مهندسی جغرافیایی سرزمین

ژوهش حاضر به منظور ارزیابی کاربرد مدل های جبری و زمین آماری در پهنه بندی عمق آبهای زیرزمینی دشت تبریز در یک بازه زمانی 13 ساله ( 1380 تا 1392)، با استفاده از داده های 42 حلقه چاه پیزومتری در سطح دشت به انجام رسیده است. مدلهای مورد استفاده شامل، مدل IDW و مجموعه روش های توابع شعاعی(RBF)، به عنوان نماینده روش های جبری و مدل کریجینگ به عنوان نماینده روشهای زمین آماری می باشد. از اعتبار سنجی متقاطع، شاخص های خطای، میانگین انحراف خطا(MBE)، ریشه دوم میانگین مربع خطا(RMSE) و ضریب تعیین جهت انتخاب روش مناسب و اعتبار سنجی مدل های مربوطه استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان داد که برای پهنهبندی عمق آب زیرزمینی روش کریجینگ در مقایسه با سایر روشهای میانیابی مورد بررسی (مدل Gaussian) با خطای RMSE و MBE به ترتیب برابر با 08/19 و 37/0 و R2 برابر با 35/0 ، دارای دقت بالایی بوده و با نقشه-های کاربری اراضی منطقه، شبکه آبراهه های و زمین شناسی محدوده مطالعاتی همخوانی بسیار بالایی دارد. بنابراین بهترین روش جهت پهنه بندی عمق آبهای زیرزمینی دشت تبریز محسوب می گردد. هم چنین مقایسه نقشه های پهنه بندی مکانی عمق آب زیرزمینی در طول دوره های زمانی مورد بررسی نشان داد که در قسمت های جنوب شرقی، شرقی، جنوب محدوده مورد مطالعه افزایش در عمق آب زیرزمینی مشاهده شده که البته با توجه به اینکه در این قسمتها اراضی باغی وجود دارد می توان دلیل افزایش عمق آب زیرزمینی را بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی دانست.

توزیع متعادل امکانات و خدمات، گامی در جهت از بین بردن تفاو ت های ناحیه ای و پراکندگی متناسب جمعیت در سطح منطقه است. توسعه متعادل و متوازن فضاهای جغرافیایی، نیازمند بررسی دقیق و همه جانبه مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و شناخت بهتر نیازهای جامعه و بهبود آنهاست. به همین جهت از جمله معیارهای معمول در برنامه ریزی منطقه ای، سطح بندی نواحی بر اساس برخورداری از شاخص های مختلف توسعه است. در پژوهش حاضر سعی شده با بهره گیری از تکنیک تاکسونومی و با استفاده از تعداد 42 شاخص توسعه در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، بهداشتی و درمانی به تعیین و تحلیل سطوح توسعه شهرستان های استان کرمانشاه پرداخته شود. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن، توصیفی- تحلیلی می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین شهرستان های استان به لحاظ شاخص های توسعه اختلاف و نابرابری وجود دارد و نتیجه به کارگیری مدل تاکسونومی، شهرستان ها را در 5 سطح بسیار برخوردار، برخوردار، تا حدودی برخوردار، محروم و بسیار محروم قرار داده که در سه سطح اول هیچ شهرستانی جای نگرفته و شهرستان های صحنه، کنگاور، پاوه و قصرشیرین در سطح محروم و شهرستان های سنقر، هرسین، کرمانشاه، دالاهو، گیلانغرب، اسلام آباد غرب، روانسر، جوانرود، سرپل ذهاپ و ثلاث باباجانی در سطح بسیارمحروم قرار گرفته اند. همچنین نتایج نشان می دهد که 5/28 درصد شهرستان ها در سطح محروم و 5/71 درصد شهرستان ها در سطح بسیار محروم قرار گرفته اند. در پایان نیز  پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت نواحی محروم ارائه گردید. درکل نتایج؛ نشان دهنده محرومیت نسبی شهرستانها را دارد و این ایجاب می کند که برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان توجه بیشتری به این استان بویژه شهرستانهای با درجه محرومیت بیشتر داشته باشند.

یکی از نظریات نوین در برنامه ریزی و توسعه شهرها، برنامه ریزی راهبردی و اتخاذ تفکر راهبردی در برنامه ریزی آینده شهرها است. در واقع پرداختن به آینده و برنامه ریزی آن جزء جدانشدنی فرایند برنامه ریزی است و در این چارچوب برنامه ریزی راهبردی با تکیه بر آینده پژوهی و رویکردهایی همچون سناریونویسی آینده بهتری را برای شهرها شکل می دهد. ازاین رو هدف اصلی از انجام این پژوهش، تدوین فرایند برنامه راهبردی برای توسعه شهر مبتنی بر رویکرد سناریونویسی است. در پژوهش حاضر از روش توصیفی تحلیلی (روش کیفی) و همچنین از پرسشنامه کارشناسان برای جمع آوری اطلاعات استفاده شد و برای رسیدن به هدف پژوهش از مدل ارگون در ترکیب با رویکرد سناریونویسی بهره گرفته شد. در این فرایند، ابتدا مسائل اصلی شهر قزوین در چهار حوزه زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بررسی و سپس بر اساس این مسائل، روندهای آتی شهر قزوین بر اساس تکنیک دلفی تشریح شد. در ادامه با استفاده از نرم افزار سناریو ویزارد سناریوهای محتمل و همچنین سناریوی برتر برای توسعه شهر موردمطالعه، امتیازدهی و انتخاب شد. براساس سناریوی برتر (که دارای هم افزایی و هم بستگی بالاتری نسبت به سایر سناریوها است)، چشم انداز و آینده مطلوب شهر قزوین ترسیم شده و نهایتاً راهبردهای متناسب با اهداف کلان و خرد ارائه گردید.

محورهای مرتبط با جهانی شدن وعوامل اثرگذار برافزایش حجم مبادلات بین الملل، پرسشهای فراوانی را در اقتصاد کلان ایجاد کرده است. یکی از مهم ترین موضوعات مورد بحث دراین زمینه ، بررسی رابطه بین بازبودن تجارت ومتغیرهای کلان اقتصادی مانند نوسانات تورم است .آزادسازی تجارت یکی مهم ترین ابزارهای فرایند جهانی شدن اقتصاد است . هدف اصلی این مطالعه بررسی اثر درجه بازبودن تجارت بر ثبات وپایداری(نوسانات تورم)، درکشورهای منتخب طی دوره 2017-2000 می باشد . برای این منظور از تکنیک داده های تابلویی برای تخمین مدل تحقیق استفاده شده است . نتایج حاصل از برآورد مدل بیانگر این است که متغیردرجه بازبودن تجارت تاثیر منفی بر نوسانات تورم داشته است . از این رو، مهم ترین توصیه سیاستی این تحقیق آن است که سیاستگذاران کلان این کشورها با آزادسازی تجاری ، موانع ومحدودیت های موجود بر واردات را کاهش داده و همزمان با افزایش صادرات ، سهم بیشتری از بازارهای جهانی را نیز به خود اختصاص دهند . زیرا با افزایش درجه باز بودن تجارت ، کشورهای منطقه بر قیمت ها و بازارهای جهانی تاثیر گذار بوده و از تغییرات تحمیلی قیمت ها مصون خواهند ماند. که در نهایت ، ثبات وضعیت اقتصادی و سایر شاخص های کلان ازجمله تورم را به دنبال خواهد داشت .

امنیت با توسعه یافتگی رابطه مستقیمی دارد. نواحی مرزی اهمیتی کلیدی در برقراری امنیت پایدار کشور دارند. لذا شناسایی اختلافات فضایی-جغرافیایی، توسعه در نواحی مرزی که موجب بی عدالتی در این مناطق و ایجاد چالشهای امنیتی شده اندضروری است. از این رو هدف پژوهش شناسایی شکاف توسعه مناطق مرزی شهرستان تایباد به عنوان مانعی در دستیابی به امنیت پایدار در شهرستان های مرزی می باشد. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است و اطلاعات مورد نیاز به روش اسنادی گردآوری گردیده است. محدوده جغرافیایی مورد مطالعه شهرستان تایباد و واحد تحلیل دهستان های این شهرستان است. به منظور شناسایی درجه توسعه از تکنیک تاپسیس و تکنیک وایکور و به منظور کمی نمودن شکاف های توسعه ای از شاخص Cv استفاده شد. در این مطالعه درجه توسعه به کمک 51 شاخص به تفکیک 9 بعد کمی گردید. نرم افزارهای مورد استفاده Excel و Arc Gis بوده است.یافته های تحقیق نشان داد دهستان کرات در تکنیک تاپسیس با di=0.23 و وایکور با di=0.23 برخوردارترین دهستان شهرستان می باشد. همچنین ضریب تغییرات سطح توسعه در مدل تاپسیس 0.4 و در مدل ویکور 0.5 است که بیانگر وجود شکاف توسعه ای در سطح دهستان های شهرستان است. از این رو سازمان فضایی در این شهرستان نابسامان بوده و یافته های پژوهش حاکی از عدم تعادل فضایی در سطح دهستان های شهرستان تایباد به لحاظ سطح توسعه است و این نکته می تواند امنیت پایدار را در این منطقه را با مشکل مواجه نماید زیرا مناطق دارای شاخص های بالای توسعه از ضرایب امنیتی بالاتری نسبت به مناطق توسعه نیافته تر برخوردارند.

برنامه ریزی منطقه ای باهدف ایجاد توسعه و کاهش نابرابری به عنوان یکی از موضوعات مهم در کشورهای درحال توسعه محسوب می شود. لازمه ی برنامه ریزی منطقه ای، شناسایی جایگاه مناطق نسبت به یکدیگر ازلحاظ توسعه است. کاهش نابرابری در بهره مندی از منابع، دستاوردها و امکانات جامعه یکی از مهم ترین معیارهای توسعه به شمار می آید. هدف از این مقاله، تحلیل نابرابری های فضایی و تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی ساحلی شمال کشور می باشد. نوع تحقیق بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی می باشد. در این پژوهش از مدل های تصمیم گیری چند معیاره (SAW TOPSIS ,) و نرم افزار ARC GIS استفاده شده است. نتایج نشان داد که شهرستان های تنکابن، سیاهکل، سوادکوه، رشت، گرگان، ساری، بندرگز، رودبار، گنبدکاووس، فریدون کنار، چالوس، بابلسر و شهرستان رامسر در رده ی شهرستان های کاملاً برخوردار و شهرستان های بابل، کردکوی، بندر انزلی، جویبار، لنگرود، لاهیجان، آزادشهر، محمودآباد، مینودشت، آمل، رودسر و بهشهر در سطح برخوردار قرار دارند. در سطح نسبتاً برخوردار هم می توان از شهرستان های نور، کلاله، ماسال، آق قلا، ترکمن، علی آباد، فومن، رامیان، مراوه تپه، صومعه سرا، نکا و آستانه نام برد. همچنین شهرستان های گمیشان، گلوگاه، قائم شهر، عباس آباد، املش، شفت، آستارا، تالش، گالیکش، نوشهر، رضوانشهر و میاندورود، در رده ی شهرستان های کاملاً محروم قرار گرفتند. ازآنجایی که تفاوت مابین مناطق کاملاً برخوردار و کاملاً محروم ازلحاظ توسعه یافتگی بسیار زیاد است، پیشنهاد می شود برای مناطق محروم بهترین راه حل استفاده از برنامه های ضربتی و کوتاه مدت برای خروج از مشکلات است.

شهر زنجان، یکی از شهرهای قدیمی کشور می باشد که در نتیجه ی اقدامات ناشی از شهرسازی مدرن، دچار تغییرات اساسی در ساختار اصلی و اولیّه ی خود گردید. زیرا در اثر چنین اقداماتی، بازار -که تا پیش از آن با کالبد یکپارچه، ستون فقرات اقتصادی و اجتماعی شهر محسوب می شد- توسّط خیابان فردوسی از هم دریده شد و با انتقال بخش عمده ای از فعالیت های تجاری و اقتصادی آن به خیابان های فردوسی، سعدی، پهلوی از رونق اوّلیّه ی آن کاسته شد. نتایج این تحقیق نشان داد که؛ ایجاد خیابان های جدید نه تنها به افزایش ترافیک و تردّد سواره در معابر اصلی بافت منجر شد، بلکه با دامن زدن به مقوله ی کهنه و نو، نقش مهمّی در فرسودگی بخش درونی بافت قدیم داشت. زیرا در حالی که درون بافت قدیم به شدّت فرسوده شده و معاصرسازی نشده بود، مغازه های مستقر در پوسته ی معابر جدید، جاذب جمعیّت بودند. علاوه بر این، خیابان کشی های جدید موجب تبدیل ساختار کانونی و متمرکز بافت قدیم به ساختارِ خطّی شد و بر خلاف فضاهای شهری سنّتی که فاقد بدنه سازی بوده و ارزشِ صرفاً عملکردی داشتند، در ساختار جدید ناشی از تعریض و توسعه ی معابر، بَرهای جدیدی به وجود آمد که با استقرار کاربری های جاذب سفر، به اغتشاشات ترافیکی معابرِ بخش مرکزی شهر منجر شد. روش پژوهش تحقیق حاضر مبتنی بر تحلیل های عقلانی بوده و اطّلاعات مورد نیاز به شیوه های اسنادی و میدانی حاصل گردیده است.

هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی تأثیرات گردشگری در ارتقای کیفیت زندگی جامعه محلی است. این تحقیق از لحاظ هدف، توسعه ای، و از لحاظ ماهیت، توصیفی و پیمایشی و نیز از نوع علی-مقایسه ای و تحلیلی است. جامعه آماری شامل 14 روستای هدف گردشگری استان کرمانشاه است که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 370 نفر برآورد گردید که به صورت نسبی متناسب با تعداد جمعیت روستاها بین آنها توزیع گردید. داده های مورد نیاز به دو شیوه کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) گردآوری گردید. روایی صوری پرسش نامه توسط پانل متخصصان مورد تایید قرار گرفت. مطالعه راهنما در منطقه مشابه جامعه آماری با تعداد30 پرسش نامه صورت گرفت و با داده های کسب شده و استفاده از فرمول ویژه کرونباخ آلفا در نرم افزار SPSS، پایایی پرسش نامه تحقیق 78/0 بدست آمد. به منظور تحلیل موضوع چارچوبی از 6 شاخص(امنیت و رفاه مادی، کیفیت مسکن، بهداشت محیط، کیفیت زیرساخت ها و آمدوشد، اشتغال و درآمد و آموزش) در قالب 50 گویه استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل یافته ها بیانگر این موضوع است که بر اساس نظریات ارائه شده از سوی جامعه محلی، گردشگری در تمامی ابعاد در نظر گرفته شده دارای تأثیر مثبت بر کیفیت زندگی بوده است و بیشترین تأثیر را بر شاخص امنیت و رفاه مادی و کمترین تأثیر را بر شاخص آموزش داشته است.

در این تحقیق برای برآورد ظرفیت برد گردشگری نواحی طبیعی، از سه نوع ظرفیت برد فیزیکی (PCC)، ظرفیت برد واقعی (RCC) و ظرفیت برد موثر (ECC) استفاده شده است. بدین منظور، در ابتدا پهنه های مناسب تفرجگاهی حوضه جیرنده شناسایی و سپس با مطالعه میدانی و در نظر گرفتن شرایط دسترسی آسان و چشم انداز، چهار نقطه از بین مناطق متعدد انتخاب گردید. پهنه های با کد 1، 2، 3 و 5 به ترتیب مساحتی در حدود 26043، 88415، 41533 و 35179 مترمربع و در مجموع 191170 مترمربع انتخاب شدند. با محاسبه ظرفیت برد فیزیکی هر چهار پهنه مورد مطالعه، ظرفیت پذیرش 86، 291، 137 و 116 گردشگر در روز تعیین گردید، و در مجموع ظرفیت برد فیزیکی(PCC) سالانه چهار گستره برابر با 229950 نفر بدست آمد. با در نظر گرفتن اثر عواملی چون روزهای یخبندان و برفی، روزهای بارانی و تابش شدید آفتابی، ظرفیت برد واقعی (RCC) در این پهنه ها به ترتیب 2/43، 2/146، 8/68 و 3/58 نفر در روز محاسبه شد، که روزانه چهار گستره فوق قابلیت 316 نفر گردشگر را دارند. اما مسئله مهم در برآورد ظرفیت برد نیز مسائل مدیریتی و امکانات رفاهی و آسایشی ایجاد شده برای گردشگران است که ظرفیت برد موثر(ECC) را مطرح می کند. در نهایت ظرفیت برد موثر پهنه های 1، 2، 3 و 5 برابر با 35، 117، 55 و 47 بدست آمد که سالانه برابر با 12775، 42705، 20075 و 17155 نفر و در کل برابر با 92710 نفر می توانند از این پهنه ها برای گردشگری و تفرج استفاده کنند.

مناطق مرکزی و شرقی کشور با کمبود و فقر منابع آب مواجه هستند و در بخش های وسیعی بحران کمبود آب وجود دارد و این ناهمگونی بین منابع و مصارف آب، مشکلات اساسی را بر سر راه توسعه پایدار، در مناطق مرکزی کشور به وجود آورده است و همچنین امروزه به دلیل کاهش بارندگی، حفر تعداد زیاد چاه های عمیق در سال های اخیر و برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی در دشت ها و عدم توجه به مقوله آبخوانداری و انجام تغذیه مصنوعی، توجه بیشتر به آب های زیرزمینی امری اجتناب ناپذیر و مهم محسوب می گردد. به همین منظور در این پژوهش سعی گردیده است که به پتانسل سنجی منابع آب زیرزمینی دشت یزد- اردکان پرداخته شود و برای شناسایی و تعیین بهترین مناطق آبی جهت بهره برداری بهینه از منابع آب زیرزمینی در حوضه دشت یزد اردکان از روش سلسله مراتبی AHP و سیستم اطلاعات جفرافیایی GIS استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که، 35/59 درصد معادل 725539 هکتار از مساحت دشت یزد-اردکان دارای پتانسل خیلی زیاد، 61/9 درصد معادل 105572 هکتار دارای پتانسیل زیاد، 9 درصد معادل 97969 هکتار دارای پتانسیل متوسط، 74/17 درصد معادل 206906 هکتار دارای پتانسیل کم و 10 درصد از مساحت دشت معادل 110433 هکتار دارای پتانسیل خیلی کم برای بهره برداری از منابع آب زیرزمینی می باشد، که نشان دهنده پتناسیل بالای منابع آب زیرزمینی حوضه دشت یزد – اردکان است.

هر ناحیه جغرافیایی، علاوه بر تفاوت های فرهنگی، آب و هوایی، شیوه های زندگی و مسایل زیست محیطی، در گویش و زبان محلی خود نیز متنوع است. اهالی شهرهای رشت و صومعه سرا در مرکز و غرب استان، گویش و گونه محلی خود را به کار می برند که به لحاظ ویژگی های زبان شناختی متفاوت است. مقاله حاضر با هدف بررسی ارتباط بین نواحی جغرافیایی و تنوعات گویش گیلکی در شهرهای رشت و صومعه سرا انجام گرفته است. در این پژوهش تلاش گردید تا نشان داده شود در نواحی مختلف جغرافیایی، تفاوت های گویشی وجود دارد. به این منظور داده های رایج گیلکی از گویشوران گیلک زبان و صحبت هایشان در دو شهر فوق جمع-آوری گردید. بررسی داده ها در این پژوهش نشان داد که گویش های گیلکی نواحی مختلف جغرافیایی تفاوت هایی با یکدیگر دارند. نتایج حاکی از آن است که در نواحی مختلف جغرافیایی، تنوعات گویشی به لحاظ آوایی، دستوری و نحوی مشاهده می شود. لذا از این مطالعه این نتیجه حاصل شد که ناحیه جغرافیایی به عنوان یکی از متغیر های غیر زبانی سبب گوناگونی گویشی می شود اما زبان فارسی در مقام زبان معیار و زبان غالب در جامعه بر تنوعات گویشی و بخصوص گیلکی تأثیر بسزایی دارد.

بررسی های انجام گرفته نشان می دهد که مشارکت اجتماعی پیش شرط توسعه بوده و بدون مشارکت، بهره برداران توسعه با مشکلات متعدد روبرو خواهند شد. همچنین اهمیت و ضرورت مشارکت اجتماعی امروزه به حدی می باشد که اصولا به عقیده صاحب نظران توسعه بدون جلب مشارکت ذینفعان یا صورت نخواهد گرفت و یا پایدار نخواهد بود. بنابرابن با توجه به اهمیت و ضرورت مشارکت، بخصوص اهمیت مشارکت اجتماعی روستائیان در طرح های عمرانی، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و الویت بندی مهم ترین موانع مشارکت اجتماعی روستائیان در فعالیت های عمرانی روستایی در دهستان بناجوی شمالی شهرستان بناب می باشد، روش تحقیق توصیفی تحلیلی بکارگرفته شده در این پژوهش از نوع کاربردی می باشد و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه و با اخذ نظرات روستائیان و کارشناسان ادارت مسئول در توسعه و عمران روستایی به دست آمده است، سپس از روی نتایج به دست آمده و با استفاده از مدل AHP گروهی اقدام به ارزیابی و الویت بندی مهم ترین موانع مؤثر در عدم مشارکت اجتماعی روستائیان در محدوده مورد مطالعه نموده، که نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که از بین عوامل مختلف مؤثر در عدم مشارکت اجتماعی روستائیان در طرح های عمرانی، به ترتیب عامل اجتماعی (058/0)، آموزشی- ترویجی(028/0)، نهادهای روستایی (019/0)، نهادهای دولتی (016/0)، اقتصادی (015/0) و در نهایت عامل حقوقی- قانونی (011/0) به ترتیب در رتبه های یک تا شش قرار دارند. در نهایت با توجه به نتایج به دست آمده از مرحله قبل و با استفاده از مدل SWOT و با تأکید بیشتر بر عوامل اجتماعی، استراتژی ها رفع این موانع و راهکارهای پیاده سازی این استراتژی ها تدوین شده است.