مطالعات ملی

این تحقیق با هدف بررسی مولفه های برنامه درسی پنهان، با تاکید بر نقش ساختار اجتماعی حاکم بر مدارس متوسطه استان مازندران در ایجاد نگرش دانش آموزان به مساله اقتدار، تقویت هویت ملی و ایجاد نگرش به جهانی شدن در دانش آموزان انجام شده است. روش تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری، مدارس متوسطه دولتی استان مازندران و حجم نمونه 384 نفر از دانش اموزان و 377 نفر از کارکنان آموزشی است. ابزار تحقیق، دو نوع پرسشنامه محقق ساخته برای دانش آموزان و کارکنان بود که پس از تعیین روایی و پایایی مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج تحقیق بیانگر آن است که دانش آموزان به مراتب بیشتر از کارکنان ساختار روابط اجتماعی موجود در مدارس متوسطه را در ایجاد نگرش به اقتدار موثر میدانند. همچنین، حدود نیمی از دانش آموزان و کارکنان، نقش برنامه های درسی پنهان مدارس را در تقویت هویت ملی زیاد و خیلی زیاد بیان داشته اند و دانش آموزان تا حدودی بیشتر از کارکنان برنامه های درسی پنهان را در ایجاد نگرش به جهانی شدن موثر می دانند.

تحولات حوزه ایران فرهنگی به شدت تحت تاثیر نظام بین الملل و سیاست های رقابت آمیز قدرت های بزرگ قرار داشته است. در دو قرن اخیر این عامل بر هم گرایی ملت های این منطقه تاثیر منفی بر جای گذاشته و به صورت عامل واگرایی در ایران فرهنگی عمل کرده است؛ از این رو، نظام بین الملل ضمن آنکه باعث از بین رفتن زمینه های هم گرایی ملت های این حوزه شده، با تشدید تفاوت ها و اختلافات، موجب واگرایی در ایران فرهنگی نیز شده است. اما مشترکات ریشه دار فرهنگی و تمدنی در ایران فرهنگی، ملت های این حوزه را به یکدیگر پیوند زده و باعث هم بستگی انها شده است.با دگرگونی های ایجادشده در سطوح مختلف ملی، منطقه ای و بین المللی، نقش این عوامل فرهنگی و تمدنی تقویت شده و زمینه هم گرایی ملت های این حوزه بیشتر مهیا شده است. با توجه به این زمینه ها، ملت های حوزه ایران فرهنگی می توانند بر واگرایی ناشی از تاثیر نظام بین المللی و مداخله رقابت آمیز قدرت های بزرگ غلبه کنند و هم گرایی را در بین خود و در سطح منطقه تقویت نمایند.در این مقاله با نگاهی به نقش نظام بین الملل در جلوگیری از هم گرایی در ایران فرهنگی، تاثیرات آن را در ایجاد واگرایی بین ملت های این حوزه بررسی می کنیم. سپس با مرور وضعیت کنونی و مشترکات ملت های حوزه ایران فرهنگی، زمینه های هم گرایی ملت های این حوزه را ترسیم می کنیم.

در ایران باستان، آنچنان که پیداست، مکان‌گزینی و انتقال پایتخت ها معمولا در جهت رفع مشکلات جغرافیای سیاسی و نیز حل مسائل ژئوپلیتیکی کشور با مناطق پیرامونی آن به انجام رسیده است؛ بدین معنی که مکان گزینی و انتقال پایتخت‌ها مهم‌ترین رویکرد ژئوپلیتیکی دولت های وقت، در سازمان دهی سیاسی فضای داخلی برای کنترل جغرافیای کشور و برقراری ارتباط بین مکانی با استفاده از سازوکار توسعه فضایی جغرافیایی فرهنگی و هویتی بوده است. این در حالی است که نیاز دولت مرکزی به حمایت ملی، تا هفت بار دلیل اصلی مکان گزینی پایتخت ها در هسته ملی دولت، کنترل و اداره بهینه کشور با توجه به پتانسیل های تاریخی تمدنی، فرهنگی و اقتصادی مکان جغرافیایی، دست کم یازده بار باعث مکان گزینی پایتخت ها در یک موقعیت راهبردی و کاملا ژئوپلیتیکی بوده است. به همین جهت، هدف اصلی این مقاله تبیین عوامل اصلی تاثیرگذار بر فرایند مکان گزینی پایتخت ها در ایران باستان و نقش آنها در تکوین هویت ایرانی است.

قفقاز یکی از نخستین حوزه هایی است که نه تنها از منظر تاریخی و فرهنگی در حوزه ایران فرهنگی واقع می شود، بلکه از منظر جغرافیایی نیز هفده ولایت آن تا قبل از دو سده پیش در محدوده تمامیت ارضی ایران قرار داشت.جمهوری آذربایجان با این که در بین کشورهای حوزه قفقاز، بیشترین پیوند تاریخی، دینی و فرهنگی را با فرهنگ و تمدن ایرانی دارد، بیشترین تنش های فرهنگی را با فرهنگ و تاریخ ایرانی داشته است و در حال حاضر حجم انبوه فعالیت های فرهنگی و هنری بر مدار گریز از ایران و گاه ضدیت با ایران را در این کشور همسایه شاهد هستیم. پیشینه و نظام مند بودن این فعالیت ها از جمله مواردی است که باید در بدو مطالعه و پژوهش در حوزه مسایل مربوط به جمهوری آذربایجان به آن دقت شود.این مقاله ضمن ارائه نمونه هایی از بروز و ظهور این فعالیت نظام مند در عرصه های فرهنگی، هنری و تاریخی، به تحلیل کیفی نمونه ها پرداخته، مدعای نگارنده مبنی بر پیشینه و نظام مندی این گونه فعالیت ها را به اثبات می رساند. شیوه گزینش نمونه ها تصادفی است.

در دهه های اخیر موضوع هویت ملی و قومی به یکی از مسایل مورد توجه، خصوصا در کشورهای متنوع تبدیل شده است. در برجسته شدن این موضوع عوامل گوناگونی موثر بوده است که در این میان بر فرایند جهانی شدن اتفاق نظر زیادی وجود دارد. گروهی بر این باورند که گسترش و تعمیق فرایند جهانی شدن باعث تشدید و برجسته شدن وفاداری های قومی و محلی و در نتیجه تضعیف هویت و انسجام ملی شده است. در مقابل، گروهی دیگر معتقدند که تقویت هویت قومی در تعارض با هویت و انسجام ملی نیست، بلکه می تواند به تقویت هویت و انسجام ملی جوامع منجر شود.این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین هویت ملی و هویت قومی دانشجویان آذری، کرد و عرب دانشگاه های دولتی کشور در سال 1387 و رابطه «احساس محرومیت نسبی» با هویت های ملی و قومی انجام شده و نمونه پژوهش687 نفر بوده است.یافته های تحقیق نشان داد که بین دو متغیر هویت ملی و هویت قومی رابطه مثبت، هم افزا و متوسطی وجود دارد. همچنین، بین متغیر«احساس محرومیت نسبی» و هویت ملی رابطه منفی نسبتا بالایی وجود دارد و این رابطه با متغیر هویت قومی مثبت و در حد ضعیفی بوده است.

معماری به عنوان بستر اتفاق زندگی بشر یکی از تاثیرگذارترین هنرها در جهت نمایاندن فرهنگ عامه و الگوهای ساختاری آن در هر دوره است، و این امر باعث انعکاس کلیتی قابل بررسی و قضاوت از فرهنگ، تفکر و ناخودآگاه ملی، در معماری می شود. این قضاوت از طرف استفاده کنندگان محیط و نیز سایر ادوار تاریخی و فرهنگی نیز واقع می شود. از طرفی، هنگامی که جامعه همواره فضایی آشنا را تجربه کند، زمینه ساز خودباوری ملی و شکوفایی بیشتر افراد خواهد شد.این نوشتار در جستجوی فراهم سازی زمینه حرکت به سمت معماری ملی و تعیین زیرساخت های لازم جهت رسیدن به آن است. بدین منظور، پس از بررسی هویت فرهنگی، معماری ملی و تاثیرات متقابل آنها، به بررسی چند نمونه از بناهای تاریخی و مقایسه آنها با دو بنای معاصر پرداخته است، تا در نهایت به ارایه رویکرد جدیدی جهت احیای معماری ملی منتج شود. نوع تحقیق، توصیفی و ابزار گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است تا دستیابی به زمینه سیاست شکل گیری معماری ملی امکان پذیر شود. پرسش طرح شده این است که بناهای پرافتخار این خاک و بوم بر چه شالوده ای این گونه استوار پرداخته شده اند که گذشت زمان آن را پخته و استوار می سازد و مهم تر اینه چرا پس از بررسی های فرهنگی دوران معاصر، به آن خمیرمایه مهم دست نیافته ایم.فرض جستار بر این است که کالبد بناها در هر دو دست مایه روح فرهنگی زمان است. بنابراین اگر معماری معاصر ایران نتوانسته است بر هویتی آشنا محیط گردد، باید در اجتماع بازشناسی و زیرساخت های لازم جهت ساخت کالبدی با روح ایرانی فراهم گردد.

همواره از عصر مشروطه به عنوان نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران یاد شده است. در این عصر جامعه ایرانی در ابعاد مختلف دستخوش دگرگونی هایی گردید. در عرصه هویتی نیز دگرگونی هایی در عناصر هویت بخش ایرانی به وجود آمد. زبان و ادبیات فارسی به مانند ادوار پیشین نقش مهمی در بازسازی و تعمیق بخشیدن به هویت ملی ایرانیان در تاریخ معاصر داشته است. مقاله حاضر در صدد است با بهره گیری از روش تحلیل محتوا، میزان توجه به مولفه های هویت ملی را در دیوان عارف قزوینی مورد تحلیل و تبیین قرار دهد. بدین منظور، مولفه های هویت ملی شامل ارزش های ملی، ارزش های دینی و فرهنگ غربی، با بهره مندی از متغیرهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته اند. یافته های این بررسی نشان می دهد عارف قزوینی در دیوان خود توجه ویژه ای به شاخصه ها و عناصر هویت بخشی ایرانی داشته است. علی رغم دگرگونی های به وجود امده در عناصر هویت بخش ایرانیان در عصر مشروطه، ارزش های ملی جایگاه خویش را در هویت بخشی به ایرانیان حفظ نموده است.