از ده خوشه تشکیل شده اند که این خوشه ها شامل سواد اطلاعاتی، سواد دیجیتال، سواد رسانه ای، سواد سلامت، سواد محیط زیست، ابزارهای سنجش سواد، سواد سلامت، تفکر انتقادی، سواد فرهنگی، سبک زندگی و سواد سلامت هستند. علاوه بر این، با تحلیل محتوای مقالات منتشر شده در طول 25 سال گذشته، موضوعات نوظهور شامل سواد دیجیتال، ابزارهای سنجش سواد، سواد سلامت، تفکر انتقادی و سواد فرهنگی هستند. نتیجه گیری : نتایج این مقاله به توصیف فهمی جامع از حوزه های پژوهش کنونی کمک می نماید و دستورالعمل هایی را برای پژوهشگران به منظور شروع پژوهش های جدید ارائه می دهد. همچنین، این پژوهش نشان داد که سواد سلامت بیشترین توجه را به خود جلب کرده و اهمیت بالایی در میان پژوهشگران دارد و مطالعات فارسی با پژوهش های بین المللی در حوزه های سواد اطلاعاتی، دیجیتال و محیط زیست همگام است. در ضمن، سواد مالی، با وجود اهمیت در پژوهش های جهانی، نیازمند توجه بیشتری در مطالعات فارسی است.