اسلام و مطالعات اجتماعی

جامعه مهدوی دارای شاخصه های متعالی نظیر ایمان فراگیر، دین فراگیر، رفاه فراگیر، آسایش فراگیر و همچنین امنیت، دفاع و مقاومت فراگیر می باشد. شاخصه های فوق به ویژه شاخصه های امنیت، دفاع و مقاومت که مورد تأسی و الگوی جامعه منتظِر یعنی جامعه ولی فقیه در عصر غیبت بوده، قوام و تداوم آنها وابسته به مبانی و اصولی نظیر عدالت محوری، تعامل محوری، وحدت محوری و کاریزمامحوری رهبر، که هر کدام از این محورها به عنوان اصول و مبانی، بستر شاخصه های اجتماعی نظیر آسایش، آرامش، رفاه، مقاومت، امنیت و دفاع را فراهم می کنند. زیرا با عدالت گستری اعتماد عمومی مردم به نظام بیشتر می شود و با تعامل محوری، حضور جدی مردم در صحنه افزایش می یابد. و با وحدت محوری مشارکت عمومی و فراگیر مردم در جامعه جدی تر می شود و با نقش کاریزمایی رهبر، عشق و علاقه مردم به نظام و دولت مردان آن عمیق تر می شود. تحقیق پیش رو با محوریت سوال اصلی: «مبانی فرهنگ اجتماعی امنیتی و دفاعی جامعه عصر غیبت با ابتناء بر اندیشه مهدویت چگونه است؟» با متد نقلی همراه با استنادات روائی به تحلیل و تبیین موضوع خواهد پرداخت.

سیاست گذاری فرهنگی مجموعه اقداماتی نظام مند برای پیشرفت و توسعه فعالیت های فرهنگی است. اهمیت این موضوع باعث شده تا جوامع مختلف مبتنی بر اندیشه ها و مبانی فکری خود چارچوبی برای سیاست گذاری به ویژه سیاست گذاری فرهنگی ارائه کنند. در واقع اندیشه ها تأثیر بسزایی بر سیاست گذاری فرهنگی دارند. در اندیشه مهدویت سیاست گذاری فرهنگی دارای چارچوب خاص خود است که برای تبیین و تحلیل آن می توان از آموزه های مرتبط با اندیشه مهدویت بهره جست. مسئله ای که در این پژوهش به آن پرداخته می شود کشف و تبیین چارچوب سیاست گذاری فرهنگی مبتنی بر اندیشه مهدویت و هدف این پژوهش ارائه یک چارچوب مفهومی برای سیاست گذاری فرهنگی در جوامع مسلمان مبتنی بر اندیشه های مهدویت است. در همین راستا آموزه های مهدویت با روش تحلیل مضامین تحلیل شده اند. پس از تحلیل مضامین آموزه های مهدویت، مضامین «گسترش و شیوع عدالت»، «گسترش امنیت جهانی»، «تکامل عقل و اندیشه» و «جهانی شدن فرهنگ اسلامی» به عنوان «اهداف فرهنگی در اندیشه مهدویت» و مضامین «شبکه سازی»، «اجرا»، «نهادینه سازی ارزش ها»، «مشارکت در امور» و «عزت مدارانه» به عنوان مؤلفه های سیاست گذاری فرهنگی در اندیشه مهدویت شناسایی و تبیین شدند.

به راستى هويت بخشى دينى مسلمانان اندونزی كه از بزر گترين جوامع جهان اسلام است، از كدام مؤلفه های هويتى پيروی م ىكند؟ آيا فراملى است يا فروملى يا از هويت فرهنگ دينى اخذ شده است و اسلام هويت ساز از كدام قرائت بيرون آمده است؟ اين پرسش ها سبب شد در راستای پاسخ به آنها با روش تاريخى توصيفى به تحليل بپردازيم. ازآنجايى كه در اين نوشتار حقايق حال، گذشته و ارتباط آنان با آينده مورد پژوهش قرار م ىگيرند، مناسب ترين روش برای اين پژوهش روش تاريخى توصيفى است. يافته ها نشان مى دهندكه در اندونزی، قرائت اعتدالى از اسلام، در كشمكش با ديگر مؤلفه های هويت ساز، توانسته است به يك مدل بومى از برداش تهای دينى و متناسب با انديشه های فرهنگى مالايى تبار نزديك شود. اسلام در اين نگرش جديد تلاش كرده تا با استفاده از تمامى منابع اسلامى فعال گردد و هويت دينى مسلمانان اندونزی را تثبيت كند.

جامعه پذیری حجاب در جامعه اسلامی، به عنوان باور، ارزش و هنجار فرهنگی در نظام اجتماعی قرآن؛ نگاه جدید به پدیده حجاب است. در این مقاله که روش تحقیق آن کیفی، اسناد کتابخانه ایی و تفسیر موضوعی می باشد، به عناصرجامعه پذیری حجاب پرداخته شده است. در روش جامعه پذیری حجاب، با بهره گیری از روش الگوگیری از گروه مرجع، اهل بیت پیامبر9 به عنوان گروه مرجع، معرفی شده است؛ محور بحث در محتوای جامعه پذیری حجاب، فرهنگ قرآنی حجاب در باور، ارزش و هنجار، می باشد. به عوامل جامعه پذیری مانند، خانواده، گروه دوستان، آموزش و پرورش، و رسانه های جمعی اشاره شده و مواردی از آیات قرآن که به گونه ای مستقیم و یا از عموم آیات با بحث حجاب مرتبط بوده استفاده و تحلیل شده اند؛ این آیات با استفاده از روش تفسیری و جامعه شناسی، توصیف و تحلیل شده اند؛ نتیجه این تحقیق اینکه، جامعه پذیری حجاب در تحلیل از نظام اجتماعی مبتنی برنظام توحیدی قرآن در عناصر جامعه پذیری (روش، محتوا و عوامل) آموزه های ویژه ای دارد.

با ظهور انقلاب اسلامى در ايران، دينداری به عنوان مهم ترين عامل سبك زندگى مردم ايران به مثابه نرم افزار انقلاب مورد توجه قرار گرفت. به همين جهت تلاش های زيادی برای ارتقای اثربخشى تبليغات دينى انجام شد. يكى از مهم ترين اجزای اين اثربخشى شناخت مخاطب در گونه های دينداری است؛ زيرا با توجه به عوامل مختلف همچون ظهور جامعه اطلاعاتى، رشد علم و فناوری و حتى تهاجم فرهنگى، شاهد تنوع در شكل های دينداری ايرانيان، به خصوص جوانان هستيم. مسئله اصلى اين مقاله، راهبردهای تبليغى مواجهه با گونه های دينداری در ميان جوانان است. برای پاسخگويى به آن، با استفاده از روش تحليلى به گونه شناسى دينداری در تحقيقات گذشته پرداخته شد و سپس با روش تحليلى-تطبيقى با گونه شناسى ديگری از محقق كه در مصاحبه نيم هساخت يافته با 42 نفر از جوانان كه به صورت نظری و غيراحتمالى هدفمند انتخاب شدند، مقايسه شد. با معيار نگرش به دين، هفت گونه تكليف گرای متشرع، عرفى، اخلاق گرا، توسلى، معرفت گرا، عقلانى و سكولار در دينداری جوانان ايرانى قابل شناسايى و در جمع بين دال های شناور در چهار طبقه قابل دسته بندی شد. سپس گون ههای دينداری يافته شده به هفت نفر از مبلغان خبره عرضه و راهبردهای ايشان جمع بندی شد. نتايج تحقيق نشان م ىدهد راهبردهای تذكر و موعظه، توجه به اخلاق اجتماعى، توجه به مرگ و معاد، بحث از مهدويت و موعود، تفسير قرآن و توجه به حقيقت ولايت معصومان (ع) از جمله مهمترين شيوه ها و پيام هايى است كه مبلغان توجه داشت هاند.

فاطمیان (297-567ق) از همان سال ورود به مصر362ق به برگزاری آیین های مختلف دینی و قومی توجه جدی داشتند. در این میان آیین های شیعی به ویژه جشنواره غدیر و سوگواره عاشورا به جهت ارتباط وثیق با هویت دولت شیعی فاطمیان و مشروعیت مورد ادعای این دولت در مقابل عباسیان، اهمیت ویژه یافت. مطابق گزارش های منابع، جشنواره عید غدیر همه ساله در مصر فاطمی برگزار می شد. رقابت با تسنن رسمی عباسیان، تقویت هویت شیعی فاطمیان و مشروعیت دولت اسماعیلیان و نیز تلاش در جهت تغییر رفتار مصریان به عنوان مقدمه تغییر ساختار ارزشی و اعتقادی ایشان، موجب اهمیت دادن به برپاداشت غدیریه و استمرار برپایی جشن غدیر گردید. این جشنواره همواره از جهت عظمت، ابهت وگستردگی در طول دو قرن مذکور یکسان نبود و بارها متناسب با سیاست فرهنگی دولت فاطمیان دچار تغییرات و تحولات قابل توجهی شد. اینکه این جشن چه تحولاتی به خود دید و هر مرحله چه ویژگی هایی داشت، اصلی ترین سؤال این تحقیق است که با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تاریخی بررسی خواهد شد. یافته های این تحقیق نشان می دهد این مراسم در ابتدا ساده وگسترده بود؛ ولی پس از تثبیت دولت فاطمی در مصر تحولات عظیمی را از سرگذراند. چنان که عمده محققان این جشن مهم و باشکوه را که در طول یک دهه برپا می شد و کارناوال های شادی همراه با نمادهای شیعی را گزارش کرده اند. راه اندازی موکب عظیم امام - خلیفه فاطمی در این دوره ضمن شادی بخشی به جشن غدیر، در اشاعه فرهنگ شیعی بسیار مؤثر بود. به دلیل هزینه بر بودن این موکب، در دوره پایانی دولت فاطمیان این جشن محدود به داخل قصر و به صورت ساده و یک روزه برگزار می شد.

روزگار عطار بنا به دلایل مختلف عصر خردستیزی و مبارزه با عقل و نتایج آن است. اصولاً موضوع تکیه بر خرد در امور در کلیه ایدان و فرق مورد تأکید قرار گرفته است؛ لیکن در زمان عطار تأکید بر امور نقلی و توسل به کلام جایگزین مستندات علمی شده بود که به تبع آن با کاهش آثار خردورزی و تنوع و تکثر آثار نقلی روبرو هستیم. اکنون در این پژوهش تلاش بر آن است که در ابتدا به این سؤال پاسخ گوییم که آیا گرایش به عقل کمرنگ شده است؟ ثانیاً علل و دلایل آن چست؟ ثالثاً بازتاب آن در آثار عطار به عنوان یکی از شاخص های ادبی عصر مورد نظر چگونه بوده است؟ هدف این پژوهش پاسخ گفتن به سؤالات فوق الذکر و شفافیت فضای عصر مورد نظر از منظر این تحقیق است. روش انجام تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه ای است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که این گونه نکوهش علوم عقلی در آثار عطار متأثر از شرایط جامعه ی روزگار اوست. از عوامل مؤثر در این امر می توان به سیاست خلفای عباسی، سیاست سلاطین سلجوقی، جهت گیری نهاد وزارت تأسیس و رشد مدارس دینی، تسلط گروه های خردگریز مثل اشعری ها و افول گروه ها و جریان های خردگرا و خردورز مثل معتزلیان را ذکر کرد