اسلام و مطالعات اجتماعی

در این مقاله، ایمان، چیستی ایمان، ویژگی ها، مبانی، اصول و آثار آن به عنوان منبع قدرت نرم در چارچوب گفتمان شیعه با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش اسنادی تحلیل شده است.امروزه در ادبیات سیاسی و اجتماعی از فتح الاذهان و فتح القلوب به عنوان قدرت نرم یاد می شود. هر نوع نفوذ بر قلوب و اذهان در جهان های اجتماعی مختلف نیاز به منابعی دارند. در جهان اجتماعی شیعه، ایمان با چهار پایه و بنیان خود، یکی از منابع جهان اجتماعی شیعه است. در این مقاله، عامل نفوذ بر قلوب، «حب و الفت» و عامل نفوذ بر اذهان، «قطع و یقین» ذکر شده است. روح، از آن جهت که درک می کند و یقین حاصل می کند، دارای قوّه عقل است و ذهن، از آن جهت که حالات گوناگون را تجربه می کند، دارای قلب است. بین ذهن و قلب، تعامل وجود دارد. وقتی قدرت نرم واقعی شیعه در ذهن افراد شکل می گیرد که شخص از طریق ذهن به صحت آن، یقین و از طریق قلب، آن را دوست داشته باشد و باور کند. خداوند آرامش را بر قلوب مؤمنین انزال می کند. انسان های مؤمن از طریق ترکیب آرامش قلب با یقین ذهن، بر اذهان و قلوب دیگران نفوذ می کنند. چهار عنصر صبر، عدل، جهاد و یقین، به عنوان بنیان های ایمان، با روش های مختلف بر نفوذ بر قلوب یاری می رسانند.

در میان قائلین به معناداری و امکان تحقق علم دینی، آیت الله جوادی آملی با اتخاذ رویکردی ایجابی و با تکیه بر مباحث مختلف سنت تفکر اسلامی، معتقد به امکان تحقق و هستی پذیری علم دینی است. در بیش از یک دهه گذشته با تقریرهای متنوعی مواجه ایم که در دوسویه نقادی و تایید نظریه ایشان به رشته تحریر در آمده و به تنقیح دیدگاه ایشان منجر شده است. در میان منتقدان، استاد خسرو باقری بیشترین و تامل برانگیزترین نقد ها را بر این دیدگاه وارد کرده است. با توجه به اینکه انتقادات ایشان ساحت های مختلفی از نظریه را در بر گرفته، در برخی موارد با پاسخ گویی صاحب نظران مدافع نظریه مواجه گردیده است. به نظر می رسد تامل بیشتر در آثار آیت الله جوادی آملی، مانع از ظهور برخی انتقادات است. از این رو، نوشتار حاضر، درصدد پاسخ گویی به برخی از انتقادات ایشان با مرور و تمرکز بر آثار آیت الله جوادی آملی است.

از مهم ترین مقدمات لازم برای مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی، شناخت و ارزیابی دقیق از اوضاع جاری فرهنگ است که این کار مبتنی بر ملاک ها یا ابزارهایی موسوم به شاخص های فرهنگی انجام می شود. اما پیچیدگی فرهنگ و کثرت عوامل و عناصر آن و نیز مبانی و دیدگاه های مختلف در این زمینه، موضوع شاخص های فرهنگی را به مسئله ای جدی تبدیل کرده است؛ چرا که در سنجش فرهنگ، از همان ابتدا با این سوال مواجه هستیم که شاخص های مطلوب برای سنجش فرهنگ کدامند و بایستی از چه ویژگی هایی برخوردار باشند. به بیان دقیق تر، مبنای تعیین شاخص ها چیست و چگونه و با کدام منطق می توان آنها را طراحی کرد. پاسخ اساسی به این سوالات، نیازمند توجه به مبانیِ فرهنگ اصیل جامعه، استفاده از تجارب گذشته همراه با نقد شاخص های پیشین می باشد. در این مقاله که برگرفته از پژوهشی کلی تر است. پس از بیان مفاهیم و مبانی نظریِ موضوع و نیز بررسی و نقد مهم ترین شاخص های موجود، ویژگی های لازم برای شاخص های مطلوب با استدلال بیان گردیده است. این ویژگی ها به طور عمده شامل: ارزش ها و آرمان های اصیل فرهنگی، دوجهتی بودن، قابلیت اندازه گیری، فراگیری، نظام مندی، مقبولیت نسبی، عملی و به صرفه بودن است.

در این نوشتار، ابتدا برای واقعیت پدیدار، هفت ویژگی بر اساس دیدگاه های فلسفی هوسرل بیان می گردد. پس از آن، روش پدیدارشناسی ای که هوسرل متناسب با ویژگی های پدیدارها به کار می گیرد تا آنها و ذات آنها را بشناسد، صورت بندی شده و ابعاد و مراحل این روش تبیین می شود. در ادامه چهار ویژگی ای که فلسفه صدرالمتالهین برای پدیدارها قائل است، ذکر می گردد و سپس روش پدیدارشناسی ای که می تواند پدیدارها را - با تعریفی که فلسفه متعالیه از پدیدار ارائه می دهد - توصیف کند، از فلسفه متعالیه استنباط می شود و در نهایت مراحل و ویژگی های متفاوتی که این روش بر اساس فلسفه متعالیه پیدا کرده و از روش پدیدار شناسی هوسرل متمایز می گردد، تبیین شده و به توانایی های پدیدارشناسی بازسازی شده بر اساس فلسفه صدرالمتالهین اشاره خواهد شد.

کم کردن آسیب جرم، رویکردی است که در سده اخیر در غرب مطرح شده است. بر اساس این رویکرد، در برخی موارد با پذیرش جرم و قلمداد کردن مجرم به عنوان بیمار و یا عضو آسیب پذیر جامعه، سعی در کم کردن آسیب های ناشی از ارتکاب جرم از سوی نهادها و مراکز مربوطه می شود. کم کردن آسیب های اعتیاد، مصرف مشروبات الکلی و روسپی گری از عمده مصادیق این رویکرد به شمار می آید. این نوشتار می کوشد با روش اسنادی، ضمن امکان سنجی و تبیین برخی مبانی فقهی این رویکرد، برخی مصادیق فقهی قابل انطباق بر این قاعده را مورد بحث قرار دهد . نتیجه بررسی ها حاکی از این است که از منظر فقهی این رویکرد با رعایت ضوابطی قابل پذیرش می باشد و قواعدی همچون دفع افسد به فاسد، تقدیم اهم، مصلحت، ضرورت و حکم حکومتی از مهم ترین مبانی پذیرش این رویکرد به حساب می آید.

کوشش برای توصیف جامعه ای مطلوب و ایده آل و راه های دست یابی به آن توسط رسانه های جمعی یکی از رسالت های آنها به شمار می رود. رسانه های جمعی علاوه بر معرفی کالاها و خدمات، جامعه آرمانی زندگی انسان ها را نیز به صورت دلالت ضمنی به تصویر می کشند. در این پژوهش، برای کشف جامعه آرمانی، آگهی های تجاری به مثابه یک متن فرهنگی، بر اساس رویکرد نشانه شناختی رولان بارت مورد تحلیل قرار گرفتند. از میان آگهی های تجاری نمایش داده شده از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در تیرماه سال 1395، تعداد 32 آگهی به صورت هدفمند برای تحلیل برگزیده شدند. بر اساس طبقه بندی آگهی های بازرگانی که به هشت طبقه تقسیم شدند؛ نتایج نشان داد جامعه آرمانی در خدمات ارتباطی: تکنولوژی سالاری؛ در خدمات مالی: اقتصادمحوری؛ در لوازم خانگی: مصرف گرایی، تجمل گرایی و تنوع گرایی؛ در خوراک و پوشاک: تن آسایی و مصرف گرایی؛ در مواد شوینده و پاک کننده: مصرف گرایی و رفاه؛ در محصولات بهداشتی و آرایشی: آراستگی بدن به همراه مصرف گرایی و طبیعت گرایی؛ در خدمات مسافرتی: سرمایه داری و تجمل گرایی و در حوزه خدمات فرهنگی خانواده محوری و اهمیت نقش زن در درون خانواده بازنمایی می شود.

پژوهش حاضر با هدف مطالعه جامعه شناختی - روان شناختی رابطه بین فرهنگ سازمانی و بیگانگی اجتماعی در میان دبیران زن مقطع متوسطه شهر تبریز در سال تحصیلی (1394- 1393) انجام شده است. روش مطالعه، پیمایشی، جامعه آماری آن کلیه دبیران زن مقطع متوسطهشهر تبریز، حجم نمونه 373 نفر و روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای بوده است. یافته های توصیفی نشان می دهد که در بین ابعاد ده گانه فرهنگ سازمانی بُعد کنترل، بالاترین میانگین و سیستم پاداش و تشویق، پایین ترین میانگین و در بین ابعاد پنج گانه بیگانگی اجتماعی ابعاد احساس بی قدرتی و احساس بی معنایی، بالاترین میانگین و احساس بی هنجاری، پایین ترین نمره را به خود اختصاص داده است. نتایج آزمون همبستگی، نشان از معنادار و معکوس بودن رابطه بین فرهنگ سازمانی با بیگانگی اجتماعی (21/0-) دارد. نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیونی نیز حاکی از آن بوده است که مؤلفه حمایت مدیریّت و هویت سازمانی با مقدار بتای به ترتیب (48/0-) و (29/0 -) بیشترین تأثیر را بر بیگانگی اجتماعی داشته است. هم چنین، نتایج تحلیل مسیر حاکی از تأثیر مستقیم فرهنگ سازمانی با مقدار بتای 34/0 - بر بیگانگی اجتماعی بوده است. معادله پیش بینی میزان بیگانگی اجتماعی نیز توانسته است 9/70 درصد از واریانس متغیّر وابسته را تبیین کند.